Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 stycznia 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś., Syndyka masy upadłości (...)spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w upadłości likwidacyjnej w B. i (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

przeciwko (...)spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś. i (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 26 maja 2015 r. sygn. akt VIII GC 323/14

I.  oddala apelacje;

II.  zasądza solidarnie od powodów (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ś. i (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w S. na rzecz pozwanego kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

V ACa 637/15

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z 26 maja 2015 r. oddalił powództwo (...) spółki z o.o. w Ś., Syndyka masy upadłości (...)spółki z o.o. w upadłości likwidacyjnej w B. i (...) spółki z o.o. w S. przeciwko (...)spółce z o.o. w B. o zapłatę kwoty 91.833,20 zł z odsetkami i zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanego kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Zasadnicze motywy wyroku są następujące:

Powodowie domagali się zasądzenia solidarnie powyższej kwoty z ustawowymi odsetkami od 21 sierpnia 2012 r. i kosztami procesu. W uzasadnieniu pozwu podali, że (...) S.A., jako współwykonawca z (...) S.A. robót budowlanych na rzecz pozwanego, w dniu 1 sierpnia 2011 r. zawarł z nimi – działającymi w ramach zawiązanego konsorcjum – umowę o podwykonawstwo robót budowlanych, (...) S.A. zwrócił się do pozwanego o zatwierdzenie podwykonawcy, powodowie prawidłowo wykonali roboty, które zostały odebrane, lecz nie otrzymali wynagrodzenia w znacznej części, zwrócili się do (...) S.A. o udzielenie gwarancji zapłaty wynagrodzenia, a po bezskutecznym upływie terminu odstąpili od umowy, potem w dniu 13 czerwca 2013 r. została ogłoszona upadłość (...) S.A., powodowie zgłosili wierzytelność do masy upadłości, ale nie otrzymali wynagrodzenia. Powołali się na uprawnienie z art. 647 ¹ § 5 k.c. Podali, że inwestor odmówił wyrażenia zgody wobec wykonawcy na zatwierdzenie ich jako podwykonawcy, wskazując że umowę o podwykonawstwo otrzymał dopiero w maju 2012 r., wykonawca zapewniał ich, że będzie podejmował dalsze działania zmierzające do uzyskania zgody inwestora na ich podwykonawstwo, po ogłoszeniu upadłości wykonawcy zwrócili się do pozwanego o wypłatę wynagrodzenia, ale pozwany uznał ich roszczenia za bezzasadne, mimo że informację o ich podwykonawstwie powziął w sierpniu-październiku 2011 r. Podkreślili, że wykonali odrębne obiekty budowlane (wyloty), które zostały odebrane od nich przez inwestora z udziałem generalnego wykonawcy, a w dokumentacji wskazano ich jako podwykonawców, umowa o podwykonawstwo została przedstawiona inwestorowi, pozwany nie sprzeciwiał się ich obecności na budowie.

Na wypadek uznania przez Sąd, że nie ma przesłanek do zasądzenia świadczenia na podstawie art. 647 ¹ k.c., powodowie wskazali, że pozwany odpowiada na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa i o zasądzenie kosztów postępowania. Wskazał, że po stronie powodów nie zachodzi solidarność czynna, bo nie wskazuje na to zawarta między nimi umowa, lider wykonawcy (...) S.A. (potem zwany (...) S.A.) w dniu 8 sierpnia 2011 r. przedstawił inżynierowi kontraktu projekt umowy z powodami jako podwykonawcami, inżynier kontraktu przekazał projekt umowy pozwanemu, a powodowie jeszcze przed wyrażeniem zgody na podwykonawców zawarli z (...) S.A. umowę o podwykonawstwo, wykonawcami byli (...) S.A. i (...) S.A., zawarta przez powodów umowa o podwykonawstwo nie została przedstawiona pozwanemu, zaś pozwany pismem z 11 sierpnia 2011 r. odmówił zgody na zatrudnienie powodów jako podwykonawców, wskazując że wynagrodzenie podwykonawców przekracza umówioną z wykonawcą cenę kontraktową. Odpowiadając na kolejny wniosek wykonawcy z 2 września 2011 r. pozwany pismem z 7 września 2009 r. ponownie odmówił akceptacji powodów jako podwykonawców. Po ograniczeniu przez pozwanego zakresu rzeczowego kontraktu wykonawca ponownie w dniu 10 października 2011 r. zwrócił się o wyrażenie zgody na zatrudnienie powodów, jako podwykonawców na zmniejszonym zakresie robót, a pozwany pismem z 14 października 2011 r. ponownie odmówił wyrażenia zgody, bo wynagrodzenie przewidziane dla powodów nie jest do zaakceptowania przez niego. Wobec tego powodowie podjęli się wykonania robót na swoje ryzyko, mając świadomość że mogą domagać się wynagrodzenia wyłącznie od wykonawcy.

Pozwany podkreślił, że powodowie na żadnym etapie wykonania robót nie zgłosili mu, że są zatrudnieni jako podwykonawcy i nie wiedział, że wykonawca zawarł z nimi umowę o podwykonawstwo, powodowie nie brali udziału w naradach miesięcznych z inżynierem kontraktu, pozwany uzyskał wiedzę, że powodowie są podwykonawcami dopiero w maju 2012 r., kiedy żadne roboty nie były już wykonywane. Oświadczeniem z 5 czerwca 2012 r. pozwany odstąpił od umowy z wykonawcą, wskazując że nigdy nie wyraził zgody na zatrudnienie podwykonawców, natomiast sprzeciwiał się ich zatrudnieniu.

W odniesieniu do drugiej podstawy prawnej wskazywanej przez powodów (bezpodstawnego wzbogacenia) pozwany wskazał, że powodowie wiedzieli, iż nie są zobowiązani do świadczenia wobec niego, nie mogą więc żądać zapłaty.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany w dniu 8 kwietnia 2008 r. zawarł z konsorcjum zawiązanym przez (...) S.A. w (...) S.A. w W., którego liderem była (...) S.A., umowę o wykonanie zadania nazwanego (...)Powodowie w dniu 19 kwietnia 2011 r. zawiązali konsorcjum i w dniu 1 sierpnia 2011 r. zawarli z (...) S.A. umowę o podwykonawstwo robót budowlanych, które wykonawca miał wykonać na rzecz pozwanego. Po zawarciu tej umowy, lider konsorcjum wykonawców (...) S.A. w piśmie z 8 sierpnia 2011 r. przedstawił inżynierowi kontraktu projekt umowy z powodami, jako podwykonawcami, inżynier kontraktu zawiadomił go, że nie posiada uprawnień do akceptacji podwykonawców i przekazał wniosek pozwanemu, zaś pozwany w piśmie z 11 sierpnia 2011 r. odmówił zgody na zatrudnienie powodów jako podwykonawców. Wykonawca ponownie w piśmie z 2 września 2011r. wystąpił o wyrażenie na to zgody, a pozwany pismem z 7 września 2011 r. ponownie odmówił zgody i wskazał, że zwolnienie z długu z tytułu solidarnej odpowiedzialności jest bezskuteczne w świetle art. 647 ^{( 1)} § 6 k.c. Po ograniczeniu przez pozwanego zakresu rzeczowego robót wykonawca po raz kolejny zwrócił się do niego w piśmie z 10 października 2011 r. o wyrażenie na to zgody, a pozwany w piśmie z 14 października 2011 r. ponownie odmówił wyrażenia zgody na zatrudnienie powodów.

Powodowie po zawarciu z (...) S.A. umowy o podwykonawstwo przystąpili do jej wykonania, a po wykonaniu prac i potwierdzeniu przez (...) S.A. ich wykonania wystawili mu fakturę VAT nr (...) na kwotę dochodzoną pozwem. Nie otrzymali wynagrodzenia, dlatego zwrócili się do (...) S.A. o udzielenie gwarancji zapłaty wynagrodzenia, a po bezskutecznym upływie terminu pismem z 15 września 2012 r. odstąpili od umowy o podwykonawstwo. W dniu 13 czerwca 2013 r. została ogłoszona upadłość (...) S.A. z możliwością zawarcia układu. Powodowie zgłosili swe wierzytelności w postępowaniu upadłościowym, zgłosili też do pozwanego swe roszczenia wynikające z powyższej faktury, a pozwany odmówił zapłaty, bo nie wyrażał zgody na ich zatrudnienie przez wykonawcę.

Sąd ustalił ten stan faktyczny na podstawie dowodów z dokumentów.

Sąd Okręgowy stwierdził, że umowa o konsorcjum jest umową nienazwaną podobną do umowy spółki cywilnej, do konsorcjum stosuje się przepisy o wspólności łącznej, a zatem możliwe jest wytoczenie powództwa przez wszystkich członków konsorcjum, do których stosuje się też art. 367 § 1 k.c. o solidarności wierzycieli.

Art. 647 ¹ § 1 k.c. dla zawarcia przez wykonawcę umowy o podwykonawstwo wymaga zgody inwestora. Może ona być wyrażona – po przedstawieniu mu przez wykonawcę umowy zawartej z podwykonawcą lub projektu umowy wraz z częścią dokumentacji – w sposób wyraźny lub w sposób milczący z upływem 14 dni od tego przedstawienia, albo w sposób mniej sformalizowany, gdy inwestor uzyska informacje o podwykonawcy i treści umowy o podwykonawstwo i wyraża zgodę formalnie lub milcząco. Przyjmuje się, że do biernego wyrażenia zgody przez inwestora dochodzi tylko wtedy, gdy zapoznał się lub mógł się z dokumentacją i ma lub powinien mieć wiedzę o zakresie robót i wynagrodzeniu uzgodnionym przez wykonawcę z podwykonawcą. Drugi sposób wyrażenia zgody może nastąpić w dowolny sposób (art. 60 k.c.). Zgoda inwestora na zawarcie umowy o podwykonawstwo jest skuteczna wtedy, gdy dotyczy konkretnej umowy, z której inwestor musi znać istotne jej postanowienia decydujące o zakresie jego solidarnej z wykonawcą odpowiedzialności wobec podwykonawcy. Sama wiedza inwestora, że jakaś część robót jest wykonywana przez podwykonawcę, nie przesądza sama przez się o wyrażeniu zgody na podwykonawstwo.

W niniejszej sprawie pozwany wyraźnie sprzeciwiał się zawarciu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą, więc nie jest zobowiązany do zapłaty powodom wynagrodzenia na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c. Nie jest również zobowiązany do zapłaty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu, bo powodowie mieli świadomość, że nie wiąże ich z nim żadna umowa i nie byli zobowiązani do świadczenia (art. 411 pkt 1 k.c.). Dlatego Sąd oddalił powództwo i zasądził od powodów koszty procesu.

(...) spółka z o.o. i (...) spółka z o.o. złożyli apelację. Wnosili o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Wnosili też o rozpoznanie oddalonych przez Sąd Okręgowy postanowieniem z 26 maja 2015 r. wniosków o przeprowadzenie dowodów z dokumentów, zeznań świadków i przesłuchania powoda, w tym wniosku o przesłuchanie świadka K. K., w celu wykazania, że pozwany mimo pisemnej odmowy wyrażenia zgody na podwykonawstwo pozwanych w istocie dopuścił ich później w sposób dorozumiany do wykonywania robót.

Skarżący zarzucili:

1/ naruszenie prawa materialnego, tj.:

a/ naruszenie art. 647 ¹ § 2 i 5 k.c. przez uznanie, że pozwany nie ponosi solidarnej z wykonawcą odpowiedzialności wobec podwykonawców za zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom, choć w ocenie skarżących pozwany zaakceptował podwykonawcę i znał istotne postanowienia umowy zawartej przez podwykonawcę z wykonawcą,

b/ naruszenie art. 405 k.c. przez bezpodstawne uznanie, że pozwany nie jest zobowiązany do zwrotu powodom korzyści uzyskanych z wykonania przez nich robót na jego rzecz,

c/ naruszenie art. 411 pkt 1 k.c. przez bezpodstawne uznanie, że pozwany nie jest zobowiązany do zwrotu powodom korzyści uzyskanych z wykonania przez nich robót na jego rzecz, choć pozwany aprobował obecność powodów na budowie, pozwalał im wynająć służbę ochrony strzegącą placu budowy i aprobował sporządzone przez nich dokumenty odbiorowe i na ich podstawie przyjął przedmiot robót;

2/ naruszenie przepisów postępowania, tj.:

a/ naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. oraz art. 227 k.c., skutkiem czego jest sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranych dowodów, jak też przez niedopuszczenie innych dowodów i pozbawienie przez to powodów prawa do wykazania zasadności roszczenia,

b/ naruszenie art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. przez brak przeprowadzenia dowodów dotyczących wiedzy powodów o jej sytuacji prawnej w związku z wykonywaniem robót jako podwykonawca i dotyczących rzekomego braku wiedzy pozwanego o obowiązku świadczenia wobec powodów, w sytuacji gdy powodowie nie otrzymali pism pozwanego o odmowie wyrażenia zgody na ich podwykonawstwo,

c/ nierozpoznanie istoty sprawy wskutek nierozpoznania twierdzeń powodów o wyrażeniu przez pozwanego w dorozumiany sposób zgody na ich udział w budowie w charakterze podwykonawców, w sytuacji gdy pozwany wiedział kto jest podwykonawcą i jakie prace wykonuje.

Zdaniem skarżących pozwany zapoznał się z projektami ich umowy zawieranej z wykonawcą i z zawartą umową, mimo pisemnej odmowy zaakceptowania umowy faktycznie dopuścił ich do wykonywania robót w charakterze podwykonawców, więc powinien zapłacić żądaną kwotę.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego. Podtrzymał tezę o braku solidarności czynnej po stronie powodów. Wskazując na pismo (...) spółki z o.o. w upadłości z 11 czerwca 2012 r. twierdził, że to ta spółka wykonała większość robót wskazanych w protokole odbioru stanowiącym podstawę wystawienia faktury nr (...), więc powodom nie należy się na postawie art. 405 k.c. żądane wynagrodzenie. Zaprzeczył twierdzeniu skarżących o dorozumianym wyrażeniu zgody na podwykonawstwo powodów, skoro w sposób wyraźny wyrażał sprzeciw wobec zatrudnienia ich jako podwykonawców, zaprzeczył też, iżby powodowie nie wiedzieli o tych sprzeciwach. Twierdził, że były mu przedstawiane niepodpisane przez strony umowy podwykonawczej projekty umów o podwykonawstwo, a powodowie nigdy nie zwrócili się do pozwanego o wyrażenie zgody na wykonywanie robót w charakterze podwykonawców. Widoczny na fotografiach sprzęt czy elementy budowlane nie dowodzą faktu, że powodowie byli podwykonawcą, a nie np. dostawcą materiałów lub wynajmującym sprzęt. Pozwany podkreślił, że zapłacił wykonawcy za roboty, więc bezpodstawne jest twierdzenie powodów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezpodstawna. Podniesione w niej zarzuty są nietrafne. Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że pozwany nie wyraził zgody na wykonywanie przez powodów robót w charakterze podwykonawców, słusznie też uznał, że w tej sytuacji nieuprawnione jest ich żądanie zapłaty na podstawie przepisów o nienależnym świadczeniu. W tych okolicznościach Sąd Apelacyjny oddalił zawarte w apelacji wnioski dowodowe powodów, bo ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny sprawy i prawna jego ocena są niewadliwe.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że w umowie o roboty budowlane zawartej przez pozwanego z wykonawcami nie ma zapisu o wykonywaniu części robót przez podwykonawców, a na prośbę jednego z wykonawców o wyrażenie zgody na zwarcie z powodami umowy o podwykonawstwo pozwany konsekwentnie odpowiadał mu na piśmie, że nie zgadza się na to. Nie do przyjęcia jest teza powodów, że pozwany – choć konsekwentnie odmawiał w formie pisemnej zaakceptowania powodów jako podwykonawców – wyraził na to zgodę w sposób dorozumiany przez to, że w protokołach odbioru robót powodowie byli wymienieni lub że zatrudnili ochronę placu budowy lub na budowie znajdował się ich sprzęt oznaczony ich firmami. Pozwany funkcjonuje w formie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, więc zgodnie z art. 200 § 1 k.s.h. jego zarząd (jako organ spółki) jest uprawniony do składania oświadczeń woli. Gdyby pozwany miał w sposób dorozumiany wyrazić zgodę na podwykonawstwo powodów, to jego zarząd musiałby mieć wiedzę nie tylko o faktycznym wykonywaniu przez nich robót, ale także o istotnych postanowieniach zawartej przez nich umowy z wykonawcą o ich podwykonawstwo (jak podał to Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku). Sama wiedza inżyniera kontraktu o wykonywaniu robót przez powodów nie jest wystarczająca do uznania, że pozwany w sposób dorozumiany wyraził zgodę na zawarcie umowy z pozwanymi przez wykonawcę robót. Sąd podkreśla, że inżynier kontraktu wyraźnie odpowiedział wykonawcy, który się do niego zwrócił o akceptację pozwanych jako podwykonawców, że nie ma do tego kompetencji, i przekazał wniosek pozwanemu, a ten kilkakrotnie konsekwentnie nie wyrażał na to zgody. Nie zachodzą przesłanki określone w art. 647 ¹ § 1 i 2 k.c.

Sami powodowie w pozwie podali w pozwie (k. 7), że pozwany pismami z 11 sierpnia i 14 października 2011 r. odmówi wyrażenia zgody na podwykonawstwo powodów oraz że wykonawcy zapewniali ich, że będą podejmowali dalsze działania w celu uzyskania zatrudnienia podwykonawców. Wobec tego nieuprawnione jest twierdzenie powodów zawarte w apelacji, że nie wiedzieli wówczas o sprzeciwie pozwanego przystąpienia ich do wykonywania robót w charakterze podwykonawców.

Z powyższych przyczyn nie można uznać, że pozwany ponosi wobec powodów odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia na podstawie art. 647 ¹ § 5 k.c.

Nie ma też podstaw do uznania, że pozwany ponosi wobec powodów odpowiedzialność na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Sąd Apelacyjny uznaje za słuszne motywy podane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a ponadto podkreśla, że pozwany oświadczył, iż zapłacił wykonawcy za odebrane roboty budowlane, czego powodowie nie kwestionowali, więc o bezpodstawnym wzbogaceniu pozwanego nie może być mowy.

Mając powyższe argumenty na uwadze, Sąd Apelacyjny oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c. i zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanego koszty zastępstwa procesowego zgodnie z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.