Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 730/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Zawistowski (przewodniczący)
SSN Maria Szulc (sprawozdawca)
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa D. H.
przeciwko Towarzystwu Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 lipca 2014 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 i 3 ( pierwszym i
trzecim ) i oddala apelację pozwanego w zakresie kwoty 50.000,-
zł ( pięćdziesiąt tysięcy ) złotych;
2) zasądza na rzecz powoda od pozwanego kwotę 6400,- (
sześć tysięcy czterysta ) złotych tytułem zwrotu kosztów
postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu Okręgowego w
C. zasądzający na rzecz powoda kwotę 200.000 zł z tytułu zadośćuczynienia w ten
sposób, że obniżył ją do kwoty 150.000 zł a w pozostałej części powództwo i
apelację pozwanego Towarzystwa Ubezpieczeń oddalił.
Ustalił, że powód w wieku czternastu lat był uczestnikiem wypadku
komunikacyjnego w dniu 22 października 2006 r. W wypadku zginął jego brat,
a powód doznał amputacji urazowej prawej nogi w okolicy kolana, złamania kości
udowej lewej z przemieszczeniem, licznych ran tłuczonych skóry i wstrząsu.
Dokonano operacyjnego zaopatrzenia kikuta i zespolenia trzonu kości lewego uda;
powód przez okres 7 – 10 dni odczuwał silne bóle, a później także bóle fantomowe.
W związku ze złym samopoczuciem spowodowanym śmiercią brata,
niepełnosprawnością i obawą o przyszłość został poddany terapii psychologicznej.
W 2007 r. przeprowadzono kolejny zabieg operacyjny, podczas którego usunięto
pręty z lewej nogi, wykonano resekcję rany owrzodzeniowej kikuta oraz dokonano
amputacji prawej kości udowej. Początkowo powód poruszał się na wózku,
następnie korzystał z kul łokciowych a po zakończeniu leczenia zakażenia
gronkowcem złocistym zaczął nosić protezę. Na skórze pozostały mu liczne blizny
pourazowe i od dwóch lat odczuwa bóle kręgosłupa związane z utykaniem
i przeciążeniem na odcinku lędźwiowym, co w przyszłości może spowodować
wystąpienia zmian zwyrodnieniowych. Powód powrócił do szkoły i obecnie studiuje
ale nie jeździ już na nartach, nie biega a jazda na rowerze jest utrudniona z uwagi
na zsuwanie się protezy. Wskutek wypadku doznał trwałego śladu w psychice,
który może w przyszłości wymagać psychoterapii.
Sąd pierwszej instancji ustalając wysokość zadośćuczynienia na kwotę
300.000 zł wziął pod uwagę rozległość i nieodwracalność urazów powoda,
cierpienia związane z ich wystąpieniem, przebieg leczenia, wiek powoda
i ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych zmienne na przestrzeni czasu
oraz następstwa w sferze psychicznej i w aktywności życiowej. Uwzględniając
kwotę 100.000 zł wypłaconą przez ubezpieczyciela zasądził kwotę 200.000 zł
i ustalił odpowiedzialność pozwanego na przyszłość na podstawie art. 189 k.p.c.
3
Sąd Apelacyjny wskazując na kryteria ustalania wysokości zadośćuczynienia
wypracowane przez judykaturę uznał, że powód wprawdzie nadal doznaje pewnych
ograniczeń w życiu codziennym wynikających z braku pełnej sprawności fizycznej,
lecz obecnie jest on samodzielnie funkcjonującym, studiującym, młodym
człowiekiem. Stwierdził, że zważywszy na wszystkie okoliczności sprawy,
zadośćuczynienie w wysokości określonej przez Sąd Okręgowy jest wygórowane.
Za wyważoną i utrzymaną w rozsądnych granicach przyjął kwotę 150.000 zł., do
której obniżył zasądzoną kwotę 200.000 zł, oddalił powództwo w pozostałej części
i w pozostałej części oddalił apelację pozwanego.
W skardze kasacyjnej powód zaskarżył powyższy wyrok w pkt 1a w części
obniżającej zasądzone zadośćuczynienie do kwoty 150.000 zł i oddalającej
powództwo w pozostałej części, w pkt 1b oraz w zakresie kosztów procesu i wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz orzeczenie co do istoty sprawy,
ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu. W ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzucił
naruszenie przez błędną wykładnię art. 445 § 1 k.c., zaś naruszenie przepisów
postępowania wywiódł z naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 391 k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę kasacyjną jedynie
wtedy, gdy skarżący wykaże, że wadliwość uzasadnienia uniemożliwia Sądowi
Najwyższemu sprawdzenie prawidłowości orzeczenia. Taka sytuacja zachodzi
jeżeli uzasadnienie kwestionowanego orzeczenia nie ma wszystkich wymaganych
elementów, bądź zawiera braki uniemożliwiające kontrolę kasacyjną
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2010 r., III CSK 120/09, wyrok
z dnia 25 stycznia 2010 r., I UK 244/09, nie publ.). Motywy zaskarżonego wyroku
takich wadliwości nie wykazują, a wskazane przez skarżącego uchybienia nie
uniemożliwiają oceny prawidłowości argumentów Sądu drugiej instancji
stanowiących podstawę rozstrzygnięcia.
Sąd drugiej instancji dokonując, w oparciu o stanowisko judykatury, wykładni
przesłanki „odpowiedniości” zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w razie
uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia (art. 445 § 1 k.c.) prawidłowo wskazał na
4
kryteria, jakimi należy kierować się przy ustalaniu jego wysokości, nieprawidłowo
jednak je zastosował w ustalonym stanie faktycznym, co czyni zasadnym zarzut
naruszenia art. 445 § 1 k.c., aczkolwiek nie przez błędną wykładnię tego przepisu
a przez jego wadliwe zastosowanie.
Mieć należy na uwadze, że określenie wysokości zadośćuczynienia stanowi
istotne uprawnienie sądu merytorycznie rozstrzygającego sprawę w pierwszej
instancji, zaś korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości już zasądzonego
zadośćuczynienia jest uzasadnione tylko wówczas, gdy przy uwzględnieniu
wszystkich okoliczności sprawy, mających wpływ na jego wysokość, jest ono
nieodpowiednie jako rażąco wygórowane lub rażąco niskie. Motywy zaskarżonego
wyroku wskazują jedynie, że zadośćuczynienie przyznane przez Sąd Okręgowy jest
wygórowane, przy czym z przytoczonych okoliczności faktycznych wynika,
że podstawę oceny stanowiły jedynie niektóre z faktów ustalonych przez
Sąd pierwszej instancji. Ocena merytoryczna dokonana przez sąd odwoławczy
musi uwzględniać zarówno to, czy sąd pierwszej instancji wziął pod uwagę
wszystkie okoliczności faktyczne mające wpływ na wysokość należnego
zadośćuczynienia, jak i to, czy wysokość ta została prawidłowo ustalona przy ich
uwzględnieniu, przy czym w razie odmiennego stanowiska konieczne jest
wskazanie takich okoliczności, które niewątpliwie wykazują rażącą wadliwość
i niewspółmierność wysokości zadośćuczynienia do doznanej krzywdy.
Zadośćuczynienie przewidziane w art. 445 § 1 k.c. pełni funkcję
kompensacyjną, przyznana suma pieniężna ma stanowić bowiem przybliżony
ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej. Podstawowym kryterium
określającym rozmiar należnego zadośćuczynienia jest rozmiar doznanej krzywdy tj.
rodzaj, charakter, długotrwałość cierpień fizycznych, ich intensywność
i nieodwracalność ich skutków. Ocenie podlegają również cierpienia psychiczne
związane zarówno z ich przebiegiem, jak i w razie ich nieodwracalności ze
skutkami, jakie wywołują w sferze życia prywatnego i zawodowego. Rozgraniczać
należy te sytuacje, w których doznane urazy zostały wyleczone i nie będą miały
dalszych skutków i wpływu ma życie poszkodowanego w przyszłości od tych,
w których urazy będą powodowały dalsze cierpienia i krzywdę oraz będą rzutowały
na poziom życia i jego jakość. Zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną czynem
5
niedozwolonym jest świadczeniem przyznawanym jednorazowo, ma charakter
całościowy i powinno stanowić rekompensatę za wszystkie cierpienia fizyczne
i psychiczne zarówno te, których poszkodowany już doznał, jak i te które zapewne
w związku z doznanym uszkodzeniem ciała lub rozstrojem zdrowia, wystąpią
u niego w przyszłości, jako możliwe do przewidzenia następstwa czynu
niedozwolonego. W tych drugich sytuacjach analiza skutków musi być szczególnie
wnikliwa, skoro poszkodowany będzie mógł w przyszłości się ubiegać
o zadośćuczynienie tylko w zakresie takich następstw czynu niedozwolonego,
które w dacie orzekania były nieprzewidywalne. Poza okolicznościami wskazanymi
wyżej na rozmiar zadośćuczynienia może mieć także wpływ wiek poszkodowanego,
utrata szans na normalne życie, rozwój zainteresowań i osiągnięcie zamierzonych
celów, poczucie bezradności, utrata zdolności do pracy (wyroki z dnia 28 stycznia
2010 r., I CSK 244/09, z dnia 6 lipca 2012 r., V CSK 332/11, z dnia 30 stycznia
2014 r., III CSK 69/13 – nie publ.).
W orzecznictwie przyjmuje się, że zadośćuczynienie „odpowiednie” powinno
być odczuwalne dla poszkodowanego, choć nie może być nadmierne i prowadzić
do wzbogacenia. Jak jednak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
28 stycznia 2010 r., I CSK 244/09 dążenie do tego, by kwoty zadośćuczynienia
były utrzymane w „rozsądnych granicach” nie może prowadzić do podważenia
funkcji kompensacyjnej zadośćuczynienia; przy ustalaniu jego wysokości nie można
nie uwzględniać także tendencji orzecznictwa sądowego w podobnych wypadkach,
co pozwoli na uniknięcie znaczących dysproporcji w porównywalnych przypadkach.
Sąd drugiej instancji zaaprobował ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd
Okręgowy, co pozwala na ocenę, że skutki wypadku były dla powoda niezwykle
poważne, zarówno ze względu na charakter doznanych obrażeń fizycznych, jak
i następstwa w sferze psychicznej w czasie leczenia oraz w przyszłości. W dacie
wypadku powód miał czternaście lat. Przeszedł długotrwałe leczenie, w tym
kilkakrotnie bardzo obciążające zabiegi operacyjne, które spowodowały duże
cierpienia i które wyłączyły go z normalnego życia na okres kilku lat. Nie można też
pomijać negatywnych psychologicznych skutków urazów, które zaburzały jego
funkcjonowanie i wymagały pomocy terapeutycznej i które pozostawiły trwały ślad
w psychice. W kategorii obciążeń psychicznych mieści się też pozostanie licznych
6
blizn pourazowych. Najpoważniejsze konsekwencje wywołał jednak uraz związany
z amputacją nogi, którego skutki powód będzie odczuwał przez całe życie. Nasilenie
dolegliwości bólowych z tym związanych oraz ze skomplikowanym złamaniem lewej
nogi było bardzo duże, przy czym dolegliwości bólowe będą się utrzymywały
w związku z wystąpieniem zmian zwyrodnieniowych, które będą postępowały.
Następstwa wypadku wpływają negatywnie na codzienne życie powoda, jego
aktywność życiową i powodują ograniczenia zawodowe. Powód w dacie wypadku
był bardzo młodym człowiekiem i konieczność zrezygnowania ze sposobu życia
właściwego dla tego wieku stanowi poważną dolegliwość.
Sąd Apelacyjny w niedostateczny sposób ocenił odpowiedniość kwoty
zadośćuczynienia nie odnosząc się szczegółowo do tych okoliczności, a akcentując
jedynie, że kwota 250.000 zł jest znaczną sumą i stanowi wyważone, utrzymane
w rozsądnych granicach zadośćuczynienie. Fakt, że powód podjął naukę na
studiach i stara się wrócić do normalnego życia nie eliminuje poważnych następstw
urazów, które będzie odczuwał w przyszłości takich dolegliwości bólowe, a przede
wszystkim zupełna zmiana sposobu życia w stosunku do tej, której mógł oczekiwać
przed wypadkiem i konieczność ponoszenia ograniczeń związanych z amputacją
kończyny. W rezultacie uznać należało, że kwota żądana przez powoda z tytułu
zadośćuczynienia tj. kwota 300.000 zł nie jest nadmierna i odpowiada rozmiarowi
jego krzywdy, natomiast kwota 250.000 zł została przyjęta przez Sąd drugiej instancji
z naruszeniem kryteriów wyznaczających wysokość zadośćuczynienia pieniężnego
przyznawanego na podstawie art. 445 § 1 k.c. i reguły zmiany jego wysokości jedynie
w razie przyznania rażąco wygórowanego zadośćuczynienia przez sąd pierwszej
instancji.
Wobec niezasadności podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu
naruszenia prawa procesowego i zasadności zarzutu naruszenia prawa materialnego
Sąd Najwyższy orzekł co do zasady uchylając zaskarżony wyrok i oddalając
apelację pozwanego.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39816
k.p.c.,
o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego rozstrzygając zgodnie z art.
98 § 1 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i 39821
k.p.c. oraz § 6 pkt 6
i § 13 ust. ust. 1 pkt 2 i ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
7
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).
eb