Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 91/15
UCHWAŁA
Dnia 17 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z wniosku A. W., J. W. i M. W.
przy uczestnictwie Przedsiębiorstwa Gospodarki Wodno-Ściekowej G.
sp. z o.o. w S.
o udzielenie zabezpieczenia,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 17 grudnia 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 10 września 2015 r.,
"1. Czy wskutek udzielenia przez sąd pierwszej instancji
zabezpieczenia roszczenia o stwierdzenie nieważności, ewentualnie
o uchylenie uchwał walnego zgromadzenia spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością - poprzez wstrzymanie wykonalności uchwały
o odwołaniu dotychczasowego członka zarządu oraz uchwał
o powołaniu nowego składu zarządu, uprawnionym do wniesienia
zażalenia na postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia w imieniu
spółki oraz do reprezentowania jej w postępowaniu zażaleniowym jest
zarząd w nowym czy też w dotychczasowym składzie?
2. W przypadku uznania, że wstrzymanie wykonania uchwał
powoduje odzyskanie, na czas trwania zabezpieczenia, uprawnień
przez zarząd w poprzednim składzie oraz zważywszy, że
wnioskodawcą jest członek zarządu spółki odwołany uchwałą, której
wykonalność wstrzymano - czy doręczenie odpisu postanowienia
zabezpieczającego na adres obowiązanej spółki nieposiadającej
kuratora (art. 253 § 2 k.s.h.) powoduje rozpoczęcie biegu terminu do
2
zaskarżenia postanowienia zabezpieczającego, czy też doręczenie
takie należy uznać za bezskuteczne?
3. Czy hipoteza artykułu 253 § 2 k.s.h. obejmuje także stan
faktyczny, w którym konflikt wspólników znajduje wyraz
w podejmowaniu w krótkich odstępach czasu kolejnych uchwał
zgromadzenia wspólników zmieniających skład zarządu,
kwestionowanych przez część wspólników w kolejnych
postępowaniach sądowych zmierzających do uchylenia względnie
stwierdzenia nieważności uchwał?"
podjął uchwałę:
Zarząd nie może działać za spółkę z ograniczoną
odpowiedzialnością w postępowaniu o udzielenie
zabezpieczenia, którego przedmiotem jest roszczenie osoby
odwołanej z zarządu o uchylenie lub stwierdzenie nieważności
uchwał zgromadzenia wspólników o zmianach w składzie
zarządu. W takim przypadku ma zastosowanie art. 253 § 2 k.s.h.;
odmawia podjęcia uchwały w pozostałym zakresie.
3
UZASADNIENIE
W dniu 20 marca 2015 r. zgromadzenie wspólników Przedsiębiorstwa
Gospodarki Wodno-Ściekowej G. Sp. z o.o. z siedzibą w S. podjęło uchwały o
odwołaniu A. W. z zarządu oraz o powołaniu K. B. w miejsce A. W. w skład zarządu,
obok dwóch pozostałych, dotychczasowych jego członków, Z. P. i M. S.
A. W., J. W. i M. W. - wspólnicy spółki - postanowili wytoczyć powództwo
przeciwko spółce o stwierdzenie nieistnienia lub nieważności albo o uchylenie
wymienionych uchwał i złożyli w związku z tym wniosek o udzielenie
zabezpieczenia ich roszczenia m.in. przez wstrzymanie wykonalności uchwał.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 31 marca 2015 r. udzielił
wnioskodawcom zabezpieczenia przez wstrzymanie wykonalności uchwał. Sąd
Okręgowy stwierdził istnienie wymaganych przesłanek: uprawdopodobnienie -
w szczególności przez wykazanie braku kworum przy podejmowaniu uchwał,
których dotyczy zabezpieczone roszczenie - przysługiwania wnioskodawcom
roszczenia podlegającego zabezpieczeniu oraz posiadanie przez wnioskodawców
interesu prawnego w udzieleniu żądanego zabezpieczenia.
Spółka (obowiązana) zaskarżyła to postanowienie.
Wnioskodawcy (uprawnieni) w odpowiedzi na zażalenie podnieśli brak
właściwej reprezentacji po stronie spółki. Wskazali, że pełnomocnictwo procesowe
do reprezentowania spółki podpisali Z. P. i M. S. W ocenie wnioskodawców nie było
to zgodne z art. 210 i 253 § 2 k.s.h., dlatego że trzeci członek zarządu, A. W., jest
wnioskodawcą. Ocena o braku właściwej reprezentacji spółki znajduje, zdaniem
wnioskodawców, potwierdzenie w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22
października 2009 r., III CZP 63/09 (OSNC 2010, nr 4, poz. 55).
W toku rozpoznawania zażalenia Sądowi Apelacyjnemu nasunęły się
problemy, którym dał wyraz w przytoczonych wyżej pytaniach skierowanych do
Sądu Najwyższego. Sąd Apelacyjny odnosząc się do problemów poruszonych
w tych pytaniach, zauważył, że A. W. wskutek tego, iż postanowienia o udzieleniu
zabezpieczenia są natychmiast skuteczne, zachował w wyniku wydanego
postanowienia o zabezpieczeniu status członka zarządu. Nie można jednak w
4
ocenie Sądu Apelacyjnego zaakceptować, aby zarząd z udziałem A. W. mógł mieć
wpływ na reprezentację spółki, skoro A. W. występuje też po drugiej stronie sporu.
Zarząd z jego udziałem mógłby nie być zainteresowany zaskarżeniem
postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia. Według uchwały Sądu Najwyższego z
dnia 22 października 2009 r., III CZP 63/09, zarząd spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością nie może działać za spółkę w sprawie o uchylenie uchwały
zgromadzenia wspólników wytoczonej przez wspólnika będącego jednocześnie
członkiem zarządu pozwanej spółki.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedmiotem zabezpieczenia mogą być nie tylko procesowe roszczenia
pieniężne, ale i procesowe roszczenia niepieniężne. Zgodnie z art. 755 § 1 k.p.c.,
jeżeli przedmiotem zabezpieczenia jest procesowe roszczenie niepieniężne, sąd
udziela zabezpieczenia w taki sposób, jaki stosownie do okoliczności uzna za
odpowiedni. W dalszej części tego przepisu zostały podane przykładowo możliwe
sposoby zabezpieczenia. Wymieniono tam m.in.: zabezpieczenie przez
unormowanie praw i obowiązków stron lub uczestników postępowania na czas
trwania postępowania, zabezpieczenie przez zawieszenie postępowania
egzekucyjnego lub innego postępowania zmierzającego do wykonania orzeczenia,
zabezpieczenie przez nakazanie wpisania stosownego ostrzeżenia w księdze
wieczystej lub we właściwym rejestrze. Sposoby zabezpieczenia roszczeń
niepieniężnych są określone także w przepisach szczególnych, np. według art. 268
k.s.h., sąd w celu zabezpieczenia powództwa o wyłączenie wspólnika ze spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością może z ważnych powodów zawiesić wspólnika
w wykonywaniu jego praw udziałowych.
Nie budzi wątpliwości, że także - mające niepieniężny charakter - procesowe
roszczenia o uchylenie uchwały wspólników spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością (art. 249-251 k.s.h.) oraz o stwierdzenie nieważności uchwały
wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (art. 252 k.s.h.) mogą być
przedmiotem zabezpieczenia (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2013 r., III CZP 13/13, OSNC 2014, Nr 3,
poz. 23).
5
Wywołuje jednak zastrzeżenia dopuszczona w uchwale Sądu Najwyższego
z dnia 21 lipca 2010 r., III CZP 49/10 (OSNC 2011, Nr 1, poz. 7), możliwość
zabezpieczenia roszczenia o stwierdzenie nieważności uchwały wspólników spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością przez zawieszenie postępowania rejestrowego
dotyczącego wpisu zmian w składzie organów spółki. Jakkolwiek art. 755 § 1 k.p.c.
dopuszcza zabezpieczenie procesowego roszczenia niepieniężnego w każdy
sposób adekwatny w danych okolicznościach do treści tego roszczenia, to jednak
w piśmiennictwie trafnie podniesiono brak kompetencji innego sądu niż prowadzący
postępowanie rejestrowe do zawieszenia postępowania rejestrowego.
Cel przyświecający temu rozstrzygnięciu można przy tym osiągnąć w inny sposób:
przez udzielenie - jak w niniejszej sprawie - zabezpieczenia polegającego na
wstrzymaniu skuteczności zaskarżonych uchwał.
Udzielenie zabezpieczenia powództwu o uchylenie lub stwierdzenie
nieważności uchwał wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w przedmiocie zmian w składzie zarządu przez - tak jak w niniejszej sprawie -
wstrzymanie wykonalności tych uchwał należy uznać za - co do zasady -
dopuszczalne; z zastrzeżeniem jedynie natury terminologicznej - że nie chodzi tu
w istocie o wstrzymanie wykonalności zaskarżonych uchwał, lecz o wstrzymanie
ich skuteczności.
Uchwały w przedmiocie zmian w składzie zarządu wywierają skutek prawny
z chwilą podjęcia. Do wywołania przez nie skutku prawnego nie jest potrzebny
żaden inny, dodatkowy akt, w tym wpis do rejestru. Nie można więc mówić
o wykonaniu uchwały w przedmiocie zmian w składzie zarządu w sensie
oznaczającym dokonanie na jej podstawie wpisu w rejestrze lub podjęcie jakiegoś
innego działania w celu wywołania przez nią skutku prawnego. Omawiane
zabezpieczenie spowoduje wstrzymanie skuteczności uchwały. Uchwała w wyniku
udzielenia zabezpieczenia od chwili jej podjęcia aż do ustania zabezpieczenia
będzie pozostawać bez wpływu na skład zarządu. Osoba odwołana z zarządu
przez czas trwania zabezpieczenia będzie mieć nadal status członka zarządu,
a osoba powołana nie uzyska w tym czasie tego statusu, z wszystkimi tego
konsekwencjami w zakresie związanym z prowadzeniem spraw spółki
i reprezentacji spółki. Postanowienie o udzieleniu omawianego zabezpieczenia
6
zaopatrzone we wzmiankę o wykonalności (art. 743 § 2 k.p.c.) stanowi zarazem
przeszkodę do dokonania wpisu uchwalonej zmiany w składzie zarządu w rejestrze.
Choć bowiem wpis zmiany do rejestru ma jedynie charakter deklaratoryjny
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2003 r., V CK 198/02), to jednak
jest wymagany przez ustawę (art. 168 k.s.h.) i ma duże znaczenie dla
bezpieczeństwa obrotu prawnego. Omawiane zabezpieczenie sprawia, że przez
czas jego trwania zaskarżona uchwała nie może stanowić podstawy wpisu
uchwalonej zmiany do rejestru.
Zabezpieczenie zastosowane w sprawie należy więc do kategorii
zabezpieczeń antycypacyjnych, polega bowiem na udzieleniu uprawnionemu
tymczasowo z wyprzedzeniem takiej ochrony, jaką ma mu zapewnić przyszłe
orzeczenie rozstrzygające o zabezpieczonym roszczeniu procesowym.
Wpływ zastosowanego zabezpieczenia podobnie jak zaskarżonych uchwał
na obsadę zarządu spółki występującej w roli obowiązanego w postępowaniu
zabezpieczającym i zarazem pozwanego w postępowaniu rozpoznawczym,
z którym związane jest orzeczone zabezpieczenie, oraz ujawniający się zarówno
w postępowaniu rozpoznawczym, jak i w postępowaniu zabezpieczającym, konflikt
interesów osób wchodzących w skład zarządu spółki z interesami przeciwników
procesowych spółki, mogący przekładać się, z uszczerbkiem dla spółki, na konflikt
interesów samej spółki z interesami osób wchodzących w skład zarządu spółki,
sprawia, że istotnego znaczenia nabiera tu kwestia, kto w postępowaniach,
mających za przedmiot takie zabezpieczenie, jest właściwy do reprezentowania
spółki występującej w roli obowiązanego; właściwość zarządu, umocowanego co do
zasady do reprezentowania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością także
w odniesieniu do czynności sądowych (art. 201 i 204 k.s.h.), wydaje się w tych
okolicznościach wysoce wątpliwa. Wskazana kwestia jest zasadniczym problemem
na tle pytań przedstawionych Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia przez Sąd
Apelacyjny na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Postępowanie zabezpieczające wszczęte przed (w takim razie ma
zastosowanie art. 733 k.p.c.) lub w toku postępowania rozpoznawczego pełni
w stosunku do postępowania rozpoznawczego funkcję pomocniczą. Pozostaje
7
z nim w bezpośrednim i ścisłym związku. Ze względu na ścisły związek
postępowania o zabezpieczenie roszczenia o uchylenie lub stwierdzenie
nieważności uchwał zgromadzenia wspólników w przedmiocie zmian w składzie
zarządu, dochodzonego przez osobę, która została odwołana z zarządu,
z postępowaniem rozpoznawczym w przedmiocie uchylenia lub stwierdzenia
nieważności takich uchwał, należy kwestię reprezentacji spółki w postępowaniu
zabezpieczającym, mającym za przedmiot roszczenie o uchylenie lub stwierdzenie
nieważności uchwał wprowadzających zmiany w składzie zarządu dochodzone
przez osobę odwołaną z zarządu, rozstrzygnąć analogicznie do rozwiązania
przyjmowanego w odniesieniu do reprezentacji spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w sprawie o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał
zgromadzenia wspólników, wytoczonej przez wspólnika będącego członkiem
zarządu pozwanej spółki.
W powoływanej uchwale z dnia 22 października 2009 r., III CZP 63/09,
Sąd Najwyższy przyjął, że zarząd spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie
może działać za spółkę w sprawie o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników,
wytoczonej przez wspólnika będącego jednocześnie członkiem zarządu pozwanej
spółki. W uzasadnieniu uchwały wyjaśnił, że możliwość działania zarządu za
spółkę w sprawie o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników, wytoczonej przez
członków zarządu - wszystkich lub jedynie niektórych, choćby tylko jednego z nich -
wyłącza z wynikającej z art. 201 i 204 k.s.h. ogólnej kompetencji zarządu do
reprezentowania spółki przepis art. 253 § 2 k.s.h. Przepis ten stanowi, że jeżeli
w sporze dotyczącym uchylenia lub stwierdzenia nieważności uchwały wspólników
zarząd nie może działać za spółkę, a brak jest uchwały wspólników o ustanowieniu
pełnomocnika, sąd właściwy do rozstrzygnięcia powództwa wyznacza kuratora
spółki. W ocenie Sądu Najwyższego wyrażonej w omawianej uchwale, potencjalne
niebezpieczeństwo kierowania się przez członka zarządu w takiej sprawie własnym
interesem z uszczerbkiem dla interesów spółki sprzeciwia się działaniu zarządu
za spółkę, co oznacza, że zarząd nie może działać w rozumieniu art. 253 § 2 k.s.h.
w takiej sprawie za spółkę; spółka powinna być w takiej sprawie reprezentowana
przez pełnomocnika lub kuratora, o których mowa w art. 253 § 2 k.s.h. Artykuł 253
§ 2 k.s.h. jest wyrazem ogólniejszej myśli, znajdującej wyraz także w art. 210 k.s.h.
8
(zob. ponadto uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 października
2015 r., III CZP 57/15, nawiązujące w szerzej ujętych rozważaniach do obu tych
przepisów).
Racje przyświecające uchwale Sądu Najwyższego z dnia 22 października
2009 r., III CZP 63/09, są niewątpliwie aktualne także w przypadku spraw
o uchylenie uchwały zgromadzenia wspólników, w których wspólnik będący
jednocześnie członkiem zarządu pozwanej spółki jest jednym tylko z powodów, jak
i w przypadku wszystkich spraw o stwierdzenie nieważności uchwały zgromadzenia
wspólników, w których powodami - jedynymi lub niektórymi - są członkowie zarządu.
Wobec związku, jaki zachodzi pomiędzy postępowaniem o zabezpieczenie
procesowego roszczenia o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał
zgromadzenia wspólników w przedmiocie zmian w składzie zarządu,
dochodzonego przez osobę, która została odwołana z zarządu, a postępowaniem
rozpoznawczym w przedmiocie uchylenia lub stwierdzenia nieważności takich
uchwał, należy rozstrzygając wskazaną wyżej kwestię dotyczącą reprezentacji
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w postępowaniu zabezpieczającym
przyjąć, z tych samych przyczyn, co leżące u podstaw uchwały z dnia
22 października 2009 r., III CZP 63/09, że zarząd nie może działać za spółkę
z ograniczoną odpowiedzialnością w postępowaniu o zabezpieczenie powództwa
o uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwał zgromadzenia wspólników,
wytoczonego przez osobę odwołaną z zarządu samodzielnie lub wespół z innymi
osobami legitymowanymi do tego w myśl art. 250 k.s.h. lub art. 252 § 1 w związku
z art. 250 k.s.h. W przypadku mającego charakter antycypacyjny zabezpieczenia
przez wstrzymanie skuteczności zaskarżonych uchwał przyczyny te zachowują
pełną aktualność.
Mając to na względzie, rozstrzygnięto wskazaną wyżej kwestię, dotyczącą
reprezentacji spółki z ograniczona odpowiedzialnością w postępowaniu
zabezpieczającym, jak w uchwale (art. 390 § 1 k.p.c.). Co do ewentualnej
nieważności postępowania z powodu braku prawidłowej reprezentacji, należy
podzielić pogląd, że jeżeli prawidłowość reprezentacji strony jest przedmiotem
sporu, strona, której ten spór dotyczy, powinna być traktowana jako właściwie
9
reprezentowana dopóty, dopóki brak prawidłowej jej reprezentacji nie zostanie
prawomocnie przesądzony.
W pozostałym zakresie pytania przedstawione Sądowi Najwyższemu przez
Sąd Apelacyjny na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. nie odpowiadały wymaganiom tego
przepisu (co do tych wymagań zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
9 kwietnia 2010 r., III CZP 17/10). Brak w części pytań zagadnień prawnych
budzących poważne wątpliwości w rozumieniu tego przepisu uzasadniał odmowę
podjęcia w tym zakresie uchwały (art. 61 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym, Dz.U. 2013.499 ze zm.).
eb