Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 731/13
POSTANOWIENIE
Dnia 23 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosław Bączyk (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
SSA Elżbieta Fijałkowska
w sprawie z powództwa M. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezenotwanemu przez Prezesa Sądu Okręgowego
w W., Prezesa Sądu Apelacyjnego, Ministra Sprawiedliwości
i Rzecznika Praw Obywatelskich
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 października 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 17 maja 2013 r.,
1). oddala skargę kasacyjną;
2). przyznaje adwokatowi P. S. od Skarbu
Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 2.700
(dwa tysiące siedemset) zł, powiększoną o należny
podatek od towarów i usług, tytułem kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi
z urzędu w postępowaniu kasacyjnym;
2
3). zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa –
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 2.700 (dwa
tysiące siedemset) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
3
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 17 maja 2013 r. oddalił zażalenie
powoda na postanowienie Sądu Okręgowego w W. z dnia 16 listopada 2012 r.
odrzucające pozew przeciwko Skarbowi Państwa – Rzecznikowi Praw
Obywatelskich, Ministrowi Sprawiedliwości, Prezesowi Sądu Apelacyjnego oraz
Prezesowi Sądu Okręgowego w W. o zapłatę odszkodowania za szkodę
wyrządzoną wskutek wydania prawomocnego orzeczenia sądowego niezgodnego z
prawem.
Sąd Apelacyjny podzielił ocenę Sądu Okręgowego, że roszczenie
zgłoszone w niniejszej sprawie jest tożsame z roszczeniem dochodzonym
przeciwko tym samym jednostkom organizacyjnym Skarbu Państwa pozwem z dnia
28 lipca 2003 r., oddalonym prawomocnym wyrokiem Sądu drugiej instancji z dnia
17 marca 1994 r.
W skardze kasacyjnej od powyższego postanowienia, opartej na obu
podstawach określonych w art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c., powód zarzucił naruszenie:
- art. 385 i art. 386 § 2 w związku z art. 379 pkt 5 i art. 397 § 2 k.p.c. przez
nieuwzględnienie zarzutu pozbawienia obrony swych praw w postępowaniu przed
Sadem pierwszej instancji wskutek błędnego uznania, że przy zastosowaniu art.
199 k.p.c. strona nie ma prawa do obrony;
- art. 199 § 3 i art. 379 pkt 5 w związku z art. 385 i art. 397 § 1 i 2 k.p.c. przez
pozbawienie obrony możliwości obrony w następstwie oddalenia zażalenia na
posiedzeniu niejawnym na podstawie oceny wkraczającej w meritum sprawy;
- art. 6 Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności przez zaniechanie ujawnienia stronom stanowisk w sprawie i naruszenie
zasady równości stron;
- art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 397 § 11
i 2 k.p.c. przez lakoniczne
uzasadnienie, niedostateczne dla potrzeb kontroli kasacyjnej;
- art. 378 § 1 i art. 382 w związku z art. 328 § 2, art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.
przez nierozpoznanie lub nienależyte rozpoznanie zarzutów apelacyjnych;
4
- art. 199 § 1 pkt 2 i art. 366 w związku z art. 378 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c. przez
przyjęcie powagi rzeczy osądzonej bez uwzględnienia art. 4 ust. 2 ustawy z dnia
22 lipca 2010 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny, ustawy – Kodeks
postępowania cywilnego oraz ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U.
Nr 155, poz. 1037; dalej: „ustawa z dnia 22 lipca 2010 r.”) jako nowej podstawy
prawnej powództwa oraz
- art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 22 lipca 2010 r. przez jego zastosowanie mimo
przewidzianego w nim ograniczenia czasowego niezgodnego z art. 2, art. 32 ust. 2
i art. 77 Konstytucji RP.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego postanowienia, ewentualnie – również poprzedzającego je
postanowienia Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do rozpoznania na
rozprawie.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Prokuratoria Generalna Skarbu
Państwa wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
U podstaw zarzutów przytoczonych w ramach obu podstaw kasacyjnych
legło przekonanie, że odrzucenie pozwu przez Sąd pierwszej instancji na
posiedzeniu niejawnym przed doręczeniem powodowi odpowiedzi na pozew oraz
niedostrzeżenie uchybienia w takim sposobie postępowania przez Sąd drugiej
instancji i rozstrzygnięcie zażalenia na posiedzeniu niejawnym skutkowało
nieważnością obu tych postępowań, wynikającą z pozbawienia skarżącego
możności obrony swych praw. Z zapatrywaniem tym nie można jednak się zgodzić.
Zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., sąd odrzuca pozew, jeżeli sprawa o to
samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami została już prawomocnie
osądzona. Prawomocne osądzenie sprawy tworzy – stosownie do art. 366 k.p.c. –
stan powagi rzeczy osądzonej co do tego, co w związku z podstawa sporu
stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia sądu między tymi samymi stronami.
O tożsamości roszczenia, określającej res iudicata, można mówić jedynie wtedy,
gdy jednakowy jest nie tylko przedmiot, ale również podstawa faktyczna i prawna
roszczenia (zob. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 9 czerwca 1971 r.,
5
II CZ 59/71, OSNCP 1971, Nr 12, poz. 226; z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 414/09,
nie publ; z dnia 11 lutego 2011 r., I CSK 277/10, nie publ.; z dnia 26 stycznia
2012 r., I UK 301/11, nie publ. oraz wyroki Sądu najwyższego: z dnia 4 grudnia
1998 r., III CKN 56/98, Biul. SN 1999, nr 4, str. 9; z dnia 14 lipca 2011 r., III UK
196/10, OSNP 2012, nr 17-18, poz. 222 i z dnia 15 listopada 2012 r., V CSK 515/11,
nie publ.). Oceny tożsamości podstawy prawnej roszczeń można dokonać – rzecz
jasna – tylko w płaszczyźnie właściwych przepisów prawa materialnego; sięgnięcie
do tych przepisów na użytek zbadania wystąpienia stanu powagi rzeczy osądzonej
nie może być postrzegane jako przejaw oceny merytorycznej dochodzonego
roszczenia.
Według skarżącego, roszczenie zgłoszone w pozwie wniesionym w sprawie
niniejszej zostało oparte na innej podstawie prawnej niż osądzone prawomocnie
wcześniej, a to z uwagi na nowelizację Kodeksu cywilnego dokonaną ustawą z dnia
22 lipca 2010 r. i brak - w art. 4 tej regulacji - wyłączenia stosowania zmienionych
przepisów do oceny ponownie zgłoszonego roszczenia.
Przytoczony pogląd należy ocenić jako oczywiście chybiony. Pomija on
bowiem jednoznaczne brzmienie unormowań zawartych w art. 4 ustawy z dnia
22 lipca 2010 r. Przewidziano w nich, że: po pierwsze - przepis art. 4171
§ 2
Kodeksu cywilnego w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą ma zastosowanie do
orzeczeń, które uprawomocniły się od dnia 17 października 1997 r. (ust. 1);
po drugie - termin przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej
wydaniem prawomocnego orzeczenia niezgodnego z prawem, które
uprawomocniło się po dniu 17 października 1997 r. a przed dniem 1 września
2004 r., nie rozpoczyna biegu przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy
(ust. 2) oraz – po trzecie - od orzeczeń, które uprawomocniły się w okresie od dnia
17 października 1997 r. do dnia 1 września 2004 r., skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia może być wniesiona w terminie
2 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy (ust. 3). Trafnie zatem Sądy obu
instancji uznały, że powołane przepisy nie mogą mieć zastosowania do oceny
skutków orzeczenia wydanego w dniu 17 marca 1997 r., z którym powód łączy
obecnie dochodzone roszczenie odszkodowawcze; roszczenie to nie podlega
ocenie na innej podstawie prawnej niż roszczenie prawomocnie już rozstrzygnięte.
6
W orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany jest pogląd, aprobowany przez
skład orzekający, iż odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody wyrządzone
przed wejściem w życie Konstytucji opiera się na dotychczasowych zasadach, które
nie mogą być skutecznie podważane przez pryzmat rozwiązań przyjętych w nowej
ustawie zasadniczej. (zob. m.in. wyrok z dnia 10 października 2003 r., II CK 36/02,
nie publ.).
Wbrew odmiennemu zapatrywaniu skarżącego, ocena wystąpienia
przeszkody procesowej przewidzianej w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. jest dokonywana
z urzędu w każdym stanie sprawy, niezależnie od tego, czy impuls do jej
przeprowadzenia stanowi stanowisko (zarzut) strony pozwanej. Sąd pierwszej
instancji mógł więc orzec o odrzuceniu pozwu z tej przyczyny na posiedzeniu
niejawnym, a Sąd Apelacyjny rozpoznać zażalenie na wydane w tym przedmiocie
postanowienie również na posiedzeniu niejawnym; wynika to jednoznacznie
z brzmienia art. 199 § 3 i art. 397 § 1 k.p.c. i nie może być postrzegane jako
naruszenie zasady równości stron i pozbawienie ich możności obrony swych praw.
Argumenty przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia
wyjaśniają w sposób wystarczający podstawę faktyczną i prawną tego orzeczenia
(art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.). Odnoszą się też one do stanowiska
skarżącego, zaprzeczającego istnienie stwierdzonej przeszkody procesowej.
Okoliczność, iż stanowisko to zostało uznane za błędne nie oznacza, że nie zostało
one wzięte pod uwagę.
Zarzuty wypełniające przytoczone podstawy kasacyjne, oparte na
odmiennych – wadliwych – założeniach, nie mogły wywrzeć zamierzonego skutku.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.