Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Bagiński (spr.)

Sędziowie: SO del. Teresa Suchcicka

SA Barbara Orechwa-Zawadzka

Protokolant: Emilia Janucik

po rozpoznaniu na rozprawie 21 kwietnia 2016 r. w B.

sprawy z odwołania R. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji wnioskodawcy R. D.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z 6 października 2015 r. sygn. akt V U 1089/15

I.  oddala apelację,

II.  zasądza od R. D. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 135 (sto trzydzieści pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Sygn. akt III AUa 1239/15

UZASADNIENIE

Decyzją z 2 lipca 2015 r., wydaną po rozpatrzeniu wniosku R. D. z 25 czerwca 2015 r. na podstawie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (dalej: ustawa emerytalna), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił wnioskodawcy prawa do ponownego ustalenia prawa do emerytury. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że decyzją z 29 grudnia 2014 r. wnioskodawcy przyznano prawo do emerytury i brak jest podstaw do ponownego rozpatrywania sprawy, ponieważ nie zostały przedłożone nowe dowody mające wpływ na prawo do świadczenia.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył R. D.. Rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie przepisu prawa materialnego, tj. art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej poprzez odmowę ponownego ustalenia prawa do emerytury mimo, że w sprawie zostały ujawnione okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczenia. Zdaniem odwołującego na prawo do emerytury powinien rzutować fakt, że nie pobiera on już świadczenia rehabilitacyjnego, przyznanego na mocy decyzji organu rentowego. Wskazując na powyższe, wniósł o zmianę decyzji poprzez ustalenie prawa do emerytury w sposób tożsamy jak w decyzji z 29 grudnia 2014 r., przy przyjęciu, że prawo do emerytury powstało z dniem zaprzestania pobierania przez ubezpieczonego świadczenia rehabilitacyjnego.

W odpowiedzi, organ rentowy podtrzymując dotychczasową argumentację, wnosił o oddalenie odwołania. Ponadto, wskazał, że prawo do emerytury wnioskodawcy zostało przyznane w oparciu o przepisy Działu II, rozdziału 1 ustawy emerytalnej: Emerytura dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. Zgodnie z art. 24 ust. 1 ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego określonego w ust. 1a i 1b, z zastrzeżeniem m.in. art. 184 tejże ustawy. Z kolei przywołaną przez wnioskodawcę decyzją z 29 grudnia 2014 r. emeryturę przyznano właśnie w oparciu o art. 184, który pozwala na przyznanie emerytury w wieku obniżonym w stosunku do art. 24 ww. ustawy. Dlatego zdaniem organu rentowego okoliczność, że wnioskodawca pobierał świadczenie rehabilitacyjne - stosownie do treści art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej, pozostaje bez wpływu na prawo do świadczenia emerytalnego.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 6 października 2015 r. oddalił odwołanie i zasądził od R. D. na rzecz organu rentowego 180 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego

Sąd pierwszej instancji ustalił, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w oparciu o decyzje z: 3 marca 2014 r., 20 maja 2014 r. oraz 29 września 2014 r. przyznał R. D. prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okresy : 30 marca 2014 r. – 28 maja 2014 r., 29 maja 2014 r. – 25 października 2014 r., 26 października 2014 r. – 23 marca 2015 r.

Na wniosek R. D. organ rentowy decyzją z 29 grudnia 2014 r. przyznał mu emeryturę od dnia 1 października 2014 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek, obliczoną w oparciu o art. 26 ustawy emerytalnej. Z uwagi na ustalone prawo do emerytury Zakład zaprzestał wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego.

W dniu 25 czerwca 2015 r. R. D. zwrócił się do organu rentowego z wnioskiem o ponowne ustalenie prawa do emerytury. Wskazał, że wydając decyzje z 29 grudnia 2014 r., a więc przyznającą prawo do emerytury, Zakład nie uwzględnił pobierania przez wnioskodawcę świadczenia rehabilitacyjnego, co powinno skutkować ponownym ustaleniem uprawnień emerytalnych z uwzględnieniem podniesionej okoliczności, stosownie do art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej.

W konsekwencji, organ rentowy decyzją z 2 lipca 2015 r. – zaskarżoną w niniejszej sprawie – odmówił ponownego przeliczenia, uzasadniając to tym, iż wnioskodawca nie przedłożył nowych dowodów, które mogłyby rzutować na prawo do świadczenia.

Sąd pierwszej instancji powołał się na treść art. 114 ust. 1 oraz art. 100 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. Wskazał, że istotne znaczenie w sprawie miało stwierdzenie czy w sytuacji przyznania emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, znajduje zastosowanie art. 100 ust. 2 tejże ustawy, a w konsekwencji czy zaprzestanie pobierania zasiłku rehabilitacyjnego przez odwołującego powinno skutkować ponownym ustaleniem prawa do emerytury, a tym samym czy decyzja organu rentowego była prawidłowa.

Sąd pierwszej instancji odwołał się systematyki i nazewnictwa poszczególnych rozdziałów działu II ustawy emerytalnej. Przedstawił też treść art. 24. ust. 1 tejże ustawy i zauważył, że art. 184 ustawy emerytalnej, jako regulacja o charakterze wyjątkowym, daje możliwość przyznania emerytury w oderwaniu od ogólnie przyjętych zasad, na zasadzie wyjątku, po spełnieniu przesłanki osiągnięcia wymaganego stażu pracy przed dniem 1 stycznia 1999 r. Dzięki temu, niektórzy ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r. mają prawo do emerytury po osiągnięciu wieku emerytalnego przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, o ile spełnili wszystkie pozostałe, wskazane w ustawie przesłanki.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że regulacja z art. 184 została umieszczona w Dziale X tejże ustawy – „Przepisy zmieniające, przejściowe i końcowe” w rozdziale 2 – „przepisy przejściowe”. Niemniej jednak, takie umieszczenie omawianego przepisu nie czyni go w istocie regulacją oderwaną od przepisów Działu II. Wręcz przeciwnie, jest to lex specialis wobec regulacji przepisów z Działu II.

Powyższe stanowisko uzasadnia już samo odesłanie w art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej do jej art. 184, przez co należało uznać, że jest to przepis ściśle korespondujący z regulacjami zawartymi w Dziale II, rozdziału 1. Przepis art. 24 ust. 1 (Dział II, rozdz. 1) odwołuje się w swej treści do art. 184 – jako pewnego rodzaju wyłomu od ogólnych reguł przyznawania prawa do emerytury. Ponadto, oczywistym jest, iż mając na uwadze datę urodzenia odwołującego, już sam tytuł rozdziału dobitnie wskazuje, że wobec R. D. znajdują zastosowanie przede wszystkim przepisy z rozdziału 1, tj. „emerytura dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r”. Z kolei nie ulega wątpliwości, że pozostałe rozdziały składające się na Dział II nie mogły mieć zastosowania wobec R. D., o czym świadczyć zdają się już same ich tytuły. Wobec powyższego, sąd pierwszej instancji nie miał wątpliwości, że wbrew technicznemu uporządkowaniu ustawy emerytalnej, emeryturę przyznaną R. D. na podstawie art. 184, należy zakwalifikować jako regulację z zakresu Działu II, rozdziału 1 ustawy emerytalnej.

W konsekwencji, zdaniem Sądu Okręgowego prawo do emerytury R. D. jest tym świadczeniem, o którym mowa w art. 100 ust. 3 ustawy emerytalnej, a zatem w niniejszej sprawie nie znajduje zastosowania art. 100 ust. 2.

Natomiast fakt, że R. D. stracił uprawnienia do zasiłku rehabilitacyjnego nie uzasadnia ponownego ustalenia prawa do emerytury. Samo zaprzestanie pobierania zasiłku rehabilitacyjnego nie stanowi bowiem nowej okoliczności, która stosownie do art. 114 ustawy emerytalnej uzasadniałaby ponowne ustalenie prawa do emerytury w niniejszej sprawie.

Dlatego też, Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w wyroku (pkt I). O kosztach orzekł na podstawie art. 98 i 99 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł pełnomocnik odwołującego się.

Zaskarżył wyrok w całości i zarzucił mu naruszenie prawa materialnego tj. art. 100 ust. 2 w zw. z art. 100 ust. 3 ustawy emerytalnej poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że nie znajduje zastosowania do emerytury przyznanej na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, w sytuacji gdy nie jest to emerytura, o której mowa w dziale II rozdziale 1 ustawy emerytalnej.

Wskazując na powyższe wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez ustalenie prawa do emerytury do emerytury odwołującego się w sposób tożsamy jak w decyzji ZUS z 29.12.2014 r. z tym, że wskazując, ze prawo do emerytury powstało z dniem zaprzestania pobierania przez ubezpieczonego świadczenia rehabilitacyjnego. Skarżący wniósł też o zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

Zdaniem skarżącego stanowisko zajęte w niniejszej sprawie przez organ rentowy, a w konsekwencji przez sąd pierwszej instancji, nie jest prawidłowe. Odwołującemu się nie przyznano bowiem świadczenia emerytalnego w oparciu o przepisy działu II, rozdziału 1 ustawy emerytalnej, lecz w oparciu o przepisy przejściowe z Działu X, rozdziału 2 tejże ustawy. Wskazał też powołując się na stanowisko doktryny, ze art. 184 ustawy emerytalnej stanowi samoistną podstawę do przyznania prawa do emerytury bez względu na termin osiągnięcia wieku emerytalnego. W art. 184 ustawy emerytalnej ustawodawca nie zróżnicował przesłanek nabycia prawa do emerytury przez osoby wykonujące prace w warunkach szczególnych w zależności od daty ich urodzenia, a w efekcie od daty osiągnięcia odpowiedniego wieku. Odwołując się do orzecznictwa skarżący wskazał, że art. 184 wprowadził szczególną regulację intertemporalną, przewidując prawo do wcześniejszej emerytury dla zamkniętego kręgu ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

W ocenie odwołującego się wyłączenie ustanowione w art. 100 ust. 3 ustawy emerytalnej można odczytywać jedynie w ten sposób, że ust. 2 art. 1000 nie ma zastosowania do emerytury, o której mowa w dziale II rozdziale 1, czy emerytury dla ubezpieczonego urodzonego po 31 grudnia 1948 r. , któremu nie przysługuje żadne ze świadczeń emerytalnych na podstawie art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184 ustawy emerytalnej. Uznać zatem należy, że skoro odwołującemu się przyznano emeryturę w oparciu o regulacje intertemporalną, której celem jest zachowanie praw nabytych, to z uwzględnieniem art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej prawo to powstało dopiero z dniem zaprzestania pobierania przez odwołującego się świadczenia rehabilitacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Okoliczności faktyczne nie były sporne. Zostały prawidłowo ustalone przez sąd pierwszej instancji. Z tego względu Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie zostały spełnione przesłanki do ponownego ustalenia prawa do świadczenia określone w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej

W orzecznictwie sądowym utrwalony jest pogląd, że na podstawie 114 ust. 1 ustawy emerytalnej wielokrotnie i w każdym czasie można wznawiać postępowanie. Jest to instytucja, która procedurę ponownego ustalania prawa do świadczeń i ich wysokości reguluje w sposób odrębny – szczególny. To jest sposób, korzystający z pierwszeństwa w stosunku do przepisów kodeksu postępowania cywilnego (zwłaszcza do art. 403 § 2) i kodeksu postępowania administracyjnego (zwłaszcza do art. 145 § 1 pkt 5). Nawet prawomocny wyrok sądu ubezpieczeń społecznych nie zamyka organowi rentowemu ani zainteresowanemu odpowiednio drogi do: zakwestionowania przyznanych uprawnień lub możliwości ponownego złożenia wniosku o świadczenie. Jednak niezbędnym warunkiem powtórnego ustalania prawa do świadczenia przed sądem ubezpieczeń społecznych jest powołanie nowych dowodów lub wskazanie okoliczności istniejących przed wydaniem decyzji organu rentowego, które mogą mieć wpływ na stwierdzenie istnienia (nieistnienia) dochodzonego (przyznanego) prawa (K. A.. Sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych. Pojęcie oraz właściwości postępowań przedsądowych i ochrony cywilnosądowej. Rozdział 3.3.4. Wznowienie sądowego postępowania odwoławczego. LEX 2011 ).

Okoliczności muszą zatem istnieć przed wydaniem decyzji i mają mieć wpływ na prawo doświadczenia. Ustanie prawa do świadczenia przedemerytalnego miało miejsce po wydaniu decyzji i jej uprawomocnieniu się. W konsekwencji nie można ponownie ustalić prawa do świadczenia („wznowić postępowania”) w trybie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. „Art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej wymaga w sposób wyraźny, by ujawnione po uprawomocnieniu się decyzji okoliczności istniały przed ich wydaniem. Dotyczy to także przypadków uprawomocnienia się decyzji rentowych na skutek prawomocnego wyroku sądu pracy i ubezpieczeń społecznych." (wyrok SN z 26.07.2013 r., III UK 145/12, LEX nr 1408199).

Sąd jest związany prawomocną decyzją organu rentowego, chyba, że zajdą okoliczności do ponownego ustalenia prawa do świadczenia., zwłaszcza przewidziane w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej albo też po wydaniu decyzji dojdzie do zmiany okoliczności. Każda zmiana okoliczności pozwala na ponowne rozpoznanie sprawy. Ma to związek z tym, że stosunki ubezpieczenia społecznego są stosunkami, w których nowe zdarzenia, np. uzyskiwanie nowego „stażu ubezpieczeniowego”, a nawet sam upływ czasu doprowadzić może do no nabycia prawa do świadczenia.

Jeżeli nowe okoliczności powstaną po wydaniu decyzji, to nie można mówić o „wznowieniu postępowania”, czy ponownym ustaleniu prawa do świadczenia w trybie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Nowe okoliczności powstałe po wydaniu decyzji mogą być podstawą przyznania emerytury, lecz wówczas następuje ponowna ocena spełnienia się przesłanek do jej przyznania na podstawie tych nowych okoliczności. W takiej sytuacji miałby zastosowanie art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, a nie art. 114 ust. 1 tej ustawy. Prawomocna decyzja organu rentowego, nawet jeżeli decyzja taka uprawomocni się na skutek rozpoznania odwołania przez sąd, ustala treść stosunku prawnego lub prawa rebus sic stantibus z chwili wydania decyzji. W związku z tym nowe zdarzenia, zachodzące już po jej uprawomocnieniu się, prowadzące do przekształcenia treści praw i obowiązków stron stosunku ubezpieczenia społecznego przez spełnienie lub upadek przesłanek materialnoprawnych prawa do świadczeń, powodują ustalenie praw i obowiązków na nowo, bez konieczności wzruszenia ustaleń prawomocnych decyzji i orzeczeń – bez potrzeby wznawiania postępowania w trybie art. 114 ustawy emerytalnej (zob. podobnie wyrok Sądu Najwyższego z 9 czerwca 2010 r., III UK 92/09 LEX nr 1211168 i postanowienie Sądu Najwyższego z 20 lutego 2007 r.,II UK 131/06, LEX nr 936843).

W niniejszej sprawie nie można zatem dokonać ponownego ustalenia prawa do emerytury (daty początkowej przysługiwania tego prawa)) na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej. Ustawa emerytalna nie zawiera też innego przepisu - relewantnego do okoliczności niniejszej sprawy - na podstawie którego można by uznać, że ustanie prawa do świadczenia przedemerytalnego powoduje powstanie prawa do emerytury. Takim przepisem mógłby być art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej, który „przesuwa” możliwość nabycia prawa do emerytury do czasu zaprzestania pobierania świadczenia rehabilitacyjnego, gdyby nie to, że prawo do emerytury przyznano od daty wcześniejszej - w czasie pobierania świadczenia przedemerytalnego, uznając że okoliczność ta nie ma znaczenia dla określenia dnia nabycia prawa do emerytury.

Art. 100 ust. 2 ustawy emerytalnej, mógłby „posłużyć”, jako podstawa do skutecznego złożenia ponownego wniosku o emeryturę, gdyby tej emerytury nie przyznano z uwagi na wypłacanie świadczenia przedemerytalnego. Wówczas zaprzestanie wypłacania świadczenia byłoby nową okolicznością. Brak jest natomiast podstaw do jego zastosowania w sytuacji odwrotnej. Organ rentowy wydając decyzję z 29.12.2015 r. uwzględniał fakt pobierania świadczenia rehabilitacyjnego i uznał, że nie ma to znaczenia dla przysługiwania prawa do emerytury. Decyzja ta nie została zaskarżona i stała się prawomocna. Obecnie nie ma podstaw do ponownej oceny okoliczności wpływu pobierania świadczenia rehabilitacyjnego na prawo do emerytury.

Tym niemniej za prawidłowy należy uznać pogląd sądu pierwszej instancji, że w okolicznościach sprawy emerytura przysługiwała od pierwszego miesiąca dnia, w którym złożono wniosek, a nie od dnia zaprzestania wypłaty świadczenia rehabilitacyjnego.

Art.100 ust. 3 ustawy emerytalnej stanowi: Przepis ust. 2 nie ma zastosowania do emerytury, o której mowa w dziale II rozdział 1.

Słowo „mowa” zawarte w cytowanym przepisie jest użyte w następującym znaczeniu: fakt, że ktoś mówi lub pisze na temat wskazany w dalszej części wypowiedzi (http://wsjp/pl). W ocenie Sądu Apelacyjnego przy wykładni art. 100 ust. 3 ustawy emerytalnej zawodzi wykładnia literalna. W dziale II rozdział 1 w art. 24 ust. 1 jest bowiem mowa także o emeryturach z art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184. Nie o tak szerokie znaczenie słowa „mowa” chodziło ustawodawcy, skoro o emeryturach z art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184 jest mowa przede wszystkim w dziale II rozdział 3 i 3a oraz dziale X rozdział 2. Nadto podkreślić wypada, że chociażby art. 46 ustawy emerytalnej odwołuje się do przepisów zawartych w dziale II rozdział 2. W tym kontekście uznać należy, że emerytury, o których mowa w dziale II rozdział 1, to emerytury osób ubezpieczonych po 31.12.1948 r., które są obliczane na zasadach określonych w tym rozdziale. Sposób obliczania emerytur określonych w dziale II rozdział 1 jest istotnym czynnikiem wyróżniającym taką emeryturę od emerytur określonych w dziale II rozdział 2 i 3. W ocenie Sądu Apelacyjnego sformułowanie „emerytury o których mowa w dziale II rozdział 1” oznacza zatem emerytury obliczane na podstawie zasad określonych w tym rozdziale, oczywiście dotyczy to tylko osób urodzonych po 31.12.1948 r., bo tylko o takich osobach jest mowa w dziale II rozdział 1.

W konsekwencji skoro emerytura wnioskodawcy obliczona jest według nowych zasad, to jej przyznanie powinno uwzględniać treść art. 100 ust. 3 ustawy emerytalnej.

Przede wszystkim jednak brak jest podstaw do ponownego jej ustalenia na podstawie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, o czym była mowa wyżej.

W tym stanie rzeczy apelacja podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., stosownie do zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Na koszty te składa się wynagrodzenie radcy prawnego. Wysokość stawki ustalono na podstawie § 11 ust. 2 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U.2013.490 j.t.).