Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 lutego 2016 r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach II Wydział Karny w składzie:

przy udziale Prokuratora Andrzeja Michalczuka

po rozpoznaniu w dniu 10 lutego 2016 r.

sprawy W. D.

oskarżonego o przestępstwo z art. 209 §1 kk w zw. z art. 64 §1 kk

na skutek apelacji, wniesionej przez prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim

z dnia 22 października 2015 r. sygn. akt II K 439/15

zaskarżony wyrok uchyla i sprawę W. D. przekazuje Sądowi Rejonowemu w Mińsku Mazowieckim do ponownego rozpoznania.

Sygn. akt II Ka 720/15

UZASADNIENIE

W. D. został oskarżony o to, że w okresie od 1 maja 2014 ro­ku do 13 stycznia 2015 roku w M. woj. (...) uporczywie uchylał się od wykonywania ciążącego na nim z mocy ustawy obowiązku łożenia
na utrzymanie swego syna M. D. w ten sposób, że nie płacił zasądzonych
na jego rzecz alimentów w kwocie 500 zł miesięcznie, przez co naraził go na nie­możność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, przy czym czynu tego do­pu­ścił się w ciągu pięciu lat od odbycia kary co najmniej sześciu miesięcy pozba­wienia wolności za umyślne przestępstwo podobne,

tj. o czyn z art. 209 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.

Wyrokiem z dnia 22 października 2015 r., sygn. akt II K 439/15, Sąd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim:

1.  Oskarżonego W. D. uniewinnił od popełnienia zarzucanego mu czynu,

2.  Koszty postępowania przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Apelację od zaprezentowanego wyżej wyroku wywiódł Prokurator Rejonowy
w Mińsku Mazowieckim, zaskarżając go w całości i zarzucając mu obrazę przepisów postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 4 k.p.k., art. 5
§ 2 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 410 k.p.k. poprzez uwzględnienie, wbrew zasadzie obiektywizmu, jedynie okoliczności przemawiających na korzyść oskarżonego W. D. przy jednoczesnym pominięciu okoliczności przemawiających
za jego winą, w szczególności niewyjaśnienie wszystkich istotnych okoliczności spra­wy wskutek zaniechania dopuszczenia dowodu z zeznań świadka – pokrzywdzonego M. D. oraz najbliższych członków jego rodziny a przez to błędną ocenę materiału dowodowego, co doprowadziło do uniewinnienia w/wym. oskarżonego
od po­pełnienia zarzucanego mu czynu, podczas gdy prawidłowa i wszechstronna ana­liza całokształtu zebranego w sprawie materiału dowodowego, dokonana w zgodzie
ze wskazaniami logiki, wiedzy i doświadczenia życiowego, powinna doprowadzić
do wniosku, iż W. D. swoim zachowaniem wyczerpał znamiona prze­stępstwa określonego w art. 209 § 1 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k.

W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego oskarżyciel publiczny podniósł nadto, iż Sąd Rejonowy uchybił obowiązkowi przeprowadzenia z urzędu dowodu z zeznań M. D. oraz innych niż matka członków najbliższej rodziny tegoż na okoliczność stosunku podstawowych potrzeb życiowych pokrzywdzonego
do możliwości finansowych występujących w tym zakresie.

W następstwie tak sformułowanych zarzutów odwołujący się wniósł o uchy­lenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Mińsku Mazowieckim do ponownego rozpoznania.

W toku rozprawy odwoławczej prokurator poparł apelację i wniosek w niej za­warty. Oskarżony W. D. nie stawił się pomimo prawidłowego za­wia­domienia o terminie rozprawy apelacyjnej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się zasadna i jako taka doprowadziła do rozstrzygnięcia o cha­rakterze kasatoryjnym.

Należy z całą mocą podkreślić, że orzeczenie takiej treści nie przesądza
w żadnej mierze o sposobie rozstrzygnięcia tej sprawy po jej ponownym rozpoznaniu i nie może zostać odebrane inaczej niż jedynie jako zalecenie ponownego jej rozpo­znania bez opisanych niżej uchybień. W chwili obecnej stwierdzić jedynie wypada,
że wydanie wyroku w tej sprawie było przedwczesne.

Odnosząc się do zarzutów i wniosku apelacyjnego należy stwierdzić, że na obec­nym etapie postępowania sądowego, na plan pierwszy wysuwa się kwestia zwią­zana z podniesioną w uzasadnieniu środka odwoławczego obrazą przepisów prawa kar­nego procesowego, a mianowicie art. 366 § 1 k.p.k. w zw. z art. 167 k.p.k.
w brzmie­niu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015 r. (art. 36 pkt 2 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektó­rych innych ustaw- Dz. U. z 2013 r., poz. 1247 z późn. zm.; dalej: ustawa z dnia 27 września 2013 r.). Zważyć trzeba, że naruszenie normy art. 366 § 1 k.p.k. ma charakter pierwotny nie tylko wobec obrazy art. 5 § 2 k.p.k., ale w znacznym zakresie również względem naruszenia art. 7 k.p.k., albowiem zastosowanie zasady in dubio pro reo możliwe jest jedynie wówczas, gdy mimo przeprowadzenia wszystkich możliwych do­wodów oraz dokonania ich oceny spełniającej wymogi określone w ostatnim z wymie­nionych przepisów pojawią się wątpliwości, których nie da się wyeliminować
( vide wyrok Sądu Najwyższego z 1 lutego 2012 r., II KK 141/11, LexPolonica
nr 3974188).

Przystępując do zasadniczej części rozważań zaakcentować należy, iż w myśl unormowania art. 366 § 1 k.p.k. we wskazanym wyżej brzmieniu, kierownictwo rozprawą o charakterze materialnym pozostaje w związku z zasadą prawdy wynikającą z art. 2 § 2 k.p.k. i polega na czuwaniu nad prawidłowym przebiegiem postępowania dowodowego tak, aby wyjaśnione zostały wszystkie istotne okoliczności sprawy
i w mia­rę możliwości także okoliczności sprzyjające popełnieniu przestępstwa. W tym aspekcie przepis dawnego art. 366 k.p.k. nakłada na przewodniczącego rozprawy obowiązek podejmowania z urzędu wszelkich czynności niezbędnych do ustalenia prawdy. Realizacja tego obowiązku siłą rzeczy wymaga aktywnego uczestniczenia w przeprowadzeniu dowodów na rozprawie. Oznacza to m.in. także konieczność podej­mowania inicjatywy dowodowej celem przeprowadzenia dowodów z urzędu, o której to inicjatywie mowa jest w dawnym art. 167 k.p.k. ( vide D. S. Świecki, Komentarz
do art. 366 Kodeksu postępowania karnego, LexisNexis 2013, teza 4.). Zaakcentować w tym miejscu także trzeba, że zakres okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy wyznaczają właściwe przepisy Części szczególnej Kodeksu Karnego, zaś
w sprawie W. D. przepisem tym jest art. 209 § 1 k.k. W związku
z tym podkreślić należy, że przestępstwo niealimentacji popełnia ten, kto uporczywie uchyla się od wykonania ciążącego na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby
i przez to naraża ją na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych.

Zaprezentowany kontekst normatywny sprawia, iż aktywność dowodowa Sądu w pierwszym rzędzie winna skupić się na zbadaniu, czy w stosunku do M. D. zaistniał skutek w postaci narażenia na niemożność zaspo­ko­je­nia podstawowych po­trzeb życiowych. Zaspokojenie tychże potrzeb oznacza natomiast dostarczenie środ­ków materialnych koniecznych nie tylko do utrzymania, ale również do uzyskania nie­zbęd­nego wykształcenia i korzystania z dóbr kulturalnych. Niezbędne jest tym samym nie tylko zabezpieczenie minimum egzystencji w postaci środków przeznaczonych
na utrzymanie i wykształcenie dziecka, lecz także stworzenie mu warunków umożli­wiających zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu, istotnych dla kształtowania jego osobowości i nawyków kulturalnych ( vide M. Szewczyk, Komentarz do art. 209 Kodeksu karnego, [w:] A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 117- 277 k.k., Zakamycze 2006, teza 16.). W tym stanie rzeczy Sąd Rejonowy winien, jak słusznie podnosi oskarżyciel publiczny, uwzględnić- jako fakty powszechnie znane- typowe dla młodego człowieka potrzeby, w tym konieczność zapewnienia nie tylko niezbędnych dla życia codzien­nego przedmiotów, tj. m.in. odzieży, pomocy naukowych, lecz również środków niezbędnych dla uczestniczenia
w życiu kulturalnym środowiska, w którym upraw­niony funkcjonuje. Konieczność zestawienia z powyższym warunków materialno- bytowych M. D. wymaga natomiast podjęcia próby przesłuchania w charakterze świadków na te okoliczności osób przebywających w jego bezpośrednim otoczeniu, tj. domowników i sąsiadów, których dane mogą zostać ustalone w oparciu o wywiad policyjny. Celowym jest także rozważenie możliwości przesłuchania samego pokrzywdzonego, a także wystąpienia
o aktualne informacje do właściwego Ośrodka Pomocy Społecznej. Nie bez znaczenia pozostają również informacje dotyczące źródeł dochodów A. D. (k. 123v). Czyniąc ustalenia w przedmiotowej materii, Sąd I instancji powinien nadto mieć na uwadze, iż fakt zaspakajania podstawowych potrzeb życiowych uprawnionego kosztem znacznego wysiłku osoby współzobowiązanej do alimentacji, albo przez inne osoby nie zobowiązane, a także z funduszu alimentacyjnego, nie wyłącza ustawowego znamienia narażenia na niemożność zaspokojenia tych potrzeb ( vide wyrok Sądu Najwyższego z 27 marca 1987 r., V KRN 54/87, LEX nr 17801).

W razie ustalenia, iż w stosunku do M. D. możliwym jest zaistnienie skutku w postaci braku możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych Sąd Rejonowy winien podjąć aktywność dowodową zmierzającą do ustalenia, czy sy­tu­acja takowa stanowi efekt uporczywego uchylenia się przez oskarżonego od obo­wiązku alimentacyjnego ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z 10 grudnia 2014 r., III KK 388/14, LEX nr 1621351). Wobec okoliczności, iż w pojęciu „uchyla się” mie­ści się negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do wykonania nałożonego na nią obowiązku, który sprawia, że mimo obiektywnej możliwości jego wykonania, sprawca obowiązku tego nie wypełnia, gdyż wypełnić go nie chce lub też zlekceważył obowiązek nałożony wyrokiem ( vide postanowienie Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 1996 r., II KRN 204/96, LEX nr 26252), Sąd I instancji winien przede wszystkim dą­żyć do ustalenia, jaka jest aktualna sytuacja majątkowa W. D.. Rze­czona sytuacja winna zostać poddana badaniu pod kątem możliwości przeznaczenia chociaż części dochodów na spłatę alimentów. Sąd Rejonowy winien także poddać ana­li­zie możliwość osiągania przez oskarżonego wyższych dochodów ( vide wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 18 stycznia 2001 r., II AKa 241/00, LEX nr 54979).
W związku z tym koniecznym jest rozważenie przesłuchania w charakterze świadków nie tylko osób zamieszkałych wraz z oskarżonym, lecz również osób stale przeby­wających w jego sąsiedztwie. Jak podkreślano już wyżej, niezbędne dane tychże ewen­tualnych świadków mogą zostać pozyskane w drodze wywiadu policyjnego.
Nie bez znaczenia dla wskazanego wyżej aspektu aktualnej sytuacji majątkowej W. D. są także złożone przezeń oświadczenia procesowe co do źródeł osią­ganych dochodów oraz ich wysokości.

Stwierdzenie zasadności zarzutu naruszenia normy art. 366 § 1 k.p.k. w zw.
z art. 167 k.p.k., z mocy art. 36 pkt 2 ustawy z dnia 27 września 2013 r. rekon­struowanej w oparciu o wskazane przepisy w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 lipca 2015 r., sprawiło, że rozważenie podniesionych w apelacji zarzutów obrazy
art. 410 k.p.k., art. 7 k.p.k., art. 5 § 2 k.p.k. i art. 4 k.p.k. okazało się przedwczesnym.

Stwierdzone wyżej uchybienie jest tego rodzaju, iż z całą pewnością można stwier­dzić, że mogło mieć ono wpływ na treść orzeczenia. Czynności niezbędne
do wykonania dotyczą istoty sprawy, a Sądowi Odwoławczemu postępowania w tym zakresie prowadzić nie wolno (art. 452 § 1 k.p.k. w zw. z art. 36 pkt 2 ustawy z dnia 27 września 2013 r. i art. 454 § 1 k.p.k.), nadto wymagają one przeprowadzenia prze­wodu sądowego w istotnej części. W związku z tym zaskarżone orzeczenie należało uchylić i sprawę przekazać Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Usunięcie przedstawionych wyżej braków postępowania dowodowego umoż­liwi Sądowi Rejonowemu należytą rekonstrukcję zaistniałego stanu faktycznego,
a w konsekwencji także możliwość dokonania jego oceny w perspektywie realizacji znamion występku z art. 209 § 1 k.k.

Z powyższych powodów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 437 k.p.k.
w zw. z art. 456 k.p.k., orzekł jak w wyroku.