Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 128/15
POSTANOWIENIE
Dnia 29 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku G. K. – S. i R. K.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Starosty K. oraz E. Spółki Akcyjnej w G.
Oddziału w K.
o ustanowienie służebności przesyłu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 29 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania E. Spółki Akcyjnej
w G. Oddziału w K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 9 października 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 9 października 2014 r. Sąd Rejonowy w K. ustanowił
na nieruchomości w K. przy ul. B. […], stanowiącej działkę nr 7/6, objętej księgą
wieczystą nr […], i na wchodzących w skład nieruchomości w K. przy ul. B. […]
działkach nr 6/1, nr 6/5, nr 7/1, objętej księgą wieczystą nr […], stanowiących
współwłasność wnioskodawców w częściach równych, służebność przesyłu na
rzecz uczestnika postępowania o treści szczegółowo określonej w sentencji
postanowienia, zasądził na rzecz wnioskodawców solidarnie od uczestnika
postępowania 5 710 zł tytułem jednorazowego wynagrodzenia i orzekł o kosztach
postępowania.
Sąd ustali, że z wymienionych wyżej działek tylko działka nr 7/1 jest
zabudowana domem i przylegającym do niego dwoma budynkami gospodarczymi.
Przy granicy działek nr 6/1, nr 6/5 i nr 7/6, w obszarze ul. B. znajdują się trzy słupy,
na których zawieszone są przewody sieci elektrycznej niskiego napięcia, a w
południowo-zachodniej części działki nr 7/6 znajduje się podziemny przewód sieci
elektrycznej niskiego napięcia. Na potrzeby prawidłowej obsługi linii elektrycznej i
jej urządzeń niezbędny jest pas gruntu o szerokości 1 metra, którego przebieg na
nieruchomościach został określony według opinii biegłej L. B.
Lokalizacja sieci elektrycznej nie zmieniła sposobu korzystania
z nieruchomości i nie zakłóci go w przyszłości. Wartość służebności obejmuje więc
tylko wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości w wysokości 5710 zł, mające
charakter świadczenia jednorazowego.
Wojewoda […] decyzją z dnia 23 grudnia 1998 r. stwierdził, że Energetyka K.
SA, będąca następcą prawnym zarządcy gruntów Skarbu Państwa, jakim w dniu 5
grudnia 1990 r. było Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład Energetyczny, nabyła z
dniem 5 grudnia 1990 r. prawo użytkowania wieczystego gruntu Skarbu Państwa o
powierzchni 1,0250 ha, położonego w K. przy ul. W., składającego się z działek nr
6/4, nr 6/5, nr 4/2, nr 5/5, nr 10/2 i nr 10/1 oraz prawo własności budynków i
3
urządzeń trwale związanych z gruntem. Na tych działkach, objętych księgą
wieczystą nr […], znajduje się Główny Punkt Zasilania K.-P.
Sąd pierwszej instancji nie podzielił zarzutu uczestnika postępowania,
że nabył on przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej
służebności przesyłu. Nie zdołał on bowiem wykazać przebiegu służebności
na nieruchomości wnioskodawców. W wypadku zaś przyjęcia, że Skarb Państwa
nabył sporną służebność, uczestnik postępowania powinien - czego jednak
nie zrobił - wykazać, że Skarb Państwa przeniósł na niego nie posiadanie
służebności, lecz prawo służebności z określonym przebiegiem sieci elektrycznej.
Tymczasem uczestnik nie przedstawił na tę okoliczność ani stosownej umowy
w formie aktu notarialnego, ani orzeczenia sądu. W tej sytuacji, w ocenie Sądu
należało uwzględnić żądanie wnioskodawców ustanowienia służebności przesyłu.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w K. oddalił apelację
uczestnika postępowania.
Podzielając ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji,
Sąd odwoławczy podkreślił, że uczestnik postępowania nie sprostał ciężarowi
wykazania posiadania służebności w rozumieniu art. 352 k.c., nie przedstawił
dowodu na okoliczność przebiegu i zakresu posiadania służebności. W ocenie
Sądu w celu wykazania tej okoliczności uczestnik powinien był - czego jednak nie
zrobił - złożyć wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego i dowodu
z oględzin nieruchomości. Sąd drugiej instancji nie znalazł podstaw do
podzielenia zarzutu kwestionującego prawidłowość ustalenia wynagrodzenia
z tytułu służebności przesyłu. Wniosek o przeprowadzenie w postępowaniu
apelacyjnym dowodu z prywatnej opinii biegłego uznał na podstawie art. 381 k.p.c.
za spóźniony; podniósł ponadto, że zawnioskowany dowód nie może stanowić
w rozumieniu art. 278 k.p.c. dowodu z opinii biegłego sądowego.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik uczestnika
postępowania zarzucił naruszenie art. 285, art. 3053
§ 1 k.c., art. 386 § 4 k.p.c.,
art. 626 § 2 w związku z art. 626 § 3 k.p.c. i art. 217 k.p.c. Powołując się na
te podstawy wniósł o uchylenie postanowień Sądów obu instancji i przekazanie
4
sprawy do ponownego rozpoznania bądź o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy rozważyć zasadność drugiej podstawy
kasacyjnej, albowiem w ramach tej podstawy podniesiono zarzuty naruszenia
przepisów postępowania zmierzające do podważenia podstawy faktycznej
zaskarżonego postanowienia. Skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia prawa
materialnego wchodzi natomiast zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony
w postępowaniu apelacyjnym stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego
orzeczenia, nie budzi wątpliwości (por. wyrok Sadu Najwyższego z dnia 26 marca
1997 r., II CKN 60/97 (OSNC 1997, nr 9, poz. 129).
Zdaniem skarżącej postanowienia Sądu pierwszej i drugiej instancji
zostały wydane z naruszeniem art. 217 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu
z opinii biegłego na okoliczność ustalenia wynagrodzenia za ustanowienie
służebności przesyłu, mimo że zgłoszony przez uczestnika postępowania wniosek
dowodowy nie został powołany dla zwłoki, a okoliczności sprawy nie zostały
dostatecznie wyjaśnione.
Przede wszystkim zarzut wydania postanowienia o ustanowieniu służebności
przesyłu przez Sąd pierwszej instancji z naruszeniem art. 217 k.p.c. uchyla się
spod kontroli kasacyjnej, ze względu na charakter skargi kasacyjnej, która jest
środkiem zaskarżenia przysługującym od określonych orzeczeń sądu drugiej
(art. 3981
i art. 5191
k.p.c.), a nie pierwszej instancji. Od orzeczeń sądu pierwszej
instancji przysługuje natomiast apelacja (art. 367 § 1 i art. 518 k.p.c.) i w niej należy
przedstawiać zarzuty naruszenia prawa przez sąd pierwszej instancji. W wypadku
wadliwego – w ocenia skarżącego – rozpoznania zarzutu apelacyjnego przez sąd
drugiej instancji, możliwe jest oparcie skargi kasacyjnej na odpowiedniej podstawie
kasacyjnej z przytoczeniem jednak przepisu prawa regulującego postępowanie
przed sądem drugiej instancji, którego naruszenie spowodowało - zdaniem
skarżącego - wadliwe rozpoznanie zarzutu apelacyjnego. Podniesiony w skardze
kasacyjnej zarzut wydania postanowienia przez Sąd pierwszej instancji
z naruszeniem art. 217 k.p.c. nie został jednak powiązany z naruszeniem
5
odpowiedniego przepisu regulującego postępowanie przed sądem drugiej instancji
(np. art. 378 § 1 k.p.c.), pozostaje on zatem poza kontrola kasacyjną.
Chybiony jest także zarzut wydania zaskarżonego postanowienia
z naruszeniem art. 217 k.p.c. Sąd drugiej instancji nie stosował bowiem tego
przepisu. Zgłoszony zaś w apelacji wniosek o przeprowadzenie dowodu
z prywatnej opinii biegłego został - co wynika wyraźnie z uzasadnienia
zaskarżonego postanowienia - pominięty na podstawie art. 381 k.p.c. Skarga
kasacyjna nie zawiera natomiast zarzutu naruszenia tego przepisu.
Nieuzasadniony jest także zarzut wydania zaskarżonego wyroku
z naruszeniem art. 386 § 4 k.p.c. polegającym - zdaniem skarżącej - „na jego
niezastosowaniu, pomimo przyznania przez Sąd drugiej instancji, że Sąd pierwszej
instancji nie rozpoznał istoty sprawy w zakresie rozpoznania złożonego zarzutu
zasiedzenia służebności gruntowej przesyłu”.
Przede wszystkim uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera - jak
zarzuciła skarżąca - przyznania przez Sąd odwoławczy, że Sąd pierwszej instancji
nie rozpoznał istoty sprawy. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się,
że nierozpoznanie istoty sprawy - w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. - oznacza
zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy prawnej
żądania pozwu (wniosku) albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego
(uczestnika postępowania). Zupełnie obojętna jest przyczyna zaniechania sądu,
może więc tkwić zarówno w pasywności sądu, jak i w błędnym - co pokaże dopiero
kontrola odwoławcza - przyjęciu przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie
(prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo zatrzymania, itp.)
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936,
poz. 315 i z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22,
postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97 i z dnia
3 lutego 2002 r. III CKN 151/98, nie publ., wyroki Sądu Najwyższego z dnia
12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003, nr 3, poz. 36, z dnia 21 października
2005 r., III CK 161/05, nie publ. i z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07,
OSNP 2009, nr 1-2, poz. 1). Taka sytuacja nie zaistniała w sprawie co do
podniesionego przez skarżącą zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej
6
odpowiadającej treści służebności przesyłu. Z motywów rozstrzygnięcia Sądu
pierwszej instancji, które podzielił Sąd odwoławczy, wynika także jednoznacznie,
że merytorycznej ocenie podlegał zarzut - wbrew twierdzeniom skarżącej -
dotyczący nabycia przez Skarb Państwa w drodze zasiedzenia służebności
gruntowej odpowiadającej treści służebności przesyłu.
Nie można również podzielić zarzutu skarżącej, że postanowienia Sąd
pierwszej i drugiej instancji zapadły z naruszeniem art. 626 § 2 i § 3 k.p.c.
polegającym na nieprzeprowadzeniu dowodu z oględzin nieruchomości w celu
ustalenia „zakresu posiadania przez uczestnika postępowania służebności
gruntowej o treści służebności przesyłu urządzeń elektroenergetycznych
posadowionych na nieruchomości wnioskodawców”.
Przytoczony zarzut w zakresie, w jakim dotyczy postanowienia Sądu
pierwszej instancji - z powodów wskazanych przy omawianiu zarzutu naruszenia art.
217 k.p.c. - nie podlega kontroli kasacyjnej. W odniesieniu do postanowienia Sądu
odwoławczego jest natomiast nieuzasadniony. Z treści przepisów art. 626 § 2 i § 3
k.p.c. wynika bowiem wyraźnie, że nałożona na sąd powinność przeprowadzenia
dowodu z oględzin nieruchomości, z wyjątkiem sytuacji w nich określonej,
dotyczy postępowania w sprawie o ustanowienie służebności przesyłu.
Tymczasem omawiany zarzut nie został podniesiony odnośnie ustanowionej na
rzecz wnioskodawców służebności przesyłu, a dotyczy nieobjętego regulacją
przepisów wskazanych jako naruszone podniesionego przez skarżącą zarzutu,
że są podstawy do przesłankowego stwierdzenia, iż Skarb Państwa nabył
w drodze zasiedzenia służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności
przesyłu. Służebność przesyłu i służebność gruntowa odpowiadająca treści
służebności przesyła są - co uszło uwagi skarżącej - odrębnymi konstrukcjami
prawa i nie można ich utożsamiać (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 maja
2013 r., III CZP 18/13, OSNC 2013, nr 12, poz. 139).
Uznanie drugiej podstawy kasacyjnej za nieuzasadnioną oznacza, że Sąd
kasacyjny przy ocenie zarzutów naruszenia prawa materialnego przez ich
niewłaściwe zastosowanie jest związany ustaleniami stanowiącymi podstawę
faktyczną zaskarżonego postanowienia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Mając na względzie
7
te ustalenia, nie można podzielić zarzutu skarżącej, że Sąd odwoławczy
z naruszeniem art. 285 i art. 3053
§ 1 k.c. nie uwzględnił zarzutu skarżącej,
że Skarb Państwa nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową
odpowiadająca treści służebności przesyłu, obciążającą nieruchomość
wnioskodawców. Wiążące w postępowaniu kasacyjnym ustalenia faktyczne
nie dają bowiem podstawy do przyjęcia, że zostały spełnione - jak twierdzi
skarżąca - wszystkie niezbędne przesłanki do stwierdzenia nabycie tej służebności
w drodze zasiedzenia. Ponadto nie mogło dojść do naruszenia art. 3053
§ 1 k.c.,
albowiem zawarta w nim regulacją dotyczy przejścia na inne osoby
(nabywcę przedsiębiorstwa albo nabywcę urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1
k.c.), służebności przesyłu, a nie służebności gruntowej odpowiadającej treści
służebności przesyłu.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
k.p.c.).
eb