Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w składzie:

Przewodniczący: SSO Jacek Łabuda

Protokolant: Iwona Hutnik

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 kwietnia 2013 r. w Warszawie sprawy

z powództwa Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W.

przeciwko (...) Banku (...) S.A. w W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

1. uznaje za niedozwolone i zakazuje pozwanemu wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy o treści:

"Zmiana przez Oszczędzającego dyspozycji, o której mowa w ust. 1 (...) jest skuteczna wobec (...) nie wcześniej niż następnego dnia roboczego po dniu doręczenia (...) stosownej dyspozycji za wyjatkiem dyspozycjii odwołania lub zmiany pełnomocnictwa dokonanej przez Oszczędzającego osobiście w (...), kiedy to dyspozycja jest skuteczna wobec (...) od chwili złożenia" w związku z ust. 1 "Oszczędzający może ustanowić Pełnomocników do dysponowania srodkami zgromadzonymi IKE oraz do wykonywania wszelkich czynności na IKE";

2. zasądza od pozwanego na rzecz powoda, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych;

3. nakazuje pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sąd Okręgowy w Warszawie, tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu, od której powód był zwolniony, kwotę 600 (sześćset) złotych;

4. zarządza publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej.

SSO Jacek Łabuda

Sygn. akt XVII AmC 1579/12

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 2012-03-09 powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów - domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia o treści:

„Zmiana przez Oszczędzającego dyspozycji, o której mowa w ust. 1 (…) jest skuteczna wobec (...) nie wcześniej niż następnego dnia roboczego po dniu doręczenia (...) stosownej dyspozycji za wyjątkiem dyspozycji odwołania lub zmiany pełnomocnictwa dokonanej przez Oszczędzającego osobiście w (...), kiedy to dyspozycja jest skuteczna wobec (...) od chwili złożenia” w związku z ust. 1 „Oszczędzający może ustanowić Pełnomocników do dysponowania środkami zgromadzonymi na IKE oraz do wykonywania wszelkich czynności na IKE”

zawartego w § 6 ust. 4 w zw. z § 6 ust. 1 wzorca umowy zatytułowanego "Regulamin prowadzenia Indywidualnych Kont Emerytalnych (IKE) przez (...) Banku (...) S.A.", którym posługuje się pozwany (...) Banku (...) S.A. w W.. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

W ocenie powoda wskazane postanowienie wzorca umowy stanowi niedozwoloną klauzulę, gdyż jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów. Wypełniałoby tym hipotezę art. 385[1] § 1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy – z wyłączeniem postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z treścią kwestionowanego postanowienia wzorca, co do zasady zmiana dyspozycji dotyczącej pełnomocnika jest skuteczna nie wcześniej niż następnego dnia roboczego po dniu jej doręczenia przedsiębiorcy. Wyjątkiem jest jedynie dyspozycja odwołania lub zmiany pełnomocnictwa, o ile zostanie dokonana osobiście przez konsumenta w biurze obsługi klientów pozwanego. W ocenie powoda, złożone przez konsumenta wobec przedsiębiorcy oświadczenie dotyczące pełnomocnictwa powinno wywoływać skutki od chwili, gdy dotarło do adresata w taki sposób, że mógł on zapoznać się z jego treścią. Przesunięcie w czasie i to określone w sposób nieprecyzyjny chwili, od której dyspozycję tę pozwany uznaje za skuteczną, nie znajduje swojego uzasadnienia prawnego i może wywoływać negatywne konsekwencje w sferze interesów konsumentów o charakterze ekonomicznym. Sformułowanie, którego używa pozwany pozwala mu jednostronnie decydować o początkowej dacie skuteczności dyspozycji klienta.

Pozwany domagał się oddalenia powództwa i wniósł o zasądzenie kosztów procesu. Uzasadniając swoje stanowisko wskazał, iż kwestionowany przez powoda zapis powinien zostać oceniony w kontekście zapisów innego dokumentu, a mianowicie „Regulaminu świadczenia usług maklerskich przez (...) Banku (...) S.A. – rynek kasowy”, który znajduje zastosowanie we wszystkich kwestiach nieuregulowanych w Regulaminie IKE. Klient ma zawsze prawo do odwołania lub ograniczenia zakresu pełnomocnictwa w sposób natychmiastowy poprzez telefoniczną dyspozycję, która jest skuteczna od razu. W ocenie pozwanego należy od powyższej sytuacji odróżnić zmianę pełnomocnictwa, która wymaga spełnienia i dochowania przez klientów wymogów formalnych określonych precyzyjnie w Regulaminie. Stwarza to po stronie pozwanego szereg obowiązków związanych z otrzymanym dokumentem. Pozwany podniósł także, że nie wystąpiły nigdy sytuacje, w których na skutek zastosowania przedmiotowego postanowienia poszkodowani byliby konsumenci.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwany prowadzi działalność gospodarczą polegającą m.in. na świadczeniu usług maklerskich. W ramach tej działalności opracował i w dacie wniesienia pozwu posługiwał się w obrocie wzorcem umowy pt. "Regulamin prowadzenia Indywidualnych Kont Emerytalnych (IKE) przez (...) Banku (...) S.A.", zawierającym postanowienie, do którego nawiązuje żądanie pozwu, tj.:

"Dyspozycja, o której mowa w ust. 3, może być w każdym czasie zmieniona. Zmiana przez Oszczędzającego dyspozycji, o której mowa w ust. 1 i/lub ust. 3, jest skuteczna wobec (...) nie wcześniej niż następnego dnia roboczego po dniu doręczenia (...) stosownej dyspozycji za wyjątkiem dyspozycji odwołania lub zmiany pełnomocnictwa dokonanej przez Oszczędzającego osobiście w (...), kiedy to dyspozycja jest skuteczna wobec (...) od chwili złożenia" w związku z ust. 1 „Oszczędzający może ustanowić Pełnomocników do dysponowania środkami zgromadzonymi na IKE oraz do wykonywania wszelkich czynności na IKE, do których upoważnia Oszczędzającego Umowa IKE, Regulamin IKE i Ustawa o IKE z wyłączeniem prawa do dokonywania wypłat, przelewów, wypłat transferowych, zwrotów, częściowych zwrotów oraz bez prawa do wypowiedzenia Umowy maklerskiej IKE i/lub Umowy IKE, z zastrzeżeniem postanowień ust. 8 niniejszego §”.

Pozwany nie zaprzeczył prawdziwości wzorca, ani treści kwestionowanego pozwem zapisu. Art. 230 kpc stanowi, że gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane. Za podstawę ustalenia stanu faktycznego Sąd przyjął zatem wzajemnie niekwestionowane twierdzenia stron kierując się zasadą wyrażoną w art. 230 kpc.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Ponieważ powództwo w niniejszej sprawie zostało wniesione przed 2012-05-03, tj. przed zmianą przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego, zastosowanie w niniejszej sprawie miały przepisy kpc obowiązujące w dacie wniesienia pozwu.

Powództwo zasługuje na uwzględnienie.

W postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia, czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385[1] § 1 kc. Stosownie do treści art. 385[1] §1 kc, aby uznać dane postanowienie umowne za niedozwolone musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Ostatnia z wymienionych przesłanek, o której mowa w zdaniu drugim art. 385[1] § 1 kc, zachodzi w niniejszej sprawie, gdyż omawiane postanowienie nie reguluje głównych świadczeń stron. Główne świadczenia pozwanego z tytułu zawartych umów polegają bowiem na prowadzeniu rachunku konsumenta, zaś konsumenta na powierzeniu części swojego majątku pozwanemu.

Przesłanka braku indywidualnego uzgodnienia nie może w tej sprawie mieć znaczenia wobec abstrakcyjnego charakteru kontroli postanowienia wzorca umownego. Sąd nie bada w niniejszym postępowaniu konkretnych stosunków istniejących pomiędzy kontrahentami, ale wzorzec i treść hipotetycznych stosunków, jakie powstałyby pomiędzy pozwanym, a potencjalnym konsumentem. Nie ma zatem znaczenia, czy jakaś konkretna umowa była między stronami negocjowana ani nawet czy wzorzec był, czy też nie był zastosowany przy zawieraniu jakiejkolwiek konkretnej umowy. Kontrola ta ma bowiem charakter oceny ex ante i obejmuje wzorzec, nie zaś konkretną umowę. Istotny jest zatem fakt, że pozwany wprowadził oceniany wzorzec do obrotu poprzez wystąpienie z ofertą zawarcia umowy z wykorzystaniem go.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta), choćby ze względu na verba legis, muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

W niniejszej sprawie dobrym obyczajem jest, by przedsiębiorca nie wykorzystywał swej uprzywilejowanej pozycji kontraktowej, będącej rezultatem stosowania przez niego jednostronnie ustalonego wzorca, który staje się częścią umowy. Jako dominująca strona kontraktu, powinien działać bez szkody dla konsumenta, poprzez jasne, precyzyjne i jednoznaczne określenie terminów na dokonanie swoich czynności. Przez zastosowanie kwestionowanego wzorca może dojść do sytuacji, gdy po złożeniu dyspozycji konsumenta o zmianie pełnomocnictwa, dotychczasowy pełnomocnik może nadal działać w ramach swojego pierwotnego umocowania. Będzie tak do nieokreślonego czasu, gdyż pozwany nie sprecyzował, kiedy dyspozycja staje się skuteczna. Albowiem stwierdzenie „nie wcześniej niż następnego dnia roboczego po doręczeniu” może być dowolnie rozumiane przez pozwanego, nie stanowi ono precyzyjnego zakreślenia terminu, który powinien być znany konsumentowi. Klauzula ta daje możliwość opóźnienia skuteczności oświadczeń złożonych przez konsumenta, bez wskazania ram czasowych. Powoduje to stan niepewności i dezorientacji po stronie konsumenta, co rażąco narusza interesy prywatne konsumenta. W skrajnej sytuacji może także dojść do naruszenia jego interesów ekonomicznych, gdy z powodu braku możliwości działania zgodnie ze złożoną dyspozycją, klient zostanie narażony na straty finansowe. Nie może zatem zyskać aprobaty praktyka stosowana przez przedsiębiorcę przewidująca taką możliwość.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Pozwany podnosi, że w takich sytuacjach zastosowanie będzie miał ogólny Regulamin świadczenia usług maklerskich przez (...) S.A., jednakże – jak sam zaznacza w odpowiedzi na pozew – ten regulamin odnosi się do kwestii nieuregulowanych w Regulaminie IKE. Natomiast kwestia, o której mowa z skarżonej klauzuli jest uregulowana w Regulaminie IKE. § 6 ust. 2 Regulaminu IKE stanowi, iż „szczegółowy tryb i zasady udzielania i odwoływania Pełnomocnictw określa Regulamin (usług maklerskich) z zastrzeżeniem postanowień niniejszego Regulaminu IKE.” Zastosowanie w kwestiach uregulowanych ma Regulamin IKE, wraz ze skarżonym postanowieniem. „Dodatkowe zasady ustanawiania pełnomocników do dysponowania instrumentami finansowymi, środkami pieniężnymi oraz do wykonywania wszelkich czynności na rachunku, do jakich uprawnia Klienta Umowa maklerska IKE, określa Regulamin IKE, Umowa IKE oraz Ustawa o IKE.” (§ 31 ust. 10 Regulaminu świadczenia usług maklerskich).

Skoro dyspozycja odwołania lub zmiany pełnomocnictwa dokonana przez Oszczędzającego osobiście w (...) jest skuteczna wobec (...) od chwili złożenia, to wszelkie tłumaczenia pozwanego o długiej i skomplikowanej procedurze weryfikacji dyspozycji złożonej drogą pocztową są bezzasadne. Procedura weryfikacji jest zapewne tożsama w obydwu przypadkach, zatem nie powinno być rozbieżności w terminie skuteczności obydwu dyspozycji.

Konsekwencją powyższego było stwierdzenie, że poprzez zastosowanie kwestionowanego postanowienia dochodzi do naruszenia interesów konsumentów oraz do naruszenia dobrych obyczajów, a tym samym postanowienie to powinno zostać uznane za niedozwolone w myśl art. 385[1] § 1 kc.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385[1] § 1 kc, Sąd uznał postanowienie wzorca umowy za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479[42] § 1 kpc zakazał jego wykorzystywania w obrocie z udziałem konsumentów.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] kpc.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 360 zł - ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. nr 163. poz. 1349 ze zm.).

Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia przepis art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. nr 167 poz. 1398 ze zm.).

SSO Jacek Łabuda