Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 866/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa H. D., G.
i B. G.
przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie […]
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódek
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 13 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego w
orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem wstępnym z dnia 9 października 2013 r. Sąd Okręgowy w P. uznał
roszczenie powódek o odszkodowanie za uzasadnione co do zasady.
Sąd ustalił, że dnia 4 listopada 1955 r. została wydana przez Prezydium
Wojewódzkiej Rady Narodowej w P. decyzja o wywłaszczeniu na rzecz Zakładów
„G.” nieruchomości położonej w P. przy ul. W., stanowiącej część działek nr 54, 55,
208, 795/53 i 797/56, o powierzchni 15 620 m2
, ujawnionej w księdze wieczystej
KW nr […]. Następcami prawnymi ówczesnych właścicieli nieruchomości są
m.in. powódki.
Na wywłaszczonej nieruchomości utworzono działki nr 2710/54 i 942/208,
o łącznej powierzchni 1,5315 ha, i założono dla tej nieruchomości nową księgę
wieczystą KW […]. W dniu 22 września 1993 r. wymienionym działkom nadano
numery 127/1 i 127/2; obecnie pierwsza z nich ma powierzchnię 1,4526 ha, a druga
- 718 m2
.
Nieruchomość objęta księgą wieczystą KW nr […], będąca w zarządzie „G.”,
stała się przedmiotem użytkowania wieczystego z dniem 5 grudnia 1990 r.;
potwierdził to Wojewoda decyzją z dnia 27 lipca 1992 r.
W akcie notarialnym z dnia 15 lutego 1994 r. Skarb Państwa zobowiązał się
wnieść do „G.” SA wkład niepieniężny w postaci zlikwidowanego w celu
prywatyzacji przedsiębiorstwa Zakłady „G.”, z prawem użytkowania wieczystego
gruntu i własności budynków. Nabycie prawa użytkowania wieczystego przez „G.”
SA zostało ujawnione w księdze wieczystej KW […]. Następnie cały majątek
wymienionej spółki akcyjnej został wniesiony do „N.” SA, która umową notarialną z
dnia 31 grudnia 2004 r. prawo użytkowania wieczystego gruntu sprzedała
Przedsiębiorstwu „J.” SA w B.; obecnie użytkownikiem wieczystym gruntu jest „J.”
sp. z o.o. w O.
Decyzją z dnia 21 marca 2008 r. Minister Infrastruktury stwierdził nieważność
decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 4 listopada 1955 r. o
wywłaszczeniu nieruchomości, którą na skutek wniosku o ponowne rozpoznanie
3
sprawy utrzymał w mocy decyzją z dnia 27 maja 2009 r. Wniesione przez spółkę „J.”
środki zaskarżenia, kwestionujące nieważność wymienionej decyzji, zostały
oddalone.
Decyzją z dnia 8 marca 2011 r. Minister Infrastruktury orzekł, że decyzja
Wojewody z dnia 27 lipca 1992 r. o ustanowieniu użytkowania wieczystego gruntu,
objętego księgą wieczystą KW nr […], zmieniona decyzją z dnia 20 kwietnia 1993 r.,
została wydana z naruszeniem prawa, stwierdzenie jej nieważności uniemożliwiła
przyczyna wskazana w art. 156 § 2 k.p.a. Wymieniona decyzja została utrzymana
w mocy decyzją Ministra Infrastruktury z dnia 14 września 2011 r. Wniesioną od tej
decyzji skargę, Wojewódzki Sąd Administracyjny oddalił wyrokiem z dnia 25 maja
2012 r.
Odwołując się do uchwały pełnego składu Sądu Najwyższego z dnia
31 marca 2011 r., III CZP 112/10 (OSNC 2011, nr 7-8, poz. 75), Sąd Okręgowy
uznał, że do dochodzonego przez powódki odszkodowania ma zastosowania art.
160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. Sąd nie podzielił podniesionego przez pozwanego zarzutu
przedawnienia roszczenia, przyjmującego, że początek biegu terminu
przedawnienia należy liczyć od - uznanej za ostateczną - decyzji Ministra
Infrastruktury z dnia 21 marca 2008 r. Zdaniem Sądu dochodzone przez powódki
roszczenie o odszkodowanie pozostaje w związku z decyzjami Ministra
Infrastruktury z dnia 21 marca 2008 r. i z dnia 8 marca 2011 r. Jednakże roszczenie
to stało się wymagalne dopiero z chwilą wydania przez Ministra Infrastruktury
decyzji z dnia 8 marca 2011 r., stwierdzającej niezgodność z prawem ustanowienia
użytkowania wieczystego gruntu. Dopiero po wydaniu tej decyzji okazało się
bowiem, że zwrot wywłaszczonej nieruchomości jest niemożliwy ze względu na
przysługującą użytkownikowi wieczystemu ochronę z tytułu rękojmi wiary
publicznej ksiąg wieczystych.
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu pierwszej
instancji i oddalił powództwo.
Sąd odwoławczy podzielił zarzut apelującego, że roszczenie
odszkodowawcze uległo przedawnieniu, ponieważ decyzja Ministra Infrastruktury
4
z dnia 21 marca 2008 r. korzystała z przymiotu ostateczności w rozumieniu art. 16
k.p.a., termin przedawnienia, liczony od dnia jej wydania, upłynął zatem przed
wniesieniem powództwa.
W skardze kasacyjnej, opartej na pierwszej podstawie, pełnomocnik
powódek zarzucił naruszenie art. 160 § 6 w związku z art. 16 § 1 k.p.a., art. 160 § 6
k.p.a. w związku z art. 117 § i art. 6 k.c. oraz art. 160 § 1 k.p.a. Powołując się na tę
podstawę wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rozstrzygające znaczenie dla oceny zasadności skargi kasacyjnej ma
kwestia, kiedy decyzja Ministra Infrastruktury z dnia 21 marca 2008 r.,
stwierdzająca nieważność decyzji Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia
4 listopada 1955 r. o wywłaszczeniu nieruchomości, stała się ostateczna w
rozumieniu art. 16 k.p.a., albowiem roszczenie o odszkodowanie - zgodnie ze
znajdującym w sprawie zastosowanie art. 160 § 6 k.p.a. - przedawnia się z
upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja stwierdzająca
nieważność decyzji wydanej z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. Sąd drugiej instancji
uznał, odwołując się do orzecznictwa, że wspomniana decyzja Ministra
Infrastruktury uzyskała przymiot ostateczności - mimo decyzji z dnia 29 maja 2009 r.
zapadłej na skutek złożenia wniosku o ponowne rozpoznanie sprawy - z dniem jej
wydania, powództwo wniesione w dniu 28 marca 2012 r. podlegało zatem oddaniu
z powodu przedawnienia dochodzonego roszczenia.
Kwestia, od jakiego dnia rozpoczyna się bieg - przewidzianego w art. 160 § 6
k.p.a. - przedawnienia roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wskutek
wydania wadliwej decyzji, jeżeli wadliwość ta została stwierdzona decyzją
nadzorczą właściwego ministra lub samorządowego kolegium odwoławczego
wzbudziła wątpliwości w wypadkach, w których decyzja nadzorcza została wydana
przed dniem 11 kwietnia 2011 r., a więc przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia
3 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego oraz
ustawy - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2011 r.
5
Nr 6, poz. 18 - dalej "nowela z 2010 r."), do tego bowiem dnia z art. 16 § 1 zdanie
pierwsze k.p.a. wynikało, że decyzje, od których nie przysługuje odwołanie
w administracyjnym toku instancji, są ostateczne. Ustawodawca nie przesądzał
zatem - inaczej niż obecnie - znaczenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy
dla ostateczności decyzji. Powstawało pytanie - istotne także w aspekcie art. 160
§ 6 k.p.a. - czy decyzja nadzorcza ministra lub samorządowego kolegium
odwoławczego jest ostateczna z chwilą jej doręczenia albo ogłoszenia stronie,
skoro nie przysługuje od niej odwołanie, czy też jej ostateczność zależy - jak de
lege lata - od złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy.
Według części orzeczeń Sądu Najwyższego, wydana w pierwszej instancji
decyzja nadzorcza ministra lub samorządowego kolegium odwoławczego jest
decyzją ostateczną w rozumieniu art. 160 § 6 k.p.a., nawet jeżeli strona złożyła
wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy zgodnie z art. 127 § 3 k.p.a. (wyroki z dnia
21 listopada 2008 r., V CSK 204/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 94, i z dnia
6 listopada 2013 r., IV CSK 133/13, nie publ.). W orzecznictwie Sądu Najwyższego
zostało jednak wyrażone również stanowisko odmienne, że za początek biegu
terminu przedawnienia na podstawie art. 160 § 6 k.p.a. nie można uważać daty
pierwszej decyzji nadzorczej, lecz dopiero datę wydania decyzji w wyniku
ponownego rozpatrzenia sprawy (wyroki z dnia 19 września 2013 r., I CSK 732/12,
nie publ., i z dnia 18 grudnia 2013 r., I CSK 142/13, nie publ.)
Powstałe w orzecznictwie Sądu Najwyższego rozbieżności zostały
rozstrzygnięte uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20
stycznia 2015 r. III CZP 78/14 (OSNC 2015, nr 6, poz. 66). Sąd Najwyższy orzekł,
że jeżeli w wyniku wydania przed dniem 1 września 2004 r. decyzji z naruszeniem
art. 156 § 1 k.p.a. albo stwierdzenia nieważności takiej decyzji strona poniosła
szkodę, a właściwy minister lub samorządowe kolegium odwoławcze stwierdziło -
po tym dniu, lecz przed dniem 11 kwietnia 2011 r. - nieważność tej decyzji albo jej
wydanie z naruszeniem prawa, termin przedawnienia roszczenia o odszkodowanie
przewidziany w art. 160 § 6 k.p.a. rozpoczyna bieg z chwilą bezskutecznego
upływu terminu do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy, a w razie jego
złożenia - z chwilą wydania decyzji po ponownym rozpatrzeniu sprawy.
6
Sąd Najwyższy, w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną,
podziela przytoczoną uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego; nie ma
potrzeby powtarzania zawartych w niej motywów rozstrzygnięcia, uchwała została
bowiem opublikowana i są one powszechnie dostępne. To oznacza, że zarzut
wydania zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 160 § 6 k.p.a. jest uzasadniony;
nie zachodzi bowiem wskazana przez Sąd odwoławczy podstawa oddalenia
powództwa z powodu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji wyroku
(art. 39815
§ 1 k.p.c.). Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego
nastąpi w orzeczeniu kończącym postępowanie w sprawie (art. 108 § 1 w związku
z art. 39821
k.p.c.).
kc