Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 147/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Jan Górowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta J.
przeciwko Przedsiębiorstwu Komunikacji Samochodowej "T." Spółce z o.o.
w J.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 19 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 listopada 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód Skarb Państwa - Prezydent Miasta J. wniósł o zasądzenie od
pozwanego PKS „T." Sp. z o.o. w J. kwoty 421 111,31 zł, wraz z ustawowymi
odsetkami z tytułu nieuiszczonych opłat za użytkowanie wieczyste za rok 2010 i
następne.
Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo.
Ustalił, że Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „T." sp. z o.o. w J. jest
użytkownikiem wieczystym nieruchomości gruntowej, położonej w J. przy ul. W. […],
oznaczonej jako działka nr 795/3, dla której Sąd Rejonowy w J. prowadzi księgę
wieczystą nr […] oraz działek nr 787, 788, 789, 790/1 i 795/4, dla których Sąd
Rejonowy w J. prowadzi księgę wieczystą nr […]. Nieruchomości te stanowią
własność Skarbu Państwa i są wykorzystywane na działalność gospodarczą
pozwanej.
Prezydent Miasta J., działający w imieniu Skarbu Państwa, pismami z dnia
19 grudnia 2008 r. wypowiedział Przedsiębiorstwu Komunikacji Samochodowej „T."
sp. z o. o. w J. opłatę roczną z tytułu użytkowania wieczystego działki nr 795/3 w
dotychczasowej wysokości 186,05 zł i zaoferował przyjęcie opłaty w nowej
wysokości 3 565,50 zł, oraz działek nr 787, 788, 789, 790/1, 795/4 w
dotychczasowej wysokości 7 083,49 zł i zaoferował przyjęcie opłaty w nowej
wysokości 129 663,55 zł. Łącznie więc określił wysokość opłat rocznych za
użytkowanie wieczyste przedmiotowych nieruchomości na kwotę 133 219,05 zł.
PKS „T." sp. z o.o. w J., na podstawie art. 78 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 782),
złożył wniosek do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w J. o ustalenie, że
aktualizacje opłat rocznych są nieuzasadnione.
Pismem z dnia 21 stycznia 2010 r. J. W., sporządzający na zlecenie Skarbu
Państwa - Prezydenta Miasta J. operat szacunkowy będący podstawą do ustalenia
wartości nieruchomości, zwrócił się do Stowarzyszenia Rzeczoznawców
Majątkowych w J. o wycofanie z obiegu prawnego przedmiotowego operatu z uwagi
na jego poważne błędy, co uzasadniał nawrotem choroby i przyjmowaniem silnych
3
leków w okresie sporządzania tegoż oszacowania. W opinii Komisji Arbitrażowej
przy Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Majątkowych w J. z dnia 29 stycznia 2010 r.,
sporządzonej w toku postępowania przed Samorządowym Kolegium Odwoławczym
w J., stwierdzono, że operat szacunkowy sporządzony dnia 9 grudnia 2008 r. przez
J. W. nie może stanowić podstawy do określenia wartości rynkowej nieruchomości
gruntowych dla potrzeb aktualizacji opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego.
Orzeczeniami z dnia 15 marca 2010 r. Samorządowe Kolegium Odwoławcze
orzekło, że aktualizacje opłat rocznych są nieuzasadnione (bezskuteczne). Od tego
rozstrzygnięcia sprzeciw do Sądu Rejonowego w J. w ustawowym terminie wniósł
Prezydent Miasta J.
Zarządzeniami z dnia 2 lipca 2010 r. (sygn. akt … 353/10) oraz z dnia
16 lipca 2010 r. (sygn. Akt … 355/10) Sąd Rejonowy w J. zwrócił pozwy
o aktualizacje opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego, dotyczące
nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr […] oraz […], z powodu
nieuzupełnienia ich braków formalnych w terminie przez powoda - PKS „T." sp. z
o.o. w J. Zażalenia na te zarządzenia zostały odrzucone z uwagi na
nieuzupełnienie braków formalnych w terminie.
Sąd Okręgowy ustalił także, że wyrokiem Sądu Okręgowego w J. z dnia 15
maja 2013 r. … 330/13, zmienionym następnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia
23 października 2013 r. … 949/13, oddalono pozew Skarbu Państwa - Prezydenta
Miasta J. przeciwko PKS „T." Sp. z o.o. w J. o zasądzenie kwoty 129 955,16 zł z
tytułu opłaty rocznej użytkowania wieczystego działek gruntu nr 787, 788, 789,
790/1, 795/4 i 795/3 za rok 2009, przyjmując jako podstawę nadużycie prawa
podmiotowego (art. 5 k.c.).
W dniu 16 marca 2012 r. Skarb Państwa - Prezydent Miasta J. wniósł do
Sądu Rejonowego w J. o zawezwanie PKS „T." Sp. z o.o. w J. do próby ugodowej
w sprawie o zapłatę kwoty 377 854,18 zł wraz z ustawowymi odsetkami.
Pismem z dnia 16 września 2013 r. Skarb Państwa - Prezydent Miasta J., na
podstawie art. 72 ust. 3 pkt 4 w zw. z art. 221 ust. 1 u.g.n. wypowiedział
dotychczasową wysokość stawki procentowej opłaty rocznej z tytułu użytkowania
wieczystego działek gruntu nr 787, 788, 789, 790/1 i 795/4 wynoszącą 3% ceny
4
gruntu i z dniem 1 stycznia 2013 r. ustalił nową wysokość stawki procentowej,
obniżając ją z 3% na 1% ceny gruntu; stąd opłata roczna od tego dnia wynosi 43
217,85 zł.
PKS „T." sp. z o.o. w J. tytułem opłaty rocznej z tytułu wieczystego
użytkowania działek gruntu nr 787, 788, 789, 790/1, 795/4 i 795/3 za rok 2010,
2011 i 2012 uiszczała kwotę po 7 269,54 zł każdego roku, zaś za rok 2013 - kwotę
3 528,92 zł.
W rozważaniach Sąd pierwszej instancji podniósł, że art. 157 ust. 1a u.g.n.
stanowi, iż operat szacunkowy, w odniesieniu do którego organizacja zawodowa
rzeczoznawców majątkowych wydała ocenę negatywną, od dnia wydania tej oceny
traci charakter opinii o wartości nieruchomości, o której mowa w art. 156 ust. 1
u.g.n. Jego zdaniem, regulacja ta pozostaje jednoznaczna i nie daje organowi
administracji publicznej możliwości kontroli prawidłowości oceny dokonanej
przez organizację zawodową rzeczoznawców majątkowych (zespół oceniający).
Podzielił też pogląd Sądu Apelacyjnego wyrażony w sprawie o sygn. akt … 949/13,
że przepis art. 157 ust. 1a u.g.n. obowiązywał w chwili wydania opinii przez Komisję
Arbitrażową przy Stowarzyszeniu Rzeczoznawców Majątkowych w J. i miał w
sprawie zastosowanie.
Skoro przedmiotowy operat stracił moc prawną, to Skarb Państwa miał
obowiązek przedłożyć inną opinię rzeczoznawcy majątkowego. Tymczasem,
podmiot ten nie podjął żadnych działań w kierunku zlecenia wykonania nowego
operatu szacunkowego bez wad, a ograniczył się do wniesienia sprzeciwu do sądu
od rozstrzygnięcia SKO. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, jeśli operat szacunkowy
J. W., utracił charakter opinii, to tym samym odpadła ustawowa przesłanka
podwyższenia opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości
gruntowej określona na mocy wypowiedzenia dotychczasowej opłaty rocznej z dnia
19 grudnia 2008 r. W myśl bowiem art. 77 ust. 1 u.g.n. aktualizacja wysokości
opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego była uzależniona od zmiany
wartość tej nieruchomości. W konsekwencji obarczone błędem było również
ustalenie przez powoda, na podstawie wypowiedzenia z dnia 16 września 2013 r.,
5
nowej wysokości stawki procentowej na 1% ceny gruntu obejmującego działki
gruntu nr 787, 788, 789, 790/1 i 795/4.
Sąd Okręgowy, aprobując w pełni stanowisko Sądu Apelacyjnego wyrażone
w sprawie o sygn. akt … 949/13, wskazał, że w omawianym wypadku wystąpiła
wyjątkowa sytuacja uzasadniająca zastosowanie art. 5 k.c. Powód domagał się
bowiem od pozwanego zapłaty z tytułu znacznego podwyższenia opłaty rocznej za
użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej, nie dysponując dokumentem
warunkującym (art. 77 ust. 1 u.g.n.), aktualizację wysokości opłaty rocznej.
Co prawda, powodowi przysługiwało formalnie uprawnienie do żądania zapłaty
z tego tytułu, jednak było to następstwem zwrotu pozwu o aktualizację opłat
rocznych z tytułu użytkowania wieczystego, dotyczącego nieruchomości objętych
księgami wieczystymi nr […] oraz […], na skutek nieuzupełnienia braków
formalnych w terminie. Uznał to za szczególne okoliczności i w związku z tym
zachowanie powoda ocenił jako nadużycie prawa podmiotowego i nierównorzędne
traktowanie drugiej strony stosunku zobowiązaniowego. Takie działanie powoda
było, zdaniem tego Sądu, sprzeczne z zasadami współżycia społecznego,
rozumianymi jako konieczność przestrzegania zasad uczciwego obrotu oraz
kierowania się w działaniu dobrymi obyczajami, dobrą wiarą i zasadami słuszności.
Z tych względów zastosował art. 5 k.c.
Po rozpoznaniu apelacji powoda, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27
listopada 2014 r. oddalił ten środek odwoławczy. Poczynione przez Sąd Okręgowy
ustalenia przyjął za własne i podzielił jego argumentację prawną.
Zdaniem Sądu drugiej instancji, nie można w sprawie przyjąć, z uwagi na jej
specyfikę, że postępowanie aktualizacyjne zostało prawomocnie zakończone
i iż sąd nie jest już władny badać skuteczności wypowiedzenia opłaty przez
powódkę. Przyznał jej rację, że wobec wniesienia sprzeciwu orzeczenie
Samorządowego Kolegium Odwoławczego korzystne dla pozwanej utraciło swą
moc, a wobec skutecznego zwrotu pozwu postępowanie aktualizacyjne zostało
zakończone bez wydania merytorycznego orzeczenia sądu, a także, iż w tej
sytuacji jedynym dokumentem pozwalającym określić wysokość opłaty z tytułu
użytkowania wieczystego jest wypowiedzenie wysokości dotychczasowej opłaty
6
wraz z nową ofertą z dnia 19 grudnia 2008 r. Jednakże, jego zdaniem, nie można
podzielić zapatrywania apelującej, że wypowiedzenie to w sprawie o zapłatę
podwyższonej owym wypowiedzeniem opłaty z tytułu wieczystego użytkowania, nie
może podlegać ocenie i badaniu przez sąd orzekający.
Na poparcie tego stanowiska podniósł, że aktualizacja następuje w wyniku
zgodnych oświadczeń woli stron stosunku prawnego użytkowania wieczystego
(w sprawie takich oświadczeń strony nie złożyły). Jeżeli strony tego stosunku nie
dojdą do porozumienia, aktualizacja ta następuje na podstawie orzeczenia organu
administracyjnego lub orzeczenia sądu. Zatem, sąd w sprawie o zapłatę opłaty
z tytułu użytkowania wieczystego związany jest tylko prawomocnym orzeczeniem
sądu ustalającym tę opłatę i wydanym w trybie postępowania przewidzianego w art.
80 i nast. u.g.n., ewentualnie prawomocnym orzeczeniem kolegium odwoławczego
i wtedy nie bada samego wypowiedzenia. Skoro w sprawie brak tego rodzaju
skutecznych orzeczeń, to powód powinien udowodnić, że strony zawarły umowę
w sprawie aktualizacji opłaty z tytułu wieczystego użytkowania i, iż to ta umowa
stanowi podstawę dochodzenia wierzytelności przed sądem, a takim dowodem
powód nie dysponował.
Podniósł, że w sprawie wobec utraty mocy operatu szacunkowego jeszcze
w toku postępowań administracyjnych nie można mówić, iż doszło do skutecznej
umownej zmiany wysokości tej opłaty, bowiem brak jest materialnoprawnej
podstawy owej zmiany, a mianowicie prawidłowo sporządzonego operatu
szacunkowego. To, że w chwili wypowiedzenia dotychczasowej opłaty ów operat
istniał i utracił swą moc później, nie uzasadnia, jego zdaniem, przyjęcia,
iż wypowiedzenie było skuteczne, skoro pozwana zakwestionowała go występując
z wnioskiem do Samorządowego Kolegium Odwoławczego.
Wyraził pogląd, że także zwrot pozwów po przekazaniu sprawy do sądu na
skutek sprzeciwu strony powodowej, nie powoduje, iż wypowiedzenie okazało się
skuteczne i nie może być przedmiotem oceny, wobec niewykorzystania przez
pozwaną całej procedury weryfikacji poprawności wypowiedzenia określonej w art.
80 i nast. u.g.n. Istotna, jego zdaniem, jest tu okoliczność, że dopiero z tym
momentem (zwrotu pozwu) mogłoby dojść do uznania, iż pozwana nie
7
zakwestionowała skutecznie wypowiedzenia i ono jest wiążące, lecz taka ocena
byłaby nieuprawniona. W sprawie mamy bowiem do czynienia z nietypową sytuacją,
gdyż wcześniej utracił już swą moc operat szacunkowy dotyczący tej nieruchomości.
Podkreślił, że art. 77 ust. 3 u.g.n. wskazuje na konieczność, przy domaganiu się
podwyższonej opłaty, sporządzenia operatu szacunkowego i jest to norma
bezwzględnie wiążąca. Skoro owego operatu brak, to nie dochodzi do czynności
prawnej w postaci skutecznego wypowiedzenia dotychczasowej opłaty.
Zgodnie z art. 56 k.c., skutki dokonanej czynności prawnej określają ustawy,
zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje. W tych okolicznościach
przyjął, że wypowiedzenie nie było skuteczne i wskazał, iż już z tego względu
powództwo winno podlegać oddaleniu. Poza tym, podobnie jak Sąd pierwszej
instancji, uznał za skuteczny podniesiony przez pozwaną zarzut nadużycia prawa.
Przyjął, że skoro powód domagał się zapłaty opłaty rocznej z tytułu wieczystego
użytkowania podwyższonej z kwoty 7 269,54 zł do kwoty 133 219,05 zł przy braku
prawidłowego operatu szacunkowego, to rację ma Sąd Okręgowy, że takie
działanie nie zasługuje na ochronę prawną. Powódka powinna, jego zdaniem,
sporządzić drugi operat i wypowiedzieć ponownie dotychczasowa opłatę, jeżeli
wzrosła wartość gruntów będących w wieczystym użytkowaniu pozwanej. Wyraził
pogląd, że powoływanie się w sprawie o zapłatę na operat, który utracił swą moc,
czyni działania powódki sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem
prawa i stanowi nadużycie prawa własności oraz nierówne traktowanie strony
stosunku zobowiązaniowego.
Sąd Apelacyjny zwrócił też uwagę, że pozwana również nie wykonywała
należycie swych obowiązków, bowiem doprowadziła do zwrotu pozwu w sprawie
o ustalenie opłaty. Oceniając to zachowanie spółki, miał na uwadze specyfikę
postępowania w sprawie opłat z tytułu użytkowania wieczystego odmienną od
powszechnego modelu właściwego dla procedury cywilnej oraz to, że zwrot pozwu
nastąpił z powodu niezłożenia drugiego egzemplarza pisma procesowego.
Zatem, jego zdaniem, nie można tu mówić o nierównym traktowaniu stron przy
stosowaniu art. 5 k.c.
8
Skarb Państwa, w skardze kasacyjnej opartej na zarzucie naruszenia prawa
materialnego, zarzucił naruszenie art. 6 k.c. przez nieprawidłowe przyjęcie,
że powód nie udowodnił, iż doszło do aktualizacji opłaty rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego; art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 78 ust. 1 u.g.n. przez błędne
przyjęcie nieskuteczności wypowiedzenia dotychczasowej opłaty oraz art. 5 k.c.
przez nieprawidłowe przyjęcie, że przepis ten znajduje zastosowanie w sprawie.
Wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i jego zmianę przez
uwzględnienie powództwa, ewentualnie o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Regulacje zawarte w ustawie o gospodarce nieruchomościami są
ukierunkowane na określenie samego mechanizmu rozstrzygania
sporów związanych z aktualizacją opłaty rocznej, a nie na szczegółowe określenie
warunków formalnych uruchomienia i prowadzenia tej kontroli, które
podlegają unormowaniom zawartym w kodeksie postępowania administracyjnego -
w zakresie postępowania przed samorządowym kolegium odwoławczym -
i w kodeksie postępowania cywilnego - w zakresie postępowania toczącego
się przed sądem powszechnym (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
16 stycznia 2014 r., IV CSK 2143/13, LEX nr 144439). Należy zauważyć,
że, w świetle art. 80 ust. 2 u.g.n., obowiązek przekazania przez samorządowe
kolegium odwoławcze akt sądowi oraz skutek przekształcenia wniosku w pozew
nie jest uzależnione od terminowości wniesienia sprzeciwu. Od wniesienia
sprzeciwu „w terminie” ustawodawca uzależnił natomiast skutek w postaci utraty
mocy orzeczenia kolegium (art. 80 ust 3 u.g.n.). W razie więc przekazania
przez kolegium akt sądowi ze sprzeciwem wniesionym po terminie, uruchamiany
jest proces cywilny, a ponieważ wniosek użytkownika wieczystego zastępuje pozew,
w rezultacie nieterminowość sprzeciwu powinna być stwierdzona w ramach
postanowienia odrzucającego pozew z powodu niedopuszczalności drogi sądowej
(art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c.).
W sprawie, która trafia na drogę sądową na podstawie art. 80 u.g.n.,
zazwyczaj trzeba wzywać powoda do usunięcia braków formalnych pozwu,
9
ponieważ skierowany wcześniej do kolegium samorządowego wniosek, który po
przekazaniu akt ze sprzeciwem od orzeczenia kolegium zastępuje pozew,
najczęściej nie spełnia wszystkich wymogów stawianych pismu wszczynającemu
postępowanie przed sądem (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia
21 grudnia 2006 r., III CZP 133/06, OSNC 2007, nr 10, poz. 153). Jak wynika
z ustaleń, po zapadnięciu orzeczeń z dnia 15 marca 2010 r. Samorządowego
Kolegium Odwoławczego rozstrzygających, że aktualizacje opłat rocznych są
nieuzasadnione (bezskuteczne), sprawy ze sprzeciwem Prezydenta Miasta J.
wniesionym w terminie trafiły do Sądu Rejonowego w J. Z tego względu, orzeczenia
te ex lege straciły moc na podstawie art. 80 ust. 3 u.g.n. Skoro następnie
prawomocnymi zarządzeniami z dnia 2 lipca 2010 r. (sygn. akt … 353/10), oraz z
dnia 16 lipca 2010 r. (sygn. akt …355/10), Sąd Rejonowy w J. zwrócił pozwy o
aktualizację opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego dotyczące
nieruchomości objętych księgami wieczystymi nr […] oraz […] z powodu
nieuzupełnienia braków formalnych w terminie przez PKS „T." sp. z o.o. w J., to do
oceny skutków tego zwrotu miał zastosowanie art. 130 § 2 k.p.c. Pozwy więc
zwrócone nie wywołały żadnych skutków prawnych. Z tego względu, zaoferowane
w wypowiedzeniach z dnia 19 grudnia 2008 r. przez podmiot uprawniony nowe
wysokości opłaty rocznej stały się obowiązujące, gdyż nie zostały skutecznie przez
spółkę podważone. Pamiętać należy, że zadaniem sądu w tych sprawach jest
określenie wysokości świadczenia, jakie użytkownik wieczysty ma spełnić na
rzecz właściciela nieruchomości, natomiast do rozpoznania sprawy przez sąd
dochodzi dlatego, że strony stosunku użytkowania wieczystego nie są w stanie
zgodnie określić wysokości tego świadczenia. W istocie więc, jeżeli w sprawie
o aktualizację opłaty za użytkowanie wieczyste użytkownik nie uzupełnia braków
formalnych pozwu, którym jest wniosek kierowany przez niego w postępowaniu
administracyjnym do kolegium, to jest to wyrazem jego rezygnacji
ze skontrolowania zaproponowanej przez właściwy organ zaktualizowanej opłaty
(art. 78 ust. 3 u.g.n.).
W sprawie nie był podnoszony zarzut, jakoby pisemne wypowiedzenia opłaty
rocznej z dnia 19 grudnia 2008 r. nie zostały doręczone w terminie pozwanej spółce
i żeby nie odpowiadały wymaganiom określonym w art. 78 ust. 1 u.g.n. Z przepisu
10
tego nie wynika, jakoby o skuteczności tego oświadczenia woli decydowała wykryta
później nieprawidłowość operatu szacunkowego. Takiemu zdarzeniu nie można
przypisać skutków retroaktywności w zakresie skuteczności takiego oświadczenia
woli. Uzasadniony więc okazał się zarzut naruszenia art. 61 § 1 k.c. w zw. z art. 78
ust. 1 u.g.n.
Zgodnie z art. 78 ust. 3 u.g.n., ciężar dowodu istnienia przesłanek do
aktualizacji opłaty (art. 77 ust. 1 u.g.n.) spoczywa na właściwym organie, przy czym
chodzi tu o właściciela nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, mimo
nieprzecyzyjności tego przepisu (verba legis: "właściwy organ"). Jest to przepis
o charakterze materialno-prawnym, który - w sensie czasowym - określa ciężar
rozkładu dowodu w całym postępowaniu "aktualizacyjnym", obejmującym fazę
postępowania administracyjnego i fazę sądowego postępowania rozpoznawczego.
Nie ma przy tym znaczenia to, że właściciel nieruchomości pozostaje zawsze
stroną pozwaną w postępowaniu sądowym po wniesieniu sprzeciwu przez właściwy
organ lub użytkownika wieczystego od orzeczenia kolegium (art. 80 ust. 1 u.g.n.).
Ratio legis takiego rozwiązania prawnego podyktowane zostało potrzebą ułatwienia
sytuacji dowodowej (a tym samym - procesowej) użytkownika wieczystego
w postępowaniu sądowym. Wystąpienie przesłanek aktualizacji opłaty
rocznej może być wykazywane przez właściciela nieruchomości przy pomocy
wszystkich dostępnych środków dowodowych dopuszczonych w postępowaniu
rozpoznawczym (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 września 2009 r.,
I CSK 45/09, LEX nr 530615 i z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 327/10, LEX
nr 111023).
Rozpoznawana sprawa nie jest jednak postępowaniem aktualizacyjnym.
Skarb Państwa dochodzi bowiem w niej zapłaty wynikającej z jego oświadczeń
woli złożonych w postępowaniu aktualizacyjnym podwyższonej opłaty, gdyż
z przyczyny leżącej po stronie pozwanej spółki brak merytorycznego orzeczenia
w tym przedmiocie zarówno samorządowego kolegium odwoławczego, jak i sądu.
W rozpoznawanej sprawie o zapłatę stosuje się ogólne zasady rozkładu ciężaru
dowodu, tj. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która wywodzi z niego
skutki prawne (art. 6 k.c.). Wobec braku podstaw do podważenia skuteczności
i prawidłowości wypowiedzenia opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego
11
dokonanych przez Prezydenta Miasta J. pismami z dnia 19 grudnia 2008 r. i braku
w tej mierze wiążących decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego w J.
(utraciły moc ex lege na podstawie art. 80 ust. 3 u.g.n.), oraz wyroków sądu ze
względu na zwrot pozwów, w procesie o zapłatę tych opłat pozwana może
wykazywać, że wartość nieruchomości jednak nie wzrosła do poziomu
wynikającego z zakwestionowanego operatu szacunkowego rzeczoznawcy
majątkowego J. W. z dnia 9 grudnia 2008 r. Trafnie jednak skarżący zarzucił, że w
tym stanie rzeczy stroną, która powinna wykazać tę okoliczność, jest pozwany
użytkownik wieczysty. Odwrotna zatem ocena tej kwestii przez Sądy meriti jest
nietrafna. Uzasadniony okazał się więc zarzut obrazy art. 6 k.c.
W rezultacie opinii Komisji arbitrażowej przy Stowarzyszeniu
Rzeczoznawców Majątkowych z dnia 29 stycznia 2010 r. operat szacunkowy
rzeczoznawcy J. W. dopiero od dnia tej oceny stracił charakter opinii o wartości
nieruchomości (art. 157 ust. 1a obowiązujący od dnia 7 stycznia 2010 r.). W tej
sytuacji nie ma przeszkód, aby w sprawie opinię o wartości przedmiotowych
nieruchomości w istotnym dla rozstrzygnięcia okresie wydał inny rzeczoznawca
(por. art. 157 ust. 2 u.g.n.). Wytknięte błędy przez Komisję arbitrażową opinii
rzeczoznawcy z dnia 9 grudnia 2008 r., a zwłaszcza wskazywana przez tego
eksperta ich przyczyna, nie dają podstaw do wnioskowania o poziomie wzrostu
wartości przedmiotowych nieruchomości. Gdyby pozwana spółka wykazała,
że ich wartość w grudniu 2008 r. była znacząco niższa, to mogłaby być to
okoliczność nie bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Należy jednak
pamiętać, że jeżeli strona wykonywała swoje uprawnienia wynikające z
obowiązującego prawa w sensie przedmiotowym lub wynikające z umowy sąd,
jako punkt wyjścia winien przyjąć założenie, iż jej zachowanie
odpowiada kryteriom określonym w
art. 5 k.c. Innymi słowy, w prawie polskim domniemywa się korzystanie z prawa
w sposób zgodny z zasadami współżycia społecznego (por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 7 grudnia 1965 r., III CR 278/65, OSNCP 1966, nr 7-8,
poz. 130).
Zgodzić się także trzeba ze skarżącym, że konstrukcja nadużycia prawa
podmiotowego ze względu na czynienie z niego użytku sprzecznego ze społeczno–
12
gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego
nie odnosi się do jakiegokolwiek nadużycia, lecz do nadużycia konkretnego prawa
podmiotowego. Na zasady współżycia społecznego może powoływać się tylko ten,
kto swego prawa nie nadużywa (reguła czystych rąk; por. np. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 13 maja 1957 r., 2 CR 343/57, OSNPG 1958, nr 3, poz. 19),
a norma zamieszczona w art. 5 k.c. ma charakter wyjątkowy i przy badaniu
możliwości jej zastosowania należy brać pod uwagę całokształt okoliczności
konkretnego przypadku, a nie tylko niektóre z nich i wskazać, w czym wyrażało się
sprzeczne z nią zachowanie żądającego ochrony swego prawa. Nie można zatem
odeprzeć zasadności i ostatniego zarzutu kasacyjnego.
W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzeczono, jak
w sentencji.
eb