Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 806/14
POSTANOWIENIE
Dnia 19 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku I. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przy uczestnictwie
T. Ltd. z siedzibą w M. Tokio - Japonia
o wpis hipoteki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w G.
z dnia 26 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w G. do ponownego rozpoznania wraz z
rozstrzygnięciem o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 26 marca 2014 r. Sąd Okręgowy w G. oddalił
apelację uczestnika postępowania T. Ltd z siedzibą w M., Japonia od
postanowienia Sądu Rejonowego w K. z dnia 30 marca 2011 r., którym oddalony
został wniosek I. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o wpis we wskazanych
księgach wieczystych: hipoteki umownej łącznej do kwoty 2 300 000 USD i hipoteki
umownej łącznej do kwoty 420 000 000 jenów japońskich (JPY), obu na rzecz
uczestnika. Oddalając apelację Sąd Okręgowy uznał trafność rozstrzygnięcia
sprawy przez Sąd pierwszej instancji, jednak w inny sposób to umotywował.
Powołał się zwłaszcza na ustawę z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o
księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw, która znowelizowała
ustawę z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (j.t. Dz.U. z 2013 r.,
poz. 707 ze zm., dalej jako u.k.w.h.) i ujednoliciła hipotekę. Sąd wskazał, że cechą
hipoteki łącznej jest dojście do skutku obciążenia łącznego dopiero przez
dokonanie wpisu we wszystkich księgach wieczystych, które są prowadzone dla
nieruchomości obciążonych hipoteką. Z powołaniem się z kolei na § 53 ust. 1m
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie
zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz.U. z
2013 r., poz. 1411) Sąd Okręgowy stwierdził niespełnienie wskazanej przesłanki, ze
względu na prawomocne postanowienie Sądu Rejonowego w G. z dnia 16 kwietnia
2012 r., którym oddalony został wniosek o dokonanie zmiany hipotek wpisanych
w oznaczonych księgach wieczystych przez ujawnienie, że są one hipotekami
łącznymi.
W skardze kasacyjnej uczestnik postępowania zarzucił Sądowi Okręgowemu
naruszenie w zaskarżonym postanowieniu przepisów postępowania, tj. art. 316 § 1,
art. 363 § 1, art. 365 § 1, art. 378 § 1 i art. 282 k.p.c. oraz art. 39815
w związku z art.
13 § 2, art. 361 § 1, art. 516 i art. 518 k.p.c. przez wzięcie za podstawę
rozstrzygnięcia stan rzeczy nie istniejący w chwili orzekania przez ten Sąd, tj. przez
błędne powołanie się na prawomocność postanowień Sądu Rejonowego z dnia 16
kwietnia 2012 r. i z dnia 22 sierpnia 2012 r.; art. 328 § 2 w związku z art. 13 § 2, art.
361 § 1 i art. 516 k.p.c. przez brak uzasadnienia prawnego zaskarżonego
orzeczenia. Naruszenie prawa materialnego dotyczy art. 76 ust. 3 w związku z art.
3
67 u.k.w.h. i w związku z naruszeniem przepisów postępowania, tj. § 94 ust. 2
powołanego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r., w
związku z art. 6268
§ 6 i § 7 oraz art. 363 § 1 i art. 365 § 1 k.p.c. Skarżący wniósł o
uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia Sądu
pierwszej instancji z przekazaniem mu sprawy do ponownego rozpoznania,
ewentualnie po uchyleniu zaskarżonego postanowienia przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona. Przede wszystkim, nie może się ostać
zaskarżone postanowienie Sądu drugiej instancji, który przyjął za podstawę
rozstrzygnięcia sprawy dwa postanowienia Sądu Rejonowego w G., nie mające już
mocy prawnej w dniu orzekania w niniejszej sprawie. Zaskarżone postanowienie
zostało wydane przez Sąd Okręgowy w G. dnia 26 marca 2014 r., podczas gdy Sąd
Najwyższy postanowieniem z dnia 16 stycznia 2014 r. w sprawie o sygn. akt IV
CSK 207/13 uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w T. z dnia 14 września
2012 r., którym została oddalona apelacja od postanowienia Sądu Rejonowego w G.
z dnia 16 kwietnia 2012 r. oraz postanowieniem z dnia 28 lutego 2014 r. w sprawie
o sygn. akt IV CSK 319/13 uchylił postanowienie Sądu Okręgowego w T. z dnia 9
stycznia 2013 r., którym oddalona została apelacja od postanowienia Sądu
Rejonowego w G. z dnia 22 sierpnia 2012 r. Wydanie zaskarżonego postanowienia
nastąpiło zatem z naruszeniem art. 365 § 1 k.p.c.
Sąd Okręgowy w G. orzekał z powołaniem się na uchylone postanowienia
(wskazując wadliwie w uzasadnieniu postanowienia tylko jedno z nich, a w rubrum
postanowienia błędnie oznaczając rok wydania postanowienia, odnośnie do którego
rozpoznawał apelację jako 2011, zamiast 2012 r.), dając je jako jeden z powodów
niemożności uwzględnienia wniosku o wpis do ksiąg wieczystych przez
stwierdzenie, że na chwilę orzekania brak jest warunku prawnego, który
umożliwiałby wpisanie hipotek do prowadzonych przez Sąd Rejonowy w K. ksiąg
wieczystych […]. Brakujący warunek prawny wynikał z wadliwego wyprowadzenia z
uchylonych postanowień Sądu Rejonowego w G. przesłanki negatywnej,
skutkującej odmową wpisania wnioskowanych hipotek do odpowiednich ksiąg
wieczystych.
4
Poza wskazaną istotną wadą formalną, odnieść się należy do argumentacji
merytorycznej Sądu Okręgowego, zgodnie z którą hipoteka łączna oznacza wielość
praw, cechujących się wzajemnym związkiem wynikającym z celu, jakim jest
zabezpieczenie tej samej wierzytelności, ale jest hipoteką powstającą dopiero po
ujawnieniu stosownych wpisów jej dotyczących we wszystkich księgach
wieczystych, prowadzonych dla nieruchomości i praw, mających zostać objęte taką
hipoteką. Stanowisko to nie odpowiada zdecydowanej większości poglądów
doktryny oraz orzecznictwa, które powołał uczestnik postępowania w uzasadnieniu
skargi. Znajduje ono także wyraz w istotnych dla rozpoznawanej sprawy
postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2014 r. i z dnia 28 lutego
2014 r. W pierwszym z nich Sąd Najwyższy jednoznacznie stwierdził, że hipoteka
łączna powstaje sukcesywnie wraz z jej wpisem w księgach wieczystych
prowadzonych dla kolejnych nieruchomości, oprócz obciążonej dotychczas,
a mających stanowić przedmiot łącznego obciążenia. Wpis w tych księgach
wieczystych ma charakter konstytutywny, a w księdze wieczystej, w której
dotychczas była wpisana hipoteka, ujawnieniu ulega jedynie zmiana jej charakteru
przez dodanie określenia, że jest to hipoteka łączna, z podaniem numeru księgi
wieczystej prowadzonej dla nieruchomości współobciążonej hipoteką, ewentualnie
wraz z informacją o innym sądzie prowadzącym tę księgę wieczystą. To sprawia,
że wpis wzmianki o zmianie charakteru dotychczas istniejącej hipoteki na hipotekę
łączną jest wpisem deklaratywnym.
W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 2014 r. rozważone
zostały oba możliwe stanowiska odnośnie do rozumienia hipoteki łącznej, to znaczy
rozumienia wynikającego z brzmienia art. 76 ust. 3 u.k.w.h., skłaniającego ku
koncepcji o jednej hipotece, obciążającej dwie lub więcej nieruchomości i takiej
wykładni tego przepisu, która nakazuje ujmować hipotekę łączną jako kilka
hipotek ustanowionych na różnych nieruchomościach, stanowiących własność
ustanawiającego hipotekę i to w różnym czasie. Mając na uwadze cel jaki ma
zostać osiągnięty przez ustanowienie umownie hipoteki łącznej winno się, według
Sądu Najwyższego, stworzyć podstawy do zabezpieczenia tej samej wierzytelności
w postaci hipoteki już istniejącej w chwili zawierania tej umowy oraz hipotek
nowych, ustanowionych w tej umowie na innej lub innych nieruchomościach.
5
Stąd zasadność twierdzenia, że hipoteka łączna nie jest jedną hipoteką obciążającą
różne nieruchomości, lecz że są to dwie lub więcej hipotek, które dzięki
obciążeniu kilku nieruchomości zwiększają pewność uzyskania zaspokojenia się
z nieruchomości dla wierzyciela hipotecznego. Skład orzekający w niniejszej
sprawie podziela taki punkt widzenia, przyjmując stanowisko, że hipoteka umowna
łączna powstaje wraz z obciążaniem hipotekami kolejnych nieruchomości,
zabezpieczających tę samą wierzytelność.
Nie jest więc tak, jak twierdzi Sąd Okręgowy w zaskarżonym postanowieniu,
że obciążenie łączne dochodzi do skutku dopiero przez dokonanie wpisu we
wszystkich księgach wieczystych, które są prowadzone dla obciążonych
przedmiotów hipoteki. Zaznaczyć należy, że twierdzenie takie nie zostało
wyjaśnione w uzasadnieniu przez wskazanie przepisu, w którym znalazło podstawę.
Miało to natomiast znaczenie dla rozstrzygnięcia, skoro doprowadziło do wniosku,
że odmowa wpisania wzmianki w jednej z ksiąg wieczystych niweczy możliwość
wpisania hipotek mających się składać na hipotekę łączną umowną do innych ksiąg
wieczystych, co w konsekwencji spowodowało, że stało się, zdaniem Sądu
niemożliwe wpisanie wnioskowanych hipotek do ksiąg wieczystych prowadzonych
przez Sąd Rejonowy w K. Założyć należy, że ze względu na konstrukcję hipoteki
łącznej zawartą w art. 76 ust. 3 i art. 67 u.k.w.h., te przepisy były przedmiotem
wykładni Sądu Okręgowego.
Mając to na uwadze należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzec jak
w sentencji, rozstrzygając o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art.
108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
kc