Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 listopada 2015 r. w Szczecinie

sprawy Zakładu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

przy udziale M. D., M. K., T. H., R. D., J. H., P. K., T. G.

o ustalenie obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji płatnika

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 2 lipca 2014 r. sygn. akt VI U 2236/13

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od Zakładu (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. Akt III AUa 111/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzjami z 30 września 2013 r. ustalił, że T. G., P. K., J. H., R. D., M. D., T. H. oraz M. K. w okresach wskazanych w decyzji, jako osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia zawartej z płatnikiem składek spółką z o.o. (...), podlegali obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu. Organ rentowy ustalił także podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia wskazanych osób.

W uzasadnieniu wskazał, że przedmiotem umów spółki z zainteresowanymi były różnego rodzaju prace budowlane.

Odwołania od powyższych decyzji złożył płatnik Zakład (...), który domagał się ich uchylenia oraz zasądzenia od organu rentowego na swoją rzecz kosztów procesu.

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych połączył odwołania od powyższych decyzji do łącznego rozpoznania i orzekania, następnie wyrokiem z dnia 2 lipca 2014 r. oddalił odwołania płatnika.

Sąd I instancji ustalił, że spółka z o.o. (...) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług budowlanych, remontów i nowych inwestycji. Ponad 90 % inwestycji stanowiły zamówienia publiczne. Spółka zatrudniała w tym czasie pracowników budowlanych na podstawie umów o pracę. W latach 2008/2010, gdy zagrożone były terminy przewidziane na wykonanie określonych robót, płatnik zawierał umowy cywilnoprawne z wykonawcami w celu przyspieszenia prac. Werbowano osoby przez ogłoszenia umieszczane w prasie, internecie oraz z polecenia, a także zatrudniano osoby już wcześniej pracujące na rzecz spółki (...). Pracownicy nie musieli dokumentować posiadanych kwalifikacji, prace przez nich wykonywane nie różniły się od siebie, a prezes spółki decydował o zawieraniu umów o dzieło. Umowy zawierano w celu sprawdzenia umiejętności i możliwe było późniejsze podpisanie umowy o pracę, której zakres obejmował wykonywanie takich samych obowiązków.

Płatnik podpisał z T. G. umowę 4.11.2010 r., termin wykonania prac ustalono na 21.12.2010 r., przedmiotem umowy miało być kładzenie terakoty 20m ^{( 2)}, szpachlowanie 35m ^{( 2)} oraz składanie drzwi 14m ^{( 2)},B. ul. (...).Wynagrodzenie ustalono na kwotę 2500 zł. Ubezpieczony wystawił rachunek 30.11.2010 r. na kwotę 602 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

Płatnik podpisał z P. K. umowę 1.04.2011 r., termin wykonania prac ustalono na 5.05.2011r., przedmiotem umowy miało być malowanie ścian 164 m, szpachlowanie 26 m2 oraz transport złomu, B. ul. (...). Wynagrodzenie ustalono na kwotę 3000zł. Ubezpieczony wystawił rachunek 29.04.2011 r. na kwotę 1092 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

Płatnik podpisał z J. H. umowę 7.01.2009 r., termin wykonania prac ustalono na 16.03.2009r., przedmiotem umowy miało być dwukrotne malowanie sufitów z przygotowaniem i wyrównaniem podłoża 150m ^{( 2)} x 10 zł/m ^{( 2)}; dwukrotne malowanie ścian wraz z przygotowaniem i dwukrotnym przeszpachlowaniem podłoża 160 m ^{( 2)} x 13,50 zł/m ^{( 2)}. Wynagrodzenie ustalono na kwotę 2678zł. Ubezpieczona wystawiła rachunek 30.01.2009 r. na kwotę 2678 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

Płatnik podpisał z R. D. umowy:

- 12.05.2009 r., termin wykonania prac ustalono na 30.06.2009r., przedmiotem umowy miało być murowanie 220 m ², nakładanie tynków 250 m ², szpachlowanie 250 m ² ul. (...), S.. Wynagrodzenie ustalono na kwotę 8200zł. Ubezpieczony wystawił rachunki 29.05.2009 r. na kwotę 1402 zł, 30.06.2009 r. na kwotę 1963 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie;

- 1.07.2009 r., termin wykonania prac ustalono na 8.10.2009 r., przedmiotem umowy miało być murowanie ścian 130m ², kucie posadzki 785 m ², S. ul. (...). Wynagrodzenie ustalono na kwotę 9200 zł. Ubezpieczony wystawił rachunki 31.07.2009 r. na kwotę 2200 zł, 31.08.2009r. na kwotę 4140 zł, 30.09.2009 r. na kwotę 2401 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie;

- 8.10.2009 r. termin wykonania prac ustalono na 30.12.2009 r., przedmiotem umowy miał być transport zaprawy wap.-cem 130 m ³, murowanie ścian gr 52 cm 45 m ³ ,S. ul. (...). Wynagrodzenie ustalono na kwotę 11300 zł. Ubezpieczony wystawił rachunki 30.10.2009 r. na kwotę 1922 zł, 30.11.2009r. na kwotę 1799zł, 31.12.2009 r. na kwotę 1250 zł, 29.01.2010 r. na kwotę 163 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

Płatnik podpisał z M. D. umowę 2.01.2009 r., termin wykonania prac ustalono na 31.03.2009r., przedmiotem umowy miało być mycie 5 okien (...) S. A.. Wynagrodzenie ustalono na kwotę 100zł. Ubezpieczony wystawił rachunek 30.01.2009 r. na kwotę 94 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

Płatnik podpisał z T. H. umowy:

- 1.07.2009 r., termin wykonania prac ustalono na 10.10.2009r., przedmiotem umowy miało być murowanie ścian 624 m ², tynkowanie ścian 426 m ², murowanie kominów 80mb ul. (...), S.. Wynagrodzenie ustalono na kwotę 9600zł. Ubezpieczony wystawił rachunki 30.07.2009 r. na kwotę 2660 zł, 31.08.2009 r. na kwotę 900 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie;

- 23.05.2011 r., termin wykonania prac ustalono na 24.05.2011r., przedmiotem umowy miało być zagęszczenie gruntu pod ławy fundamentowe na obiekcie laboratorium (...) (20 godz. x 11,20 zł brutto). Wynagrodzenie ustalono na kwotę 222 zł. Ubezpieczony wystawił rachunek 31.05.2011 r. na kwotę 220 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

Płatnik podpisał z M. K. umowy:

- 6.04.2010 r., termin wykonania prac ustalono na 30.04.2010 r., przedmiotem umowy miało być szpachlowanie i malowanie, wymiana okien, spawanie dziur w czterech kontenerach mieszkalnych przeznaczonych na budowę (dwa do B. i dwa do N.). Wynagrodzenie ustalono na kwotę 4710zł. Ubezpieczony wystawił rachunek (...).04.2010 r. na kwotę 4358 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie;

- 1.05.2010 r., termin wykonania prac ustalono na 31.07.2010 r., przedmiotem umowy miało być wykonanie belek stalowych z dwuteownika 200 (2,5 tony) – 9 szt. i z dwuteownika 160 (0,5 tony) – 3 szt. na obiekcie w S. ul. (...). Wynagrodzenie ustalono na kwotę 10200zł. Ubezpieczony wystawił rachunek 30.06.2010 r. na kwotę 4667 zł, a płatnik wypłacił wskazane wynagrodzenie.

W dniu 1 lipca 2010 r. (...) sp. z o.o. w S. zatrudniła M. K. na podstawie umowy o prace na stanowisku spawacza na okres próbny do 24 września 2010 r., a następnie na czas określony od dnia 25 września 2010 r. do 30 listopada 2012 r.

Przed rozpoczęciem prac, osoby z którymi zawarto umowy cywilnoprawne, były instruowane o przebiegu i harmonogramie pracy przez kierownika budowy. Codzienny nadzór nad wykonywaniem prac sprawował kierownik budowy, majster budowy oraz brygadzista. Prace wykonywano codziennie w określonych godzinach otwarcia budowy. Kierownik budowy prowadził ewidencję czasu pracy, zainteresowani podpisywali listy obecności i musieli informować kierownika o nieobecności w danym dniu. Zainteresowani zgłaszali zakończenie prac kierownikowi budowy, który dokonywał odbioru prac, po których rozliczano wynagrodzenie. W przypadku wystąpienia usterek kierownik budowy obniżał wynagrodzenie. Zainteresowani mogli ze sobą współpracować podczas wykonywania prac. Używali materiałów i narzędzi dostarczanych przez płatnika lub podwykonawców.

Sąd okręgowy oddalił odwołania, jako podstawę wskazał przepisy art. 6 ust. 1 pkt 1 i 4 i art. 12 ust. 1 ustawy z 13.10.1988 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, a także art. 627 k.c. Sąd I instancji uznał, że ZUS miał prawo do kontroli realizacji przepisów o ubezpieczeniach społecznych, a w szczególności stwierdzania i ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych, iż uprawnienie to obejmowało także sprawdzanie, czy w określonym stanie faktycznym płatnik składek wywiązał się ze wszystkich nałożonych nań obowiązków, w tym także czy prawidłowo zakwalifikował stan faktyczny pod względem prawnym, a co za tym idzie, dokonał prawidłowo zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych oraz prawidłowo obliczył i zapłacił składki na te ubezpieczenia. Nadto dopuszczalne było połączenie w jednej decyzji zarówno rozstrzygnięcia co do istnienia obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak i co do wymiaru należnej z tego powodu składki na te ubezpieczenia. Prowadziło to do zbadania wszystkich ewentualnych spornych zagadnień w toku jednego procesu, co było prawidłowe z punktu widzenia sprawności i szybkości postępowania.

Sąd okręgowy uznał, że stosunki prawne łączące zainteresowanych z płatnikiem wyróżniały się brakiem samodzielności w organizowaniu i wykonywaniu powierzonych czynności, dbaniem o bieżącą staranność pracy i wykonywaniem poszczególnych czynności zgodnie ze wskazaniami płatnika, w sposób przez niego oznaczony i na jego ryzyko. Przy wykonywaniu zadań, pozostawała w relacja zbliżona do podporządkowania pracowniczego. Na plac budowy musieli przychodzić w określonym terminie i wykonywali powierzone prace w godzinach otwarcia budowy. Byli na bieżąco nadzorowani i kontrolowani. Wszystkie czynności wykonywane były na ryzyko spółki, przy pomocy materiałów i narzędzi dostarczonych przez płatnika. To płatnik ponosił ujemne konsekwencje ewentualnych błędów i opóźnień.

Sąd okręgowy podkreślił, że analogiczne prace jak zainteresowani wykonywały również osoby zatrudnione przez płatnika w ramach umów o pracę, a zatem osoby, od których nie wymagało się wytworzenia dzieła, a jedynie starannego działania. Argumentem przemawiającym za przyjęciem, że łączące umowy nie miały cech umów o dzieło, była też okoliczność, że wysokość umówionych za wykonanie dzieła kwot odbiegała od kwot faktycznie wypłaconych.

Ta okoliczność, jak również określenie wynagrodzenia według stawki godzinowej świadczyło o tym, że pisemne umowy miały charakter wyłącznie fasadowy, pozorny, a rzeczywiste ustalenia stron co do rodzaju wykonywanej pracy, sposobu jej wykonywania oraz wysokości i sposobu obliczania wynagrodzenia były zupełnie inne.

Apelację od wyroku złożył płatnik, który zarzucił rozstrzygnięciu sprzeczność istotnych ustaleń z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, wskutek naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie błędnej oceny dowodów w sprawie, co doprowadziło do niezasadnego uznania, że umowy o dzieło zawarte pomiędzy spółką (...) Sp. z o.o., a zainteresowanymi R. D., M. D., T. G., T. H., J. H., M. K. i P. K. kreowały w rzeczywistości stosunek zlecenia i w konsekwencji osoby te podlegają na ich podstawie obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Apelujący wniósł o zmianę wyroku i ustalenie, że zainteresowani nie podlegali obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu w okresach objętych umowami.

W uzasadnieniu podtrzymał zarzut dotyczący braku kompetencji organu rentowego do ustalenia w drodze decyzji administracyjnej charakteru stosunków prawnych wynikających z prawa cywilnego i cywilistycznej zasady swobody umów.

Sąd apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja była niezasadna.

W ocenie sądu apelacyjnego, sąd okręgowy wyjaśnił w sprawie wszystkie istotne okoliczności, przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, dokonał prawidłowych ustaleń faktycznych, w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów, w myśl art. 233 § 1 k.p.c., a następnie wydał trafny, odpowiadający prawu wyrok. Sąd apelacyjny podzielił ustalenia i rozważania prawne sądu okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania. Sąd apelacyjny podzielił również stan prawny wskazany jako podstawa rozstrzygnięcia.

Nawiązując do zarzutów apelacji należy podkreślić, że przez umowę o dzieło przyjmujący, zgodnie z art. 627 k.c., zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do wypłaty wynagrodzenia. Umowa o dzieło jest umową o pewnie określony rezultat pracy i umiejętności ludzkich. Niezbędne jest, aby starania przyjmującego zamówienie doprowadziły w przyszłości do konkretnego, indywidualnie oznaczonego rezultatu znanego stronom już w chwili zawierania umowy o wykonanie dzieła. Z kolei umowa o świadczenie usług, określona w art. 750 k.c., do której stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zlecenia, jest umową starannego działania. Jej celem jest wykonywanie określonych czynności, które jednak nie muszą zmierzać do osiągnięcia rezultatu. W realiach sprawy sąd okręgowy trafnie uznał, że charakter umowy oraz warunki jej realizacji odpowiadały umowie o świadczenie usług, a nie umowie o dzieło.

Niewątpliwie, stosownie do art. 353 ¹ k.c. strony mogą dokonać wyboru rodzaju łączącego je stosunku prawnego, co nie oznacza jednak dowolności, bowiem umowa stron nie może sprzeciwiać się naturze danego stosunku prawnego, jego społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu i ustawie. Zdaniem sądu apelacyjnego ustalenia sprawy pozwalają na jednoznaczny wniosek, że stosunek prawny łączący płatnika Zakład (...) Sp. z o.o. z ubezpieczonymi nie posiadał cech istotnych umowy o dzieło. Ubezpieczeni bowiem nie wykonywali samodzielnego dzieła w rozumieniu jednorazowego rezultatu, lecz szereg czynności usługowych, które składały się na finalny rezultat w postaci zmodernizowanego, czy rozbudowanego obiektu; przy czym realizacja konkretnej budowy nie była przedmiotem umowy stron i wykonujący pracę przed inwestorem nie ponosili odpowiedzialności za efekt budowlany. Bezsprzecznie więc, sporne umowy były umowami starannego działania i jako takie powinny być uznane za umowy o świadczenie usług. Należy też podkreślić, że prace wykonywane przez ubezpieczonych odbywały się w systemie pracy zorganizowanej co do miejsca i czasu pracy, zaś twierdzenie, że o skuteczności prawnej zawartych umów o dzieło powinna zadecydować możliwość zweryfikowania rezultatu pracy pod kątem istnienia wad fizycznych było sformułowane na wyrost. W analizowanym przypadku mieliśmy bowiem do czynienia, co najwyżej z bieżącą kontrolą pracy, która sprawował kierownik budowy. Wymaga też podkreślenia, że sposób realizacji umów przeczył ich treści zważywszy, że przedmiot umów w rzeczywistości nie był realizowany, a wykonawcom zlecano również wykonywanie innego rodzaju prac. Należy wreszcie zauważyć, że wbrew przekonaniu apelującego, organ rentowy posiadał kompetencję ustalenia obowiązku podlegania ubezpieczeniu. Podstawowym skutkiem uznania, że zainteresowani wykonywali pracę w ramach umowy o świadczenie usług było objęcie ich obowiązkowymi ubezpieczeniami, na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej. Obowiązek ten obciążał płatnika składek zgodnie z art. 36 ust. 1 i 2 ustawy systemowej. Skoro zatem płatnik składek nie dopełnił tego obowiązku, to organ rentowy w trybie art. 83 § 1 pkt 1 ustawy wydał decyzję o objęciu obowiązkiem ubezpieczenia społecznego przez płatnika składek (SN z 10.07.2014, II UK 454/13). Sporną decyzją określono podstawę wymiaru składki, co wprost stanowiło prawną konsekwencję ustalenia, że wykonawcy umów podlegali ubezpieczeniom. Organ rentowy był przy tym uprawniony nie tylko do przeprowadzania kontroli wykonywania przez płatników zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych, ale również dokonywania kontroli pod względem zgłaszania do ubezpieczeń społecznych i badania istnienia tytułu ubezpieczenia społecznego (tak również SN z 23.02.2005, III UK 200/04, Lex nr 155677). Analogicznie sąd powszechny, wskutek wniesienia odwołania jest właściwy do badania legalności decyzji, jak też do formułowania ocen prawnych.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Skoro pomiędzy płatnikiem a zainteresowanymi doszło faktycznie do zawarcia umów o świadczenie usług, a nie umów o dzieło, to wykonawcy umów zasadnie zostali objęci ubezpieczeniami emerytalnym, rentowymi i wypadkowym.

Mając na względzie przedstawioną ocenę prawną sąd apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. apelację oddalił. Podstawę prawną rozstrzygnięcia o kosztach stanowił art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. oraz z art. 108 § 1 k.p.c.

SSA Urszula Iwanowska SSA Jolanta Hawryszko SSO del. Beata Górska