Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 1 czerwca 2016 r.

Sąd Rejonowy w Zambrowie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący SSR Tomasz Makaruk

Protokolant Kinga Klemarczyk

po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 1 czerwca 2016 r. w Zambrowie

sprawy z wniosku J. D. (1)

z udziałem K. D. i T. A.

o zmianę stwierdzenia nabycia spadku po Z. D.

I.  zmienia stwierdzenie nabycia spadku po Z. D. orzeczone prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Zambrowie z dnia 28 lipca 2010 r. w sprawie I Ns 244/09 i stwierdza, że spadek po Z. D. (s. S. i B.), zmarłym dnia 12 grudnia 1979 r. w Z., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był Z., w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy nabyli:

1.  bratanek J. D. (1) (s. J. i D. M.)
w 1/4 (jednej czwartej) części,

2.  bratanica K. D. (c. J. i D. M.) w 1/4 (jednej czwartej) części,

3.  siostrzenica T. A. (c. J. i S.)
w 2/4 (dwóch czwartych) części;

II.  ustalić, iż uczestnicy ponoszą koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie.

Sygn. akt I Ns 104/16

UZASADNIENIE

We wniosku o zmianę prawomocnego postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po spadkodawcy Z. D., zmarłym w dniu 12 grudnia 1979 r. w Z., ostatnio stale zamieszkałym w Z., wnioskodawca J. D. (1) domagał się stwierdzenia, że spadek po Z. D. na postawie ustawy nabyli: J. D. (1), K. D. oraz T. A. w 1/3 części każde z nich. W uzasadnieniu wniosku wskazał, że uczestniczka T. A. mogła uprzednio wszcząć tożsame postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po Z. D., w którym Sąd mógł wydać rozstrzygniecie z pominięciem pozostałych ustawowych spadkobierców.

W odpowiedzi na wniosek T. A. reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika uznała przedmiotowy wniosek co do zasady za słuszny. Wniosła jednak odmiennie od wnioskodawcy, aby Sąd stwierdził, że spadek po Z. D. na podstawie ustawy nabyli J. D. (1) oraz K. D. po ¼ części oraz uczestniczka T. A. w ½ części. Ponadto wniosła o stwierdzenie, że wchodzące w skład spadku po Z. D. gospodarstwo rolne położone w miejscowości S. oraz udział w wysokości ½ w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości Z. nabyła w całości T. A.. W kwestii kosztów wniosła o orzeczenie, iż każdy uczestnik postępowania poniesie koszty postepowania związane ze swoim udziałem w sprawie. W uzasadnieniu podniosła, że w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku po Z. D., wszczętym na wniosek Gminy M. Z. wskazała, że brat Z. J. D. miał dwoje dzieci i wymieniła ich imiona. Nie znała jednak ich adresów zamieszkania, dlatego też potrzeba zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie praw do spadku po Z. D. nie wynika z jej winy. W kwestii dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadkodawcy wskazała, że bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowała w należącym do spadku gospodarstwie rolnym i praca ta stanowiła dla niej główne źródło utrzymania, jak również posiadała zawodowe kwalifikacje rolnicze potwierdzone stosownym świadectwem.

Sąd ustalił i zważył, co następuje:

Z. D. zmarł 12 grudnia 1979 roku w Z., gdzie ostatnio stale też zamieszkiwał. Postanowieniem z dnia 28 lipca 2010 r. sygn. akt I Ns 244/09 Sąd Rejonowy w Zambrowie stwierdził, iż spadek po w/w, w tym wchodzące w skład spadku gospodarstwo rolne, na podstawie ustawy nabyła siostrzenica T. A. (c. S. i J.) w całości.

Spadkodawca Z. D. w chwili śmierci był kawalerem. Dzieci nie miał. Jego rodzice – S. i B. D. zmarli przed nim. Z. D. miał dwoje rodzeństwa: J. K. i J. D. (2). J. D. (2) zmarł 18 listopada w 1968 roku w W.. Pozostawił po sobie dwoje dzieci: J. D. (1) ur. (...) i K. D. ur. (...). Siostra spadkodawcy - J. K. zmarła 15 grudnia 1941 roku w Z.. Miała jedną córkę: T. A. (nazwisko rodowe K.) ur. (...). Z. D. nie pozostawił testamentu. Wcześniej nie były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

W skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne położone w S. gmina S. (działki ewidencyjne o numerach (...)) o łącznej powierzchni 9,1227 ha oraz udział w wysokości ½ w gospodarstwie rolnym położonym w miejscowości Z., gmina S. (działki ewidencyjne o numerach (...)) o łącznej powierzchni 12,3181 ha.

T. A. posiada świadectwo rolnika wykwalifikowanego otrzymane 7 czerwca 1972 r. na podstawie § 3 uchwały nr 367 Rady Ministrów z dnia 21 sierpnia 1959 roku w sprawie przyznawania robotnikom tytułów kwalifikacyjnych. W dacie otwarcia spadku pracowała na swoim gospodarstwie, a także na spadkowym gospodarstwie.

J. D. (1) ukończył szkołę rolniczą zawodową w J. w 1981 roku. W dacie śmierci Z. D. pracował w gospodarstwie rolnym swojej matki położonym w miejscowości D. P. w gminie M., a także uczył się w zawodowej szkole rolniczej. W gospodarstwie rolnym swojej matki pracował od śmierci swojego ojca, tj. 1968 roku. Wraz z matką mieszkał na przedmiotowym gospodarstwie do 1986 roku.

K. D. przebywała i pracowała na gospodarstwie rolnym matki aż do lat 90 – tych, w tym także w dacie otwarcia spadku. Gospodarstwo to liczyło 25 ha.

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił w oparciu o: zeznania: J. D. (1) (k.31v w zw. z k.30v) i K. D. (k. 31v w zw. z k.31), zapewnienie (k.30v), akta stanu cywilnego (k. 5, 10 oraz k. 3, k. 36, k. 49 akt I Ns 244/09 Sądu Rejonowego w Zambrowie), protokoły posiedzeń (k. 37, k. 37v, k.57, 57v akt I Ns 244/09), postanowienie (k. 58 akt I Ns 244/09), świadectwo rolnika kwalifikowanego (k. 36 akt I Ns 244/09).

Zgodnie z treścią art. 679 § 1 kpc dowód, że osoba, która uzyskała stwierdzenie nabycia spadku, nie jest spadkobiercą lub że jej udział w spadku jest inny niż stwierdzony, może być przeprowadzony tylko w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, z zastosowaniem przepisów niniejszego rozdziału. Jednakże ten, kto był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł powołać w tym postępowaniu, a wniosek o zmianę składa przed upływem roku od dnia, w którym uzyskał tę możność.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do kwestii interesu wnioskodawcy w złożeniu wniosku w niniejszej sprawie. W postanowieniu z dnia 6 lutego 2008 r. sygn. akt II CSK 433/07 (LEX nr 4976771) Sad Najwyższy podkreślił, że zakres pojęcia użytego w art. 1025 kc „osoby mającej interes do złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku” pokrywa się z zakresem „zainteresowanego” z art. 679 § 2 kpc, który może zgłosić wniosek o zmianę prawomocnego postanowienia w tym przedmiocie. Termin ten należy w związku z powyższym interpretować szeroko. Tak więc zdaniem Sądu wniosek o stwierdzenie nabycia spadku może złożyć każda osoba, która ma interes w wykazaniu następstwa prawnego po zmarłym. W niniejszej sprawie J. D. (1) swój interes prawny w zmianie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po Z. D. upatruje w tym, że mogło zostać wcześniej wszczęte postepowanie bez uwzględnienia wszystkich spadkobierców zmarłego, co niewątpliwie stanowi przesłankę uzasadniającą wszczęcie postepowania o zmianę postanowienia w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku.

Sąd orzekając w sprawach spadkowych zobowiązany jest stosować przepisy prawa materialnego obowiązujące w dacie śmierci spadkodawcy, nawet, jeśli po tej dacie przepisy te uległy zmianie.

Ponieważ Z. D. w chwili śmierci był kawalerem i nie posiadał dzieci, do dziedziczenia zgodnie z art. 933 kc powołani są rodzice spadkodawcy i jego rodzeństwo. Zgodnie z powołanym artykułem „udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą część tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych” (§ 1). „Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy” (§ 2). Ponieważ rodzice spadkodawcy zmarli przed nim, całość spadku w częściach równych przypadłaby jego rodzeństwu, gdyby żyło w dacie otwarcia spadku. Zgodnie z art. 934 kc, jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

W toku postepowania wszczętego na wniosek Gminy M. Z. z udziałem T. A. i Skarbu Państwa – Starosty Powiatowego w Z. ustalono, że jedyną spadkobierczynią Z. D. jest siostrzenica T. A.. W toku niniejszego postepowania ustalono, że oprócz niej żyją jeszcze zstępni brata spadkodawcy – J. D. (2), tj. wnioskodawca J. D. (1) oraz jego siostra K. D.. W związku z powyższym zaistniała konieczność zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku z ich uwzględnieniem .

Udział brata spadkodawcy – J. D. (2), gdyby dożył otwarcia spadku wynosiłby ½ części. W związku z tym, że zmarł on przed Z. D. udział, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym w częściach równych, tj. S. D. i K. D. każdemu po ¼ części ( ½ x ½ ).

Udział siostry spadkodawcy – J. K., gdyby dożyła otwarcia spadku wynosiłby ½ części. W związku z tym, że miała ona tylko jedna córkę – T. A., udział, który by jej przypadał, w całości przypadł T. A..

Z uwagi na datę otwarcia spadku obowiązkiem Sądu było również ustalenie kręgu spadkobierców, którzy dziedziczyć będą gospodarstwo rolne.

Zgodnie z art. 1058 kc przepisy tytułów poprzedzających księgi niniejszej stosuje się do dziedziczenia gospodarstw rolnych ze zmianami wynikającymi z przepisów poniższych.

Zgodnie z art. 1062 § 1 kc w brzmieniu obowiązującym w dacie śmierci spadkodawcy, bracia i siostry spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli odpowiadają jednemu z warunków przewidzianych w art. 1059 kc. Zgodnie zaś z art. 1059 kc dzieci spadkodawcy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli: bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w tym gospodarstwie albo w chwili otwarcia spadku są członkami rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub pracują w gospodarstwie rolnym takiej spółdzielni, albo w chwili otwarcia spadku bądź prowadzą inne indywidualne gospodarstwo rolne, bądź też pracują w gospodarstwie rolnym swoich rodziców, małżonka lub jego rodziców, albo w chwili otwarcia spadku bądź są małoletnie, bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo w chwili otwarcia spadku są trwale niezdolne do pracy.

Zgodnie z art. 1062 § 3 kc w granicach określonych w art. 934 dzieci rodzeństwa spadkodawcy, które bezpośrednio przed otwarciem spadku pracowały w należącym do spadku gospodarstwie rolnym i dla których ta praca stanowiła główne źródło utrzymania, dziedziczą gospodarstwo także w wypadku, gdy ich ojciec lub matka nie mogą gospodarstwa dziedziczyć dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub w art. 1062 § 2. Dalsi zstępni rodzeństwa spadkodawcy nie są powołani z ustawy do dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

Jak słusznie wyjaśnił Sąd Najwyższy, według ostatniego zdania powyższego przepisu wyłączeni od dziedziczenia gospodarstwa rolnego z ustawy są jedynie dalsi zstępni rodzeństwa spadkodawcy, nie zaś dzieci tego rodzeństwa. Dla dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez dzieci rodzeństwa wprowadzone zostały surowsze kryteria niż te, przewidziane w art. 1059 kc, a mianowicie wymaganie pracy w spadkowym gospodarstwie rolnym stanowiącej główne źródło utrzymania, tylko w takim wypadku, gdy dziecko rodzeństwa ma dziedziczyć gospodarstwo spadkowe dlatego, że nie może dziedziczyć tego gospodarstwa jego ojciec lub matka dla braku warunków przewidzianych w art. 1059 lub 1062 § 2 kc. Oznacza to, że w razie śmierci przed spadkodawcą jego brata lub siostry dziecko jednego z nich dochodzi do dziedziczenia z ustawy po tym spadkodawcy zgodnie z dyspozycją art. 934 kc, z tym, że dla dziedziczenia przez to dziecko gospodarstwa spadkowego musi ono odpowiadać ogólnym warunkom z art. 1059 kc. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 marca 1982 r. III CRN 328/81, LEX Nr 8400).

W przedmiotowej sprawie nie budziło wątpliwości, iż wymagania do dziedziczenia gospodarstwa rolnego spełniała w dacie otwarcia spadku uczestniczka T. A., co zostało udowodnione już w postepowaniu przed Sądem Rejonowym w Zambrowie w sprawie I Ns 244/09, a czego nie kwestionował wnioskodawca i uczestniczka K. D..

W toku niniejszego postepowania wnioskodawca J. D. (1) oraz uczestniczka K. D. udowodnili swoimi wiarygodnymi, w ocenie Sądu, zeznaniami, że w dacie otwarcia spadku zgodnie z przepisem art. 1059 § 1 pkt 3 pracowali w gospodarstwie rolnym swojej matki. Nadto J. D. (1) pobierał naukę w zawodowej szkole rolniczej (art. 1059 § 1 pkt 4 kc). Ponieważ powyższych zeznań wnioskodawcy i uczestniczki nie kwestionował pełnomocnik T. A., nie zachodziła potrzeba przeprowadzania dodatkowych dowodów potwierdzających te okoliczności.

Z tych też względów na podstawie powołanych przepisów postanowiono jak w punkcie I postanowienia.

O kosztach postępowania orzeczono na mocy art. 520 § 1 kpc.