Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2013 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa Syndyka masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej w G.

przeciwko R. H.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w T.

z dnia 4 marca 2013 r., sygn. akt VI GC 41/13

I.  prostuje zaskarżony wyrok w ten sposób, że w miejsce oznaczenia powoda: „K. F. - syndyka masy upadłości (...) S.A. w G. w upadłości likwidacyjnej” wpisuje: „Syndyka masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w upadłości likwidacyjnej w G.”;

II.  oddala apelację;

III.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 330/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 4 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo Syndyka masy upadłości (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w G. przeciwko R. H. o zapłatę kwoty 2.756.081,37 zł z ustawowymi odsetkami oraz orzekł o kosztach procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

Pozwany R. H. jest jedynym akcjonariuszem upadłej obecnie spółki (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej w G..

W dniu 17 stycznia 2012 r. (...) sporządził opinię dotyczącą wyceny wartości akcji spółki (...) S.A. w G. według stanu na dzień 31 grudnia 2010 r. ustalając cenę jednej akcji spółki dominującej w kwocie 111,64 zł.

W dniu 25 stycznia 2012 r. pomiędzy pozwanym, a spółką (...) S.A. w G. została zawarta umowa odpłatnego nabycia akcji, na mocy której pozwany zbył powyższej spółce 63.500 akcji imiennych tej spółki za wynagrodzeniem w łącznej wysokości 6.350.000 zł tj. 100 zł za jedna akcję, a spółka nabyła te akcje w celu ich umorzenia i obniżenia kapitału zakładowego.

W tym samym dniu odbyło się Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie spółki (...) S.A. w G., które mając na uwadze powyższą umowę odpłatnego nabycia akcji podjęło uchwałę (...) o umorzeniu za wynagrodzeniem 63.500 akcji imiennych spółki, uchwałę (...) o obniżeniu kapitału zakładowego i uchwałę (...) w sprawie przyjęcia jednolitego tekstu statutu spółki.

Spółka (...) S.A. w G. dobrowolnie wypłaciła pozwanemu z tytułu zakupu akcji kwotę 1.034.500 zł.

Pismem z dnia 1 marca 2012 r. pozwany w niniejszej sprawie R. H. wezwał spółkę do zapłaty kwoty 5.315.500 zł tytułem reszty ceny za sprzedane akcje. Spółka w piśmie z dnia 5 marca 2012 r. uznała jego roszczenie w całości informując jednocześnie, iż nie dysponuje środkami, które umożliwiłyby wywiązania się z tego zobowiązania.

Wskutek wytoczenia powództwa pozwany uzyskał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, z dnia 23 marca 2012 r., sygn. akt (...).

W toku wszczętego postępowania egzekucyjnego komornik wyegzekwował w sumie z majątku spółki kwotę 1.721.581,37 zł po odliczeniu wpłaty zaliczki przez pozwanego w kwocie 14.873,45 zł i pomniejszeniach w kwotach 39.186,38 zł i 355.964,71 zł.

W dniu 17 kwietnia 2012 r. spółka (...) S.A. w G. złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki obejmującej likwidację jej majątku.

Postanowieniem z dnia 6 czerwca 2012 r., sygn. akt (...), Sąd Rejonowy w T. ogłosił upadłość (...) S.A. w G. obejmującą likwidację jej majątku; syndykiem upadłości została wyznaczona K. F..

Sąd Okręgowy zważył, że stan faktyczny został ustalony w oparciu o dokumenty prywatne i urzędowe przedstawione przez strony. Okoliczności faktyczne nie były sporne.

Sąd oddalił wniosek dowodowy pozwanego z zeznań świadków J. Ś. i Ż. B. oraz wniosek pozwanego z opinii biegłego sądowego z zakresu księgowości i finansów, gdyż okoliczności objęte powyższymi wnioskami dowodowymi nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Niniejszy spór ogniskował się wokół kwestii prawnych sprowadzających do odpowiedzi na pytanie o dopuszczalność zastosowania przepisu art. 128 prawa upadłościowego i naprawczego do spornej umowy odpłatnego nabycia akcji dokonanej przez spółkę akcyjną z jej akcjonariuszem.

W ocenie Sądu należy zgodzić się z pozwanym, że powyższy przepis nie ma zastosowania do akcjonariuszy. W hipotezie przepisu art. 128 brak jest sformułowania odnoszącego się do akcjonariuszy spółek akcyjnych o statusie upadłego. Zawarte w tym przepisie wyliczenie podmiotów jest wyczerpujące i czynności prawne odpłatne zawarte z innymi podmiotami mogą być uznane za bezskuteczne jedynie na podstawie art. 527 k.c. Stanowisko takie prezentuje zarówno orzecznictwo (v. orzeczenie SN z dnia 14 listopada 2008 r., V CSK 158/2008, M. Prawniczy (...)) jak też doktryna (v. Prawo upadłościowe i naprawcze, komentarz Zimmerman Piotr, wyd. C.H. Beck 2012; A. Jakubecki, komentarz do art. 128 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze, Lex 2011; Stanisław Gurgul, Prawo upadłościowe i naprawcze, komentarz, wyd. C.H. Beck, s.406-407).

W ocenie Sądu Okręgowego dochodzone pozwem roszczenie nie znajduje również uzasadnienia w świetle art. 127 prawa upadłościowego i naprawczego Powodowy syndyk nie udowodnił, że otrzymane świadczenie w postaci akcji imiennych wynikające ze spornej umowy odpłatnego nabycia tych akcji należy traktować jako przewyższające w rażącym stopniu wartość świadczenia w stosunku do otrzymanego; co więcej powód w pozwie nawet nie twierdzi, iż wartość świadczenia upadłej spółki tj. zapłacona cena przewyższała w rażącym stopniu wartość świadczenia otrzymanego od pozwanego w postaci przedmiotowych akcji imiennych.

W końcu dochodzone niniejszym pozwem roszczenie nie znajduje uzasadnienia w świetle art. 527 k.c., gdyż przy skardze pauliańskiej czynna legitymacja procesowa przysługuje wyłącznie wierzycielom.

W ocenie Sądu Okręgowego dochodzone przez powodowego syndyka powództwo podlegało zatem oddaleniu.

O kosztach procesu orzeczono stosownie do art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c.

Powód zaskarżył wyrok apelacją w całości i wniósł o jego zmianę i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 2.756.081,37 zł z ustawowymi odsetkami od kwoty i terminów wskazanych w pozwie oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie art. 128 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze poprzez błędną wykładnię, to jest przyjęcie, że wymieniony przepis zawiera zamknięty katalog osób, w którym brak jest sformułowania odnoszącego się do akcjonariuszy spółek akcyjnych. Zdaniem powoda Sąd nie powinien stosować do wymienionego przepisu wykładni językowej, bowiem wykładnia ta pozostaje w oczywistej sprzeczności z treścią innych norm, mianowicie art. 2 p.u.i n. Stosując wykładnię językową Sąd nie uwzględnił celu ustawy jakim jest zaspokojenie wierzycieli w jak największym stopniu.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i rozważania w zakresie oceny materiału dowodowego oraz podstawy prawnej rozstrzygnięcia, przyjmując je za podstawę także własnego rozstrzygnięcia i odwołuje się do nich bez potrzeby ich powtarzania.

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 128 ust. 2 u.p.i n. W judykaturze i orzecznictwie utrwalony jest trafny pogląd, przywołany przez Sąd I instancji, że krąg osób wymienionych w art. 128 powinien być interpretowany w sposób ścisły i nie można go w drodze analogii rozszerzać na osoby niewymienione. Jest to podyktowana konsekwencjami dla stron umowy, które wynikają z ubezskutecznienia czynności prawnej.

W niniejszej sprawie rozstrzygnięcia wymagało zagadnienie prawne, którym jest odpowiedź na pytanie, czy pod pojęciem „wspólnik” w rozumieniu art. 128 ust. 2 p.u.in. rozumieć należy każdego uczestnika spółki handlowej związanego z nią węzłem korporacyjnym, czy też interpretacja tego terminu winna ściśle odwoływać się do postanowień Kodeksu spółek handlowych. Nie podlega zaś kwestii, że Kodeks spółek handlowych wyraźnie rozróżnia status wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcjonariusza spółki akcyjnej. Także w przepisach prawa upadłościowego i naprawczego znaleźć można przykłady wyraźnego zaznaczenia, że odnoszą się one zarówno do akcjonariusza jak i wspólnika. (art. 157a ust. 1 pkt 2 art. 240 pkt 8 art. 278 pkt 4). Wyraźna jest więc różnica między tymi pojęciami.

Dokonując wykładni funkcjonalnej warto sięgnąć do pierwotnego brzemienia tej normy prawnej, która określona była w art. 55 Kodeksu handlowego. Otóż przyjmowano, że przepis ten dotyczy czynności zawartych „przez upadłego z podejrzaną rodziną” (por. M. Allerhand, Prawo upadłościowe z komentarzem, Wydawnictwo STO, Bielsko – Biała 1994, s. 152). Przepis ten swoją hipotezą obejmował bowiem wyłącznie osoby fizyczne – krewnych, powinowatych i przysposobionych, a dopiero po nowelizacji ustawą z dnia 31 lipca 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 117, poz. 751) poszerzono hipotezę przepisu także o wspólników i reprezentantów upadłego będącego spółką. To poszerzenie hipotezy przepisu podyktowane było tym, że osoby te z reguły także pozostają w bliskich relacjach z upadłym będącym spółką, stąd uzasadnione było objęcie ich zakresem „podejrzanej rodziny”. Dalsze poszerzenie hipotezy tej normy prawnej nastąpiło w art. 128 prawa upadłościowego i naprawczego. Jednakże w przepisie tym nie został wymieniony akcjonariusz spółki. Trzeba przyjąć, że pozostawienie poza zakresem tego przepisu akcjonariuszy nie było przypadkowe, gdyż w spółkach akcyjnych bardzo często występuje rozproszony i anonimowy akcjonariat. Nie ma zatem uzasadnienia w takich wypadkach obejmowania setek czy tysięcy akcjonariuszy pojęciem „podejrzanej rodziny”. Oczywiście zgoła odmienna będzie sytuacja, gdy akcjonariat nie jest rozproszony bądź też, jak w przedmiotowej sprawie, występuje jedyny akcjonariusz. Jednak brak podstaw, aby przyjmować, że przepis ten obejmuje wyłącznie jednoosobowe spółki akcyjne nie dotyczy natomiast spółek, w których akcjonariat jest rozproszony. Gdyby taki był zamiar ustawodawcy, z pewnością rozszerzyłby hipotezę tego przepisu o jedynego akcjonariusza spółki akcyjnej. Brak zatem stosownej regulacji uniemożliwia przyjęcie, że dotyczy on także akcjonariuszy spółek akcyjnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego rozpoznającego niniejszą sprawę terminy: wspólnik i akcjonariusz należy zatem interpretować ściśle, a więc zgodnie z rozumieniem Kodeksu spółek handlowych. Skoro więc ustawodawca hipotezą art. 128 ust. 1 p.u.i n. nie objął akcjonariusza spółki akcyjnej, to sąd nie jest władny przy zastosowaniu wykładni celowościowej do uzupełnienia treści tego przepisu. Nie pozwala na to także cel ustawy, jakim jest równomierne zaspokojenie wierzycieli. Przewidziana w art. 2 p.u.i n. zasada nie może bowiem oznaczać tworzenia dodatkowych norm prawnych, które ułatwiałby zaspokojenie wierzycieli. Ograniczenia skuteczności zwartych umów są ściśle określone ustawowo, a jako wyjątek od zasady, że ważna umowa jest w pełni skuteczna +w obrocie prawnym, nie mogą być interpretowane rozszerzająco.

Należy pokreślić, że wykładnia celowościowa nie może być stosowana w oderwaniu od wykładni językowej i wbrew tej wykładni. W przypadku wykładni naczelną zasadę pełni przy tym zasada clara non sunt interpretanda. Jedynie wyjątkowo, gdyby sens przepisu przy zastosowaniu wykładni językowej prowadził do wniosków oczywiście sprzecznych z daną normą prawną, możliwe jest odstąpienie od wykładni językowej na rzecz wykładni celowościowej (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2007 r., III CZP 128/07, w której Sąd Najwyższy przedstawił motywy odstąpienia od wykładni językowej ówczesnego brzemienia art. 81 ust. 1 i 3 p.u.i n.).W świetle przedstawionych wyżej rozważań nie sposób jednak przyjąć, aby zastosowanie wykładni językowej prowadziło do wniosków oczywiście sprzecznych z art. 128 p.u.i n. Nieobjęcie hipotezą tego przepisu także akcjonariuszy spółki akcyjnej było bowiem zamierzone przez ustawodawcę. Oczywiście de lege ferenda można sformułować postulat poszerzenia hipotezy art. 128 ust. 2 p.u. i n. także o jedynego akcjonariusza spółki akcyjnej. Jednak de lege lata wniosek taki jest nieuprawniony.

W tym stanie rzeczy nie podzielając wskazanych wyżej zarzutów apelacji ani argumentacji zgłoszonej na ich poparcie, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej prze radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).