Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 września 2013 r.

Sąd Okręgowy w Nowym Sączu – Wydział III Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Zofia Klisiewicz

SSO Urszula Kapustka - sprawozdawca

SSO Katarzyna Kwilosz - Babiś

Protokolant prot. sąd Ewelina Konieczny

po rozpoznaniu w dniu 18 września 2013 r.

na rozprawie

sprawy z powództwa A. P.

przeciwko H. P. i małoletniej K. P. reprezentowanej przez przedstawicielkę ustawową – matkę E. P.

o ustalenie wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego

na skutek apelacji pozwanego H. P.

od wyroku Sądu Rejonowego w Gorlicach

z dnia 29 kwietnia 2013 r., sygn. akt III RC 278/11

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, że uchyla obowiązek alimentacyjny powoda A. P.w stosunku do pozwanego H. P.wynikający z wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 30.01.2009 r., sygn. akt I C 1256/07, za okres od dnia 1.09.2011 r. do dnia 30.06.2012 r. i od dnia 15.11.2012 r. do dnia 24.01.2013 r. oraz obniża – począwszy od dnia 25.01.2013 r. – wysokość alimentów należnych pozwanemu H. P.od powoda, wynikających z w/w wyroku, z kwoty 600 zł do kwoty 400 zł miesięcznie, z tym że orzeka, iż alimenty te będą płatne do rąk pozwanego H. P., do dnia 10 – tego każdego miesiąca, z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności którejkolwiek z rat, a w pozostałej części powództwo w stosunku do pozwanego H. P.oddala;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt III Ca 572/13

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20.09.2011 r. powód A. P. domagał się uchylenia swojego obowiązku alimentacyjnego wobec pozwanego H. P. oraz obniżenia alimentów należnych od niego pozwanej K. P. z kwoty 500 zł do kwoty 300 zł miesięcznie.

Sąd Rejonowy w Gorlicach wyrokiem z dnia 29.04.2013 r. uchylił z dniem 1.09.2011 r. wynikający z wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 30.01.2009 r., sygn. akt I C 1256/07, obowiązek alimentacyjny powoda A. P.w stosunku do pozwanego H. P.(pkt I sentencji), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II sentencji) i zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu (pkt III sentencji).

Sąd Rejonowy ustalił, że wyrokiem z dnia 30.01.2009 r., sygn. akt I C 1256/07, Sąd Okręgowy w Nowym Sączu obciążył rodziców E. P.i A. P.obowiązkiem utrzymania małoletnich dzieci H. P.i K. P.i zasądził od A. P.na rzecz H. P.alimenty w kwotach po 600 zł miesięcznie, a na rzecz K. P.alimenty w kwotach po 500 zł miesięcznie, a nadto ustalił miejsce pobytu małoletnich dzieci przy matce. H. P.miał wówczas 14 lat i był uczniem trzeciej klasy gimnazjum, a K. P.miała 7 lat i była uczennicą pierwszej klasy szkoły podstawowej. E. P.pracowała jako nauczycielka z wynagrodzeniem 2 100 zł miesięcznie. A. P.nigdzie wówczas nie pracował, utrzymywał się z oszczędności, mieszkał wraz z konkubiną i ich 15 – miesięcznym synem.

Aktualnie powód A. P.mieszka w domu swoich rodziców w U.razem z konkubiną i ich wspólnym pięcioletnim synem. Razem z nimi od dnia 1.09.2011 r. zamieszkał pozwany H. P., który uczęszczał wówczas do szkoły zawodowej w N.. Powód pokrywał koszty utrzymania pozwanego H., na które składały się wydatki na wyżywienie, zakup odzieży, przyborów szkolnych, biletu miesięcznego na dojazd do szkoły oraz kieszonkowe. Zarówno powód, jak i E. P.dawali pozwanemu H.prezenty typu telefon komórkowy, czy też gotówkę. W czerwcu 2012 r. pozwany H. P.ukończył szkołę zawodową i zdobył zawód mechanika pojazdów samochodowych. Od września 2012 r. pozwany H. P.jest słuchaczem (...) Technikum Zawodowego w D., w którym nauka odbywa się w systemie zaocznym, dwa razy w tygodniu, z tym że uczniowie nie mają obowiązku uczestniczenia we wszystkich zajęciach – jeżeli są nieobecni mogą droga mailową wysłać pracę pisemną na zaliczenie. W miesiącach lipiec, sierpień i do połowy września 2012 r. pozwany H. P.mieszkał z matką w D., następnie mieszkał z powodem do 8.03.2013 r., po czym w okresie od 8.03.2013 r. do 3.04.2013 r. znowu z matką, a od 3.04.2013 r. ponownie z powodem. Od połowy września 2012 r. do połowy stycznia 2013 r. pozwany H. P.pracował wraz z powodem w firmie prowadzonej przez konkubinę powoda i otrzymywał z tego tytułu wynagrodzenie. W grudniu 2012 r. powód opłacił pozwanemu koszt kursu na prawo jazdy. Od połowy stycznia 2013 r. pozwany H. P.nigdzie nie pracuje, nie szuka pracy w zawodzie mechanika samochodowego, pomaga wujkowi przy pracach w lesie i w gospodarstwie, za co otrzymuje pieniądze, które przeznacza na papierosy. Wieczory spędza w towarzystwie kolegów, a potem odsypia w ciągu dnia.

Powód jest zatrudniony w firmie swojej konkubiny i otrzymuje wynagrodzenie w kwocie 1 200 zł miesięcznie. Konkubina powoda osiąga dochód w wysokości około 1 900 zł miesięcznie. Syn powoda z konkubinatu uczęszcza do przedszkola, za które odpłatność wynosi 115 zł miesięcznie. Powód i jego konkubina wspólnie z rodzicami powoda ponoszą koszty utrzymania domu płacąc miesięcznie 150 zł z tytułu partycypowania w opłatach za energię elektryczną i gaz oraz ponoszą sezonowo koszt zakupu opału w wysokości 1 500 zł. Powód i jego konkubina spłacają kredyty w ratach wynoszących łącznie 900 zł miesięcznie.

K. P. ma 12 lat i zamieszkuje z matką.

E. P. pracuje jako nauczyciel z wynagrodzeniem 2 500 zł netto. Wynajmuje pokój w U. płacąc z tego tytułu czynsz w kwocie 600 zł miesięcznie. Ponadto wynajmuje mieszkanie w D. i płaci za nie czynsz w wysokości 1 000 zł miesięcznie.

Sąd Rejonowy uznał, że pozwany H. P. od dnia 1.09.2011 r. pozostawał na utrzymaniu powoda, który zapewniał mu mieszkanie, wyżywienie, przekazywał pieniądze na podręczniki i pomoce szkolne, płacił za bilet miesięczny, dawał kieszonkowe i stan taki trwał do ukończenia przez pozwanego szkoły i uzyskania zawodu mechanika pojazdów samochodowych. Sąd wskazał, że po ukończeniu szkoły zawodowej pozwany nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się, bowiem nie szuka pracy w zawodzie mechanika, spędza czas z kolegami, a w ciągu dnia śpi. Zdaniem Sądu Rejonowego taka postawa pozwanego nie zasługuje na aprobatę i uzasadnia uchylenie się przez powoda od świadczeń alimentacyjnych względem pozwanego w oparciu o przepis art. 133 § 3 k.r.o.

W ocenie Sądu Rejonowego nie zachodzą natomiast przesłanki z art. 138 k.r.o. do obniżenia wysokości alimentów zasądzonych na rzecz pozwanej K. P..

Z przytoczonych względów Sąd Rejonowy uchylił z dniem 1.09.2011 r. obowiązek alimentacyjny powoda względem pozwanego H. P. i oddalił powództwo o obniżenie alimentów na rzecz pozwanej K. P.. Z uwagi na częściowe uwzględnienie żądań Sąd Rejonowy zniósł wzajemnie między stronami koszty procesu.

Wyrok powyższy w części obejmującej rozstrzygnięcie zawarte w punkcie I wyroku zaskarżył pozwany H. P. apelacją, w której zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego, art. 133 § 3 k.r.o. poprzez błędne uznanie, iż pozwany nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się, gdy faktycznie pozwany nadal się kształci w celu uzyskania odpowiednich kwalifikacji zawodowych oraz podejmował i podejmuje różne prace dorywcze, zarówno u ojca, jak i wujka;

2. naruszenie art. 233 § 1 i 2 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, w szczególności poprzez dokonaną wybiórczo oraz wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego ocenę zeznań pozwanego oraz E. P. i w konsekwencji błędne przyjęcie, że pozwany mieszka u powoda i pozostaje na jego utrzymaniu oraz że w okresie od 1.09.2011 r. do chwili obecnej pozwany otrzymywał od powoda pomoc finansową niezbędną do utrzymania i kontynuowania nauki;

3. naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez odmówienie mocy dowodowej zeznaniom pozwanego i jego matki E. P. dotyczących faktycznego okresu zamieszkiwania pozwanego wraz z powodem w domu babci, dostarczaniu środków utrzymania pozwanemu przez jego matkę, uczęszczania do szkoły, poszukiwania i wykonywania pracy zarobkowej oraz spędzania przez pozwanego czasu wolnego;

4. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i mający wpływ na jego treść, polegający na:

a) mylnym i nieuzasadnionym przyjęciu, iż skoro zajęcia w szkole pozwanego nie są obowiązkowe, to nie musi on na nie uczęszczać i powinien w tym czasie pracować,

b) nieuwzględnieniu faktu, że pozwany podejmował prace zarobkowe na rzecz powoda, jak również na rzecz wujka oraz że zamieścił w Internecie ogłoszenie o poszukiwaniu pracy;

c) przyjęciu przez Sąd z urzędu, iż pozwany, pomimo młodego wieku oraz uczęszczania do płatnej szkoły jeszcze przez okres dwóch lat, powinien sam zarobić na swoje utrzymanie, a nie wymagać pomocy od ojca;

d) uznaniu za prawdziwe i wiarygodne słów pozwanego, które w rzeczywistości zostały wyrwane z kontekstu i przeinaczone, w szczególności, iż pozwany pali papierosy, noce spędza z kolegami, a w dzień śpi i nie chce mu się pracować, jak również nieuwzględnienie stanu psychicznego pozwanego, który podczas rozprawy płakał, gdyż był zdenerwowany i nieporadny, a Sąd nie przyznał mu pełnomocnika z urzędu.

Podnosząc powyższe zarzuty pozwany H. P. wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja okazała się częściowo uzasadniona.

Sąd Rejonowy uchylił z dniem 1.09.2011 r. obowiązek alimentacyjny powoda A. P. względem pozwanego H. P. wynikający z wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 30.01.2009 r., sygn. akt I C 1256/07, przyjmując że od dnia 1.09.2011 r. do czasu ukończenia nauki w szkole zawodowej pozwany był na wyłącznym utrzymaniu powoda, a po ukończeniu szkoły nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Sąd Okręgowy akceptuje ustalenie, że w okresie od 1.09.2011 r. do 30.06.2012 r. pozwany H. P. pozostawał na utrzymaniu ojca – powoda A. P.. Okoliczność powyższa wynika nie tylko z dowodu z przesłuchania powoda, ale także z zeznań świadka P. P. i przesłuchania pozwanego.

Za udowodniony uznał także Sąd Okręgowy fakt, iż pozwany pozostawał na utrzymaniu ojca w okresie od 15.11.2012 r. do 24.01.2013 r. Z twierdzeń pozwanego (k. 155), które Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne wynika, że w tym okresie powód i pozwany podejmowali różne prace budowlane i powód pokrywał koszty utrzymania syna w ten sposób, że zapewniał mu wyżywienie, w połowie listopada dał mu 1 000 zł, w grudniu 2012 r. opłacił mu kurs prawa jazdy, a ponadto przekazywał mu po 100 zł na pokrycie kosztów utrzymania w czasie weekendów spędzanych przez pozwanego w D.. W tym zakresie twierdzenia pozwanego różniły się od twierdzeń powoda jedynie co do oznaczenia początkowego terminu, w którym trwał powyższy stan rzeczy. Mianowicie powód utrzymywał, że taki stan rzeczy miał miejsce począwszy od 15.09.2012 r., ale swych twierdzeń w żaden sposób nie wykazał, mimo że na nim spoczywał ciężar dowodu zgodnie z art. 6 k.c.

Co do pozostałego okresu objętego pozwem powód nie wykazał, by pozwany pozostawał na jego utrzymaniu.

Niespornym jest, że z mocy wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu dnia 30.01.2009 r., sygn. akt I C 1256/07, powód zobowiązany został do płacenia alimentów na rzecz syna H. w kwotach po 600 zł miesięcznie. Formalnie zatem powód powinien był spełniać swój obowiązek alimentacyjny wobec syna w formie pieniężnej.

W świetle poczynionych ustaleń faktycznych Sąd Okręgowy uznał, że w okresach od 1.09.2011 r. do 30.06.2012 r. i od 15.11.2012 r. do 24.01.2013 r. powód realizował w naturze swój obowiązek alimentacyjny wobec pozwanego H. P. wynikający ze wskazanego wyżej wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu.

Przepis art. 138 k.r.o. stanowi, że w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.

W okolicznościach niniejszej sprawy – na podstawie w/w przepisu – uzasadniona była zmiana wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 30.01.2009 r. w części dotyczącej alimentów zasądzonych od A. P. na rzecz H. P. polegająca na zniesieniu nałożonego na A. P. obowiązku zapłaty rat alimentacyjnych w okresach od 1.09.2011 r. do 30.06.2012 r. i od 15.11.2012 r. do 24.01.2013 r., a to z uwagi na zmianę stosunków polegającą na spełnianiu przez zobowiązanego tego obowiązku w naturze.

Powyższemu rozstrzygnięciu nie sprzeciwia się podnoszona przez matkę pozwanego E. P. okoliczność, iż w w/w okresach również ona ponosiła koszty utrzymania pozwanego w ten sposób, że kupiła mu spodnie, dresy, bieliznę oraz leki, a także utrzymywała pozwanego w czasie, gdy ją odwiedzał. W odpowiedzi na pozew E. P. podała, że syn przebywał u niej od 28.10.2011 r. do 4.11.2011 r. i od 12.12.2011 r. do 5.01.2012 r. (k. 25). Jeśli bowiem E. P. w taki właśnie sposób przyczyniała się do pokrycia usprawiedliwionych potrzeb syna, czyniła to w wykonaniu własnego obowiązku alimentacyjnego, spoczywającego na niej na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 30.01.2009 r., którym orzeczono, że obowiązkiem utrzymania H. P. obciążeni zostali oboje rodzice.

Zdaniem Sądu Okręgowego brak było natomiast podstaw do zastosowania w sprawie przepisu art. 133 § 3 k.r.o., który stanowi, że rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Sąd Rejonowy uznał, że po ukończeniu szkoły pozwany H. P. nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się i w związku z powyższym przyjął, że począwszy od ukończenia przez pozwanego szkoły spełnione zostały przesłanki z art. 133 § 3 k.r.o. do uchylenia obowiązku alimentacyjnego powoda.

Sąd Okręgowy nie podziela powyższego stanowiska. Na marginesie zauważyć należy, że ani w pozwie, ani w pismach procesowych powód zastępowany począwszy od dnia 28.11.2011 r. przez profesjonalnego pełnomocnika domagając się uchylenia obowiązku alimentacyjnego nie powoływał się na przesłanki z art. 133 § 3 k.r.o. Natomiast jako okoliczności uzasadniające uwzględnienie powództwa podawał pozostawanie pozwanego na jego wyłącznym utrzymaniu oraz pogorszenie się jego sytuacji majątkowej.

W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał podstaw do przyjęcia, że pozwany uzyskał w pełni możliwość samodzielnego utrzymania się. Z akt sprawy wynika, że w czerwcu 2012 r. pozwany ukończył wprawdzie szkołę zawodową, ale nie zdał kończącego tę szkołę egzaminu praktycznego (pismo E. P.z dnia 10.07.2012 r. – k. 101), co uniemożliwia przyjęcie, że uzyskał konkretny zawód dający możliwość zatrudnienia. Bezpośrednio po zakończeniu nauki w szkole zawodowej pozwany podjął dalsze kształcenie. Od września 2012 r. jest słuchaczem (...) Technikum Zawodowego w D., w zawodzie technik mechanik, w którym nauka odbywa się w systemie zaocznym, tj. dwa razy w tygodniu, a termin zakończenia nauki przewidziany jest na 31.08.2015 r.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie można w takiej sytuacji odmówić pozwanemu prawa do dalszego kształcenia się celem podniesienia kwalifikacji.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy uznał, że pozwany nie usamodzielnił się jeszcze w pełni. Podjęta przez niego nauka powoduje, że jego możliwości zarobkowe są ograniczone, aczkolwiek niewykluczone. W sytuacji, gdy nauka w szkole odbywa się dwa razy w tygodniu, możliwe jest – zdaniem Sądu Okręgowego – połączenie nauki z pracą zarobkową, co zresztą pozwany udowodnił swoim zachowaniem podejmując prace budowlane wraz ze swoim ojcem, czy pracując dorywczo w swego wujka.

Nie można podzielić w pełni ustalenia Sądu Rejonowego, który podał że pozwany nie pracuje i nie szuka zatrudnienia. Wprawdzie ustalenia te zostały oparte na stwierdzeniach samego pozwanego, to jednak zauważyć trzeba, że pozwany składał zeznania w stanie wysokiego zdenerwowania i stresu, w protokole rozprawy odnotowano że „pozwany w czasie przesłuchania cały czas płacze” (k. 155). Ponadto – mimo stwierdzeń pozwanego - w rzeczywistości pozwany podejmował pracę zarobkową, pracował wraz z ojcem i u wujka, jak również poszukuje zatrudnienia, o czym świadczą ogłoszenia zamieszczone przez niego w internecie (k. 177, 178).

W sprawie brak było zatem podstaw do uwzględnienia powództwa o uchylenie obowiązku alimentacyjnego za dalsze okresy niż wskazane wyżej. Powództwo w tym zakresie należało potraktować jako za daleko idące, co nie stało na przeszkodzie przyjęciu, że stwierdzona w sprawie zmiana stosunków polegająca przede wszystkim na uzyskaniu przez pozwanego pełnoletniości i ograniczonej możliwości zarobkowania uzasadniała – na podstawie art. 138 k.r.o. - zmianę orzeczenia w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego poprzez obniżenie dotychczasowych alimentów z kwoty 600 zł do kwoty 400 zł miesięcznie, począwszy od dnia 25.01.2013 r.

W ocenie Sądu Okręgowego koszty utrzymania pozwanego zamykają się w kwocie około 1 000 zł miesięcznie.

Powód A. P. powinien partycypować, począwszy od dnia 25.01.2013 r., w kosztach utrzymania syna kwotą 400 zł. Jest ona adekwatna do jego możliwości majątkowych i zarobkowych. Możliwości te – w porównaniu do daty wyrokowania w sprawie I C 1256/07 Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, zmieniły się tylko o tyle, że obecnie powód nie posiada już oszczędności, którymi dysponował poprzednio. Powód oprócz pozwanego, ma na utrzymaniu małoletnie dzieci: córkę K. P., na którą płaci alimenty w kwocie 500 zł miesięcznie oraz syna ze związku z konkubiną.

Obowiązek alimentacyjny wobec pozwanego spoczywa także na jego matce E. P., która jest w stanie alimentować syna kwotą około 200 zł – 300 zł miesięcznie. Sąd Okręgowy miał przy tym na uwadze, że w dacie wyrokowania w sprawie I C 1256/07 Sądu Okręgowego w Nowym Sączu E. P.otrzymywała wynagrodzenie w kwocie 2 100 zł, w czasie niniejszego postępowania w wysokości 2765 zł netto, a od dnia 1.09.2013 r. w związku z ograniczeniem wymiaru zatrudnienia do 14/18 godzin tygodniowo, wynagrodzenie to zostało jej zmniejszone proporcjonalnie do zatrudnienia (zaświadczenie o wysokości wynagrodzenia z dnia 7.02.2012 r. – k. 29, decyzja Dyrektora Zespołu Szkół w U.z dnia 16.05.2013 r. – k. 179). Na E. P.ciąży także obowiązek alimentacyjny wobec jej córki K. P..

Pozwany H. P. winien – zdaniem Sądu Okręgowego – z uwagi na swoją pełnoletniość i naukę w systemie zaocznym, podjąć zatrudnienie, by wspomóc w swoim utrzymaniu rodziców i zarobić na pozostałe koszty swego utrzymania.

Reasumując Sąd Okręgowy uznał, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy dawał podstawę do uchylenia ciążącego na powodzie z mocy wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 30.01.2009 r. obowiązku zapłaty na rzecz pozwanego rat alimentacyjnych w okresach od 1.09.2011 r. do 30.06.2012 r. i od 15.11.2012 r. do 24.01.2013 r., z uwagi na zmianę stosunków polegającą na spełnianiu przez zobowiązanego tego obowiązku w naturze oraz do obniżenia – począwszy od 25.01.2013 r. – zasądzonych alimentów z kwoty 600 zł do kwoty 400 zł wobec zmiany stosunków polegającej na uzyskaniu przez pozwanego pełnoletności i uzyskaniu przez niego ograniczonych możliwości zarobkowania. Dalej idące powództwo – jako niezasadne – podlegało oddaleniu.

Z przytoczonych wyżej względów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 138 k.r.o., art. 386 § 1 k.p.c. i art. 385 k.p.c. Mając na uwadze fakt, że apelacja została uwzględniona częściowo, o kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o przepis art. 100 zd. 1 k.p.c.

(...)