Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

PrzewodniczącySSO Antoni Smus

SędziowieSSO Elżbieta Zalewska-Statuch i SSO Iwona Podwójniak

ProtokolantElwira Kosieniak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 stycznia 2016 r.

sprawy z wniosku (...) Bank (...) S.A. we W.

przy udziale U. B.

o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestniczki postępowania

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wieluniu

z dnia 18 sierpnia 2015 r. sygn. akt I Ns 101/15

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie w całości i przekazach sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Wieluniu, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 460/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2015 roku w sprawie z wniosku wierzyciela spadkodawcy (...) Bank (...) SA we W. z udziałem U. B. Sąd Rejonowy w Wieluniu stwierdził, że spadek po zmarłym w dniu 16 lipca 2012 roku K. O. (1) nabyła w całości siostra U. B. (pkt 1) oraz oddalił wniosek o zasądzenie od uczestniczki kosztów postępowania (pkt 2).

Rozstrzygnięcie zapadło po następujących ustaleniach i wnioskach.

K. O. (2) zmarł w dniu 16 lipca 2012 roku w W.. Pozostawił żonę J. O.. Dzieci nie miał. Żona w dniu 17 grudnia 2012 roku odrzuciła spadek. Rodzice zmarli przed spadkodawcą. K. O. (1) miał siostrę U. B.. Testamentu nie sporządził.

W dniu 5 lutego 2013 roku Sąd zawiadomił uczestniczkę U. B. o odrzuceniu spadku przez żonę J. O.. Uczestniczka w terminie 6 miesięcy od zawiadomienia nie złożyła oświadczenia w przedmiocie przyjęcia bądź odrzucenia spadku po zmarłym bracie.

Mając powyższe na uwadze, Sąd pierwszej instancji wskazał, że w braku testamentu, w sprawie ma miejsce dziedziczenie ustawowe. W braku zstępnych do dziedziczenia powołani są małżonek oraz rodzice. Z uwagi na to, że żona spadkodawcy skutecznie odrzuciła spadek, nie dziedziczy po mężu – spadkobierca, który odrzucił spadek zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. W takiej sytuacji cały spadek przypada rodzicom w częściach równych – art. 932 § 3 kc. Skoro żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, cały spadek w niniejszej sprawie przypada siostrze U. B.. Niezłożenie przez uczestniczkę w terminie 6 miesięcy od chwili gdy dowiedziała się o tytule swego powołania oświadczenia o odrzuceniu spadku skutkowało z mocy art. 1015 § 2 kc przyjęciem spadku wprost. Początek biegu terminu należało liczyć od dnia śmierci spadkodawcy, najpóźniej zaś od zawiadomienia jej przez sąd o odrzuceniu spadku przez żonę spadkodawcy.

Apelację złożyła uczestniczka.

Zarzuciła postanowieniu naruszenie prawa materialnego, tj. art. 931 kc, art. 1018 kc i art. 1019 kc poprzez przyjęcie, że spadek po K. O. (1) nabyła siostra U. B., podczas gdy zamierzała ona na rozprawie w dniu 4 sierpnia 2015 roku złożyć oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, lecz została przez Sąd pierwszej instancji tak pouczona, że nie zrozumiała istoty swojego postępowania i zrezygnowała na rozprawie z oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku i wystąpienia o zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku. Ponadto zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na dokonaniu tej oceny z pominięciem części przeprowadzonych dowodów i poprzez sprzeczność ustaleń Sądu z treścią zebranego materiału dowodowego.

Podnosząc powyższe, skarżąca wniosła o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w celu umożliwienia uczestniczce złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku oraz wystąpienia o zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

W uzasadnieniu wskazała, że zamierzała odrzucić spadek, lecz została w taki sposób pouczona, że nie zrozumiała istoty swego postępowania i zrezygnowała na rozprawie z oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Dalej wskazała, że nie miała wiedzy o stanie spadku, pozostawała w błędzie co do stanu majątkowego spadkodawcy.

Sąd Okręgowy zważył:

Istota zaskarżenia sprowadza się do zakwestionowania przez uczestniczkę powołania jej do dziedziczenia po bracie K. O. (1).

Niewątpliwie, na co wskazuje przebieg rozprawy w dniu 4 sierpnia 2015 roku, uczestniczka postępowania z uwagi na to, że w skład spadku wchodzą długi, nie chciała dziedziczyć po swoim bracie. Wprost przebieg rozprawy w dniu 4 sierpnia 2015 roku wskazuje, że uczestniczka chciała złożył oświadczenie o odrzuceniu spadku po bracie K. O. (1). Taka wola uczestniczki była bardzo jednoznaczna i wyraźna.

Ostatecznie takiego oświadczenia nie złożyła. Stało się tak w związku z pouczeniem dokonanym przez sąd, że oświadczenie o odrzuceniu spadku składa się w terminie 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania i że, choć oczywiście uczestniczka takie oświadczenie może złożyć, niemniej – jak wskazał sąd – wydaje się, że w okolicznościach niniejszej sprawy takie oświadczenie byłoby bezskuteczne.

Wobec takiego wskazania, uczestniczka oświadczyła, że skoro oświadczenie byłoby bezskuteczne, to nie ma sensu, by je składała i jeszcze opłacała (tak wcześniej zaznaczył Sąd).

W takich okolicznościach sprawy i wobec takiego przebiegu posiedzenia w dniu 4 sierpnia 2015 roku, Sąd Rejonowy powinien był w trybie przepisu art. 5 kpc udzielić uczestniczce pouczenia w zakresie odnoszącym się do procedury wniosku o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Uczestniczka postępowania stawiła się do sądu z oczywistym zamiarem odrzucenia spadku po bracie K. O. (1). Uczestniczka występowała w sprawie bez adwokata, radcy prawnego. Jednoznaczną wolą uczestniczki było niedziedziczenie po bracie. Skoro termin do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku już minął, to oczywiście realizacja wniosku wprost, tj. wniosku o odrzuceniu spadku nie miała uzasadnienia – na co zwrócił uwagę sąd w dokonanych pouczeniach, niemniej – wobec treści przepisu art. 5 kpc – powinnością Sądu rejonowego było pouczenie co do czynności procesowej, w tym przypadku pouczenie co do możliwości złożenia wniosku o uchylenie się od skutków niezachowania terminu do odrzucenia spadku i w tym konkretnym przypadku – rozpytanie czy woli wyrażonej na rozprawie w dniu 4 sierpnia 2015 roku złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku nie należy potraktować jako wniosku o złożenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku, tym bardziej, że – jak wynika z zapisu przebiegu rozprawy – uczestniczka w swoich wypowiedziach powoływała się na „luźny” kontakt z bratem i brak świadomości o tym, że miał dług w postaci niespłaconego kredytu.

Oczywistym jest, że uczestniczka, nie będąc prawnikiem, nie miała fachowego rozeznania co do kwestii różnic instytucji prawnych – wniosku o odrzucenie spadku oraz wniosku o uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku –możliwego do realizacji także w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku. Uczestniczka wyraźnie była nakierowana na to, żeby nie dziedziczyć po bracie. Dla niej istotne było przecież osiągnięcie oczekiwanego skutku prawnego. W ocenie Sądu okręgowego w takich okolicznościach sprawy – zważywszy wyraźną wolę uczestniczki – Sąd rejonowy powinien był pouczyć ją o możliwości realizacji wniosku o uchylenie się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku i potraktowania zgłoszonej przez nią woli złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku jako wniosku o uchylenie się od skutków niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Tymczasem Sąd rejonowy zaniechał udzielenia uczestniczce takich wskazówek i pouczeń, a były one niezbędne dla realizacji jej obrony w niniejszej sprawie, tj. obrony przed powołaniem do dziedziczenia po bracie.

Powyższe naruszenie przepisów postępowania – art. 5 kpc – należy kwalifikować jako mające wpływ na wynik sprawy. W sprawie doszło bowiem do stwierdzenia nabycia spadku po bracie przez uczestniczkę postępowania. Tymczasem w przypadku realizacji przez uczestniczkę uprawnienia do złożenia oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku i po zatwierdzeniu takiego uchylenia się przez sąd, uczestniczka zostałaby wyłączona od dziedziczenia. Oczywiście, w aktualnym stanie rzeczy nie jest możliwe wskazanie czy taka sytuacja rzeczywiście nastąpi – przesądzi o tym ewentualne dalsze postępowanie, niemniej ta ostatnia okoliczność nie może przesądzać negatywnie, tj. rzutować na nieuwzględnienie apelacji.

Z tych przyczyn na podstawie art. 13 § 2 kpc w zw. z art. 386 § 4 kpc zaskarżone postanowienie podlega uchyleniu, sprawa zaś przekazaniu do ponownego rozpoznania sądowi rejonowemu celem umożliwienia uczestniczce złożenia stosownych oświadczeń – o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po K. O. (1) wraz z oświadczeniem o odrzuceniu spadku. Z treści apelacji jednoznacznie wynika, że uczestniczka chce oświadczenia jak wyżej złożyć. Następnie sąd – o ile realizacja powyższego nastąpi w niniejszej sprawie – wyda postanowienie wstępne, w którym rozstrzygnie pozytywnie lub negatywnie w przedmiocie wniosku (zatwierdzi uchylenie się lub wniosek oddali), i po uprawomocnieniu tegoż wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po K. O. (1).