Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 599/14
POSTANOWIENIE
Dnia 19 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
Protokolant Katarzyna Jóskowiak
w sprawie z wniosku J. C.
przy uczestnictwie R. C.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w T.
z dnia 16 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu w T. do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 17 lutego 2014 r. Sąd Rejonowy w G. umorzył
postępowanie i orzekł o kosztach postępowania.
Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika, że w sprawie o podział
majątku wspólnego, która została wszczęta przez wnioskodawczynię,
pozostający w separacji małżonkowie zawarli ugodę na rozprawie w dniu
17 lutego 2014 r. Na jej podstawie wnioskodawczyni i uczestnik otrzymali
znajdujące się w ich posiadaniu składniki majątku w postaci nieruchomości
i ruchomości wartości bliskiej ich udziałowi w majątku wspólnym; wnioskodawczyni
nadto - odpowiednią dopłatę.
Sąd pierwszej instancji uznał, że zawarcie ugody nie jest sprzeczne
z prawem, zasadami współżycia społecznego i nie zmierza do obejścia prawa
(art. 203 § 4 w związku z art. 223 § 2 k.p.c.). Podkreślił również, że w sytuacji,
gdy wszyscy uczestnicy złożą zgodny wniosek o podział majątku wspólnego,
sąd powinien taki podział zaakceptować, jeżeli projekt podziału nie sprzeciwia się
prawu ani zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący
interesu osób uprawnionych (art. 622 w związku z art. 567 § 3 k.p.c.).
W sporządzonym osobiście zażaleniu na postanowienie o umorzeniu
postępowania i uzupełniającym je piśmie, uczestnik zakwestionował prawidłowość
ugody; zarzucił, że jego pełnomocnik procesowy nie powinien jej zawrzeć i dlatego
on nie czuje się nią związany.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w T. oddalił
zażalenie uczestnika.
Zdaniem Sądu odwoławczego nie ma podstaw do przyjęcia, że uczestnik
uchylił się do skutków prawnych zawartej ugody, ponieważ nie złożył - wbrew
wymaganiu przewidzianemu w art. 88 k.c. - pisemnego oświadczenia o uchyleniu
od skutków prawnych złożonego oświadczenia; wniósł tylko zażalenie. Uchylenie
się od skutków prawnych już z tego powodu należało uznać za bezskuteczne.
3
Sąd nie dopatrzył się także podstaw do uchylenia się do skutków prawnych ugody
sądowej na podstawie art. 918 § 1 k.c., ponieważ nie zachodzi błąd w rozumieniu
tego przepisu.
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach, pełnomocnik uczestnika
postępowania zarzucił naruszenie art. 60, art. 65., art. 88 k.c., art. 918 § 1
w związku z art. 84 k.c. i art. 230 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. Powołując się na
te podstawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania albo „o uchylenie postanowień Sądów obu instancji”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut wydania zaskarżonego postanowienia z naruszeniem art. 88 § 1 k.c.
sprowadza się w istocie do zakwestionowania stanowiska Sądu, że skarżący nie
dopełnił wymagania do uchylenia się od skutków prawnych zawartej ugody sądowej
z powodu błędu w postaci złożenia wnioskodawczyni stosownego oświadczenia
na piśmie.
Zgodnie z art. 88 § 1 k.c. uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia
woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje
przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Z treści przytoczonego
przepisu wynika jednoznacznie, że nie stawia on co do formy omawianego
oświadczenia innych niż przewidziane w nim wymagań. Każde zatem oświadczenie
- co podkreśla się w literaturze i w orzecznictwie (por. wyroki Sądu Najwyższego
z dnia 12 marca 1965 r., I PR 6/65, OSNC 1966, nr 2, poz. 18, i z dnia 13 stycznia
2010 r., II CSK 239/09, nie publ.) - złożone na piśmie i wyrażające jasno wolę
uchylającego się jest wystarczające. W orzecznictwie wyjaśniono, że pozew może
być traktowany jako pismo zawierające oświadczenie o uchyleniu się od skutków
oświadczenia woli, gdyż forma pisemna jest w tym wypadku zachowana; jako datę
uchylenia się należy jednak przyjąć w takim wypadku nie chwilę wniesienia,
a moment doręczenia pozwu, gdyż dopiero wówczas oświadczenie o uchyleniu się
zostaje złożone drugiej stronie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia
1967 r., I CR 563/66, OSNC 1967, nr 12, poz. 227). Składający oświadczenie
o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli nie ma obowiązku
używania w nim określonych słów czy formułek. Nie ma więc znaczenia, czy użyje
4
słowa "uchylam się", czy też posłuży się jakimkolwiek innym, jeżeli z oświadczenia
wynika, że nie traktuje czynności prawnej za ważną i wiążącą go. Przyjmuje się
też powszechnie, że do oświadczenia woli, o którym mowa w art. 88 k.c.,
mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące oświadczeń woli, w tym
także zasady wykładni oświadczeń woli; wyjątek dotyczy art. 84 k.c., szczególnym
w stosunku do niego przepisem jest bowiem art. 918 k.c. (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 15 czerwca 2011 r., 370/10, nie publ.).
Mając na względzie powyższe nie można odmówić racji skarżącemu,
że złożone przez niego osobiście zażalenie i uzupełniające je pismo mogą być
potraktowane - wbrew stanowisku Sądu - jako pisma zawierające oświadczenie
o uchyleniu się od skutków prawnych zwartej ugody sądowej. Konieczna jest zatem
ich analiza w tym aspekcie, której Sąd - ze względu na wyrażone zapatrywanie -
nie dokonał. Niezbędne jest zwłaszcza ustalenie treści tego oświadczenia
pod kątem mogących wchodzić w grę podstaw uchylenia się od skutków zawartej
ugody. Oświadczenie to podlega wykładni na podstawie art. 65 k.c. Zarzut wydania
zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 88 § 1 i art. 65 k.c. należało zatem uznać
za uzasadniony.
Na skutek nieuzasadnionego stanowiska Sądu, że uchylenie się przez
uczestnika postępowania od skutków prawnych ugody sądowej wymagało złożenia
przez niego wnioskodawczyni stosownego odrębnego oświadczenia na piśmie
i zaniechania oceny zażalenia na postanowienie o umorzeniu postępowania na
skutek zawarcia ugody i uzupełniającego je pisma pod kątem, czy zawierają one
takie oświadczenie i jaka jest jego treść, za przedwczesną należało uznać ocenę
zarzutu wydania zaskarżonego wyroku z naruszeniem art. 918 § 1 k.c.
Ubocznie warto jednak zauważyć, że w rozumieniu art. 918 § 1 k.c. jedynie
błąd co do stanu faktycznego, który obie strony uznały za niewątpliwy,
ma doniosłość prawną. Przez użyte w przytoczonym przepisie pojęcie „stan
faktyczny” należy rozumieć wszelkiego rodzaju zdarzenia prawne, wpływające
na ukształtowanie się treści stosunku prawnego. Warunkiem relewantności błędu
przy zawieraniu ugody jest to, aby obie strony ugody uznawały stan faktyczny
za niewątpliwy. Jeżeli błąd dotyczy stanu faktycznego, do którego strony miały
5
wątpliwości, uchylenie się od skutków błędu nie jest możliwe. To, że strony ugody
uważały stan faktyczny za niewątpliwy powinno wynikać z treści ugody.
Jednakże to, co stanowi o treści czynności prawnej należy oceniać na podstawie
art. 65 k.c. Jeżeli w treści ugody strony nie zamieściły okoliczności objętej błędem,
nie wyłącza to przyjęcia, że błąd dotyczy stanu faktycznego, uznanego przez
strony za niewątpliwy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2002 r.,
I CKN 915/00, nie publ.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c.).