Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 lipca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie V Wydział Cywilny - Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. N.

przeciwko (...) S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w Warszawie

z dnia 17 czerwca 2014 r., sygn. akt VI C 2823/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz M. N. kwotę
6.366,07 (sześć tysięcy trzysta sześćdziesiąt sześć 7/100) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2012 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 1.536 (tysiąc pięćset trzydzieści sześć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu,

II.  zasądza od (...) S.A. w W. na rzecz M. N. kwotę 919 (dziewięćset dziewiętnaście) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt V Ca 3049/14

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 22 sierpnia 2013 roku złożonym w Sądzie Rejonowym w Olkuszu, powód M. N. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 6.366,07 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2012 roku do dnia zapłaty oraz kosztów procesu według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew z dnia 10 października 2013 roku, pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasadzenia na jego rzecz kasztów procesu według norm przepisanych. Pozwany podniósł również zarzut niewłaściwości miejscowej Sądu.

Postanowieniem z dnia 24 października 2013 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt I C 733/13 Sąd Rejonowy w Olkuszu stwierdził swoją niewłaściwość miejscową i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie .

Wyrokiem z dnia 17 czerwca 2014 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy – Śródmieścia w Warszawie oddalił powództwo w całości, przy czym zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.217 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia i rozważania.

W dniu 18 czerwca 2012 roku powód poprzez złożenie Deklaracji nr (...) przystąpił do umowy ubezpieczenia z ubezpieczającym (...) Spółką Akcyjną.

Powód złożył wniosek o przystąpienie do umowy ubezpieczenia na podstawie Warunków Ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym „Inwestycja Kapitał na Przyszłość” w ramach Umowy ubezpieczenia zawartej pomiędzy (...) Spółka Akcyjna a (...) Spółką Akcyjną. Deklaracja przewidywała wysokość składki zainwestowanej w kwocie 45.000,00 zł, składki bieżącej w kwocie 272,00 zł zaś wysokość pierwszej składki w kwocie 9.000,00 zł.

Powód oświadczył nadto, iż przed podpisaniem deklaracji przystąpienia otrzymał treść Warunków Ubezpieczenia i wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w Warunkach Ubezpieczenia w tym na wysokość sumy ubezpieczenia, długość okresu ubezpieczenia oraz wartość wykupu.

W załączniku nr 1 do Deklaracji przystąpienia powód ponownie oświadczył iż zostały mu doręczone Warunki Ubezpieczenia. Produkt do którego przystąpił powód ma formą prawną grupowej umowy ubezpieczenia na życie i dożycie (ust. 1).W załączniku w ust 5 przedstawiona została również tabela wartości wykupu w poszczególnych latach polisowych.

Kolejno ust. 6 wskazywał, iż produkt ma charakter długoterminowy, zaś okres ubezpieczenia wynosi 15 lat. Każda rezygnacja z ubezpieczenia skutkuje niespełnieniem warunków ewentualnych promocji prowadzonych przez ubezpieczającego i konieczności zwrotu nagród lub skorygowania powyższego oprocentowania na promocyjnych lokatach bankowych klienta (ust. 7). Powód poinformowany został również, że produkt nie jest lokatą bankową w związku z tym nie gwarantuje osiągnięcia zysku przez ubezpieczonego (ust. 8).

Wskazano również, że rezygnacja z ubezpieczenia bez ponoszenia dodatkowych kosztów możliwa jest jedynie do 4 dnia roboczego po zakończeniu okresu subskrypcji, pod warunkiem złożenia w placówce ubezpieczającego prawidłowo wypełnionego oświadczenia o rezygnacji i okazaniu dokumentu tożsamości, zaś rezygnacja w późniejszym terminie realizowana za pośrednictwem dyspozycji wpłaty wartości wykupu wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów wskazanych w tabeli opłat i limitów (ust. 9).

Powód zapoznał się i zaakceptował wskazania zawarte w załączniku nr 1 do deklaracji przystąpienia .

Do deklaracji przystąpienia dołączone zostały również Ogólne Warunki Ubezpieczenia. Zgodnie z §15 ust. 5 OWU w przypadku złożenia przez powoda dyspozycji wypłaty wartości wykupu lub rezygnacji w okresie ubezpieczenia, towarzystwo ubezpieczeń wypłaca ubezpieczonemu wartość wykupu o której mowa w § 15 ust. 1. Jak wskazuje § 18 OWU ubezpieczony ma prawo do wartości wykupu w każdym czasie trwania okresu ubezpieczenia (ust. 1). Wartość wykupu stanowi iloczyn wartości rachunku udziałów oraz stawki procentowej wartości udziałów właściwej dla roku polisowego, w którym nastąpił koniec okresu ubezpieczenia określonej w Tabeli Opłat i Limitów skorygowany o następujące opłaty: opłatę za ryzyko należne Towarzystwu (...) za miesiąc polisowy w którym następuje koniec okresu ubezpieczenia, rozliczoną dziennie za liczbę dni do dnia zakończenia ochrony ubezpieczeniowej; opłatę administracyjną należną Towarzystwu (...) za miesiąc polisowy, w którym następuje umorzenie wartości rachunku udziałów związanych z zakończeniem okresu ubezpieczenia, rozliczoną dziennie za liczbę dni do dnia umorzenia wartości rachunku udziałów; kwotę z tytułu zawieszenia opłacania składek bieżących pozostałą do spłaty na dzień zakończenia okresu ubezpieczenia, zgodnie z harmonogramem (ust. 4) .

Załącznik nr 1 do warunków ubezpieczenia stanowiła Tabela Opłat i Limitów, która wskazywała procentową wartość wykupu dla danego roku polisowego oraz procent pobieranych opłat: opłata administracyjna: wraz z opłatą za ryzyko- 1,92% w skali roku, opłata za zawieszenie opłacania składek bieżących- 18/27 wysokości składki bieżącej obowiązującej na rachunku udziałów .

Wnioskiem z dnia 30 sierpnia 2012 roku powód zwrócił się do pozwanego o dokonanie wypłaty wartości wykupu .

Pismem z dnia 19 października 2012 roku pozwany poinformował powoda, iż dyspozycja wypłaty wartości wykupu całkowitego z dnia 30 sierpnia 2012 roku została zrealizowana według wyceny wartości udziału jednostkowego z dnia 28 września 2012 roku, a zatem kwota do wypłaty wyniosła 493,61 zł – wypłacona powodowi w dniu 10 października 2012 roku .

W związku z objęciem powoda ochroną ubezpieczeniową pozwany poniósł następujące koszty: premia jednorazowa dystrybutora – 7.650,00 zł, należne dystrybutorowi premia odnowieniowa - 405,00 zł, koszty początkowe zawarcia ubezpieczenia – 120,00 zł, koszty marketingowe – 270,00 zł, koszty KNF/Rzecznika ubezpieczonych/ PIO – 13.36 zł, koszty realizacji wykupu - 25,00 zł. Łącznie koszty poniesione przez pozwanego wyniosły wedle tych wyliczeń 8.483,36 zł. Przychody pozwanego z tytułu umowy, obciążające klienta wynosiły natomiast: opłaty administracyjne - 144,00 zł; różnica pomiędzy umorzoną wartością funduszu a świadczeniem z tytułu wykupu – 6.366,07 zł, co łącznie dało kwotę 6.510,07 zł .

Powód wezwaniem do zapłaty z dnia 5 lipca 2013 roku, wezwał pozwane towarzystwo ubezpieczeń do zapłaty kwoty 6.366,07 zł w terminie do 12 lipca 2012 roku tytułem nienależnie pobranej kary umownej za odstąpienie od umowy, która to kara zdaniem powoda jest rażąco wygórowana i wyczerpuje przesłanki zawarte w art. 385 pkt 17 k.c.

Pozwany wskazanej wyżej kwoty powodowi nie wypłacił.

Sąd Rejonowy zważył, iż w niniejszej sprawie pozwany kwestionował tak co do zasady jak i wysokości roszczenie powoda o zasądzenie na jego rzecz kwoty 6.366,07 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2012 roku do dnia zapłaty tytułem nienależnie pobranej kary umownej za odstąpienie od umowy ubezpieczenia.

Zgodnie zaś z zawartą umową ubezpieczenia powodowi została wypłacona kwota 493,61 zł w związku z jego wnioskiem o dokonanie wypłaty wartości wykupu w pierwszym roku trwania przedmiotowej umowy, co jednoznacznie wiązało się z wypowiedzeniem tejże umowy.

Sąd wskazał, iż treść zawartej przez strony deklaracji o przystąpieniu do ubezpieczenia grupowego w ustępie 1 wskazuje iż produkt do którego przystąpił powód ma formę prawną grupowej umowy ubezpieczenia na życie i dożycie, zaś jak wynika z § 1 OWU przedmiotem ubezpieczenia jest życie ubezpieczonego.

Sąd Rejonowy uznał, że umowa zawarta przez strony była klasyczną umową ubezpieczenia, wyczerpującą przesłanki wynikające z art. 805 k.c.

Niezasadne wobec powyższego, w ocenie Sądu I instancji, było twierdzenie powoda, jakoby zawarta przez niego umowa nie była w istocie umową ubezpieczenia.

Sąd meriti wskazał, iż według niego, nietrafionym był argument powoda, opierający się na art. 385 ¹ § 1 k.c. zgodnie z którym postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Ubezpieczyciel naruszyłby swoje obowiązki w tym zakresie, gdyby OWU w ogóle nie udostępnił i nie doręczył ubezpieczającemu przed zawarciem umowy lub mimo doręczenia, w inny sposób uniemożliwił mu zapoznanie się z ich treścią.

Jak natomiast wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego, powód nie tylko miał możliwość zapoznania się z OWU, ale również wyraził zgodę na objęcie go ochroną ubezpieczeniową na warunkach określonych w warunkach ubezpieczenia, w tym na wysokość sumy ubezpieczenia, długość okresu ubezpieczenia oraz wartość wykupu, co wynika z podpisanego przez niego oświadczenia .

Sąd wywodził, iż w postanowieniach badanych warunków ubezpieczeń znajdują się, informacje dotyczące wartości wykupu, precyzujące, że wartość wykupu stanowi iloczyn wartości rachunku udziałów oraz stawki procentowej wartości udziałów właściwej dla roku polisowego, w którym nastąpił koniec okresu ubezpieczenia określonej w Tabeli Opłat i Limitów skorygowany o następujące opłaty: opłatę za ryzyko należne Towarzystwu (...) za miesiąc polisowy, w którym następuje koniec okresu ubezpieczenia, rozliczoną dziennie za liczbę dni do dnia zakończenia ochrony ubezpieczeniowej; opłatę administracyjną należną Towarzystwu (...) za miesiąc polisowy w którym następuje umorzenie wartości rachunku udziałów związanych z zakończeniem okresu ubezpieczenia, rozliczoną dziennie za liczbę dni do dnia umorzenia wartości rachunku udziałów; kwotę z tytułu zawieszenia opłacania składek bieżących pozostałą do spłaty na dzień zakończenia okresu ubezpieczenia, zgodnie z harmonogramem.

Powodowi przestawiona została również Tabela Limitów i Opłat, która wskazywała na procentową wysokość wartości wykupu w poszczególnych latach. Takie ukształtowanie obowiązku nałożonego na konsumenta nie było zdaniem Sądu niezgodne z dobrymi obyczajami, zakładającymi lojalność przedsiębiorcy wobec konsumenta.

Pozwany wykazał nadto, w ocenie Sądu Rejonowego, racjonalne i dające się zaakceptować powiązanie kosztów i ryzyka ubezpieczyciela z procentową wysokością wartości wykupu w poszczególnych latach. Racjonalnym w ocenie Sądu I instancji było zatem wypłacenie kwoty w wysokości 493,61 zł, która to kwota nie tylko była wymagalna, ale również odpowiadała procentowym wartościom wskazanych w Tabeli Opłat i Limitów a także w Załączniku nr 1 Deklaracji Przystąpienia z którymi powód zapoznał się, a następnie je zaakceptował.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy orzekł stosownie do treści art. 98 k.p.c.

Apelacją z dnia 25 lipca 2014 r. powód powyższe orzeczenie zaskarżył w całości, zarzucając mu: naruszenie art. 385 ¹ k.c. w zw. z art. 385 ³ pkt 16 i 17 k.c. poprzez jego błędną wykładnię, podlegającą na przyjęciu przez Sąd I instancji, że zapisy umowne pozwalające na pobieranie opłaty likwidacyjnej w wysokości 92% środków zgromadzonych przez konsumenta nie kształtują praw konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i nie naruszają rażąco jego interesów oraz naruszenie art. 233 § 1 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na ustaleniu wysokości kosztów poniesionych przez pozwaną w związku z rezygnacją z umowy przez powoda na oświadczeniu pozwanej i zeznaniach świadka, który przyznał, że nie ma wiedzy na ten temat.

W związku z powyższym powód wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 6.366,07 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 20 października 2012 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kwoty 1.536 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, przy czym wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja podlegała uwzględnieniu, nie sposób bowiem odeprzeć zarzutów naruszenia art. 233 k.p.c. oraz art. 385 ¹ k.c.

Na wstępie wskazać należy, iż Sąd Okręgowy nie podziela dokonanej przez Sąd Rejonowy oceny charakteru umowy zawartej pomiędzy stronami niniejszego postępowania. Sąd I instancji wskazał, bowiem, iż jego zdaniem umowa w/w jest „klasyczną umową ubezpieczenia” pomijając, że już w samym oznaczeniu określono, iż była to umowa ubezpieczenia grupowego na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, co z kolei powodować powinno przyjęcie co najmniej mieszanej konstrukcji. Po dokładnej analizie umowy, zawartej między powodem a Towarzystwem (...) stwierdzić należy, że w przeważającej mierze ma ona charakter umowy inwestycyjnej aniżeli stricte ubezpieczeniowej.

Wobec powyższego, tj. błędnego założenia co do charakteru umowy, kolejne wywody czynione przez Sąd meriti osadzone na tymże założeniu w swej istocie nie mogły być uznane za prawidłowe. Skoro zatem umowa miała charakter umowy inwestycyjnej oczywistym jest, że pozwany co do zasady miał prawo zakładać, że ubezpieczający będzie wywiązywał się z umowy przez cały czas jej trwania, a w przypadku jej wcześniejszego rozwiązania może żądać od niego poniesionych w związku z zawarciem tej konkretnej umowy kosztów, lecz musi być to rzeczywisty koszt jaki ponosi ubezpieczyciel w związku z inwestowaniem środków powoda, a nie ogólny koszt prowadzenia jego działalności inwestycyjnej lub ponoszonych kosztów. Jak wskazano wyżej ten rzeczywisty koszt zawarcia i obsługi umowy „polisolokaty” musi mieć odzwierciedlenie w zapisach OWU, które powinny uzależniać wysokość opłaty za wcześniejszą likwidację polisy i zaprzestanie inwestowania środków na niej zgromadzonych za pośrednictwem ubezpieczyciela od rzeczywiście poniesionej przez ubezpieczyciela straty z tym związanej. Natomiast reguły wyrażone w OWU pozwanego Towarzystwa nie wskazują w ogóle definicji opłaty od wykupu środków, nie wyjaśniają jaki ma ona charakter i za co konkretnie jest pobierana. Nie można tłumaczyć żadną miarą, że konieczność pobierania takiej opłaty wynika z tego, że wskutek wcześniejszego rozwiązania umowy Ubezpieczyciel utracił spodziewane, związane z długim okresem inwestowania środków przez ubezpieczającego, korzyści. Podkreślić bowiem należy, że pozwany, na podstawie przedmiotowej umowy stron przewidział również inne opłaty, opłatę administracyjną oraz za ryzyko inwestycyjne. Takimi opłatami pozwany już zabezpieczył sobie koszty związane z prowadzeniem działalności i inwestowania środków powoda. Nie znajduje zatem żadnego uzasadnienia postanowienie umowne, które przewiduje możliwość pobrania przez pozwanego od powoda 92 % środków zgromadzonych przez niego w celu oszczędzania i inwestowania. Takie zapisy umowy ocenić należało jako swoistą sankcję dla powoda za rezygnację z dalszego kontynuowania umowy, gdyż pobrana opłata nie jest powiązana w żaden sposób z realnie poniesionymi wydatkami pozwanego. Zasadnie zatem twierdzi apelujący, iż takie postanowienie umowne narusza dobre obyczaje, gdyż sankcjonuje przejęcie przez ubezpieczyciela w pierwszych latach trwania umowy niemalże całości wykupionych środków, a to niewątpliwie kształtuje prawa konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Sąd Okręgowy podkreśla także, że treść umowy nie podlegała żadnym negocjacjom w zakresie ustalenia kwoty wartości wykupu określonej w “Tabeli Opłat i Limitów”. Błędnie w ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy uznał zatem, że sama możliwość zapoznania się z zapisami umowy przez powoda oznacza, że nie wyczerpano znamion abuzywności postanowień w niej zawartych. Zdaniem Sądu Okręgowego jednostronna swoboda kształtowania przez pozwanego sytuacji finansowej powoda stanowi zakłócenie równowagi stron, uniemożliwia bowiem sprawdzenie (zweryfikowanie) zasadności i prawidłowości decyzji pozwanego Towarzystwa, co narusza prawa powoda w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

Mając na uwadze powyższe względy Sąd Okręgowy, na podstawie przepisu art. 386 § 1 k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.

W zakresie odsetek ustawowych Sąd Okręgowy orzekł na podstawie przepisu 481 k.c. zgodnie, z którym roszczenie o odsetki powstaje od chwili opóźnienia i obejmuje okres aż do momentu, gdy dłużnik spełni świadczenie pieniężne. W niniejszej sprawie termin spełnienia świadczenia określono w ogólnych warunkach ubezpieczenia ( § 18 pkt 7), stanowiących integralną część umowy, dlatego też zdaniem Sądu Okręgowego przyjąć należało, iż zaistniały podstawy do zasądzenia odsetek zgodnie z żądaniem sprecyzowanym w pozwie, tj. od dnia 20 października 2012 r. do dnia zapłaty.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za I i II instancję uzasadnia wyrażona w art. 98 k.p.c. zasada odpowiedzialności za wynik procesu.