Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KO 98/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Włodzimierz Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Puszkarski
SSN Barbara Skoczkowska
Protokolant Anna Kowal
w sprawie M. T.
dotyczacej postępowania o stwierdzenie zgodności z prawdą oświadczenia
lustracyjnego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w dniu 26 kwietnia 2016 r.,
kwestii wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 października 2011 r., zmieniającym
orzeczenie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 17 sierpnia 2010 r.,
1. wznawia postępowanie i uchyla zaskarżone orzeczenie oraz
zmienione nim orzeczenie Sądu Okręgowego w K.
z dnia 17 sierpnia 2010 r.,
2. na podstawie art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. umarza postępowanie
lustracyjne wobec M. T.,
3. zasądza zwrot opłaty od wniosku uiszczonej przez
wnioskodawczynię,
4. kosztami postępowania obciąża Skarb Państwa.
2
UZASADNIENIE
Obrońca M. T. złożył do Sądu Najwyższego wniosek o wznowienie
postępowania zakończonego orzeczeniem Sądu Apelacyjnego z dnia 20
października 2011 r., sygn. akt II AKa …/10, którym zmieniono orzeczenie Sądu
Okręgowego w K. z dnia 17 sierpnia 2010 r., sygn. akt XXI K …/09. Sąd Apelacyjny
uznał, że M. T. złożyła niezgodne z prawdą oświadczenie, o którym mowa w art. 6
ust. 1 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach
bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób
pełniących funkcje publiczne.
Obrońca M.T., powołując się na treść art. 540 § 2 k.p.k. podniósł, że z uwagi
na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 kwietnia 2015 r., sygn. akt P 31/12, w
którym stwierdzono niezgodność z Konstytucją przepisu art. 80 ustawy z dnia 27
lipca 2001 r. o ustroju sądów powszechnych w zakresie, w jakim nie obejmuje on
odpowiedzialności za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego,
tj. nie wymaga dla pociągnięcia do odpowiedzialności na podstawie ustawy
lustracyjnej uprzedniego zezwolenia stosownego Sądu Dyscyplinarnego, spełnione
zostały przesłanki do wznowienia postępowania lustracyjnego.
Prokurator Prokuratury Krajowej w pisemnym stanowisku z dnia 5 kwietnia
2016 r. wniósł o nieuwzględnienie wniosku pełnomocnika M. T.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Wnioskodawca wskazuje, że podstawa wznowienia postępowania określona
w art. 540 § 2 k.p.k. winna być interpretowana szeroko. Autor wskazuje, powołując
się na poglądy doktryny, że ów uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny
z Konstytucją przepis prawny, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie
może być także przepisem procesowym, a nie wyłącznie materialnoprawną
podstawą wyroku.
Podkreślić wypada, że tzw. wznowienie propter decreta nie jest w praktyce
wymiaru sprawiedliwości często spotykanym przypadkiem, stąd nie opracowano w
judykaturze kompleksowych kryteriów uznania, które przepisy stanowią w
rozumieniu tego przepisu podstawę wydania orzeczenia. Tytułem przykładu
chociażby w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2010 r. (sygn. akt IV KO
3
137/09; OSNKW 2010/4/39) wskazano, że „przewidziany w art. 540 § 2 k.p.k.
wymóg stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z ustawą
zasadniczą przepisu, który był podstawą orzeczenia, to nie tylko stwierdzenie tej
niezgodności wprost wobec przepisu, w oparciu o który wydano orzeczenie
sądowe, ale także stwierdzenie jej przez Trybunał w stosunku do przepisu ustawy
wprowadzającej ten przepis, bez względu na powody, z jakich doszło do
stwierdzenia tej niekonstytucyjności, gdyż także wówczas, sam wprowadzony w ten
sposób, czyli niezgodnie z Konstytucją, przepis prawa będący następnie podstawą
orzeczenia, traci swą moc.” Sąd Najwyższy przesądził w tym wyroku, że nie można
do zakresu zastosowania art. 540 § 2 k.p.k. podchodzić nazbyt formalnie i zawężać
go jedynie do przypadków uznania za niekonstytucyjne przepisów expressis verbis
wskazanych w sentencji orzeczenia.
Podstawą orzeczenia są bowiem nie tylko przepisy prawa materialnego, ale
także szereg norm o charakterze procesowym, które legitymizują pociągnięcie do
odpowiedzialności danej osoby. Do tej grupy zaliczyć należy przepisy procedury
karnej regulujące niektóre tzw. negatywne przesłanki odpowiedzialności, które
niezależnie od jej materialnoprawnej podstawy przesądzają w ogóle o możliwości
procedowania w danej sprawie. Stanowią one wobec tego bezpośrednio podstawę
orzeczenia w tym sensie, że sąd bada ich spełnienie z urzędu także w fazie
wydawania orzeczenia, zaś wydanie rozstrzygnięcia (z uwagi na obligatoryjny
charakter decyzji procesowej z art. 17 § 1 k.p.k.) stwarza domniemanie, że żadna z
nich nie wystąpiła w danej sprawie.
Z uwagi na ramy wniosku o wznowienie w niniejszej sprawie skoncentrować
należy się jedynie na okoliczności z art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k., czyli braku
wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od
osoby uprawnionej. W przypadku sędziego sądu powszechnego zezwolenia
takiego udziela Sąd Dyscyplinarny – Sąd Apelacyjny w pierwszej instancji (art. 110
ust. 1 u.s.p.). Brak wystąpienia tej negatywnej przesłanki musi być aktualny nie
tylko przed wszczęciem postępowania karnego wobec osoby, ale pozostawać
aktualny w trakcie całego jego toku. Sam przepis art. 17 § 1 k.p.k. przewiduje
bowiem obowiązek niewszczynania, ale także umorzenia postępowania już
wszczętego, gdy zaktualizuje się któraś z negatywnych przesłanek procedowania.
4
Trybunał Konstytucyjny uznał w wyroku P 31/12, że z uwagi na szczególny
charakter postępowania lustracyjnego oraz funkcje, jakie dla zabezpieczenia
niezawisłości sędziowskiej pełni immunitet, jedynym zgodnym z Konstytucją
rozwiązaniem jest konieczność każdorazowego uzyskiwania zezwolenia Sądu
Dyscyplinarnego do uruchomienia procedury przewidzianej w ustawie lustracyjnej
(„Biorąc pod uwagę represyjność postępowania lustracyjnego, czyniącą
odpowiedzialność za złożenie niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego
bardzo podobną do wąsko rozumianej odpowiedzialności karnej, oraz
uwzględniając fundamentalną dla porządku prawnego rolę władzy sądowniczej i w
związku z tym konieczność zagwarantowania jej niezależności, a jej piastunom
niezawisłości w orzekaniu, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w postępowaniu
lustracyjnym przysługuje sędziemu, oprócz innych konstytucyjnych gwarancji, także
gwarancja w formie immunitetu, o którym mowa w art. 181 Konstytucji.”) Nie ma
zatem żadnej wątpliwości, że gdyby postępowanie w oparciu o ustawę lustracyjną
wobec sędziego miało być wszczęte po wejściu w życie wskazanego wyroku
Trybunału, lub takowe już było w toku – obowiązkiem organu je prowadzącego
byłaby weryfikacja, czy dysponuje on stosownym zezwoleniem. Nie byłoby zatem
możliwe wydanie orzeczenia bez przesądzenia braku występowania przesłanki z
art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k.
Mając na uwadze specyfikę wznowienia postępowania na podstawie art. 540
§ 2 k.p.k. uznać należy, że prezentowane rozstrzygnięcie Trybunału
Konstytucyjnego ma przełożenie także na zakończone już sprawy lustracyjne
sędziów, w których nie uzyskano stosownego zezwolenia, o jakim mowa w art. 17 §
1 pkt 10 k.p.k. Dla zapewnienia zgodnego z Konstytucją standardu postępowania
wobec sędziego w procedurze lustracyjnej, konieczne jest wzruszenie
prawomocnego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie oraz uchylenie go i umorzenie
postępowania lustracyjnego z uwagi na wystąpienie negatywnej przesłanki
procesowej.
kc
5