Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 655/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "M." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki
komandytowo - akcyjnej w J.
przeciwko Korporacji […]
Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 17 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części obejmującej zasądzenie
odsetek ustawowych od kwoty 260.236,37 złotych za okres od
dnia 7 lipca 2011r. do dnia 25 października 2013r i w tym zakresie
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powódka M. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością spółka komandytowa
wniosła o wydanie nakazu zapłaty przeciwko pozwanej Korporacji […] S.A. w W.
obejmującego kwotę 273.845,51 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 27 lutego
2010 r. do dnia zapłaty tytułem odszkodowania objętego umową ubezpieczenia
należności pieniężnych przysługujących powódce od spółki U.
W dniu 14 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w P. wydał zgodny z żądaniem
nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym.
Pozwana Spółka wniosła sprzeciw od nakazu zapłaty. Podniosła w nim,
że powódka nie zgłosiła do ubezpieczenia obrotów ze spółką U. obrotów
wynikających z faktury […]. Zaniedbanie tego obowiązku uzasadnia odmowę
wypłaty odszkodowania w związku z ubezpieczeniem do kwoty 80.000 euro
należności wynikających z transakcji ze spółką U. Z ostrożności procesowej
zakwestionowała wysokość wyliczonego przez powódkę roszczenia.
Zakwestionowała też termin wymagalności dochodzonych roszczeń, a w
konsekwencji ich przeliczenie na złote polskie oraz termin żądanych odsetek, który
według pozwanej spółki może być przyjęty dopiero na dzień 7 lipca 2011 r.
Wyrokiem z dnia 21 listopada 2013 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił w całości
powództwo.
W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Okręgowy wskazał między innymi,
że pozwana ubezpieczyła z dniem 27 sierpnia 2008 r. należności powódki
od spółki U. z siedzibą na Litwie przez ustalenie limitu kredytowego, zgodnie z
którym należności wynikające z transakcji z tą spółką podlegały ubezpieczeniu do
kwoty 80.000 EURO. W dniu 22 stycznia 2010 r. powódka zgłosiła pozwanej
roszczenie odszkodowawcze z powodu braku płatności przez wymienioną spółkę
z Litwy. Pozwana po otrzymaniu tego wniosku zwróciła się o przesłanie kompletnej
dokumentacji prowadzonej z litewską firmą, w tym kopii nieuregulowanych faktur.
Po kilkukrotnej korespondencji elektronicznej powódka w dniu 20 czerwca 2011 r.
oraz 4 lipca 2011 r. poinformowała, że obroty z kontrahentem wynikające z
wymienionej faktury nie zostały zgłoszone do ubezpieczenia z powodów
3
technicznych leżących po jej stronie. Faktura ta na kwotę 15.203,85 euro z
terminem płatności na dzień 25 grudnia 2008 r. była jednak fakturą z odroczonym
terminem płatności, której zapłata była realizowana w kredycie krótkoterminowym
poniżej dwóch lat. Nie była to tzw. „faktura gotówkowa” płatna w dzień jej
wystawienia. Okoliczność tę przyznała sama powódka w treści pisma procesowego
z dnia 15 listopada 2013 r.
Sąd Okręgowy uznał, że skoro powódka nie zgłosiła pozwanej wymienionej
faktury wystawionej dnia 26 września 2008 r. to, zgodnie z § 10 ust. 1 w zw. z § 1
Ogólnych warunków ubezpieczenia krótkoterminowych należności eksportowych,
pozwana skutecznie uchyliła się od wypłaty odszkodowania.
W wyniku apelacji pozwanej Spółki, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 14
maja 2014 r. zmienił zaskarżony wyrok i uwzględnił powództwo do kwoty
230 236,37 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 7 lipca 2011 r. do dnia zapłaty.
Sąd Apelacyjny uchylił w pozostałej części wyrok Sądu pierwszej instancji
i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w P. do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu tego rozstrzygnięcia Sąd Apelacyjny, wbrew stanowisku
Sądu Okręgowego przyjął, że powódka nie przyznała w treści pisma procesowego
z dnia 5 listopada 2013 r., że faktura o nr […] z dnia 6 września 2008 r. nie jest
fakturą gotówkową tj. zapłaconą przed wysłaniem towaru. Należności za towary
objęte tą fakturą nigdy nie powstały, gdyż zapłata nastąpiła przed ich wysłaniem
kontrahentowi i w konsekwencji nie były objęte ubezpieczeniem. Dlatego, zdaniem
Sądu Apelacyjnego oddalenie powództwa o należność główną nie znajduje
podstaw, a roszczenie jest co do zasady usprawiedliwione.
Uchylając zaskarżone orzeczenie odnośnie ustawowych odsetek od
należności głównej za okres przed dniem 7 lipca 2011 r. Sąd Apelacyjny wskazał,
że pozwana nie kwestionowała w sprzeciwie od nakazu zapłaty ani
wysokości roszczenia, ani terminu płatności odsetek, a w piśmie z dnia
15 listopada 2013 r. podniosła, że dopiero w toku procesu powódka wskazała,
że sporna faktura jest fakturą gotówkową. Zdaniem pozwanej powinno
to spowodować uznanie powództwa za przedwczesne, zwłaszcza w zakresie
dochodzonych kosztów i odsetek. Sąd Apelacyjny podkreślił, że Sąd pierwszej
4
instancji uznając powództwo za niezasadne w całości nie badał tych okoliczności
a przez to nie rozpoznał istoty sprawy.
Pozwana Spółka wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji
w części obejmującej odsetki ustawowe od należności głównej w kwocie 260.236,
37 złotych za okres od dnia 7 lipca 2011 r. do dnia 25 października 2013 r.
Zarzuciła w niej naruszenie prawa procesowego a mianowicie art. 328 § 2 k.p.c.
przez brak wskazania podstawy prawnej zasądzenia odsetek ustawowych, a także
naruszenie tego samego przepisu łącznie z art. 325 k.p.c., polegające na
sprzeczności sentencji wyroku z jego uzasadnieniem w zakresie zasądzenia
odsetek ustawowych od dnia 7 lipca 2011 r., podczas gdy w uzasadnieniu ten sam
Sąd zlecił Sądowi Okręgowemu ustalenie, od kiedy pozwana popadła w opóźnienie.
Ponadto, zdaniem pozwanej Sąd drugiej instancji naruszył prawo materialne przez
niewłaściwe zastosowanie art. 817 § 1 i 2 k.c. oraz art. 481 § 1 k.c. polegające na
uznaniu, że odsetki od świadczenia głównego należą się od daty wcześniejszej,
niż data ustalenia okoliczności będących podstawą do wypłaty odszkodowania.
Na tych podstawach pozwana Spółka wniosła o uchylenie wyroku Sądu
drugiej instancji w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku
i orzeczenie co do istoty przez oddalenie apelacji strony powodowej w zakresie
roszczenia o zapłatę odsetek ustawowych od kwoty 260.236,13 złotych za okres
od dnia 7 lipca 2011 r. do dnia 25 października 2013 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem zaskarżenia, a zatem także przedmiotem oceny Sądu
kasacyjnego, jest rozstrzygnięcie w zakresie ustawowych odsetek za opóźnienie
zakładu ubezpieczeń w spełnieniu świadczenia odszkodowawczego. Sąd drugiej
instancji zasądzając odsetki ustawowe od dnia 7 lipca 2011 r. do dnia zapłaty uznał
w ten sposób, że najpóźniej z tym dniem świadczenie zakładu ubezpieczeń stało
się wymagalne. Z pisemnych motywów zaskarżonego wyroku wynika, że jedyną
podstawą takiego wniosku stanowiło stwierdzenie pozwanej zawarte w sprzeciwie
od nakazu zapłaty w którym, obok warunkowego przyznania istnienie obowiązku
5
zapłaty 260.236,37 złotych tytułem odszkodowania, pozwana wskazała także,
że odsetki ustawowe powinny należeć się od dnia 7 lipca 2011 r.
Słusznie wobec tego zarzuca się w skardze kasacyjnej naruszenie
art. 328 § 2 k.p.c. przez zaniechanie wskazania w pisemnych motywach
podstawy faktycznej oraz wyjaśnienia podstawy prawnej zasądzenia odsetek
za opóźnienie od dnia 7 lipca 2011 r. Tych konstrukcyjnych elementów pisemnych
motywów nie może zastąpić odwołanie się do stanowiska pozwanej wyrażonego
w sprzeciwie od nakazu zapłaty. Przytoczone przez Sąd twierdzenia strony
pozwanej nie mają waloru uznania powództwa (art. 213 § 2 k.p.c.) ani też
przyznania (art. 231 k.p.c.), które odnosi się do faktu a nie do oceny prawnej
powstania stanu wymagalności świadczenia. Poza tym należy uwzględnić,
że pozwana zajęła takie stanowisko w oparciu o stan faktyczny istniejący w chwili
wnoszenia sprzeciwu od nakazu zapłaty i hipotetyczne założenie, że powodowa
spółka nie zgłosiła do ubezpieczyciela wymienionej faktury, pomimo iż była ona
płatna w kredycie.
Wadliwość pisemnych motywów zaskarżonego wyroku polega także na tym,
że zasądzenie należności głównej z odsetkami ustawowymi od dnia 7 lipca 2011 r.
rozmija się z przyjętym w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku
stwierdzeniem, że Sąd pierwszej instancji, uznając powództwo za niezasadne
w całości nie badał podniesionych przez pozwaną w piśmie z dnia 15 listopada
2011 r. okoliczności, w tym także poinformowania przez powódkę dopiero w toku
procesu, iż sporna faktura jest fakturą gotówkową, która nie podlegała zgłoszeniu
i nie była objęta umową ubezpieczenia.
Jednocześnie trzeba uwzględnić, że Sąd drugiej instancji nie
poczynił samodzielnie żadnych ustaleń niezbędnych do zastosowania
art. 817 k.c. w związku z treścią art. 481 k.c. Ubezpieczyciel popada
w opóźnienie po upływie terminu określonego w art. 817 § 1 k.c.,
chyba że wykaże zaistnienie okoliczności, o których mowa w art. 817 § 2
k.c. Opóźnienie ubezpieczyciela może być wyłączone, gdy wykaże on
istnienie przeszkód dla ustalenia jego odpowiedzialności albo wysokości
świadczenia. Nie może jednocześnie budzić wątpliwości, że okolicznością
6
istotną, niezbędną do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela był rodzaj
faktury […]. Od tego, czy faktura miała „gotówkowy”, czy też „kredytowy” charakter
zależała umowna odpowiedzialność odszkodowawcza ubezpieczyciela. W takiej
sytuacji miarodajny mógłby stać się termin czternastu dni liczony od wyjaśnienia tej
okoliczności (art. 817 § 2 k.c.).
Wobec braku ustaleń faktycznych w tym zakresie nie można stanowczo
ocenić zawartego w skardze kasacyjnej zarzutu niewłaściwego zastosowania
art. 817 § 1 i 2 w zw. z art. 481 § 1 k.c. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
przyjmuje się, że zastosowanie prawidłowej normy prawa materialnego, czyli
prawidłowa subsumcja, a więc skonfrontowanie okoliczności faktycznych z hipotezą
normy prawnej i poddanie ich ocenie prawnej na podstawie treści tej normy,
jest możliwa tylko wówczas gdy stan faktyczny zostaje ustalony prawidłowo.
Skuteczne zgłoszenie zarzutu kasacyjnego dotyczącego naruszenia prawa
materialnego wchodzi tym samym w rachubę wówczas, gdy ustalony
w postępowaniu apelacyjnym stan faktyczny będący podstawą zaskarżonego
wyroku, nie budzi zastrzeżeń (zob. m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
20 czerwca 2013 r., IV CSK 730/12, niepubl.; z dnia 17 grudnia 2009 r., IV CSK
258/09, niepubl.).
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił wyrok Sądu drugiej instancji w zaskarżonej części i w tym zakresie przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
eb