Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2013 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 września 2013 r. w S.

sprawy H. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołania H. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 15 października 2012 roku znak: E (...)

I.  oddala odwołanie;

II.  przekazuje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S. do merytorycznego rozpoznania poprzez wydanie decyzji wniosek ubezpieczonej o obliczenie wysokości jej emerytury przy doliczeniu do stażu ubezpieczeniowego okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców oraz przy uwzględnieniu w podstawie wymiaru świadczenia wynagrodzeń uzyskanych przez nią w okresie zatrudnienia w (...) w S. w latach 1970-1980, zgodnie z wnioskiem sformułowanym w piśmie pełnomocnika ubezpieczonej z 29 lipca 2013r. (art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c.).

UZASADNIENIE

Decyzją z 15 października 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił H. K. ponownego obliczenia emerytury wskutek zmiany podstawy wymiaru. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że ubezpieczona nie przedłożyła żadnych nowych dokumentów, które miałyby wpływ na zmianę wysokości jej świadczenia, zaś te, które znajdują się w jej aktach emerytalnych, były już brane pod uwagę przy ustalaniu wysokości jej emerytury.

H. K. odwołała się od powyższej decyzji, podnosząc że wszystkie dokumenty złożyła już w ZUS.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w całości.

W toku procesu ubezpieczona wskazała, że uważa iż wysokość jej emerytury jest zaniżona, przede wszystkim z uwagi na to, że do stażu pracy nie wliczono jej okresu pracy w rolnictwie. Zarzuciła nadto, że obliczając wysokość świadczenia wzięto pod uwagę zarobki z niekorzystnego dla niej okresu.

Po ustanowieniu dla ubezpieczonej pełnomocnika z urzędu, pełnomocnik podtrzymała odwołanie, podnosząc że organ rentowy wbrew treści przepisu art. 180 ust. 2 ustawy emerytalnej nie uwzględnił przy wymiarze emerytury H. D.-K. okresu jej pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu przez nią 16 lat, tj. po roku 1946, pomimo dostarczenia przez ubezpieczoną zaświadczenia (...) w Ż. o posiadaniu gospodarstwa rolnego przez jej rodziców i potwierdzenia przez świadków wykonywania tam przez nią pracy.

Dodatkowo pełnomocnik zarzuciła, że nie zostało dokonane ponowne obliczenie wysokości świadczenia ubezpieczonej przy wzięciu pod uwagę jej zarobków uzyskanych w latach 1971-1980. Podniosła, iż wysokość tych zarobków można ustalić w oparciu o informacje zamieszczone w świadectwie pracy z okresu zatrudnienia w Zakładach (...) w S. oraz karcie zasiłkowej. Wniosła o przeprowadzenie dodatkowych dowodów w celu ustalenia wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego przez H. D.-K. we wskazywanym okresie.

Odnosząc się do tych żądań, organ rentowy podniósł, iż w przypadku ubezpieczonej brak jest podstaw do tego, by brać pod uwagę przy ustalaniu wysokości jej świadczenia okresy pracy w gospodarstwie rolnym jej rodziców. Wskazał, że okresy takie bierze się pod uwagę wówczas, gdy długość udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych jest krótsza niż wymagana do nabycia prawa do świadczenia, co w przypadku ubezpieczonej nie ma miejsca. Zwrócił też uwagę, że nie można przyznać ubezpieczonej zwiększenia z tytułu opłacania składek na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych Rolników, bowiem w jej przypadku takie składki nie były opłacane.

Organ rentowy wskazał nadto, że ustalając wysokość świadczenia dla H. D.-K. wzięto pod uwagę wysokość jej zarobków wynikających ze złożonych zaświadczeń o wynagrodzeniu, kserokopii list płac i legitymacji ubezpieczeniowej, natomiast za pozostałe okresy pozostawania w stosunku pracy nieudokumentowane faktycznym wynagrodzeniem przyjęto wynagrodzenia minimalne.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

H. K., urodzona (...), pobiera emeryturę od 21 grudnia 1981r., kiedy to została jej ona przyznana na mocy decyzji z dnia 25 lutego 1981 r. Ustalając wysokość należnego ubezpieczonej świadczenia organ rentowy jako podstawę jego wymiaru przyjął kwotę 8.142,83 zł, tj. przeciętny zarobek z okresu ostatnich 12 miesięcy zatrudnienia w okresie od 1 listopada 1980r. do 31 października 1981r., oraz uznał za udowodnione 27 lat pracy.

Dowód: decyzja ZUS z 25.02.1981r. – k. 17, pl. IV akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

W czasie ustalania wysokości świadczenia emerytalnego dla H. D.-K., w jej aktach prowadzonych przez ZUS znajdowały się m.in.: zaświadczenie o wysokości wynagrodzenia ubezpieczonej w Zakładach (...) w S. w ostatnim okresie jej zatrudnienia; świadectwa pracy z (...) i z Zakładów (...) w S., świadectwa pracy w warunkach szczególnych, zaświadczenia o wysokości zarobków w okresie zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w S. od grudnia 1960r. do maja 1963r. i od sierpnia 1961r. do grudnia 1963r., zaświadczenie o wynagrodzeniu uzyskanym przez ubezpieczoną w (...) w okresie od maja 1972r. do stycznia 1975r., karta zasiłkowa z (...) za lata 1972-1975

Dowody – dokumenty w aktach ZUS O/S. dot. ubezpieczonej:

- zaświadczenie o wynagrodzeniu z 12.01.1982r. z (...) – k. 7,12 pl. IV;

- świadectwa pracy i świadectwa pracy w warunkach szczególnych – k. 9-11, 15, pl. IV; k. 3, pl. III;

- zaświadczenie o wynagrodzeniu z 5.07.1963r. – k. 4, pl. I;

- zaświadczenie o wynagrodzeniu z 10.10.1977r. – k. 6, pl. III;

- karta zasiłkowa z (...) – k. 7-9, pl. III;

- zaświadczenie o wynagrodzeniu z 6.03.1967r. – k. 3, pl. II.

W kolejnych latach organ rentowy dokonywał waloryzacji i rewaloryzacji należne.j H. D.-K. emerytury.

Niesporne, a nadto dowody: dokumenty w pliku IV akt ZUS dot. ubezpieczonej.

Ubezpieczona w roku 1991, w styczniu, złożyła ponadto do akt dokumenty (pisemne zeznania świadków) dla wykazania, że w latach 1945-1954 pracowała w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, położonym w Hucie (...).

Decyzją z 18 lutego 1991r. organ rentowy odmówił ubezpieczonej doliczenia do stażu jej pracy okresy pracy w gospodarstwie rolny jej rodziców, powołując się na fakt, iż zgodnie z obowiązującymi przepisami takie doliczenie było możliwe wyłącznie na wniosek złożony do końca 1990r.

Dowody:

- pisemne oświadczenia i zeznania – k. 48-50, pl. III akt ZUS dot. ubezpieczonej;

- decyzja ZUS z 18.02.1991r. – k. 51, pl. III akt ZUS dot. ubezpieczonej.

H. K. odwołała się do Sądu od tej decyzji, jednak jej odwołanie zostało oddalone prawomocnym wyrokiem wydanym przez Sąd Wojewódzki w Szczecinie z dnia 10 czerwca 1991r., wydanym w sprawie o sygn. akt VII U 886/91.

Dowód: dokumentacja w aktach sprawy SW w Szczecinie, sygn. akt VII U 886/91.

W dniu 27 listopada 1991r. do akt ZUS wpłynęło zaświadczenie wydane 8 lutego 1991r. przez Urząd Miasta i Gminy w Ż., którym potwierdzono fakt posiadania przez S. i M. D. gospodarstwa rolnego, położonego we wsi Huta (...), do chwili ich śmierci, tj. do 1982 roku.

Dowód: zaświadczenie (...) w Ż. – k. 60, pl. IV akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

Pismem z 2 grudnia 1991r. (...) Oddział w S. poinformował ubezpieczoną, że brak jest podstaw do ponownego rozpatrzenia okresu jej pracy w gospodarstwie rolnym jej rodziców.

Dowód: pismo ZUS z 2.12.1991r. – k. 61, pl. IV akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

W kolejnych latach organ rentowy wydawał wyłącznie decyzje waloryzacyjne.

Dowód: dokumentacja w pliku IV akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

W latach 2011-2012 H. D.-K. zaczęła składać w organie rentowym pisma, w których domagała się ustalenia wysokości należnej jej emerytury w wyższej kwocie niż dotychczas ustalona. Do pism nie dołączała jednakże żadnych nowych dokumentów.

Dopiero w marcu 2012r. złożyła w ZUS kserokopie kilku stron ze swojej legitymacji ubezpieczeniowej, w tym ze strony, w której dokonano wpisów o wysokości jej zarobków z czasu zatrudnienia w (...) w latach 1967, 1968, 1969 i 1970. Ponadto złożyła uzyskane ze (...), przechowującej akta osobowe ubezpieczonej z okresu pracy w Zakładach (...) w S., kserokopie kart wynagrodzeń z lat 1954-1965.

Dowód: dokumentacja – k. 145-151, pl. IV akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

Po złożeniu tych dokumentów organ rentowy wprowadził do systemu komputerowego nowe dane o wysokości zarobków H. D.-K., wynikające ze złożonych przez nią dokumentów. Na podstawie tych danych wyliczono ubezpieczonej wysokość wskaźnika wysokości podstawy wymiaru (WWPW) z 20 lat wybranych z całego okresu zatrudnienia, ustalając że wynosi on w takim przypadku 100,32%. Z kolei WWPW wyliczony z 10 najkorzystniejszych lat wybranych z dwudziestolecia poprzedzającego rok złożenia wniosku o emeryturę wyniósł 81,07% (najkorzystniejsze okazały się zarobki z lat 1965-1974). Z uwagi więc na fakt, że oba te wskaźniki okazały się niższe od dotychczas przyjętego do obliczenia wysokości emerytury ubezpieczonej, tj. WWPW obliczonego z 12 miesięcy poprzedzających ustanie zatrudnienia (listopad 1980-październik 1981), który wyniósł 109,77%, decyzją z 21 marca 2012r. odmówiono ubezpieczonej ponownego ustalenia wysokości emerytury wskutek zmiany podstawy wymiaru.

Dowody:

- dokumentacja i wyliczenia w pliku V akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej – k. 163-165;

- decyzja z 21.03.2012r. – k. 166, pl. V akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

H. D.-K. nie odwołała się do Sądu od powyższej decyzji.

Niesporne.

W dniu 28 września 2012r. H. D.-K. złożyła w ZUS kolejne pismo, w którym domagała się ustalenia wysokości jej emerytury na wyższym niż dotychczas poziomie. Do pisma dołączyła wyłącznie kserokopię postanowienia Prokuratury Rejonowej S.-N. w S. z dnia 19 maja 2012r. o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie popełnienia przez pracowników ZUS O/S. przestępstwa, polegającego na bezpodstawnej odmowie ponownego ustalenia wysokości świadczenia emerytalnego przysługującego H. D.-K..

Dowody: pismo H. D.-K. z 28.09.2012r. z załącznikami – k. 152-158, pl. IV akt ZUS O/S. dot. ubezpieczonej.

Organ rentowy potraktował powyższe pismo ubezpieczonej jako kolejny wniosek o przeliczenie wysokości świadczenia i rozpoznał je poprzez wydanie w dniu 15 października 2012r. zaskarżonej w niniejszym procesie decyzji.

Dowód: decyzja z 15.10. 20112r. – k. 159, pl. IV akt ZUS O/S.dot. ubezpieczonej.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się nieuzasadnione.

Na wstępie wyjaśnienia wymaga, że postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, ma charakter odwoławczy i kontrolny, postępowanie dowodowe ogranicza się do sprawdzenia zgodności z prawem decyzji wydanej przez organ rentowy. W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie (art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c.). Zgodnie bowiem z art. 477 ⁹ § 2 k.p.c., gdy organ uzna odwołanie za słuszne w części lub w całości, wyda decyzję uwzględniającą wniosek w całości lub w części; wówczas w ogóle nie dochodzi do przekazania odwołania do sądu. Organ rentowy może również z urzędu uchylić swoją wcześniejszą decyzję i w nowej decyzji rozstrzygnąć sprawę w inny sposób. Także zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części (art. 477 ¹³ k.p.c.). Treść tych przepisów prowadzi do konkluzji, że zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji, w granicach jej treści i przedmiotu (podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., w sprawie II UK 309/09 - LEX nr 604210). Tę ustaloną linię judykatury potwierdza również postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r. w sprawie II UZ 49/09 (LEX nr 583831). W postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną decyzji zaskarżonej odwołaniem (wyroki SN: z dnia 14 stycznia 1980 r., III URN 52/79, OSNCP 1980, nr 8, poz. 172 oraz z dnia 29 września 2000 r., II UKN 759/99, OSNAPiUS 2002, nr 10, poz. 246).

Zaskarżona w niniejszym postępowaniu decyzja organu rentowego dotyczyła odmowy zmiany podstawy wymiaru emerytury należnej ubezpieczonej, z powołaniem się w uzasadnieniu na fakt, iż wraz z nowym, podlegającym obecnie rozpoznaniu wnioskiem, H. D.-K. nie przedłożyła żadnych nowych dowodów, które pozwoliłyby na ponowne ustalenie wysokości jej świadczenia. Ten przedmiot decyzji organu rentowego wyznaczał więc zakres orzekania przez Sąd i nie mógł ulec zmianie (zostać poszerzony) w toku postępowania sądowego. W rozpoznawanej sprawie organ rentowy nie oceniał natomiast możliwości dokonania zmiany wysokości podstawy wymiaru emerytury ubezpieczonej, przy obliczeniu – w oparciu o posiadane dane – wysokości zarobków ubezpieczonej za okres zatrudnienia w (...) w S., tj. w latach 1970-1980.

W konsekwencji Sąd rozpoznający odwołanie od decyzji z dnia 15 października 2012 r. nie miał nie tylko obowiązku, ale i uprawnienia do rozpoznania żądania w kwestii możliwości dokonania zmiany wysokości podstawy wymiaru emerytury ubezpieczonej; ta kwestia wykraczała bowiem poza ramy zaskarżonych decyzji, a więc przedmiotu sporu podanego mu pod osąd.

Trzeba bowiem w tym miejscu przypomnieć treść przepisu art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie, dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu. Z przepisu tego wynika więc reguła, że niedopuszczalne jest dochodzenie przed sądem żądania, które nie było rozpoznane przez organ rentowy. W związku tym żądanie, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego, a zostało zgłoszone w odwołaniu lub w toku postępowania przed sądem, musi zostać przekazane przez sąd do rozpoznania organowi rentowemu (por. wyrok SN z dnia 25 maja 1999 r., II UKN 622/98, OSNP 2000, nr 15, poz. 591).

W tej sytuacji, mając na uwadze fakt, iż w toku dotychczasowego postępowania przed organem rentowym H. D.-K. nie domagała się wyliczenia wysokości jej zarobków z okresu pracy w (...), a dopiero obecnie zgłosiła także żądanie, orzeczono jak w punkcie II. sentencji wyroku.

Sąd merytorycznie ocenił natomiast prawidłowość dotychczasowego wyliczenia wysokości emerytury ubezpieczonej, mając na uwadze fakt, że w swoim piśmie 28 września 2012r. zgłosiła ona zastrzeżenia do jej wysokości. Sąd dokonał przy tym owej oceny wyłącznie poprzez sprawdzenie, czy organ rentowy wziął pod uwagę – w zakresie przewidzianym przepisami – wszystkie dane o zatrudnieniu i wynagrodzeniu H. D.-K., którymi dysponował na dzień wydania zaskarżonej decyzji.

Sąd dodatkowo kierował się także brzmieniem przepisu art. 114 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS, zgodnie z którym „prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość”.

Zdaniem Sądu wysokość świadczenia ubezpieczonej została wyliczona w sposób prawidłowy, a H. D.-K. nie złożyła przed wydaniem spornej decyzji przed organem rentowym jakichkolwiek nowych dowodów, w szczególności dokumentów, które nakazywałyby ponowne przeliczenie jego wysokości. Trzeba zresztą wskazać, iż ostatni raz weryfikacja prawidłowości obliczenia należnej ubezpieczonej emerytury była dokonywana przez ZUS w związku z wydawaniem decyzji z 21 marca 2012r., od której ubezpieczona się nie odwołała, w związku z czym stała się ona prawomocna. Organ rentowy wyliczając wysokość świadczenia wziął pod uwagę wszystkie udowodnione zarobki ubezpieczonej oraz wszystkie przebyte przez nią okresy ubezpieczenia, jednak dokonane przez niego wyliczenie nie mogło być dowolne, a musiało uwzględniać obowiązujące w tej mierze, a zakreślone przepisami prawa ramy. Do prawidłowości tego wyliczenia Sąd nie ma jakichkolwiek zastrzeżeń.

W tym miejscu należy odnieść się do jedynego skonkretyzowanego przez ubezpieczoną zarzutu, dotyczącego nieuwzględnienia przy obliczaniu wysokości świadczenia okresu wykonywania przez nią pracy w gospodarstwie rolnym jej rodziców w latach 1945-1954. Możliwość uwzględnienia tego okresu przy wyliczaniu wysokości świadczenia przewidziana jest obecnie przepisami art. 10 ust. 1 oraz 56 ust. 4 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z FUS.

Zgodnie z pierwszym z nich, przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również następujące okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe:

1) okresy ubezpieczenia społecznego rolników, za które opłacono przewidziane w odrębnych przepisach składki,

2) przypadające przed dniem 1 lipca 1977 r. okresy prowadzenia gospodarstwa rolnego po ukończeniu 16 roku życia,

3) przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia,

jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

W przypadku H. K., która w gospodarstwie rolnym rodziców miała pracować w latach 1945-56, w grę nie mogło wchodzić opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne rolników, bowiem w tych latach obowiązek opłacania takich składek jeszcze nie istniał (został wprowadzony dopiero poczynając od roku 1977). W jej przypadku zachodziła więc sytuacja, o jakiej mowa w punkcie 3 omawianego przepisu. Regulacja ta pozwala jednak na zaliczenie takich okresów jedynie wyjątkowo, w sytuacji gdy posiadany przez daną osobę „zwykły” staż ubezpieczeniowy nie pozwala na przyznanie jej prawa do świadczenia (wynika to z końcowego brzmienia omawianego przepisu: „jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu”). Wówczas okresem pracy w gospodarstwie rolnym, można uzupełnić sobie staż ubezpieczeniowy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2004r., sygn. akt II UK 59/04, OSNP 2005/13/195).

Skoro więc H. D.-K. posiada wymagany prawem „zwykły” okres ubezpieczenia, bowiem od roku 1981 nieprzerwanie pobiera emeryturę, brak było podstaw do zastosowania w jej przypadku możliwości przewidzianej omówionym przepisem.

Podobnie przedstawia się sytuacja w przypadku regulacji z art. 56 ust. 4 ustawy emerytalnej. Zgodnie bowiem z tym przepisem, „jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe nie zostały uzupełnione okresami wymienionymi w art. 10, emerytura ulega zwiększeniu za okres opłacania składek na Fundusz Emerytalny (...), Fundusz Ubezpieczenia Społecznego (...) i ubezpieczenie emerytalno-rentowe rolników (podkreślenie własne). Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru przewidzianych dla części składkowej w przepisach, o których mowa w ust. 3.” Skoro więc – na co wskazano już wyżej – za ubezpieczoną nie opłacano składek na ubezpieczenia rolników, gdyż w owych latach nie było takiej możliwości, a co za tym idzie, obowiązku, nie było prawnej możliwości doliczenia H. D.-K. jakiejkolwiek kwoty z tytułu zwiększenia rolnego.

Możliwości takiej w jej przypadku nie tworzył także przywoływany przez pełnomocnik ubezpieczonej przepis art. 180 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Przepis ten także odwołuje się bowiem do „zwiększenia określonego w art. 56”, nie tworząc żadnych nowych, korzystniejszych zasad jego przyznawania, a tylko wskazując że może ono zostać przyznane także i osobom, które – jak ubezpieczona – mają ustalone prawo do świadczenia na starych zasadach.

Mając więc wszystkie powyższe względy na uwadze, Sąd stwierdził, iż brak jest podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji, w związku z czym na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. orzekł jak w punkcie I. sentencji.