Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 453/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania K. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o zasiłek macierzyński,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 14 sierpnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. uwzględnił apelację pozwanego i wyrokiem z 14 sierpnia
2013 r. zmienił korzystny dla wnioskodawczyni K. K. wyrok Sądu Rejonowego z 29
czerwca 2013 r. i oddalił jej odwołanie od decyzji pozwanego z 18 stycznia 2011 r.,
stwierdzającej, że podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego wnioskodawczyni w
2
okresie od 14 sierpnia 2010 r. do 14 stycznia 2011 r. wynosi 4.615,65 zł.
Wnioskodawczyni zarzucała, że podstawa ta powinna wynosić 7.154 zł. Sąd ustalił,
że wnioskodawczyni pozostawała w zatrudnieniu pracowniczym do 2 marca 2010 r.
Od 11 marca 2010 r. była niezdolna do pracy z powodu ciąży. W dniu 12 lipca 2010
r. zarejestrowała działalność gospodarczą i z tym dniem została objęta
dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Wnioskodawczyni zadeklarowała
podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 8.290,95 zł i
uiściła składkę w wysokości proporcjonalnej do ilości dni od zarejestrowania
działalności do końca miesiąca.
Pozwany odmówił jej zasiłku chorobowego za okres od 10 czerwca do 21
lipca 2010 r. z powodu podjęcia działalności gospodarczej w okresie orzeczonej
niezdolności do pracy. Wnioskodawczyni 14 sierpnia 2010 r. urodziła dziecko i
wystąpiła o zasiłek macierzyński. Pozwany uznał, że o wysokości zasiłku decyduje
podstawa z pierwszego niepełnego miesiąca ubezpieczenia, czyli kwota 5.349 zł za
lipiec 2010 r., która po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% podstawy wymiaru
składki na ubezpieczenie chorobowe daje 4.615,65 zł.
Sąd Rejonowy uwzględnił odwołanie wnioskodawczyni i zmienił decyzję
pozwanego. Ustalił, że podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego w spornym
okresie wynosi 7.154 zł. Wskazał, że organ rentowy nie może kwestionować
podstawy wymiaru zadeklarowanej przez wnioskodawczynię (uchwała Sądu
Najwyższego z 21 kwietnia 2010 r., II UZP 1/10). Wobec ubezpieczonej nie mogą
być stosowane uregulowania z art. 49 pkt 1 ustawy z 25 czerwca 1999 r. o
świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (dalej jako ustawa zasiłkowa), czyli ograniczenie podstawy wymiaru
świadczenia w przypadku, gdy podstawę obliczenia zasiłku stanowi składka za
niepełny miesiąc, ponieważ prawo wnioskodawczyni do zasiłku powstało po
pierwszym miesiącu po przystąpieniu do ubezpieczenia; okres ubezpieczenia przed
urodzeniem dziecka nie jest krótszy niż jeden miesiąc. Ponadto ubezpieczenie
dobrowolne było poprzedzone ubezpieczeniem pracowniczym. Znaczenie ma
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 maja 2012 r., P 12/10, stwierdzający, że art.
52 ustawy zasiłkowej jest niezgodny z ustawą zasadniczą w zakresie w jakim nie
uwzględnia art. 37 ustawy zasiłkowej.
3
W apelacji pozwany zarzucił naruszenie prawa materialnego, gdyż wysokość
zasiłku macierzyńskiego dla osoby prowadzącej działalność gospodarczą, której
niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym
ubezpieczenia chorobowego zależna jest od przychodu, tj. zadeklarowanej
podstawy pomniejszonej o kwotę składki. Sytuacja ubezpieczonej nie odpowiada
zakresowi spraw określonych we wskazanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
Jej dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie było poprzedzone okresem
podlegania ubezpieczeniu chorobowemu z innego tytułu. Sąd Okręgowy w
uzasadnieniu orzeczenia reformatoryjnego stwierdził, że Sąd Rejonowy błędnie
zastosował prawo materialne w bezspornym stanie faktycznym. W sprawie nie ma
zastosowania art. 37 ustawy zasiłkowej. Niezdolność do pracy powstała przed
upływem pełnego miesiąca kalendarzowego podlegania temu ubezpieczeniu.
Niezasadne było też odwołanie do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 23 maja
2012 r., P 12/10. Orzeczono w nim, że przepisy art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy
zasiłkowej w zakresie, w jakim nie przewidują odpowiedniego stosowania art. 37
ust. 1 tej ustawy przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków chorobowego i
macierzyńskiego należnych ubezpieczonemu, dobrowolnie podlegającemu
ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
gospodarczej, którego niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego
miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego z tego tytułu, w sytuacji gdy
było ono poprzedzone ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu, są niezgodne
z art. 32 ust. 1 w związku z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
zasadą sprawiedliwości społecznej. W przypadku wnioskodawczyni nie można
uznać, że jedno ubezpieczenie poprzedzało drugie i przerwa była dłuższa niż 30
dni (pracownicze ubezpieczenie trwało do 2 marca 2010 r. a dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe z tytułu działalności gospodarczej rozpoczęło się 12 lipca
2010 r.). Zróżnicowanie sposobu ustalania podstawy wymiaru zasiłków jest
dopuszczalne, a tym samym wysokości samych zasiłków pracowników i
ubezpieczonych przedsiębiorców. Prawo do świadczeń z ubezpieczenia
chorobowego wymaga przebycia pewnego okresu w ubezpieczeniu i okres ten
ustala ustawodawca. Relacja składki i wysokości świadczeń stanowi jeden z
fundamentów racjonalnego systemu ubezpieczeniowego.
4
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 47 oraz art. 48 ust. 1 i ust. 2
w związku z art. 52 ustawy zasiłkowej przez błędną wykładnię, a to zaprzeczenie
istnienia normy prawnej faktycznie istniejącej (zasada iura novit curia) i
zaprzeczenie związku jaki zachodzi między ustalonym przez Sąd stanem
faktycznym, a w/w normą prawną i w konsekwencji brakiem zastosowania przepisu
art. 37 ust. 1 ustawy, która powinna znaleźć zastosowanie w zastanym,
bezspornym stanie faktycznym. We wniosku o przyjęcie skargi wskazano na istotne
zagadnienie prawne dotyczące stosowania art. 37 ust. 1 ustawy zasiłkowej, w
stosunku do osób, które bezpośrednio przed dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej
przebywały na zwolnieniu lekarskim, po zakończeniu – w charakterze pracownika –
stosunku pracy z byłym pracodawcą, przy przyjęciu, że choroba trwa nieprzerwanie
minimum 30 dni i wystąpiła nie później niż w ciągu 14 dni od ustania zatrudniania.
Skarga jest również oczywiście uzasadniona wobec odmowy stosowania art. 37
ust. 1 ustawy zasiłkowej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty skargi nie są zasadne i dlatego została oddalona.
Skarżąca naruszenia prawa upatruje w niezastosowaniu art. 37 ust. 1 ustawy
zasiłkowej. Recz w tym, że nie pozwalały na to wskazane w zarzucie art. 47 i art.
48 ust. 1 (w związku z art. 52) tej ustawy. Mimo wyroku Trybunału Konstytucyjnego
z 24 maja 2012 r., P 12/10 i późniejszych zmian ustawy zasiłkowej regulacja art. 48
nadal nie wskazuje na odpowiednie stosowanie art. 37 ust. 1. Czyli nie pozwala
ustalić hipotetycznej podstawy zasiłku za cały miesiąc kalendarzowy, gdy
niezdolność do pracy powstaje przed upływem miesiąca kalendarzowego. Nie
zniesiono w pełni tej różnicy między pracownikami i ubezpieczonymi niebędącymi
pracownikami. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 23 maja 2012 r. nie zastępuje w
tym zakresie prawa materialnego, gdyż odnosi się do sytuacji innej niż w przypadku
skarżącej, to jest gdy dobrowolne ubezpieczenie chorobowe bezpośrednio było
poprzedzone ubezpieczeniem obowiązkowym z innego tytułu (pracowniczym).
Racje przedstawione przez Trybunał nie zmieniły też orzecznictwa Sądu
5
Najwyższego, które potwierdza, że uprzednia regulacja prawna (właściwa dla
spornego okresu), przy braku bezpośredniości kolejnych tytułów ubezpieczenia i
braku pełnego dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego przez cały miesiąc
kalendarzowy (nie mylić z okresem dłuższym niż 30 lub 31 dni), nie pozwala na
stosowanie art. 37 ust. 1 do sytuacji osób rozpoczynających pozarolniczą
działalność gospodarczą i podlegających z tego tytułu dobrowolnemu
ubezpieczeniu chorobowemu. Innymi słowy w spornym okresie art. 48 ust. 2
(podobnie jak art. 52) ustawy zasiłkowej nie odsyłał do odpowiedniego stosowania
art. 37 ust. 1 w stosunku do osób niebędących pracownikami (por. wyroki Sądu
Najwyższego z 28 sierpnia 2012 r., II UK 34/12; z 6 września 2012 r., II UK 36/12; z
3 października 2013 r., II UK 96/13; z 26 listopada 2014 r., II UK 56/14). Po wyroku
Trybunału Konstytucyjnego ustawa zasiłkowa uległa zmianie od 1 grudnia 2013 r. i
przyjęto regulację łagodzącą ten dysonans. Stanowi ona, że jeżeli niezdolność do
pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia
chorobowego, a okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się nie później niż 30
dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, to przy ustaleniu
podstawy wymiaru zasiłku chorobowego stosuje się odpowiednio przepis art. 37
ust. 1 (art. 49 ust. 2 ustawy zasiłkowej). Jest to jednak regulacja późniejsza niż
sporny okres. Nawet gdyby próbować stosować ją wstecz, co może być wysoce
wątpliwe, to skarżąca nie spełnia warunku 30 dni, gdyż jej uprzednie ubezpieczenie
ustało w marcu 2010 r., tj. z zakończeniem stosunku pracy a dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe powstało dopiero w lipcu 2010 r.
Prowadzi to do negatywnej oceny dalszej części zarzutu skargi, gdyż przy
niespornym stanie faktycznym skarżąca w istocie w poprzedniej niezdolności do
pracy poszukuje uzasadnienia swojego prawa do wyższego zasiłku. Niezasadnie
jednak żąda wypełnienia luki w ubezpieczeniu okresem niezdolności do pracy lub
zasiłku chorobowego. Okres pobierana zasiłku chorobowego po ustaniu
pracowniczego zatrudnienia nie stanowi okresu ubezpieczenia, gdyż zasiłek
chorobowy nie jest tytułem ubezpieczenia chorobowego. Świadczenia na wypadek
ryzyka ubezpieczeniowego, czyli choroby i niezdolności do pracy mają być
pochodną ubezpieczenia i składki a nie odwrotnie. Nie można wywodzić prawa do
zasiłku w określonej wysokości z uprzedniego okresu zasiłku chorobowego, tym
6
bardziej przyznanego dopiero po ustaniu poprzedniego pracowniczego tytułu
ubezpieczenia. Taki model, nie zważający na odpowiednią relację przychodów
(składek) i wypłat (świadczeń), byłby wątpliwy w realizacji. Ocena ta może
wykraczać ponad potrzebę argumentacji, gdyż ustawodawca takiego rozwiązania
nie wprowadził. W przypadku ubezpieczonej nie chodzi też o odmowę prawa do
zasiłku macierzyńskiego bo taki został przyznany, lecz o jego wysokość, a ta zależy
od uprzedniego udziału w ubezpieczeniu. Znaczenie ma więc określona
równowaga składek i świadczeń i tą przede wszystkim mają na uwadze regulacje
dotyczące zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłku. Innymi słowy zarzut skargi
nie ma oparcia również w zmianie ustawy zasiłkowej od 1 grudnia 2013 r. i kolejnej
w 2015 r. Jedynie dodatkowo można zauważać – co skarżąca pomija – że nie
występuje ciągłość zasiłku, gdyż z akt sprawy wynika, że pozwany decyzją
pozbawił skarżącą prawa do zasiłku chorobowego od 10 czerwca do 20 lipca
2010 r., albowiem podjęła działalność gospodarczą w okresie niezdolności do pracy
i z tytułu której zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego 12 lipca
2010 r.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
kc