Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 144/15
POSTANOWIENIE
Dnia 2 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
Protokolant Hanna Kamińska
w sprawie z wniosku W. M.
przy uczestnictwie O. Spółki Akcyjnej w W. - poprzednio T. Spółki Akcyjnej z
siedzibą w W. i TP Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 2 grudnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w B.
z dnia 26 czerwca 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w B. do ponownego rozpoznania pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wnioskodawca, W. M., wskazując we wniosku jako uczestników
postępowania spółkę T. S.A. i spółkę TP sp. z o.o. domagał się ustanowienia na
rzecz uczestnika T. S.A służebności przesyłu na nieruchomości stanowiącej jego
własność, a w przypadku oddalenia wniosku z braku legitymacji biernej tego
uczestnika, domagał się ustanowienia takiej służebności na rzecz drugiego
uczestnika - TP. Postanowieniem z dnia 9 maja 2013 r. Sąd Rejonowy w Ś. oddalił
wniosek. W motywach rozstrzygnięcia Sąd ustalił, że w wnioskodawca jest
właścicielem nieruchomości położonej w D., na której znajdują się linie sieci
telekomunikacyjnej. W dniu 31 stycznia 2009 r. uczestnicy postępowania zawarli
umowę zatytułowaną jako umowa sprzedaży i leasingu zwrotnego, z której wynikało,
że T. SA, zwana w umowie korzystającym, jest wiodącym przedsiębiorcą
telekomunikacyjnym w Polsce, a TP, zwany finansującym, jest spółką celową z
grupy kapitałowej i podatkowej korzystającego, powołaną dla restrukturyzacji i
finansowania podmiotów z grupy, w tym finasowania leasingu. Z| umowy wynikało,
że T. S.A (korzystający) przeniosła na TP sp. z o.o. (finansującego) własność
infrastruktury telekomunikacyjnej obejmującej 87.0888 ruchomych składników, w
tym sieć telekomunikacyjną posadowioną na nieruchomości wnioskodawcy. W ten
sposób T S.A. przestała być właścicielem tej infrastruktury. Nadto, na podstawie tej
umowy, T S.A. stała się leasingobiorcą sprzedanej infrastruktury, która pozostała
elementem jej sieci telekomunikacyjnej i nadal służy jej do prowadzenia działalności
telekomunikacyjnej. Umowa leasingu została zawarta na lat 10, do 28 lutego
2019 r. z zastrzeżeniem, że po upływie tego okresu finansujący przeniesie na
korzystającego prawo własności przedmiotu leasingu.
Ten niesporny stan faktyczny skutkował, w ocenie Sądu Rejonowego,
oddaleniem wniosku. Art. 3051
w związku z art. 3052
§ 2 k.c.
stanowiące podstawę prawną żądania, jako uprawnionego wskazują, co prawda
właściciela urządzeń przesyłowych jednakże przedmiotem jego działalności jest
działalność z wykorzystaniem tych urządzeń, stąd taki przedsiębiorca zwany jest
przedsiębiorcą przesyłowym. T. S.A. (obecnie O. S.A.) jest przedsiębiorcą
przesyłowym, nie jest jednak właścicielem urządzeń przesyłowych, zatem nie
można było żądać skutecznie ustanowienia na jej rzecz służebności przesyłu.
3
Natomiast TP sp. z.o.o. jest wprawdzie właścicielem urządzeń na nieruchomości
wnioskodawcy wchodzących w skład sieci telekomunikacyjnej, jednakże nie jest
przedsiębiorca przesyłowym. Wnioskodawca mógłby, zatem domagać się
ustanowienia „zwykłej” służebności gruntowej, która przysługiwałaby TP, jednakże
wniosek taki nie został zgłoszony.
Apelacja wnioskodawcy od tego postanowienia została oddalona
postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 26 czerwca 2014 r. Sąd Okręgowy nie
podzielił zarzutu skarżącego co do nieważności umowy z dnia 31 stycznia 2009 r. i
zaaprobował w całości przedstawioną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną
żądania.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego skarżący
zarzucił naruszenie art. 58 § 1 i § 2 k.c. w związku z art. 49 §1 i § 2 k.c. w związku
z art. 47 § 1 i § 2 w związku z art. 48 i art. 3051
, art. 3052
§ 2 k.c. zarzucił też
naruszenie art. 3051
w związku z art 3052
§ 2 k.c. i art. 3053
§ 1 związku z art. 49
k.c., art. 285 § 1 i § 2 w związku z art. 3054
k.c., a także naruszenie art. 2, art. 21
ust. 1 i 2, art. 31 ust. 2 i 3, art. 32 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
We wnioskach kasacyjnych skarżący domagał się uchylenia
zaskarżonego postanowienia i poprzedzającego go postanowienia Sądu
Rejonowego i przekazania sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Brak jest podstaw do podzielenia stanowiska skarżącego o nieważności
umowy zawartej przez uczestników postępowania w dniu 31 stycznia 2009 r.
Nie budzi wątpliwości, że art. 49 k.c., w brzmieniu obowiązującym od
3 sierpnia 2008 r., stanowi jedynie, iż przez fizyczne połączenie z siecią opisane
w nim urządzenia przestają być częścią składową nieruchomości i stają się
samoistnymi rzeczami ruchomymi, które mogą być odrębnym przedmiotem
własności i obrotu. Może, zatem dojść do przeniesienia zarówno ich własności
w drodze umowy na rzecz innego przedsiębiorcy, można też oddać je w leasing,
najem lub dzierżawę. Ograniczeniem dla takiej umowy są tylko kryteria
ograniczające swobodę umów, a więc wymienione w art. 3531
k.c., których
naruszenia skarżący jednak nie dowiódł. Należy bowiem stwierdzić, że okoliczność,
4
iż zawarta przez uczestników umowa spowodowała oddalenie wniosku
o ustanowienie służebności przesyłu nie jest podstawą do wnioskowania, że celem
jej zawarcia było obejście prawa, to jest przepisów dotyczących ustanawiania
służebności przesyłu. Z umowy, którą strony zawarły, taki cel ani nawet zamysł nie
wynika, a jej treść wskazuje raczej na ekonomiczne, w tym podatkowe,
uwarunkowania. Ponadto, przedstawione wnioskowanie jest wnioskowaniem
instrumentalnym o celu czynności z jej skutku i to zanim poddano ocenie
prawidłowość skutku. Ów skutek, w postaci oddalenia przez Sąd wniosku,
nie uzasadnia też twierdzenia o nieważności umowy z powodu jej sprzeczności
z zasadami współżycia społecznego. W tym więc zakresie zarzuty skargi
kasacyjnej są chybione.
Ma natomiast rację skarżący, że wykładnia przepisów konstytuujących
służebność przesyłu dokonana przez Sądy pozbawiła wnioskodawcę
ochrony przyznanemu mu ustawą prawa podmiotowego w postaci możliwości
ukształtowania sytuacji prawnej na jego gruncie. Zgodnie z art. 3952
§ 2 k.c.
właściciel może żądać ustanowienia służebności przesyłu jeżeli jej ustanowienia
odmawia przedsiębiorca, a służebność taka jest konieczna do korzystania
z urządzeń. Decyzja Sądu obezwładniła to prawo podmiotowe wnioskodawcy,
mimo że nie budzi wątpliwości, iż wystąpiły ustawowe przesłanki do ustanowienia
służebności. W tym więc sensie skarżący ma rację, że doszło do ograniczenia
konstytucyjnych wartości i praw, w tym, w szczególności, prawa do ochrony
własności.
Biorąc jednak pod uwagę, że stosunki prawne regulują ustawy zwykłe,
rozważenia wymagają zarzuty naruszenia przepisów kodeksu cywilnego.
Wykładnia art. 3051
k.c. dokonywana tak w orzecznictwie jak i doktrynie
doprowadziła do uzupełnienia przymiotnikiem „przesyłowy” podmiotu, na rzecz
którego może być ustanowiona służebność przesyłu, a więc uprawnionego
przedsiębiorcy. Uprawnionym przedsiębiorcą jest ten przedsiębiorca, który albo
zamierza wybudować urządzenia, o których mowa w art. 49 k.c. albo już jest ich
właścicielem. Brak jednak podstaw do zwężającej wykładni przepisu przez
przyjmowanie, że uprawnionym może być tylko taki przedsiębiorca, który prowadzi
5
działalność gospodarczą w zakresie doprowadzania lub odprowadzania płynów,
pary, gazu, energii elektrycznej itp. Z przepisu wynika, że służebność można
ustanowić na rzecz przedsiębiorcy, który prowadzi działalność przynajmniej
w zakresie budowy takich urządzeń („zamierza wybudować”), przy czym z przepisu
nie wynika, że po wybudowaniu on sam (będąc właścicielem urządzeń) ma
zajmować się przesyłem (odprowadzeniem i doprowadzaniem płynów, pary, gazu,
energii elektrycznej itp.) i że wyłączone jest udostępnianie przez niego takich
urządzeń innym podmiotom do eksploatacji. Przy urządzeniach wybudowanych
ustawa wprowadza tylko jedno kryterium, kryterium własności urządzeń. Należy
więc stwierdzić, że skoro ustanowienie służebności przesyłu ustawa związuje
z własnością urządzeń przesyłowych, to decydujące jest to kryterium, a nie
działalność gospodarcza właściciela urządzeń przesyłowych w zakresie przesyłu.
Właściciel urządzeń przesyłowych może prowadzić działalność gospodarczą inną,
w tym polegająca również na odpłatnym ich udostępnianiu i w tym zakresie można
mu przepisywać przymiotnik „przesyłowy”. Z ustaleń faktycznych Sądów
jednoznacznie wynikało, że właścicielem urządzeń przesyłowych jest TP sp. z o.o.
Spółka nie zajmuje się bezpośrednio odprowadzaniem i doprowadzaniem płynów,
pary, gazu, energii elektrycznej itp., ale urządzenia te, za odpłatnością, udostępniła
innej spółce wykorzystującej je zgodnie z ich przeznaczeniem. Kryterium własności
i kontynowanie (pośrednie) korzystania z urządzeń zgodnie z przeznaczeniem
przesądza, że przedsiębiorcą na rzecz którego może dojść do ustanowenia
służebności jest, w okolicznościach sprawy, TP sp. z o.o.
Dodać należy, że w przypadku ustanowienia służebności przesyłu, zwrotne
przeniesienie po dniu 28 lutego 2019 r. na O. S.A. własności urządzeń
przesyłowych skutkować będzie również przejściem służebności. Zgodnie, bowiem
z art. 3053
§ 1 k.c. służebność przechodzi na nabywcę przedsiębiorstwa lub
nabywcę urządzeń, których mowa w art. 49 k.c.
Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. i art. 108 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji.
kc
6