Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 213/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa A. M.
przeciwko Szpitalowi Wojewódzkiemu […]
o ustalenie zatrudnienia na czas nieokreślony,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P.
z dnia 7 marca 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od powódki na rzecz strony pozwanej 120 (sto
dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
W pozwie z 5 maja 2013 r., skierowanym przeciwko Szpitalowi
Wojewódzkiemu […], powódka A. M. wniosła o ustalenie, że pozostaje z pozwanym
2
w stosunku pracy na czas nieokreślony oraz o zasądzenie kosztów procesu. W
odpowiedzi na pozew pozwany Szpital wniósł o oddalenie powództwa oraz o
zasądzenie kosztów procesu. Na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2013 r., pełnomocnik
powódki zmodyfikował żądanie, wnosząc o ustalenie, że z dniem 23 sierpnia 2011
r. umowa o pracę powódki uległa przekształceniu w umowę o pracę na czas
nieokreślony. Pełnomocnik pozwanego konsekwentnie wnosił o oddalenie
powództwa.
Wyrokiem z 9 sierpnia 2013 r., Sąd Rejonowy oddalił powództwo i zasądził
od powódki na rzecz pozwanego 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego.
Sąd Rejonowy ustalił, że w 2006 r. pozwany Szpital Wojewódzki zobowiązał
się do prowadzenia specjalizacji lekarzy, wymienionych w załączniku do umowy (w
tym powódki), zgodnie z programem specjalizacji i planem jej odbywania oraz na
zasadach określonych w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 20 października 2005 r.
w sprawie specjalizacji lekarzy. Powódka została zatrudniona w pozwanym Szpitalu
na podstawie umowy o pracę na czas określony od 1 marca 2007 r. do 28 lutego
2011 r. na stanowisku lekarza - młodszego asystenta, w celu doskonalenia
zawodowego obejmującego realizację programu specjalizacji w ramach
szkoleniowego etatu rezydenckiego. W tym samym celu powódka zawarła z
pozwanym Szpitalem kolejną umowę o pracę na okres od 1 marca do 17 września
2011 r. Następnie na prośbę powódki, po zakończeniu rezydentury, strony zawarły
kolejną umowę na okres od 18 września 2011 r. do 30 kwietnia 2012 r. - do czasu
zdania przez powódkę egzaminu specjalizacyjnego. Po zdaniu egzaminu została
pomiędzy stronami zawarta umowa o pracę na okres od 1 maja 2012 do 31 marca
2013 r. Po upływie czasu trwania ostatniej umowy powódka otrzymała świadectwo
pracy. Sąd Rejonowy wykazał również, że ustalenie, że umowa o pracę zawarta na
czas określony uległa z dniem 23 sierpnia 2011 r. przekształceniu w umowę o
pracę na czas nieokreślony jest powódce potrzebne do uzyskania odszkodowania
w związku niezastosowaniem przez pozwanego okresu wypowiedzenia umowy o
pracę.
W ocenie Sądu, w opisanych okolicznościach faktycznych powództwo nie
zasługuje na uwzględnienie. Art. 189 k.p.c. uzależnia uwzględnienie powództwa o
3
ustalenie od istnienia interesu prawnego. Powszechnie przyjmuje się przy tym, że
powód nie ma interesu prawnego w domaganiu się ustalenia, jeżeli może osiągnąć
ochronę swych praw w drodze wytoczenia powództwa o świadczenie lub o
ukształtowanie prawa lub stosunku prawnego. Nadto postępowanie sądowe o
ustalenie nie może być środkiem do uzyskania dowodów w innym postępowaniu.
Zdaniem Sądu Rejonowego A. M. nie miała interesu prawnego w żądanym
ustaleniu. Powódka jednoznacznie bowiem wskazała, że przedmiotowe ustalenie
jest jej potrzebne do uzyskania świadczenia w postaci odszkodowania, co wyklucza
powództwo o ustalenie. Powódka miała możliwość wystąpienia z powództwem o
świadczenie. W takim procesie Sąd przesłankowo musiałby badać, czy pomiędzy
stronami nadal trwa stosunek pracy. Na marginesie Sąd Rejonowy, po dokonaniu
wykładni przepisów ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu
ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (Dz.U. Nr 125, poz. 1035 ze
zm.), wskazał, że chybiony był podnoszony przez powódkę zarzut nieważności
umowy o pracę w części, w której przewidywała ona trwanie umowy o pracę na
czas określony dłuższy niż 24 miesiące. Sąd wskazał, że w uchwale z 9 sierpnia
2012 r., w sprawie II PZP 5/12, Sąd Najwyższy stwierdził, że umowa o pracę
zawarta przed dniem 22 sierpnia 2009 r. rozwiązuje się w przewidzianym dla niej
terminie, choćby trwała ponad 24 miesiące po dniu 21 sierpnia 2009 r. (art. 13 ust.
1 w związku z art. 35 ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu
ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców, Dz.U. Nr 125, poz. 1035 ze
zm.). Treść powyższej uchwały, w ocenie Sądu Rejonowego, można było odnieść
do stanu faktycznego przedmiotowej sprawy.
Sąd Okręgowy po rozpoznaniu apelacji powódki, wyrokiem zaskarżonym
rozpoznawaną skargą kasacyjną, oddalił apelację i zasądził od powódki na rzecz
pozwanego Szpitala 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję
odwoławczą.
Sąd Okręgowy uznał przedstawione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia
faktyczne i wnioski prawne za prawidłowe i zgodne z obowiązującymi przepisami,
przyjmując je za własne.
Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 189 k.p.c. Sąd
odwoławczy stwierdził, że Sąd pierwszej instancji słusznie uznał, że powódka nie
4
miała interesu prawnego w żądanym ustaleniu. Powódka miała możliwość
wystąpienia z powództwem o świadczenie (odszkodowanie). Sąd Okręgowy
podkreślił również, że powódka podjęła skierowane przeciwko pozwanemu
działania zmierzające do ustalenia odmiennego, niż wynikający z łączącej strony
umowy, stosunku pracy dopiero trzy tygodnie po jego ustaniu. Przy czym, jak
zauważył Sąd, wystawione powódce 2 kwietnia 2013 r. świadectwo pracy wyraźnie
wskazywało, że umowa o pracę uległa rozwiązaniu z upływem terminu, na który
była zawarta, czego powódka nie kwestionowała. Dlatego Sąd Okręgowy w pełni
podzielił ocenę prawną dokonaną przez Sąd pierwszej instancji, uznając wydane w
sprawie rozstrzygnięcie za prawidłowe. Na marginesie Sąd Okręgowy stwierdził
również, że podziela poczynione przez Sąd Rejonowy rozważania w zakresie
uznania, że umowa o pracę zawarta przed dniem 22 sierpnia 2009 r. rozwiązuje się
w przewidzianym dla niej terminie, choćby trwała ponad 24 miesiące po dniu 21
sierpnia 2009 r. (art. 13 ust. 1 w związku z art. 35 ustawy z 1 lipca 2009 r. o
łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców,
Dz.U. Nr 125, poz. 1035 ze zm.), co znajduje potwierdzenie w uchwale Sądu
najwyższego z 9 sierpnia 2012 r., w sprawie III PZP 5/12. Przyjęcie powyższego
stanowiska czyni roszczenie powódki bezprzedmiotowym, tym bardziej, że
dokonując oceny jego zasadności nie można pominąć charakteru zawieranych z
pozwanym przez powódkę umów - etat rezydencki, które z istoty swej miały
charakter umów czasowych. Zgodnie bowiem z treścią § 17 ust. 2 obowiązującego
wówczas Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy
dentystów z 20 października 2005 r. (Dz.U. Nr 213, poz. 1779), okres na jaki
zawierana jest umowa o pracę w ramach rezydentury, odpowiada okresowi trwania
specjalizacji. Przedłużenie okresu trwania specjalizacji w ramach rezydentury
łącznie nie może być dłuższe niż o rok, z zastrzeżeniem przypadków wskazanych
w § 17 ust. 5 rozporządzenia.
Powódka zaskarżyła powyższy wyrok Sądu Okręgowego w całości.
Skarżąca zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ
na wynik sprawy, a mianowicie:
a) art. 233 § 1 w związku z art. 382, w związku z art. 227 i w związku z
art. 391 k.p.c., w zakresie w jakim Sąd Okręgowy nie dokonał wszechstronnego
5
rozważenia treści pisma pochodzącego od pozwanego datowanego na 9 kwietnia
2013 r., w kontekście zbadania, czy powódka miała interes prawny w wytoczeniu
powództwa, wskazując że zarzut sformułowany w apelacji wyraźnie dotykał tej
kwestii, lecz pozostała ona rozważeniem Sąd Okręgowego, który nawet w
uzasadnieniu nie wymienił tego dowodu, a jedynie lakonicznie stwierdził, że
dowody zostały ocenione prawidłowo, a zarzut w tym zakresie stanowi jedynie
polemikę;
b) art. 189 k.p.c., w zakresie w jakim Sąd Okręgowy uznał, że powódka nie
miała interesu prawnego w ustaleniu, że z dniem 23 sierpnia 2011 r. jej umowa o
pracę uległa przekształceniu w umowę o pracę na czas nieokreślony, gdyż miała
możliwość wystąpienia z powództwem o świadczenie (odszkodowanie);
c) art. 378 § 1 k.p.c., w zakresie w jakim Sąd Okręgowy nie rozstrzygnął
zarzutu naruszenia art. 44, art. 45 i art. 264 k.p., przez ich błędną wykładnię i
uznanie, że możliwe jest wytoczenie powództwa o świadczenie w postaci
odszkodowania, w sytuacji w której nigdy nie zostało wręczone wypowiedzenie
umowy o pracę, nigdy też takie oświadczenie nie zostało złożone ustnie.
W zakresie podstawy naruszenia prawa materialnego zarzucono naruszenie:
d) art. 13 ust. 1 ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu
ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców (ustawa antykryzysowa), przez
błędną jego wykładnie polegającą na uznaniu, że przekroczenie 24 miesięcznego
okresu zatrudnienia z umowy na czas określony, która została zawarta przed
wejściem w życie ustawy i kończy się przed ustaniem jej obowiązywania, nie
powoduje przekształcenia tej umowy w umowę o pracę na czas nieokreślony;
e) § 17 ust. 8 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji
lekarzy i dentystów z 20 października 2005 r., przez jego niezastosowanie, a w
efekcie błędną wykładnię § 17 ust. 2 tego rozporządzenia i uznanie, że każda
umowa o pracę w ramach rezydentury musi odpowiadać okresowi specjalizacji,
podczas gdy zgodnie z § 17 ust. 8 tego rozporządzenia możliwe jest kontynowania
specjalizacji na innej podstawie prawnej, także na podstawie umowy o pracę na
czas nieokreślony.
6
Pełnomocnik skarżącej wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia w
całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji i
zasądzenie na rzecz powódki kosztów postępowania według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie poglądem, strona ma interes prawny
w żądaniu ustalenia istnienia stosunku prawnego lub prawa wówczas, gdy istnieje
niepewność prawa lub stosunku prawnego z przyczyn faktycznych lub prawnych.
Jeżeli jednak strona może dochodzić ochrony swych praw, np. przez wytoczenie
powództwa o zasądzenie lub o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa,
istnienie interesu prawnego w ustaleniu jest zasadniczo wykluczone.
W szczególności, o występowaniu interesu prawnego świadczy możliwość
stanowczego zakończenia w tej drodze sporu, natomiast przeciwko jego istnieniu -
możliwość uzyskania pełniejszej ochrony praw powoda w drodze innego
powództwa. Należy też dodać, że postępowanie cywilne oparte jest na założeniu,
że realizacja praw na drodze sądowej powinna być celowa i możliwie prosta,
udzielana bez mnożenia postępowań. Założenie to realizuje wymaganie wykazania
interesu prawnego w wypadku żądania ustalenia istnienia (nieistnienia) stosunku
prawnego lub prawa i przyjęcie jako zasady, że możliwość uzyskania
skuteczniejszej ochrony w drodze innego powództwa podważa interes prawny w
żądaniu ustalenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2013 r., III CSK
254/12, LEX nr 1353202).
Po modyfikacji powództwa, w toku postępowania przed sądami pierwszej i
drugiej instancji powódka wyraźnie wskazała, że żąda ustalenia, że z dniem 23
sierpnia 2011 r. jej umowa o pracę uległa przekształceniu w umowę o pracę na
czas nieokreślony, a ustalenie to jest jej potrzebne do uzyskania odszkodowania w
związku z niezastosowaniem przez pozwanego okresu wypowiedzenia umowy o
pracę. Zaspokojenie tak sprecyzowanej korzyści nie może nastąpić w procesie o
ustalenie istnienia umowy na czas nieokreślony. Jej pełne zaspokojenie może
nastąpić tylko w procesie o odszkodowanie. Należy też dodać, że w przekonaniu
Sądu Najwyższego w obecnym składzie, w wypadku gdy powód jasno definiuje cel,
7
który chce osiągnąć w procesie (określając go np. jako uzyskanie odszkodowania)
przez ustalenie na podstawie art. 189 k.p.c. istnienia stosunku prawnego lub prawa,
sąd nie może uznać, że inne względy (korzyści) możliwe do osiągnięcia przez
żądane ustalenie są ważniejsze i inaczej określić cel (np. uzyskanie
odszkodowania), który strona chce osiągnąć w drodze ustalenia. Nie ma przy tym
znaczenia, czy ustalenie istnienia stosunku prawnego lub prawa jest konieczne
(stanowi przesłankę) do zaspokojenia roszczenia o zasądzenie
(np. o odszkodowanie). To powinno być bowiem rozstrzygnięte w procesie o
zasądzenie (np. o odszkodowanie). Z tych względów nieuzasadniony okazał się
zarzut naruszenia art. 189 k.p.c. Sąd Okręgowy trafnie bowiem uznał, że powódka
nie ma interesu prawnego w ustaleniu, że z dniem 23 sierpnia 2011 r. jej umowa o
pracę powódki uległa przekształceniu w umowę o pracę na czas nieokreślony.
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., „w zakresie
w jakim Sąd Okręgowy nie rozstrzygnął zarzutu naruszenia art. 44, art. 45 i art. 264
k.p., przez ich błędną wykładnię i uznanie, że możliwe jest wytoczenie powództwa o
świadczenie w postaci odszkodowania, w sytuacji w której nigdy nie zostało
wręczone wypowiedzenie umowy o pracę, nigdy też takie oświadczenie nie zostało
złożone ustnie”. Po pierwsze, skoro powódka żądała ustalenia istnienia stosunku
pracy na czas nieokreślony, a żądanie to okazało się z wyjaśnionych wyżej
względów nieuzasadnione, to Sąd Okręgowy nie musiał rozważać „możliwości”
wytoczenia powództwa o odszkodowanie. Już z tego względu zarzut naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c., który opiera się co do zasady na twierdzeniu o nierozpoznaniu
zarzutów apelacyjnych, jest bezpodstawny. Po drugie, roszczenie o odszkodowanie
jest możliwe, jako roszczenie procesowe. Inną natomiast kwestią jest ocena jego
zasadności, która nie może być rozstrzygnięta w procesie o ustalenie istnienia
umowy o pracę na czas nieokreślony. Z tych względów pogląd Sądu Okręgowego,
że powódka mogła wystąpić z powództwem o zasądzenie odszkodowania należy
uznać za prawidłowy.
Z kolei zarzuty naruszenia art. 13 ust. 1 ustawy z 1 lipca 2009 r. o łagodzeniu
skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców i § 17 ust. 8 i
ust. 2 rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie specjalizacji lekarzy i dentystów
są, wobec bezzasadności zarzutu naruszenia art. 189 k.p.c., bezprzedmiotowe,
8
z powodu braku interesu prawnego powódki w roszczeniu o ustalenie. Kwestie te
mogą mieć bowiem znaczenie dopiero w procesie o odszkodowanie, którego
powódka nie wytoczyła. Na marginesie jedynie należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy
trafnie zaakcentował, że zawieranie z rezydentami umów na czas określony w
okolicznościach wskazanych w ww. rozporządzeniu jest zdeterminowane przez
prawo. W związku z tym należy przypomnieć, że zgodnie z ustalonym
stanowiskiem Sądu Najwyższego, art. 251
k.p. nie ma zastosowania, gdy ustawa w
sposób wyczerpujący wskazuje okoliczności, w których strony mogą zawrzeć
umowę o pracę na czas określony (zob. np.: wyroki z: 29 czerwca 2000 r., I PKN
709/99, OSNAPiUS 2001 nr 24, poz. 716; 10 października 2002 r., I PKN 546/01,
OSNP 2004 nr 10, poz. 169; 14 października 2004 r., I PK 693/03, OSNP 2005 nr
11, poz. 158; 6 października 2005 r., II PK 77/05, OSNP 2006 nr 17-18, poz. 266;
21 września 2011 r., II PK 36/11, LEX nr 1108547; 28 sierpnia 2013 r., I PK 46/13,
OSNP 2014 nr 8, poz. 115). Zdaniem Sądu Najwyższego w obecnym składzie
art. 13 ust. 1 ustawy antykryzysowe nie zmienia tej zasady.
W świetle art. 3983
§ 3 k.p.c. bezpodstawny jest także zmierzający do
podważenia przyjętych w sprawie ustaleń faktycznych zarzut naruszenia art. 233 §
1 w związku z art. 382, w związku z art. 227 i w związku z art. 391 k.p.c.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 39814
k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego – na podstawie art. 98 § 1
k.p.c.