Pełny tekst orzeczenia

229/3/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 9 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 247/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Leon Kieres,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.Z. w sprawie zgodności:
art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 155, poz. 1037) z art. 2, art. 10 w zw. z art. 8, w zw. z art. 175 ust. 1 i w zw. z art. 178 ust. 1, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

1) podjąć zawieszone postępowanie,
2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 6 września 2013 r. (data nadania) M.Z. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. Nr 155, poz. 1037; dalej: ustawa z 2010 r.) z art. 2, art. 10 w zw. z art. 8, w zw. z art. 175 ust. 1 i w zw. z art. 178 ust. 1, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. 5 maja 1995 r. skarżący wniósł pozew o uchylenie uchwały o wykluczeniu, przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy. Powództwo zostało prawomocnie oddalone. Na skutek rewizji Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego wyrokiem z 2 kwietnia 1996 r. (sygn. akt I PRN 34/96) Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i zmienił poprzedzający go wyrok Sądu Wojewódzkiego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z 16 czerwca 1993 r. (sygn. akt XII P 138/93) w ten sposób, że uchylił uchwałę rady nadzorczej spółdzielni pracy z 27 kwietnia 1992 r. i przywrócił skarżącego do pracy na poprzednich warunkach w pozwanej spółdzielni, a w pozostałym zakresie sprawę przekazał do ponownego rozpoznania sądowi wojewódzkiemu. Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy (poprzednio Sąd Wojewódzki) – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie w wyroku z 18 maja 1999 r. (sygn. akt XII P 200/96) częściowo uwzględnił powództwo, a częściowo je oddalił. Apelację od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 2 grudnia 1999 r. (sygn. akt III APa 56/99), a kasację od wyroku sądu apelacyjnego oddalił Sąd Najwyższy wyrokiem z 11 stycznia 2001 r. (sygn. akt I PKN 148/00).
31 lipca 2003 r. skarżący wystąpił z powództwem przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie za utracone zarobki w okresie od 28 lipca 1993 r. do 3 kwietnia 1996 r. Wyrokiem z 9 lipca 2004 r. (sygn. akt I C 1438/03) Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział I Cywilny oddalił powództwo. Wyrokiem z 31 marca 2005 r. (sygn. akt I ACa 916/04) Sąd Apelacyjny w Warszawie – Wydział I Cywilny oddalił apelację od tego orzeczenia. Postanowieniem z 7 grudnia 2005 r. (sygn. akt I CSK 79/05) Sąd Najwyższy odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej skarżącego.
30 kwietnia 2012 r. skarżący złożył ponownie pozew przeciwko Skarbowi Państwa o odszkodowanie za działania i zaniechania sądu wojewódzkiego, apelacyjnego, Ministra Sprawiedliwości i Rzecznika Praw Obywatelskich. Postanowieniem z 16 listopada 2012 r. (sygn. akt II C 377/12) Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział II Cywilny odrzucił pozew. Postanowieniem z 17 maja 2013 r. (sygn. akt I ACz 765/13), doręczonym skarżącemu 7 czerwca 2013 r., Sąd Apelacyjny w Warszawie – Wydział I Cywilny oddalił zażalenie skarżącego.
Zdaniem skarżącego art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 2010 r. narusza przysługujące mu konstytucyjne prawa, które wywodzi z art. 2, art. 10 w zw. z art. 8, w zw. z art. 175 ust. 1 i w zw. z art. 178 ust. 1, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 Konstytucji, ponieważ „nie tworzy podstawy do ponownego dochodzenia w sądzie roszczenia oddalonego prawomocnie z powodu przedawnienia”, a także w zakresie, w jakim „wyłącza roszczenia odszkodowawcze związane z orzeczeniami, które uprawomocniły się przed 17 października 1997 r.”. Jak podkreśla skarżący, kwestionowane przepisy były podstawą odrzucenia jego pozwu, gdyż wynikające z art. 4 ust. 1 ustawy z 2010 r. „ograniczenie czasowe wyłączające zastosowanie art. 4 ust. 2 [ustawy z 2010 r.] spowodowało wobec braku wyraźnej podstawy do ponownego wniesienia sprawy, że sądy nie rozważały wpływu zmiany stanu prawnego wytworzonego przez art. 4 ust. 2 [ustawy z 2010 r.] na stan powagi rzeczy osądzonej”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 23 stycznia 2014 r. wezwano skarżącego do uzupełnienia braku formalnego skargi przez doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do jej sporządzenia i reprezentowania skarżącego w postępowaniu skargowym, a także do wyjaśnienia, czy od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 maja 2013 r. skarżący wniósł skargę kasacyjną.
W piśmie z 4 lutego 2014 r. (data nadania), do którego dołączono brakujące pełnomocnictwo, skarżący poinformował, że 15 listopada 2013 r. wniósł do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną od postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 maja 2013 r. Postępowanie przed Sądem Najwyższym toczyło się pod sygn. akt I CSK 731/13.
Postanowieniem z 7 marca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie w przedmiocie wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej do czasu zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym w sprawie rozpoznania skargi kasacyjnej.
2 lutego 2015 r. do Trybunału wpłynęła kopia postanowienia Sądu Najwyższego z 23 października 2014 r. (sygn. akt I CSK 731/13) oddalającego skargę kasacyjną skarżącego.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Przedmiotem skargi, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji, jest przepis (norma prawna), na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), czy postawione w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK), a także czy nie występuje okoliczność wskazana w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub ust. 3 ustawy o TK.
Skarżący twierdzi, że art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 2010 r. „w zakresie, w jakim nie daje podstawy do ponownego dochodzenia przed sądem praw w oparciu o wskazane w nim przesłanki, jest niezgodny z art. 32 w zw. z art. 77 i art. 45 ust. 1 oraz art. 2 Konstytucji”. Jak zaznacza, „potrzeba ograniczenia w czasie działania przepisu wstecz nie uzasadnia przyjętego ograniczenia opartego na dacie [17 października 1997 r.], ponieważ (…) bezzasadnie różnicuje roszczenia posiadające poza przedmiotem wspólną cechę przedawnienia się w okresie obowiązywania Konstytucji z powodu niezadawalającego stanu prawnego, uzasadniającą potrzebę przywrócenia istniejącej już pod rządami Konstytucji możliwości ich dochodzenia przed przedawnieniem”. Tym samym, w przekonaniu skarżącego, „kwestionowane ograniczenie czasowe przyjęte w art. 4 ust. 2 [ustawy z 2010 r.] (…) jest niezgodne z art. 77 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, ponieważ definitywnie zamyka drogę sądową dochodzenia prawa do odszkodowania za bezprawne orzeczenie przy zastosowaniu niezasadnego kryterium zróżnicowania ochrony prawnej analogicznych roszczeń z różnych okresów, a także narusza art. 2 i [art.] 10 w zw. z art. 8, [w zw. z art.] 175 ust. 1 i [art.] 178 ust. 1 Konstytucji przez naruszenie kompetencji, narzucając wstecz wiążącą sądy wykładnię Konstytucji, oraz [przez] naruszenie reguł prawidłowej legislacji przez ustanowienie regulacji odosobnionej systemowo, wprowadzającej niespójność z możliwością rozbieżnych orzeczeń i rozstrzygającej kwestie podstawy prawnej na etapie oceny przedawnienia”. Zdaniem skarżącego „[p]rzepis jest więc niekonstytucyjny w zakresie, w jakim nie obejmuje roszczeń nieprzedawnionych (…) [17 października 1997 r.]”.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy z 2010 r. „[p]rzepis art. 4171 § 2 Kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym (…) ustawą [z 2010 r.] ma zastosowanie do orzeczeń, które uprawomocniły się od dnia 17 października 1997 r.”. Z kolei art. 4 ust. 2 ustawy z 2010 r. stanowi, że „[t]ermin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, które uprawomocniło się po dniu 17 października 1997 r. a przed dniem 1 września 2004 r., nie rozpoczyna biegu przed dniem wejścia w życie (…) [tej] ustawy”, tj. przed 25 września 2010 r.
Trybunał przypomina, że skarga powinna zawierać dokładne określenie przepisu – zrekonstruowanej na jego podstawie normy prawnej – na którym sąd lub organ administracji publicznej oparł swoje ostateczne rozstrzygnięcie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji (art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK). Skarżący powinien tym samym wykazać związek pomiędzy przepisem, w stosunku do którego domaga się stwierdzenia niezgodności z Konstytucją, wydanym w jego sprawie ostatecznym orzeczeniem, a naruszeniem przysługujących mu konstytucyjnych praw podmiotowych. Niespełnienie tego wymogu skargi konstytucyjnej oznacza, że skarżący nie zdołał wykazać podstaw do przyznania mu ochrony statuowanej w art. 79 ust. 1 Konstytucji. To uniemożliwia nadanie skardze dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Trybunał zaznacza, że zaskarżony art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 2010 r. ma charakter intertemporalny i odnosi się do zmienionego tą ustawą brzmienia art. 4171 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.). Zgodnie z tym przepisem – w brzmieniu zmienionym przez art. 1 ustawy z 2010 r. – „[j]eżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie prawomocnego orzeczenia lub ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu ich niezgodności z prawem, chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej. Odnosi się to również do wypadku, gdy prawomocne orzeczenie lub ostateczna decyzja zostały wydane na podstawie aktu normatywnego niezgodnego z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą”. Dodać też trzeba, że w świetle niekwestionowanego przez skarżącego art. 4 ust. 3 ustawy z 2010 r. „[o]d orzeczeń, które uprawomocniły się w okresie od dnia 17 października 1997 r. do dnia 1 września 2004 r., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może być wniesiona w terminie 2 lat od dnia wejścia w życie (…) [tej] ustawy”, tj. od 25 września 2010 r.
Aby ustalić, czy skarga spełnia przesłankę, o której stanowi art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, należy najpierw wyjaśnić, czego dotyczyła sprawa skarżącego, w związku z którą zainicjował on postępowanie skargowe przed Trybunałem.
W pozwie z 30 kwietnia 2012 r. skarżący wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa o naprawienie szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organów państwa w związku z postępowaniem sądowym i wydaniem prawomocnego wyroku (z 17 marca 1994 r.). Sąd pierwszej instancji odrzucił pozew, ponieważ stwierdził, że o to samo roszczenie i pomiędzy tymi samymi stronami sprawa została już prawomocnie osądzona. Jako podstawę swojego rozstrzygnięcia podał art. 199 § 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.). Sąd drugiej instancji prawomocnie oddalił zażalenie skarżącego, czym potwierdził zasadność odrzucenia pozwu. Orzeczeń tych nie udało się skarżącemu podważyć również przed Sądem Najwyższym, który oddalił jego skargę kasacyjną (co uzasadniało podjęcie zawieszonego postępowania przed Trybunałem).
Trybunał zwraca uwagę na to, że art. 4 ustawy z 2010 r. nie dotyczy, jak trafnie uznały sądy w sprawie skarżącego, roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem orzeczenia, które uprawomocniło się przed 17 października 1997 r. To nie znaczy jednak, że skarżący został (przez ten przepis) pozbawiony ochrony na gruncie art. 77 ust. 1 Konstytucji w odniesieniu do takiego orzeczenia – wydanego przed wejściem w życie Konstytucji.
Szczegółowo wyjaśnił to Sąd Apelacyjny w Warszawie w wydanym w sprawie skarżącego wyroku z dnia 31 marca 2005 r. Podstawą roszczenia skarżącego nie był bowiem art. 4171 § 2 k.c., do którego odnosi się zaskarżony przepis, lecz art. 77 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 417 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed 1 września 2004 r., tj. przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. – o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692, ze zm.). Trzeba zatem podkreślić, że skarżącemu przyznano ochronę statuowaną w art. 77 ust. 1 Konstytucji (nawet w odniesieniu do orzeczenia, które uprawomocniło się przed 17 października 1997 r.). Jednak roszczenie to uległo przedawnieniu (z przyczyn niezwiązanych z zaskarżonym art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 2010 r., a leżących po stronie skarżącego). Jak wskazał bowiem Sąd Apelacyjny w Warszawie, roszczenie odszkodowawcze skarżącego przedawniło się 2 kwietnia 1999 r., tj. po upływie trzech lat od dowiedzenia się przez niego o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia (zgodnie z art. 442 § 1 k.c., który obowiązywał do 10 sierpnia 2007 r.). Zdaniem tego sądu „za uzasadnione [w świetle art. 5 k.c.] można byłoby uznać wystąpienie [przez skarżącego] z roszczeniem w ciągu trzech lat po wejściu w życie Konstytucji, ostatecznie nawet jeszcze później – niezwłocznie po uchyleniu art. 418 k.c. (należy zauważyć, że zdarzenie to miało miejsce prawie rok po oddaleniu kasacji w sprawie przeciwko Spółdzielni Pracy o zapłatę odszkodowania, któremu to orzeczeniu (…) [skarżący] niesłusznie przypisuje znaczenie decydujące dla rozpoczęcia biegu przedawnienia). Złożenie oświadczenia o uchyleniu się od zaspokojenia roszczenia objętego powództwem wytoczonym dopiero w końcu lipca 2003 r. nie może być natomiast uznane za nadużycie prawa”. Sąd apelacyjny słusznie przy tym dodał, że „wniesienie skargi konstytucyjnej dotyczącej art. 188 i [art.] 196 (…) [ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze (Dz. U. z 1995 r. Nr 54, poz. 288, ze zm.] nie stanowiło żadnej przeszkody w dochodzeniu odszkodowania od Skarbu Państwa”.
Trybunał ponownie podkreśla, że wprowadzenie do porządku prawnego ustawy z 2010 r., a w szczególności zmiana art. 4171 § 2 k.c. i określenie zasad intertemporalnych stosowania tego przepisu w art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 2010 r., nie miało żadnego znaczenia dla sprawy skarżącego. Objęcie zakresem zaskarżonego przepisu orzeczeń sprzed daty wejścia w życie Konstytucji nie wpłynęłoby więc na uchylenie skutków rzekomego naruszenia konstytucyjnych praw skarżącego. Zdaniem Trybunału nie istnieje zatem związek pomiędzy art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 2010 r., prawomocnym odrzuceniem jego pozwu przeciwko Skarbowi Państwa, a domniemanym naruszeniem przysługujących mu praw, wywodzonych przez niego z przywołanych w skardze konstytucyjnych wzorców.

W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że skarga nie spełnia warunku określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, dlatego postanowił jak w sentencji.