Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2016 roku

Sąd Okręgowy w Ostrołęce - Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Marta Truszkowska

Protokolant: Justyna Zaorska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 lutego 2016 roku w O.

sprawy z powództwa małoletniej J. Ż. reprezentowanej przez matkę K. B.

przeciwko L. Ż.

o zachowek

orzeka:

1.  zasądza od pozwanej L. Ż. na rzecz powódki małoletniej J. Ż. kwotę 92561,30zł ( dziewięćdziesiąt dwa tysiące pięćset sześćdziesiąt jeden 30/100 złotych), płatne do rąk matki małoletniej powódki - K. B. z ustawowymi odsetkami począwszy od dnia 24 października 2014 roku do dnia zapłaty;

2.  umarza postępowanie w pozostałym zakresie wobec częściowego cofnięcia pozwu;

3.  nakazuje pobrać od pozwanej na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Ostrołęce kwotę 5414 zł tytułem części opłaty oraz części kosztów opinii biegłego poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa;

4. zasądza od pozwanej na rzecz strony powodowej kwotę 3600 zł tytułem zwrotu

kosztów zastępstwa prawnego.

Sygn. akt I C 1235/14

UZASADNIENIE

Matka małoletniej J. K. B. w dniu 1 grudnia 2014 r. wystąpiła w jej imieniu i na jej rzecz z pozwem o zachowek przeciwko babce małoletniej, L. Ż.. Wniosła o zasądzenie od pozwanej na rzecz małoletniej powódki kwoty 200.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 24 października 2014 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kosztów procesu wraz z kosztami zastępstwa prawnego w kwocie 7.200 zł.

Pozwana L. Ż. w odpowiedzi na pozew (k. 35-39) wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego. Wskazując na swój stan zdrowia i brak środków finansowych poza emeryturą w kwocie 900 zł miesięcznie, pozwana zaproponowała ugodę polegającą na przeniesieniu na rzecz powódki 2/3 wartości nieruchomości darowanej jej przez zmarłego syna, ojca małoletniej. Podniosła, że zmarły darował jej wskazaną nieruchomość w związku z zadłużeniem matki powódki. Poza tym, pozwana, mimo swych skromnych dochodów, dokonywała zapłat na rzecz powódki i jej matki w celu ułatwienia im funkcjonowania, spłacała zadłużenie K. B., opłacała rachunki W. Ż.. Pozwana zarzuciła powódce sprzeczność żądania z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.) gdyż wpierała finansowo wnuczkę poprzez niesienie pomocy jej rodzicom. Wskazała, że orzeczenie zachowku pozbawi ją środków do życia. Podniosła dodatkowo, że tryb życia matki powódki, jej zadłużenie wskazują, że środki z zachowku mogą nie być przeznaczone na rzecz powódki, a na spłatę zadłużenia jej matki jak i jej wydatki niezwiązane z utrzymaniem córki.

Powódka nie przystała na propozycje ugodowe. Zgodziła się jedynie na przeniesienie własności nieruchomości w całości. Pozwana stwierdziła natomiast, że mogłaby przekazać sporną nieruchomość wnuczce w całości.

Na skutek wyników sporządzonej na potrzeby niniejszego postępowania opinii małoletnia powódka ostatecznie zmodyfikowała powództwo i wniosła o zasądzenie tytułem zachowku 2/3 wartości nieruchomości zabudowanej, położonej w T. o nr ewid. (...), dla której Sąd Rejonowy w Ostrołęce, VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) – tj. kwotę 92.561,33 zł. W pozostałej części cofnęła powództwo, na co pozwana wyraziła zgodę. Pozwana natomiast finalnie wniosła o oddalenie powództwa na podstawie art. 5 k.c., natomiast w razie uznania powództwa jako zasadnego, zakwestionowała wysokość roszczenia jako zawyżoną

Sąd ustalił co następuje:

Małoletnia powódka, ur. (...), była jedynym dzieckiem zmarłego W. Ż., pochodzącym z nieformalnego związku spadkodawcy i jej matki – K. B..

W. Ż. zmarł w dniu 23 lutego 2014 r. w O. na skutek nowotworu kości. Przez okres ok. dwóch lat był sparaliżowany. Do końca życia spadkodawcy opiekowała się nim przedstawicielka ustawowa małoletniej powódki.

Przed śmiercią, w dniu 2 marca 2012 r., umową darowizny sporządzoną w formie aktu notarialnego nr (...), zmarły przekazał nieruchomość o pow. 0,27 ha, zabudowaną budynkiem mieszkalnym o pow. zabudowy 120 m ^{( 2 )}oraz dwoma budynkami niemieszkalnymi o pow. zabudowy odpowiednio 56 m ^{( 2)} i 89 m ^{( 2)}, położoną w T. o nr ewid. (...) dla której Sąd Rejonowy w Ostrołęce, VI Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą o nr (...) – na rzecz swojej matki - pozwanej L. Ż.. Nieruchomość ta stanowiła całość masy spadkowej po zmarłym ojcu małoletniej.

Postanowieniem z dnia 26 czerwca 2014 r. w sprawie I Ns 386/14 Sąd Rejonowy w Ostrołęce stwierdził, że spadek po W. Ż., synu T. i L., na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza nabyła w całości małoletnia powódka – J. Ż..

Pismem z dnia 10 października 2014 r. pełnomocnik powódki wezwał pozwaną do zapłaty w terminie tygodniowym tytułem zachowku kwoty 200.000 zł. Pozwana powyższe pismo odebrała w dniu 16 października 2014 r.; nie odpowiedziała na nie jednak w żaden sposób.

L. Ż. wspierała finansowo zmarłego ojca małoletniej i jej matkę. Płaciła podatek od nieruchomości, rachunki za wodę. Po śmierci syna spłaciła pożyczkę udzieloną K. B. przez Polskie – Finanse w Ł. K. B. w kwocie 2.000 zł.

Przedmiotowa nieruchomość była wystawiana na sprzedaż za kwotę ok. 130.000 zł. Zainteresowanie ofertą było niewielkie. Jej szacunkowa wartość opiewa na kwotę 138.842 zł.

Pozwana, ur. (...), L. Ż. utrzymuje się z emerytury w wysokości ok. 990 zł miesięcznie. Cierpi na chorobę wieńcową, nadciśnienie tętnicze, chorobę P., przebyła udar mózgu. W dniu 23 grudnia 2014 r. doznała złamania szyjki kości udowej lewej. Z tego powodu była hospitalizowana. Na skutek doznanych obrażeń zaistniała konieczność nabycia balkonika, wózka toaletowego i wypożyczenia łóżka rehabilitacyjnego.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie:

- dowodu z przesłuchania strony pozwanej k. 157,

- zeznań świadków: A. B. k. 153, L. B. k. 154, M. Ż. k. 155, J. M. k. 156,

- dowodów z dokumentów lub ich niekwestionowanych kopii w postaci: postanowienia z dnia 26.06.2014 r. w sprawie I Ns 386/14 k. 4, odpisu skróconego aktu urodzenia k. 4v., wypisu z rejestru gruntów k. 5, odpisu księgi wieczystej k. 6 – 14, wezwania do zapłaty wraz z potwierdzeniem nadania k. 15-15v., kwitów k. 40-51, faktur k. 52-64, 87-88, 115-116, dowodów wpłaty k. 65-69, potwierdzenia spłaty k. 70, odcinka emerytalnego k. 71, aktu notarialnego Rep. A nr (...) k. 72-73v., dokumentacji medycznej pozwanej k. 74-75v.,80-86,110-114v, 117-118, decyzji ws. wymiaru podatku od nieruchomości k. 76-79v,oferty sprzedaży działki k. 119,opinii k. 125-131,

- uzupełniającej ustnej opinii k. 145-146v.,

- dowodu z oględzin nieruchomości k. 151-152.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo było zasadne i podlegało uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek). Wedle § 2 powyższego artykułu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Małoletnia powódka jest jedyną zstępną zmarłego W. Ż.. Ponieważ nie pozostawał on w związku małżeńskim z jej matką (ani w żadnym innym), jak stwierdził Sąd Rejonowy w Ostrołęce w sprawie I Ns 386/14, prawo do spadku w całości przysługuje tylko jej. Tak określony udział spadkowy był podstawą ustalenia wysokości przysługującego małoletniej powódce zachowku, który zresztą w sprawie, co do zasady, nie był sporny.

Z okoliczności niniejszej sprawy bezspornie wynika, że jedynym składnikiem majątku zmarłego ojca małoletniej była zabudowana nieruchomość położona w miejscowości Z., którą rozporządził w całości na dwa lata przed śmiercią na rzecz swojej matki – pozwanej L. Ż. ważną umową darowizny (art. 993 § 1 k.c.). W toku postępowania dowodowego ustalono, że wartość tej nieruchomości obliczonej zgodnie z ar. 995 § 1 k.p.c. tj. według stanu z chwili dokonania darowizny, a według cen z chwili ustalania zachowku - wynosi 138.842 zł. Mimo początkowo zgłoszonych przez pełnomocnika pozwanej zastrzeżeń do opinii biegłego sądowego rzeczoznawcy majątkowego (k. 141), opinia ta była podstawą ustalenia faktycznego mającego istotny wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie. Biegły przekonywująco wyjaśnił i uzasadnił (k. 145 – 146v.) przyjęcie stanu budynku jako „średni słaby” podkreślając, że fundamenty oraz ściany tegoż budynku są w dobrym stanie. Sąd podziela wyrażony biegłego pogląd, zgodnie z którym ocena stanu technicznego budynku musi wiązać ze sobą wszystkie elementy prac wykończeniowych i budowalnych. Stąd też stwierdzona potrzeba wymiany dachu, okien i drzwi nie może wyłącznie decydować o analizowanym stanie technicznym budynku. Spostrzeżenia biegłego co do stany technicznego budynku zostały również potwierdzone przez Sąd w czasie oględzin nieruchomości. W dalszej kolejności należy podnieść, że koszt niezbędnych remontów budynku celem osiągnięcia maksymalnej według biegłego ceny nieruchomości (tj. ok. 180.000 – 200.000 zł) wynosi ok. 45.000 zł. Wpływ wysokości tych kosztów na cenę rynkową budynku biegły ocenił uwzględniając koszt wymiany stolarki okiennej i drzwiowej, odnowienia tynków, ocieplenia, wymiany pokrycia dachowego. Nie wpływają one jednak na wysokość zasądzonego zachowku. Mowa bowiem o cenie możliwej do uzyskania na skutek przeprowadzenia ewentualnej renowacji. Poza tym, także podnoszona przez stronę pozwaną kwestia popytu na tego typu nieruchomości związana jest – jak wskazał biegły – z koniecznością przeprowadzenia konkretnych robót remontowych i zaprezentowanych w ustnej opinii referencji potencjalnych nabywców. Jeśli chodzi o obiekty zabudowy towarzyszącej (budynek gospodarczy – gołębnik, budynek inwentarsko - gospodarczy), biegły w sposób jasny stwierdził, że znajdują się one w złym stanie technicznym i funkcjonalnym. obiekty te – w ocenie biegłego – winny ulec likwidacji, nie nadają się do modernizacji, a koszt ewentualnych remontów jest ekonomicznie nieuzasadniony. Biegły nadto wyjaśnił, iż koszt rozbiórki posadowionych na nieruchomości budynków w zasadzie zostałby pokryty odzyskanymi w ten sposób materiałami budowalnymi.

Sąd zważył, że przedmiotowa opinia, po jej ustnym uzupełnieniu, w tym co do przyjętych ocen średnich i dobrych w związku z zastosowanymi przez biegłego współczynnikami korygującymi, nie była kwestionowana. Niezrozumiałe stąd jest stanowisko strony pozwanej, która to domaga się oddalenia powództwa z powodu zawyżonej wysokości dochodzonego nim roszczenia. W braku innych dowodów, ale przede wszystkim wobec braku aktywności dowodowej po stronie pozwanej – zgodnie z przerzuconym na nią ciężarem dowodzenia w związku z podniesionymi twierdzeniami, z których wywodzi się konkretne skutki prawne (art. 6 k.c. w zw. z art. 232 k.p.c.), nie można nie uznać przedmiotowej opinii za wystarczającą do przyjęcia wskazanej w niej szacunkowej ceny przedmiotu darowizny. Wspomniany niezbyt duży popyt na tego typu nieruchomości nie oznacza przecież, że cena nieruchomości jest zawyżona. Powyższe związane jest choćby z uwarunkowaniami udzielania kredytów przez banki oraz – jak wskazał biegły – z konkretnymi referencjami nabywców, na które to strony nie mogą mieć wpływu. Dodać należy, że omawiana cena jest ona zbieżna z ceną zawartą w ogłoszonej przez pozwaną ofercie sprzedaży działki.

Odnosząc się do zarzutu opartego na brzmieniu art. 5 k.c., Sąd uznał, że nie ma on w sprawie zastosowania. Co prawda pozwana wykazała, że wspierała finansowo swego syna i jego partnerkę, nie mniej nie można wskazanej pomocy przeciwważyć żądaniu jej wnuczki. Małoletnia powódka faktycznie nie odczuła bowiem tej pomocy, jeśli nawet w sposób daleko pośredni, to z pewnością nie czyniąc jej jako pozostającej w związku ze zgłoszonym w pozwie żądaniem. W tym aspekcie, Sąd w pełni podziela pogląd wyrażony choćby w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie, wedle którego zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. są pojęciem pozostającym w nierozłącznym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki jej rozstrzygnięcia w wyjątkowych sytuacjach, które przepis ten ma na względzie. Podkreślić trzeba, że wyjątkowe stosowanie tej regulacji w sprawach o zachowek doznaje dalszego ograniczenia do sytuacji szczególnych. Specyfika roszczenia o zachowek bowiem polega na tym, że przyznanie prawa do zachowku służy urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec osób najbliższych. Etyczny charakter instytucji zachowku w pewnej mierze wypływa zatem z regulacji przyjętych prawnie, a znajdujących podstawy w kulturowej i cywilizacyjnej tradycji opartej na zasadach współżycia społecznego, nakazujących ochronę osób najbliższych spadkodawcy - na wypadek jego śmierci - poprzez zapewnienie im możliwości uzyskania zabezpieczenia majątkowego stanowiącego ułamek należnego udziału w spadku, którego zostali pozbawieni. Tym samym odmowa udzielenia tak skonstruowanej ochrony może wystąpić jedynie w szczególnie wyjątkowych okolicznościach. Należy z całą mocy pokreślić, że ocena zaistnienia przesłanek stosowania art. 5 k.c. jest w tych sprawach zaostrzona, co prowadzi do konkluzji, że do przyjęcia nadużycia zasad współżycia społecznego poprzez domaganie się zachowku będzie mogło dojść jedynie wyjątkowo, w przypadkach szczególnie rażących. W niniejszej sprawie natomiast – jak wskazano wyżej – nie można mówić o szczególnie wyjątkowej sytuacji. Przeciwnie podnoszoną pomoc, w sytuacji gdy od około dwóch lat przed śmiercią syn pozwanej był obłożnie chory, był sparaliżowany, wymagał stałej opieki, którą to zresztą świadczyła właśnie matka małoletniej, należy uznać za słuszną w jej czysto moralnym wymiarze.

W świetle powyższych uwag i wniosków Sąd zasądził od pozwanej na rzecz małoletniej powódki kwotę 92.561,30 zł jako równowartość dwóch trzecich udziału, który by jej przypadł przy dziedziczeniu ustawowym.

Odsetki Sąd zasądził od dnia 24 października 2014 r - zgodnie z żądaniem, jako że samo roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym, do którego zastosowanie ma art. 455 k.c. W związku z tym odsetki ustawowe za opóźnienie należą się od daty wezwania pozwanej do zapłaty zachowku z uwzględnieniem zakreślonego w tym celu przez pełnomocnika powódki terminu.

Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd orzekł jak w pkt orzekł jak w pkt 1 sentencji na podstawie przywołanych wyżej przepisów.

W pkt 2 sentencji wyroku Sąd umorzył postępowanie na podstawie art. 355 § 1 w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. wobec cofnięcia powództwa ponad kwotę 92.561,33 zł oraz wyrażenia na powyższe zgody przez stronę pozwaną.

O kosztach postępowania Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy: nakazał pobrać od strony pozwanej na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Ostrołęce kwotę 5.414 zł tytułem części opłaty sądowej oraz części kosztów opinii biegłego poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa – na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.s.c. oraz zasadził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.