Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 306/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. W.
przeciwko Wojewódzkiemu Parkowi Kultury i Wypoczynku […] o wynagrodzenie za
czas pozostawania bez pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 21 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 22 maja 2014 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od powoda na rzecz strony pozwanej 1.350 (jeden
tysiąc i trzysta pięćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z 22 maja 2014 r. oddalił apelację skarżącego
powoda A. W. od wyroku Sądu Rejonowego z 19 grudnia 2013 r., którym oddalono
powództwo o dalsze wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy wywodzone z
art. 57 § 2 k.p. Zgodnie z tym przepisem: „Jeżeli umowę o pracę rozwiązano z
pracownikiem, o którym mowa w art. 39, albo z pracownicą w okresie ciąży lub
urlopu macierzyńskiego, wynagrodzenie przysługuje za cały czas pozostawania
bez pracy; dotyczy to także przypadku, gdy rozwiązano umowę o pracę z
pracownikiem-ojcem wychowującym dziecko w okresie korzystania z urlopu
macierzyńskiego albo gdy rozwiązanie umowy o pracę podlega ograniczeniu z
mocy przepisu szczególnego”. Powodowi przysługiwała ochrona zatrudnienia na
podstawie art. 15 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
(Dz.U. z 2015 r., poz. 747). Zgodnie z tym przepisem pracownikowi spółki,
będącemu członkiem jej rady nadzorczej, spółka nie może, w okresie trwania
kadencji ani w okresie roku po zakończeniu kadencji, wypowiedzieć stosunku
pracy. W tym czasie spółka nie może również zmienić na niekorzyść pracownika
warunków pracy lub płacy. Umowę o pracę powoda rozwiązano w trybie art. 52 k.p.
oświadczeniem woli z 17 września 2009 r. Powód wyrokiem Sądu został
przywrócony do pracy i podjął pracę 9 stycznia 2013 r. Powód żądał wynagrodzenia
za cały czas pozostawania bez pracy do 9 stycznia 2013 r. W tej sprawie Sądy
przyjęły, iż zwrot z art. 57 § 2 k.p. o ograniczeniu rozwiązania umowy o pracę z
mocy przepisu szczególnego dotyczy sytuacji, gdy stosunek pracy podlega
ochronie przed wypowiedzeniem i przed rozwiązaniem bez wypowiedzenia.
Ochrona z ustawy o komercjalizacji i prywatyzacji chroni jedynie przed
wypowiedzeniem (wyrok Sądu Najwyższego z 29 marca 2001 r., I PKN 327/00,
OSNP 2003 nr 1, poz. 10).
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 57 § 2 k.p. przez błędną
wykładnię i przyjęcie, iż pod pojęciem rozwiązania umowy o pracę, które podlega
ograniczeniu z mocy przepisu szczególnego, należy rozumieć wyłącznie przypadki,
gdy przepis szczególny ogranicza możliwość rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia, podczas gdy prawidłowa wykładnia pozwala na przyjęcie, iż swoją
hipotezą regulacja ta obejmuje także pracowników, których przepisy szczególne
3
chronią przed rozwiązaniem umowy o pracę za wypowiedzeniem. We wniosku o
przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na istotne zagadnienie prawne – Czy
pod pojęciem rozwiązania umowy o pracę, które podlega ograniczeniu z mocy
przepisu szczególnego, o którym mowa w art. 57 § 2 k.p. należy rozumieć
wyłącznie przypadki, gdy przepis szczególny ogranicza możliwość rozwiązania
umowy o pracę bez wypowiedzenia, czy także sytuacje, gdy przepis szczególny
ogranicza możliwość rozwiązania umowy o pracę za wypowiedzeniem. Zdaniem
powoda art. 57 § 2 k.p. ma również zastosowanie, gdy przepisy szczególne chronią
pracownika jedynie przed wypowiedzeniem umowy o pracę. Rozwiązanie umowy o
pracę obejmuje kilka różnych przypadków ustania zatrudnienia (art. 30 § 1 k.p.), w
tym rozwiązanie umowy o pracę na skutek złożenia oświadczenia o rozwiązaniu
umowy o pracę bez wypowiedzenia. Podobne wnioski wynikają z analizy innych
przepisów Kodeksu pracy. Zwrot o rozwiązaniu umowy o pracy odnosi się do
różnych postaci rozwiązania umowy o pracę. Na gruncie zwykłego wypowiedzenia
analogiczną funkcję co art. 57 § 2 k.p. pełni art. 47 zdanie drugie k.p. Oba przepisy
mają identyczną treść, a tym samym zwrotom nie można nadawać różnych
znaczeń. Z czego wynika, że przepisy te katalog pracowników określają w sposób
identyczny. Ponadto, art. 57 § 2 k.p. obejmuje również ochronę z art. 39 k.p., co
potwierdza, że odnosi się także do pracowników objętych szczególną ochroną
przed wypowiedzeniem. W sprawie pierwotnej zakończonej orzeczeniem o
przywróceniu powoda do pracy potwierdzono, że rozwiązanie umowy nie było
zasadne w trybie art. 52 k.p. Zdaniem skarżącego wykładnia art. 57 § 2 k.p. nie
powinna pozwalać na działania in fraudem legis. Pracodawcy mogą, w przypadku
osób objętych szczególną ochroną wyłącznie przed wypowiedzeniem umowy o
pracę, instrumentalnie stosować tryb rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia, aby uniknąć sankcji z art. 47 zdanie drugie k.p.
Strona pozwana wniosła o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów. Wskazała,
że ustawodawca wprowadza rozróżnienie pomiędzy środkami ochrony prawnej
jakie przyznaje pracownikowi, którego stosunek pracy rozwiązał pracodawca bez
wypowiedzenia, od sytuacji pracownika, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu
za wypowiedzeniem. W sprawie ochrona obejmowała tylko wypowiedzenie, a nie
4
rozwiązanie bez wypowiedzenia, dlatego powodowi przysługiwało tylko
3-miesieczne wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut skargi kasacyjnej nie jest zasadny i dlatego została oddalona.
Dla rozstrzygnięcia sporu decydujące znaczenie ma równowaga
wzajemnych praw i obowiązków obu stron stosunku pracy. Określa ją prawodawca
w przepisach prawa pozytywnego. Chodzi o to, że pracodawca może wypowiedzieć
albo rozwiązać stosunek pracy bez wypowiedzenia. Gdy narusza przepisy o
wypowiadaniu albo rozwiązywaniu umów o pracę, to prawo pracy określa zakres
roszczeń i świadczeń należnych pracownikowi (art. 45 i 56 k.p.). Nie ma tu jednak
dowolności roszczeń takiej jak na gruncie prawa cywilnego, a wynikającej z
naruszenia postanowień umów. Prawo pracy stanowi tu regulację odrębną i w
dużym stopniu samodzielną (art. 300 k.p.). Podstawowe granice odpowiedzialności
pracodawcy za niezgodne z prawem lub nieuzasadnione wypowiedzenie albo
rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia są więc limitowane i ujmowane
ryczałtowo, na przykład w zależności od stażu pracy (np. art. 47, 471
, 57 k.p.).
W niektórych sytuacjach pracownikowi przysługuje ochrona zatrudnienia
przed wypowiedzeniem albo także przed rozwiązaniem bez wypowiedzenia.
Wówczas zakres świadczeń przysługujących pracownikowi jest większy. Jednak
regulacje te mają charakter wyjątkowy, a więc wymagają ścisłej wykładni, gdyż
zachodzi odstępstwo od wskazanej równowagi praw i obowiązków. Zwiększenie
praw jednej strony skutkuje jednocześnie zwiększeniem obciążeń drugiej strony.
Prowadzi to do stwierdzenia, że jeśli pracownikowi przysługuje jedynie ochrona
przed wypowiedzeniem stosunku pracy, a tak jest w przypadku pracownika spółki,
będącego członkiem jej rady nadzorczej (art. 15 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o
komercjalizacji i prywatyzacji), to tylko wówczas, tj. w przypadku wypowiedzenia
stosunku pracy przez pracodawcę, korzysta z większych praw. Tak reguluje to art.
47 zdanie drugie in fine k.p. Jeżeli takiemu pracownikowi nie przysługuje ochrona
zatrudnienia przed rozwiązaniem umowy o pracę bez wypowiedzenia, to nie
przysługują mu świadczenia takie jak w przypadku ochrony przed wypowiedzeniem.
5
Przepis art. 57 § 2 k.p. nie obejmuje zatem pracownika spółki, będącego członkiem
jej rady nadzorczej, z którym rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia.
Przepisy art. 47 zdanie drugie k.p. i art. 57 § 2 k.p. choć są tożsame w treści, to
jednak nie odnoszą się do tej samej sytuacji. Pierwszy przepis odnosi się do
wypowiedzenia, a drugi do rozwiązania bez wypowiedzenia. Wynika to z
odrębności oddziałów Kodeksu pracy, w których zostały zamieszczone. Pierwszy
jest w oddziale 4 dotyczącym uprawnień pracownika w razie nieuzasadnionego lub
niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę, a drugi
jest w oddziale 6 dotyczącym uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z
prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia. Skoro
skarżący miał ochronę zatrudnienia tylko przed wypowiedzeniem, to nie korzystał z
art. 57 § 2 k.p. Szerszy zakres świadczeń przewidzianych w art. 57 § 2 k.p. wynika
więc z zakresu ochrony przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem stosunku pracy.
Innymi słowy jest adekwatną pochodną szerszej ochrony zatrudnienia. Oznacza to,
że pracownik, który nie ma ochrony przed rozwiązaniem umowy o pracę bez
wypowiedzenia nie korzysta z prawa do wynagrodzenia za cały czas pozostawania
bez pracy przewidzianego w art. 57 § 2 k.p. Przeciwna argumentacja
wprowadzałaby dysonans między zakresem ochrony a zakresem świadczeń.
Wówczas krąg sytuacji objętych regulacją z art. 57 § 2 k.p. nie byłby ograniczony i
obejmowałby wszystkich pracowników, którym przysługuje już tylko ochrona
zatrudnienia przed wypowiedzeniem. Szerszy zakres świadczeń pracowników
objętych ochroną zatrudnienia przed wypowiedzeniem reguluje art. 47 zdanie
drugie k.p., a nie do art. 57 § 2 k.p. Powyższy kierunek wykładni art. 57 § 2 k.p.
znajduje potwierdzenie z wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego. W
uchwale z 28 sierpnia 1986 r., III PZP 55/86, OSNC 1987 nr 8, poz. 115, Sąd
Najwyższy stwierdził, że członkowi rady pracowniczej, z którym rozwiązano umowę
o pracę bez wypowiedzenia, a który został przywrócony do pracy, przysługuje
wynagrodzenie przewidziane z art. 57 § 1 k.p.
Nie oznacza to, że powyższa wykładnia rodzi niebezpieczeństwo
instrumentalnego stosowania art. 52 k.p. przez pracodawcę, aby unikać żądań na
podstawie art. 47 zdanie drugie k.p. Taka argumentacja nie może przeważyć, gdyż
przedmiotowe stosowanie prawa przez pracodawcę nie wyklucza jego
6
odpowiedzialności odszkodowawczej za delikt (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4
listopada 2010 r., II PK 112/10, LEX nr 707870), czyli nawet w zakresie pełnej
kompensaty szkody.
Rozwiązanie bez wypowiedzenia jest trybem szczególnym i pracodawca nie
może stosować tego trybu dowolnie. Z drugiej strony, jeżeli zachodzi ciężkie
naruszenie obowiązków, to trudno o bezwzględną ochronę zatrudnienia. Nawet gdy
pracownikowi przysługuje ochrona zatrudnienia również przed rozwiązaniem bez
wypowiedzenia, to w skrajnych sytuacjach występują przypadki orzeczeń sądów,
uwzględniających zarzuty pracodawcy i zasądzających odszkodowanie zamiast
przywrócenia do pracy na podstawie art. 8 k.p. w związku z art. 4771
k.p.c.
Reasumując - pracownikowi, któremu przysługuje ochrona zatrudnienia
przed wypowiedzeniem stosunku pracy na podstawie art. 15 ustawy z 30 sierpnia
1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, w przypadku rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia i podjęcia przez niego pracy w wyniku przywrócenia do pracy,
przysługuje wynagrodzenie przewidziane w art. 57 § 1 k.p.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
kc