Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 grudnia 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w K.

przeciwko (...) S.A. w W. i (...) Szpitalowi (...) II w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 14 maja 2015 r. sygn. akt I C 1815/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od strony powodowej na rzecz każdego z pozwanych kwoty po 2 700 zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Sławomir Jamróg SSA Grzegorz Krężołek SSO (del.) Beata Kurdziel

Sygn. akt IACa 1289/15

UZASADNIENIE

Strona powodowa (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K. wniosła o zasądzenie od pozwanych (...) S.A. z siedzibą w W. i (...) Szpitala (...) (...)w siedzibą w K. solidarnie kwoty 98 400 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda kosztów procesu. Na uzasadnienie strona powodowa wskazała, że w dniu marca 2011 r. z pozwanym (...) S.A. jako generalnym wykonawcą zawarła umowę o wykonanie robót instalacyjnych i wentylacji w budynkach (...) Szpitala (...) (...)w K.. Powód podjął się realizacji prac w zakresie powołanych instalacji w obiektach oznaczonych jako budynki (...) Prace były realizowane wraz z firmami wspomagającymi na zlecenie powoda, przy akceptacji przez strony pozwanej. Firmą podwykonawczą powoda była spółka (...) sp. z o.o. z siedzibą w O.. Realizacja robót instalacyjnych odbywała się na podstawie przekazywanych przez generalnego wykonawcę projektów wewnętrznej instalacji wod. – kan., c.o. kanalizacji sanitarnej i deszczowej, wody pitnej oraz wentylacji i klimatyzacji i w oparciu o harmonogram rzeczowo – finansowy. Powód informował pozwanego o dodatkowych kosztach prac wynikających z wadliwych danych zawartych w dostarczonych przedmiarach robót. Strona powodowa wskazała nadto, że wstrzymała prace z powodu nieuregulowania kosztów wynikłych ze zmiany ilości materiałów niezbędnych dla wykonania robót podanych przez pozwanego, a zwłaszcza nieuiszczenia kwoty 98 400 zł za dodatkowe kanały dla instalacji wentylacji w budynku A. W związku nieuregulowaniem faktury za wykonanie robót w wysokości 305 778, 70 zł brutto oraz kwoty 98 400 zł brutto za dodatkowe kanały wentylacyjne w budynku(...) oraz przedłużającym się terminem uruchomienia central w budynku (...) powód został zmuszony do odstąpienia od umowy, o czym poinformował pozwany Szpital zaznaczając, że nastąpiło to z winy pozwanego (...) S.A.

Pozwany (...) Szpital (...) (...)w K. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu. Pozwany podniósł , że odniosła, iż spór dotyczy budynku oznaczonego literą (...) Inwestycja została ukończona i oddana do użytkowania w dniu 21 maja 2012 r., a wynagrodzenie dla wykonawcy zostało zapłacone zgodnie z umową. Pozwany zarzucił, że nie wyrażał zgody na zawarcie przez pozwanego (...) S.A umowy o roboty budowlane z powodem jako podwykonawcą co oznacza, że nie ma podstaw do przyjęcia solidarnej odpowiedzialności pozwanego Szpitala jako inwestora z pozwanym (...) S.A. jako głównym wykonawcą za zobowiązania wobec powoda. Pozwany zarzucił także, iż wynagrodzenie za zamówione roboty budowlane określone zostało ryczałtowo, a żądanie zapłaty ponad umówiony ryczałt nie jest objęte dyspozycją art. 647 ^{( 1)} k.c. Strona pozwana podniosła nadto zarzut przedawnienia roszczenia bowiem prace, których dotyczy pozew wykonywane były w budynku A w okresie maja lub czerwca 2011 r.

Pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew ( wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów procesu. Strona pozwana zarzuciła, że powód nie wykazał dochodzonych roszczeń ani co do zasady ani co do wysokości, a w szczególności nie przedstawił jakichkolwiek dokumentów wykazujących rzeczywiste poniesienie przez niego kosztów dodatkowych materiałów niezbędnych dla wykonania prac w budynku(...) pozwanego Szpitala, zasadności ich poniesienia oraz ich wysokości, a w konsekwencji nie przedstawił jakichkolwiek dokumentów uzasadniających dochodzone roszczenie. Pozwany zarzucił nadto, że strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe za wykonanie prac i wskazał, że nie doszło do podwyższenia wynagrodzenia ryczałtowego przewidzianego za wykonanie przez powoda prac na podstawie łączącej strony umowy z 1 marca 2011 r., nie doszło również do uznania przez pozwanego roszczeń dochodzonych przez powoda. Pozwany podał także, iż w trakcie wykonywania przedmiotu umowy z dnia 01 marca 2011 r. powód dopuszczał się uchybień polegających m. in. na niedotrzymywaniu terminów wykonywania robót i niepłaceniu wynagrodzeń zaangażowanym przez niego dalszym podwykonawcom. Nie wystąpiły także podstawy do odstąpienia przez powoda od zawartej z pozwanym umowy. Pozwany podniósł także zarzut przedawnienia roszczenia dochodzonego przez powoda.

Wyrokiem z dnia 14 maja 2015 r. sygn. akt I C 1815/14 Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz każdego z pozwanych kwoty po 3617zł tytułem zwrotu kosztów postepowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy ustalił, że w ramach inwestycji pn. „Rozbudowa (...) Szpitala (...) (...)w K.” pozwany Szpital jako inwestor zawarł z pozwaną spółką (...) S.A. jako generalnym wykonawcą umowę o roboty budowlane, polegające na rozbudowie szpitala, w tym min. budowie budynku oznaczonego jako budynek (...) Na podstawie umowy nr (...) (...)z dnia 01 marca 2011 r. (...) S.A. zlecił stronie powodowej podwykonanie robót budowlanych. Strona powodowa miała m. in. w budynku (...) wykonać instalacje wod.-kan. i p. poż., kanalizację deszczową oraz wpusty, wentylację i klimatyzację, instalację C.O. Prace w tym budynku były prowadzone na przełomie lat 2011/2012. Strona powodowa oświadczyła, że otrzymała i zapoznała się z aktualną dokumentacją techniczną, uznając ją za kompletną do należytej wyceny i wykonania przedmiotu Umowy i nie wniosła do nich zastrzeżeń(...)Ponadto strony za wykonaną pracę ustaliły wynagrodzenia ryczałtowe w kwocie 6 100 000 zł wraz z podatkiem VAT. Zgodnie z postanowieniami umowy wynagrodzenie to obejmowało wszystkie koszty związane z robotami niezbędnymi dla wykonania przedmiotu umowy, koszty materiałów i urządzeń, ubezpieczenia materiałów i urządzeń podczas transportu i składowania, koszty robocizny i użycia własnego sprzętu, zapewnienia własnego zaplecza budowy, wykonania i dostarczania wymaganych prawem i koniecznych do uzyskania wyników badań, uruchomienia i odbiorów instalacji, szkoleń pracowników Użytkownika, koszty wynikające z prowadzenia prac w warunkach obniżonych temperatur, wykonania i uzgodnienia ewentualnych projektów zamiennych, rysunków warsztatowych, sporządzenia i dostarczenia kompletnej dokumentacji powykonawczej w wersji elektronicznej, kosztów usuwania ewentualnych wad i usterek, sprzątania, wywozu i utylizacji śmieci oraz wszystkie koszty, związane z robotami wynikającymi ze zmian projektowych, pod warunkiem otrzymania tych zmian do momentu rozpoczęcia przedmiotowych robót, zmian wprowadzonych przez Projektanta, Zamawiającego i Inspektora Nadzoru (zmiany nie wykraczające poza przedmiot umowy) oraz wszystkie koszty związane z robotami pomocniczymi, towarzyszącymi i zabezpieczającymi, będącymi w integralnym związku z realizacją przedmiotu Umowy, w tym dla prawidłowego odbioru i funkcjonowania obiektu w ramach zleconych robót. Strony ustaliły również, że wynagrodzenie nie podlega waloryzacji i jest niezmienne do zakończenia realizacji wszystkich etapów w ramach zadania inwestycyjnego, a ponadto gdy koszt wykonanych robót przekroczy wynagrodzenie ryczałtowe, Wykonawca nie będzie mógł się ubiegać o dodatkowe wynagrodzenie. Dalej strony postanowiły, że jeżeli w czasie realizacji przedmiotu Umowy wystąpi konieczność wykonania robót dodatkowych lub zmian w stosunku do przyjętych rozwiązań w dokumentacji, wykonanie ich może nastąpić za dodatkową zapłatą tylko wówczas, gdy Wykonawca na podstawie dokumentacji technicznej stanowiącej załącznik nr (...) przy dołożeniu należytej staranności nie mógł przewidzieć tych robót oraz przed przystąpieniem do ich realizacji uzyskał pisemną zgodę Zamawiającego(...)Strony ustaliły również, iż do obowiązków spółki (...) należało m. in. szczegółowe zapoznanie się, weryfikacja kompletności i poprawności technicznej dokumentacji i materiałów związanych z zakresem rzeczowym umowy (...)a także pisemne informowanie Zamawiającego o konieczności wykonania robót dodatkowych przed ich realizacją (...)Do obowiązków Zamawiającego należało natomiast m. in. przekazanie dokumentacji technicznej oraz zapłata wynagrodzenia w warunkach określonych w umowie. Zgodnie z postanowieniami powyższej umowy generalny wykonawca – (...) S.A. przekazał stronie powodowej całą dostępną dokumentację oraz wstępny przedmiar robót i zestawienie materiałów. Powołany przedmiar i zestawienie stanowiły jedynie dokument pomocniczy, w którym zawarto zestawienie elementów wentylacyjnych. W celu szczegółowego określenia ilości materiałów niezbędnych dla wykonania robót każdy podmiot powinien zweryfikować zawarte w nim wstępne obliczenia samodzielnie na podstawie projektu. Strona powodowa nie zwracała się do pozwanej spółki o dodatkowe informacje z tym związane, a w szczególności o dostarczenie dokumentacji projektowej w postaci pliku w formacie (...), pozwalającym na szczegółowe odwzorowanie projektu i umożliwiającym dokładne zweryfikowanie ilości kanałów niezbędnych dla wykonania instalacji wentylacji. Nie dokonała również analizy projektu, a zwłaszcza rzutów kondygnacji budynku, co pozwoliłoby stwierdzić, iż istnieje różnica pomiędzy ilością kanałów w budynku (...) wykazaną przedmiarami, a rzeczywistą niezbędną ich ilością, którą należało użyć. W każdym razie już na podstawie rysunków projektowych możliwe było wyliczenie ilości i kosztu materiałów potrzebnych do wykonania zadania. W profesjonalnym obrocie przyjęte przy tym jest, że przedmiary tego rodzaju jak dostarczone przez stronę pozwaną traktowane są jako dokumenty pomocnicze, a dokładnych wyliczeń min. ilości niezbędnych materiałów w celu wykonania prac należy dokonać na podstawie szczegółowej analizy projektu.

Pozwany Szpital nie został zawiadomiony o zawarciu powyższej umowy ani przez (...) S.A., ani przez (...) sp. z o.o. Pomimo, iż przedstawiciele powodowej Spółki brali udział w naradach z Generalnym wykonawcą, w których początkowo uczestniczyli także przedstawiciele Inwestora, nie dokonano oficjalnej prezentacji spółki (...) jako podwykonawcy (...) S.A. Szpital posiadał zatem jedynie ogólną wiedzę o tym, że strona powodowa wykonuje prace w ramach inwestycji, jednakże nie znał treści zawartej z nią umowy, zakresu wykonywanych przez nią prac, wysokości wynagrodzenia, czy wreszcie nie miał dostępu do związanej z tym dokumentacji. Co do pozostałych podwykonawców Szpital taką wiedzę posiadał, znał treść zawartych umów i sprawdzał wystawiane przez podwykonawców faktury. Pomimo, iż na naradach z generalnym wykonawcą powodowa Spółka informowała o poniesionych dodatkowych kosztach z powodu konieczności zakupu zwiększonej ilości kanałów, nie przedstawiła żadnej dodatkowej faktury. (...) S.A. nie deklarował również, iż zapłaci jakiekolwiek dodatkowe koszty, nie zlecał również dodatkowych prac. Uzgodnione w umowie z dnia 01 marca 2011 r. wynagrodzenie ryczałtowe było wypłacane stronie powodowej bezzwłocznie, a nawet zobowiązania finansowe były częściowo regulowane z wyprzedzeniem.

Pismem z dnia 31 sierpnia 2012 r. strona powodowa poinformowała spółkę (...) S.A. o odstąpieniu od umowy z winy Zamawiającego. Jako jedną z przyczyn podała, iż pozwana Spółka nie ujęła w materiałach dotyczących zamówienia rzeczywistej ilości kanałów wentylacji dla budynku(...) o wartości 80 000 zł.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie jest zasadne. Sąd pierwszej instancji odwołał się do przepisu art. 647k.c. oraz art. 647 ¹ §1, § i 5 k.c. i wskazał, że odpowiedzialność inwestora za cudzy dług zależna jest od wyrażenia zgody na zawarcie umowy w sposób bierny lub czynny. Przyjmując fikcję wyrażenia w sposób bierny zgody, ustawodawca zakłada, że inwestor zapoznał się, a w każdym razie mógł się zapoznać z tą dokumentacją i ma, bądź powinien posiadać, wiedzę o zakresie robót i wynagrodzeniu uzgodnionym w umowie z podwykonawcą. Drugi sposób wyrażenia zgody (czynny) może przybrać różną formę. Inwestor może wyrażać ją w sposób wyraźny pisemnie bądź ustnie, albo poprzez inne zachowanie, które w sposób dostateczny ujawnia jego wolę (art. 60 k.c.). Może zatem nastąpić to poprzez czynności faktyczne, w sposób dorozumiany, na przykład przez tolerowanie obecności podwykonawcy na placu budowy, dokonywanie wpisów w jego dzienniku budowy, odbieranie wykonanych przez niego robót, oraz dokonywanie podobnych czynności. Zgoda inwestora (wyrażona w sposób dorozumiany czynny) na zawarcie umowy wykonawcy z podwykonawcą jest skuteczna, gdy dotyczy konkretnej umowy, której istotne postanowienia decydujące o zakresie solidarnej odpowiedzialności inwestora z wykonawcą za wypłatę wynagrodzenia podwykonawcy są znane inwestorowi, albo z którymi miał możliwość zapoznania się. Na powodzie spoczywał więc wynikający z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. obowiązek wykazania, że doszło do wyrażenia przez pozwany Szpital w jakikolwiek sposób zgody na zawarcie umowy przez (...) S.A. z powodem jako podwykonawcą. Tego powód nie wykazał. Z materiału dowodowego zebranego w sprawie nie wynika, aby inwestorowi przekazywane były informacje na temat skonkretyzowanego zakresu robót objętych umową podwykonawczą oraz ustalonego wynagrodzenia za te roboty.

Ponadto powództwo nie mogło zostać uwzględnione także z tej przyczyny, iż strony umowy podwykonawczej, tj. powód i pozwany (...) S.A. umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe. W ocenie Sądu nie zachodzi żadna okoliczność uzasadniająca ewentualne podwyższenie umówionego wynagrodzenia stosownie do art. 632 §2 k.c. Powód przystąpił do wykonywania robót nie bacząc na to, ile faktycznie potrzeba materiałów aby taką pracę wykonać. Przedmiary dostarczone przez stronę pozwaną traktowane były jako dokumenty pomocnicze, a dokładnych wyliczeń min. ilości niezbędnych materiałów w celu wykonania prac należało dokonać na podstawie szczegółowej analizy projektu. Do dokładnego sprawdzenia dostarczonej dokumentacji zobowiązywały powoda zasady profesjonalizmu a także postanowienia wiążącej strony umowy (...)Powód oświadczył, że otrzymał i zapoznał się z aktualną dokumentacją techniczną, uznając ją za wystarczającą do należytej wyceny i wykonania przedmiotu Umowy i nie wnosił żadnych zastrzeżeń . Z zeznań świadków możliwe było dokonanie stosownego sprawdzenia ilości materiałów niezbędnych dla wynika, że możliwe było wykonania robót przez samodzielne przeliczenie na podstawie dostarczonej dokumentacji projektowej lub zażądanie projektu w formie elektronicznej, a wreszcie poprzez sporządzenie we własnym zakresie lub zarządzenie sporządzenia szczegółowego projektu wykonawczego prac, jeżeli dostarczony przez stronę pozwaną projekt okazałby się nie dość wystarczający lub nieczytelny. Sprawdzenie należało dokonać na wstępnym etapie, jeszcze przed przystąpieniem do umowy i wykonywania prac.

Niezależnie od tego Sąd Okręgowy uznał, że nawet przy ewentualnym uznaniu zasadności powództwa to i tak nie zostało wykazane roszczenie co do wysokości.

Powyższe skutkowało oddaleniem powództwa. Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu Sąd powołał art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i §2 ust. 1-2 i §6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( Dz. U z 2013 r. poz. 490, t.j.).

Apelację od tego wyroku złożyła strona powodowa zarzucając wadliwe ustalenia faktyczne i pominięcie, że w dniu podpisania umowy pozwana (...) była zobowiązana do przedstawienia pełnej dokumentacji wykonawczej. Strona powodowa miała zaufanie do przekazanej dokumentacji zakładać , że określa ona materiały konieczne do realizacji zamówienia. Przed podpisaniem umowy przedłożono dokumentację w formacie (...) a nie (...). Spółka (...) zmuszona była do dokonania zmian wentylacji z uwagi na liczne błędy w projekcie. Zmiany w ilości kanałów i konieczność likwidacji już wykonanych były przedmiotem zgłoszenia na naradach. Na jego zlecenia prace przy kanałach wykonała firma (...) powodowa informowała też o braku frontu robót . Pozwany (...) nie dotrzymywał terminów dochodziło do opieszałości i zmian w harmonogramie, co w konsekwencji doprowadziło do opóźnień podwykonawców. (...) opóźniał ponadto płatności. Te opóźnienia zbiegły się ze zmiana kursu (...) co spowodowało kolejne straty strony powodowej. Także zaistniała konieczność dokonania zmian w usytuowaniu central i konieczność poszerzenia drzwi do pomieszczenia central .

Strona powodowa wniosła o dopuszczenie dowodów z pism kierowanych do (...) S.A. na okoliczność opieszałości pozwanego generalnego wykonawcy. Strona powodowa wniosła także o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka K. M. (1) na okoliczność koniecznych i kosztownych zmian oraz braku możliwości oceny ilości kanałów na podstawie dokumentacji wykonawczej oraz z zeznań M. B. na okoliczność przygotowania umowy w tym braku dokumentacji w wersji papierowej i (...) .

Zdaniem strony powodowej za powyższe winien odpowiadać także inwestor. Skoro (...) zgłosił pomniejszych podwykonawców to (...) nie miał wątpliwości, że on również został zgłoszony. Inwestor był odpowiedzialny za podwykonawców i nie tylko wiedział o udziale powoda na terenie budowy ale odebrał od niego prace. Jego czynności były rozległe i dotyczyły także innych budynków.

Inwestor odpowiada też , za wadliwość dokumentacji projektowej i brak dokumentacji (...). Według strony powodowej doszło do rażącej straty.

Pozwani wnieśli o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postepowania apelacyjnego.

Rozpoznając apelację Sąd drugiej instancji uznał za własne ustalenia Sądu Okręgowego i zważył co następuje:

Brak jest podstaw do uzupełnienia postepowania dowodowego. Fakt zgłaszania głównemu wykonawcy konieczności zmian w zakresie kanałów wentylacyjnych, braków w przedmiarach robót i w dokumentacji jak też konieczność zmiany terminów realizacji na skutek dezorganizacji nie były kwestionowane w procesie i okoliczności te zresztą wynikały z dowodów przedłożonych w postępowaniu przed Sądem Okręgowym. Potrzeby ponowienia lub przedłożenia dalszych dowodów w tym kierunku powód nie przedstawił. Pisma powoda powołane w apelacji kierowane pomiędzy majem a wrześniem do (...) to tylko dowody na składanie oświadczeń w przedmiocie zmian długości kanałów wentylacyjnych i wzrostu kosztów i braku właściwej organizacji a nie obiektywny dowód na okoliczność niemożliwej do przewidzenia konieczności zmian sposobu wykonania zobowiązania czy też przyczyn opóźnień i ich wpływu na ewentualną szkodę powoda. Zwrócić należy też uwagę, że także główny wykonawca kierował do powodowego (...) pisma o naruszaniu harmonogramu (k-122- 126). Z zeznań B. N.. i T. S. z dnia protokołu z dnia 21 stycznia 2012r. wynika, że to strona powodowa opóźniała się z wykonaniem robót co potwierdza także protokół z dnia 26 dnia 2015r., w którym strona powodowa deklarowała nadrobienie opóźnień (k- 127 -137). Brak jest dowodów na okoliczność w jakich terminach miały być wykonane prace, nie przedstawiono dowodów kiedy strona powodowa była gotowa wykonać prace i dlaczego nie było możliwe wykonywanie prac równolegle z innymi podmiotami. Z dowodów zaoferowanych w sprawie wynika natomiast, że strona powodowa wykonywała w zasadzie prace poprzez podwykonawcę Firmę (...) a ta wystawiła fakturę ze wskazaniem, że prace wykonała ostatecznie zgodnie z harmonogramem. Sąd apelacyjny uznaje więc, że przyczyna niedotrzymywania harmonogramu nie została wykazana a przede wszystkim nie wykazano związku pomiędzy tymi opóźnieniami a ewentualną stratą strony powodowej. Sama okoliczność , że doszło do zmiany kursu (...) nie jest wystarczająca do przyjęcia domniemania szkody powoda tym bardziej, że z zeznań świadka Z. wynika, że dokonywano płatności za urządzenia, dokonywano przelewów i to (...) musiał sfinansować zakup pozostałej części urządzeń. Ponadto nie wykazano by zamontowano więcej urządzeń niż wynikało z projektu. Świadek E. Z. pracownik (...) zeznał, że to (...) musiał sfinansować zakup pozostałej części urządzeń. Z jego zeznań nie wynika by ostatecznie zamontowano więcej urządzeń niż wynikało z projektu. Nie wykazano też, że ilość urządzeń nie była możliwa do wyliczenia w chwili zawarcia umowy i dlaczego urządzenia nie mogły być zakupione przed zwyżką kursu. Także brak jest podstaw do ponowienia dowodu z zeznań świadka K. M. (1), które został przesłuchany w sprawie. Strona powodowa miała możliwość zadawania pytań i poszerzenia zakresu tego dowodu. Nie było też podstaw do przeprowadzenia w postepowaniu apelacyjnym dowodu z zeznań M. B., skoro strona powodowa nie wskazała żadnych okoliczności wskazujących na niemożliwość powołania dowodu z zeznań tego świadka przed Sądem pierwszej instancji (art. 381k.p.c.).

Sąd Apelacyjny uznaje także brak wykazania przesłanek skutecznego odstąpienia od umowy, tym bardziej, że według twierdzeń pozwu przedmiot umowy został zrealizowany przez podwykonawców strony powodowej i odebrany. Jeżeli strony w umowie określiły wynagrodzenie ryczałtowe, to okoliczność, że przyjmujący zamówienie nie wykonał wszystkich robót, co zmusiło zamawiającego do zapłaty innej osobie, która wykonała prace (art. 636 § 1 k.c.), nie oznacza przekreślenia ryczałtowości wynagrodzenia. W takiej sytuacji należy od umówionego wynagrodzenia ryczałtowego odliczyć to, co zamawiający musiał wydatkować na dokończenie budowy, nie zaś określać wysokość wynagrodzenia na podstawie rzeczywistej wartości wykonanych robót. Strona powodowa zresztą dość niekonsekwentnie powołuje się z jednej strony na odstąpienie od umowy a z drugiej na odpowiedzialność gwarancyjną inwestora w sytuacji gdy odstąpienie od umowy wyklucza odpowiedzialność na podstawie art. 647 ¹§5 k.c. (por. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015 r. III CZP 45/15 www.sn.pl).

Podstaw do odstąpienia przez powoda od umowy jednak nie wykazano.

Umowa o podwykonawstwo zawarta pomiędzy (...) a strona powodową określała wynagrodzenie ryczałtowe - uregulowane w art. 632 k.c., stosowanym w drodze ostrożnej analogii do umowy o roboty budowlane (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2009 r., III CZP 41/09 (OSNC z 2010r. Nr 3, poz. 33). Takie wynagrodzenie stanowi w zasadzie świadczenie niepodlegające zmianie. Tylko wyjątkowo sąd może bowiem podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę (art. 632 § 2 k.c.). Rażącej straty strona powodowa nie wykazała. Słusznie Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę , że strona powodowa nie zaoferowała dowodu z opinii biegłego. Wprawdzie przepis art. 232k.p.c. nie wyklucza możliwości dopuszczenia tego dowodu także z urzędu , jednakże w tej sprawie taki dowód nie byłby wystarczający skoro strona powodowa nie wykazała jaki był rzeczywisty koszt wykonywania przez nią prac a przede wszystkim, jakie poniosła rzeczywiste koszty w związku z budową budynku A . W tej sprawie nie wykazano dokładnie jakie koszty poniosła strona powodowa dla ułożenia kanałów i jak ten koszt przekłada się na ostateczny wynik finansowy w związku z zawarciem umowy. Przedstawiciel firmy (...) zeznał, że ostatecznie koszt robót wyniósł 140000zł, a zgodnie z pierwotnym wyliczeniem faktyczny koszt kanału to 80000zł. Z zeznań tych jednak wynika, że to firma (...) zapłaciła różnicę a nie strona powodowa. Zeznania świadka M. zresztą nie wskazują dokładnie z czego wynika różnica pomiędzy kwotę 140000zł a kwotą 80000zł. Zeznania te natomiast podważają wiarygodność protokołu z dnia 30 grudnia 2011r. podpisanego pomiędzy S. a strona powodową , w którym wartość prac określono na kwotę 269000zł (257-258). Z zeznań tych wynika także, że przedstawiciel S. wystawił fakturę na prace wynikające z przedmiaru. Faktycznie jednak wystawiono dwie faktury z dnia 30 grudnia 2012r. (k- 256) i z dnia 24 sierpnia 2012r. ( k-259). Z obu tych faktur wynika jednak zgodność z dokumentacją a z zeznań świadka M. wynikało, że zmiany następowały na etapie wykonawczym lecz nie zmieniano projektu i ostatecznie doszło do zapłaty za prace wynikające z przedmiaru. Z aneksu zaś zawartego pomiędzy podwykonawcami wynika(k-255), że doszło do jego podpisania wobec uznania, że doszło do zlecenia przez generalnego wykonawcę dodatkowej wentylacji lecz w tej sprawie takiego zlecenia nie wykazano. Kolejna faktura dołączona do apelacji nie została podpisana. Uzgodniona w umowie zawartej pomiędzy generalnym wykonawca a stroną powodową kwota odnosiła się do ustalonego przez strony zakresu świadczenia przyjmującego zamówienie i została wypłacona. Przy ustaleniu wynagrodzenia ryczałtowego ryzyko powstania dodatkowych kosztów związanych z nieprzewidzianym wzrostem rozmiaru prac czy też wzrostem kosztów prac obciąża przyjmującego zamówienie. Wynika to wprost z art. 632 § 1 k.c., który ma per analogiam ostrożne zastosowanie do umowy o roboty budowlane. Strony decydując się na wynagrodzenie ryczałtowe muszą liczyć się z jego sztywnym charakterem. Podwyższenie tego wynagrodzenia w szczególnych sytuacjach jest możliwe lecz powód nie wykazał jednak by poniósł jakąkolwiek stratę na skutek zmian kanałów wentylacyjnych względem przedmiarów. Strona powodowa nie wykazała jakie poniosła koszty w związku z tą inwestycją, w tym związane z wydłużeniem kanałów i użycia innych niż przewidywano materiałów i jak to się przekłada na jej wynagrodzenie. Pisma z dnia 19 stycznia 2012r. 5 maja 2011r. i 29 lipca 2011r. (odpowiednio k-28, 31 i 33) wskazują jedynie , że strona powodowa informowała stronę pozwana o większych kosztach niż wynikające z przedmiaru. Strona powodowa nie przedstawiła jednak dowodów wskazujących na rzeczywiste poniesienie tych kosztów i nie wykazała by ostatecznie koszty były wyższe niż otrzymane wynagrodzenie ( z uwzględnieniem kwoty wypłaconej na podstawie ugody pomiędzy głównym wykonawcą a S.). Protokół odbioru z dnia 31 sierpnia 2011r. (k-269) jest sprzeczny z protokołem z dnia 31 sierpnia 2011r. i sprzeczny z zeznaniami świadka M. i nie może być uznany za wiarygodny dla przyjęcia faktycznych kosztów wykonania robót, ponadto z porównania obu protokołów nie wynika dlaczego montaż tych samych urządzeń i instalacji wywołał zwiększone koszty. Nie wykazano więc przesłanek podwyższenia ryczałtu na podstawie art. 632 § 2 k.c.

Powód precyzował w toku sprawy (protokół rozprawy z dnia 14 maja 2015r. (0:52:00), że dochodzi wynagrodzenia za materiały dodatkowe i wykonanie kanałów, które nie wynikały z projektów. Sąd Apelacyjny podziela wyrażany w orzecznictwie pogląd, że nie jest wykluczone żądanie przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za prace nieobjęte umową (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2010 r., I CSK 544/09, nie publ. oraz z dnia 9 października 2014 r. I CSK 568/13 LEX nr 1541043). W razie wątpliwości poczytuje się jednak, iż wykonawca podjął się wszystkich robót objętych projektem stanowiącym część składową umowy, a więc także kanałów wentylacyjnych. Wykonawca nie ma wprawdzie obowiązku szczegółowego sprawdzenia dostarczonego projektu w celu wykrycia jego wad jednakże ma obowiązek zapoznania się z projektem , który określa zakres jego świadczenia. W tym przypadku brak jest podstaw do uznania , że projekt był wadliwy, nie wykazano by w ogóle doszło do zmian projektu, nie ma też podstaw do przyjęcia, że doszło do wykonania robót dodatkowych skoro kanały wentylacyjne były przewidziane przez projekt. Montaż kanałów faktycznie wykonywała firma (...), która zresztą w fakturze z dnia 30 grudnia 2011r. ( k- 256) wskazała, że prace wykonano według dokumentacji i harmonogramu. Potwierdził to jej przedstawiciel K. M. (2) k(protokół z dnia 26 lutego 2015r.) , który zeznał, że wykonał kanały zgodnie z dokumentacją techniczną. Natomiast wskazywał on na wadliwość przedmiaru robót. Wbrew zarzutom strony powodowej nie wykazano wadliwości projektu co najwyżej tylko wadliwość przedmiaru robót. Przedmiar zaś nie opisuje przedmiotu zamówienia a służy jedynie do określenia wyceny, stąd nie można przyjąć, że roboty w nim nie ujęte są robotami zamiennymi lub dodatkowym. Nie wykazano przyczyn dla jakich powód nie miał możliwości przeanalizowania dostarczonego projektu w wersji papierowej i by ten projekt nie dawał możliwości określenia rzeczywistej długości kanałów wentylacyjnych. Przede wszystkim zaś nie wykazano by strona powodowa nie miała możliwości zażądania projektu w formacie (...) . Nawet jednak jeżeli w chwili zawarcia umowy nie mógł zapoznać się z dokumentacją w systemie (...) to nie zgłaszał co do dostarczonego projektu żadnych zastrzeżeń na tym etapie i przystąpił do wykonania prac. Nie uchylił się też od skutków oświadczenia woli. Przystąpił poprzez podwykonawców do realizacji umowy. Jak słusznie zauważył Sąd Okręgowy zarząd strony powodowej uznawał dokumentację za kompletną do należytej wyceny i do wykonania przedmiotu umowy. Nie wykazał on by doszło do z jakichkolwiek zmian projektowych.

Rozstrzygnięcia w tej sprawie nie można oderwać od zasad procesowych w tym rozkładu ciężaru dowodu określonego w art. 6 k.c. i 232 k.p.c. Strona powodowa w apelacji nie zgłosiła odpowiednich zarzutów procesowych pozwalających na poczynienie odmiennych ustaleń . Ocena dowodów może być skutecznie podważona przez wykazanie braku logiki w wyprowadzeniu wniosków lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza zasady doświadczenia życiowego (por. wyrok SN z dnia 27 września 2002 r., II CKN 817/00) co w tym przypadku nie wystąpiło. Przeprowadzone w sprawie zeznania świadka M. nie potwierdzają twierdzeń o wadliwości projektu. Poza odwołaniem się do treści wymiany korespondencji z (...) , która jest tylko dowodem na składanie oświadczeń nie potwierdzone zostały w sposób obiektywny zarzuty zawarte w tych pismach. Nie zostało więc wykazane ani roszczenie co do zasady. Powód nie wykazał także roszczenia co do wysokości. Nie wykazano więc podstaw do odpowiedzialności kontraktowej (...) S.A. w W..

Nie wykazano także podstaw odpowiedzialności gwarancyjnej inwestora. Apelacja nie podnosiła odpowiednich zarzutów procesowych odnośnie ustalenia Sądu Okręgowego co do braku zgody czynnej jak i biernej inwestora na zawarcie umowy o podwykonawstwo. Umowa nie została przedłożona inwestorowi, nie zostały też wykazane żadne akty wskazujące na akceptację inwestora działań na budowie budynku (...) Firmy (...). Nie zostało wykazane by inspektor nadzoru akceptował prace wykonane przez P.. Świadek E. Z. pracownik (...) prowadzący nadzór nad realizacją inwestycji potwierdził wprawdzie, że spółka powodowa pojawiła się na budowie. Jest to jednak oczywiste skoro strona powodowa wykonywała także centralne ogrzewanie w budynku (...). Z zeznań pozostałych świadków wynika jednak, że dla inwestora przy realizacji wentylacji w budynku (...) mogła być dostrzegalna osoba wykonawcy S. a nie P., który był zleceniodawcą a nie faktycznym wykonawcą prac, za które P. dochodzi wynagrodzenia. Nie zostały wykazane okoliczności, z których można wyprowadzić akceptację inwestora dla wykonania określonych robót przez podwykonawcę. Fakt, że przedstawiciel P. brał udział w naradach nie jest wystarczający do przyjęcia, że inwestorowi znany był zakres prac wynikający z umowy zawartej pomiędzy głównym wykonawcą a P., w doniesieniu do budynku (...). Z samej więc obecności na naradach nie można wyprowadzić domniemania świadomości inwestora faktu wykonywania prac przez stronę powodową przy instalacji wentylacji i klimatyzacji budynku(...) i zakresu tych robót, nie zostały wykazane odbiory kanałów wentylacyjnych z udziałem P. i przedstawicieli inwestora w tym np. inspektora nadzoru czy tez wpisy w dzienniku budowy. Nie zostało wykazane by istotne postanowienia umowy wykonawcy z podwykonawcą były znane inwestorowi albo że miał on choćby pośrednio możliwość zapoznania się z zakresem prac zleconych stronie powodowej. Faktycznie prace wykonywała firma (...) i to jej prace były odbierane. Inwestor odpowiada wobec podwykonawcy jak za dług cudzy i to tylko wtedy, gdy wyraził zgodę na umowę wykonawcy z podwykonawcą (lub odpowiednio na umowę z dalszym podwykonawcą). Nie wykazano w tym przypadku ani zgody biernej ani czynnej. Dopiero inwentaryzacja z dnia 10 września- 21 września 2012r (k- 25) ujawniła inwestorowi udział w inwestycji P.. Inwentaryzacja ta nie świadczy o akceptacji wykonywania prac już wcześniej odebranych od głównego wykonawcy ani tez nie wskazuje by wykonano jakiekolwiek prace dodatkowe. Protokół ten natomiast wskazuje na liczne braki i usterki przedmiotu umowy (k-25) oraz potwierdza konieczność zaangażowania środków E. przy wykonaniu umowy zwartej przez niego ze stroną powodową. Inwestor jednak odmawiał akceptacji udziału strony powodowej w procesie inwestycyjnym przynajmniej w zakresie objętym niniejszym procesem. Ponadto zgodnie z art. 647 ^{( 1)}§ 1k.c. zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę a w tym przypadku podwykonawca faktycznie wykonujący prace i ponoszący koszty zwiększenia długości kanałów wentylacyjnych względem przedmiaru (tj. Firma (...)) został zaspokojony w osobnym procesie.

Strona powodowa nie wykazała też podstaw ewentualnej odpowiedzialności pozwanych z art. 405 k.c. albowiem nie wykazała by jej kosztem doszło do wzbogacenia jednego z pozwanych. Nie wykazała by to ona wykonała kanały wentylacyjne lub też by zapłaciła podwykonawcom za te roboty i by te prace zwiększyły wartość odebranej inwestycji.

Wobec powyższego apelację jako niezasadną oddalono na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postepowania apelacyjnego orzeczono według zasady odpowiedzialności za wynik sprawy na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. oraz §2 ust. 1-2 i §6 pkt 6 i § 12 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu ( tekst jedn. Dz. U z 2013 r. poz. 490 ze zm.).

SSA Sławomir Jamróg SSA Grzegorz Krężołek SSO (del.) Beata Kurdziel