Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 października 2015 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi w sprawie o sygnaturze akt XVIII C 1269/14 z powództwa K. W. i W. G. przeciwko (...) Spółka Akcyjna w W. o zapłatę 2.592,64 zł w punkcie 1. zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz K. W. i W. G. kwotę po 728,20 zł na rzecz każdej z nich z ustawowymi odsetkami od dnia 10 lutego 2014 r. do dnia zapłaty, w punkcie 2. oddalił powództwo w pozostałej części, a w punkcie 3. zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz K. W. i W. G. kwotę po 50,00 zł na rzecz każdej z nich tytułem zwrotu kosztów procesu.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wywiódł pozwany, będąc reprezentowanym przez profesjonalnego pełnomocnika, zaskarżając przedmiotowy wyrok w punkcie 1. i 3. Zaskarżonemu orzeczeniu pozwany zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, a to w odniesieniu do polisy (...) § 3 ust. 1 pkt 1 w związku z § 2 pkt 6a i 73 OWU (...) ustalone uchwałą UZ 49/2008 z dnia 23.01.2008 r. oraz uchwałą UZ 569/2009 z dnia 29.12.2009 r., zaś w odniesieniu do polisy (...) § 3 ust. 1 pkt 1 b w związku z § 2 pkt 86 a OWU (...) ustalone uchwałą UZ 355/2010 z dnia 16.09.2010 r. oraz uchwałą UZ 382/2010 z dnia 14.10.2010 r. i uchwałą UZ/399/2010 z dnia 8.11.2010 r. w związku z art. 805 § 1 i 2 pkt 2 i art. 509 k.c. poprzez zasądzenie odszkodowania na rzecz podmiotu nie mającego legitymacji procesowej czynnej do dochodzenia odszkodowania w niniejszej sprawie;

2.  naruszenie prawa procesowego, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez poczynienie ustaleń nie mających odzwierciedlenia w zebranym materiale dowodowym, a także naruszenie art. 6 k.c. poprzez bezzasadne przerzucenie na pozwanego ciężaru dowodu, co do bezwarunkowego lub warunkowego charakteru cesji;

3.  w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu naruszenie art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art. 100 zd. 1 k.p.c. poprzez wadliwe rozstrzygnięcie przejawiające się w pominięciu faktu, że powódki są jedynie współuczestniczkami materialnymi, z zatem sąd winien rozliczyć koszty postępowania w stosunku do każdej z powódek z osobna.

Skarżący wskazał, że powódki dokonały cesji praw do odszkodowania ze wskazanych polis na bank (...) II Oddział w Ł., w konsekwencji jako współwłaścicielki ubezpieczonego budynku byłyby uprawnione do dochodzenia odszkodowania za skutki huraganu, gdyby nie dokonały cesji praw z obu polis na bank (...) S.A. W toku postępowania likwidacyjnego wypłaty na rzecz powódek były realizowane przez ubezpieczyciela tylko za zgodą banku. Według stanowiska pozwanego zgoda banku udzielona w toku likwidacji szkody nie powoduje nabycia przez powódki uprawnienia do dochodzenia odszkodowania w postępowaniu sądowym. Skarżący wskazał, że powódki nie poinformowały pozwanego o rzekomym warunkowym charakterze przelewu, na taki charakter przelewu nie wskazywała również korespondencja z bankiem w toku postępowania likwidacyjnego, czy też pismo tegoż banku złożone w toku procesu, informujące o braku woli przystąpienia w charakterze interwenienta ubocznego. Skarżący wskazał również, że Sąd dokonał ustaleń co do warunkowego charakteru cesji, opierając się jedynie na gołosłownych twierdzeniach powódek, strona powodowa nie wykazała, że cesja była warunkowa. W ocenie skarżącego Sąd I instancji, naruszając wskazane przepisy prawa procesowego, poczynił ustalenia nie mające odzwierciedlenia w zebranym materiale dowodowym, a w konsekwencji zasądził odszkodowanie na rzecz podmiotu nie mającego legitymacji procesowej czynnej do dochodzenia odszkodowania w niniejszej sprawie.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa, ewentualnie uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od każdej z powódek z osobna na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych za I i II instancję.

W odpowiedzi na apelację powódki, będąc reprezentowanymi przez fachowego pełnomocnika ustanowionego dopiero w postępowaniu apelacyjnym, wniosły o oddalenie apelacji jako bezzasadnej i utrzymanie wyroku I instancji w mocy oraz obciążenie pozwanego kosztami procesowymi za obie instancje, w tym kosztami zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

Na rozprawie apelacyjnej pełnomocnik powódek podtrzymał swoje stanowiska zawarte w złożonej odpowiedzi na apelację.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

Uznając ustalenia faktyczne poczynione w postępowaniu pierwszoinstancyjnym za prawidłowe, Sąd Okręgowy w pełni je podzielił i w konsekwencji przyjął za własne bez potrzeby ich ponownego przytaczania.

W uzupełnieniu tych ustaleń należało wskazać, że Sąd Rejonowy z inicjatywy powódek, a nie jak wskazał apelujący z inicjatywy własnej, o toczącym się postępowaniu zawiadomił (...) Bank (...) Spółkę Akcyjną w W., która poinformowała, że nie skorzysta z uprawnienia przystąpienia do sprawy, zaś w przypadku konieczności wyrażenia zgody banku na wypłatę odszkodowania stronie powodowej, to zgodnie z procedurami obowiązującymi w banku w przypadku cesji praw z polisy, jeżeli odszkodowanie nie przekracza kwoty 5.000,00 zł, zgoda taka jest udzielana przez bank na wniosek ubezpieczyciela.

W pierwszej kolejności zachodzi konieczność odniesienia się do sformułowanego przez pozwanego zarzutu naruszenia przepisów prawa procesowego, albowiem wnioski w tym zakresie ze swojej istoty determinują rozważania co do pozostałych zarzutów apelacyjnych, skoro jedynie nieobarczone błędem ustalenia faktyczne, będące wynikiem należycie przeprowadzonego postępowania mogą być podstawą dla oceny prawidłowości kwestionowanego rozstrzygnięcia w kontekście twierdzeń o naruszeniu przepisów prawa materialnego.

W ocenie Sądu Okręgowego za chybiony należało uznać podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez poczynienie ustaleń nie mających odzwierciedlenia w zebranym materiale dowodowym, a także zarzut naruszenia art. 6 k.c. poprzez bezzasadne przerzucenie na pozwanego ciężaru dowodu, co do bezwarunkowego lub warunkowego charakteru cesji. Uzasadnienie tych zarzutów sprowadza się do stwierdzenia skarżącego, że Sąd I instancji dokonał ustaleń co do warunkowego charakteru cesji, opierając się jedynie na gołosłownych twierdzeniach powódek, mimo iż, strona powodowa zgodnie z rozkładem ciężaru dowodu nie wykazała żadnym dokumentem, że cesja była warunkowa, Sąd I instancji dokonał zatem zdaniem skarżącego wybiórczej oceny materiału dowodowego, czego konsekwencją było poczynienie ustaleń faktycznych nie mających odzwierciedlenia w zebranym materiale dowodowym oraz zasądzenie odszkodowania na rzecz podmiotu nie mającego legitymacji procesowej czynnej do dochodzenia odszkodowania w niniejszej sprawie. W szczególności apelujący zarzucił, że Sąd I instancji oparł się na błędnym ustaleniu, że strona powodowa wykazała, że cesja praw do odszkodowania miała charakter warunkowy.

Należy podkreślić, że art. 233 § 1 k.p.c. uprawnia Sąd do oceny wiarygodności mocy dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału. Uprawnienie to nie oznacza dowolności w ocenie, albowiem dokonując takiej oceny Sąd nie może ignorować zasad logiki, osiągnięć nauki, ani doświadczenia życiowego. Dopuszczenie się obrazy art. 233 § 1 k.p.c. przez Sąd może więc polegać albo na przekroczeniu granic swobody oceny wyznaczonej logiką, doświadczeniem, zasadami nauki albo też na niedokonaniu przez Sąd wszechstronnego rozważania sprawy. W tym drugim przypadku wyciągnięte przez Sąd wnioski mogą być logiczne i zgodne z doświadczeniem życiowym, jednakże Sąd czyni je w oparciu o część materiału dowodowego, a pozostałą część tego materiału, która pozwoliłaby na wyciągnięcie innych wniosków, pomija. Jak wspomniano swobodna ocena dowodów rozumiana jak wyżej jest prawem sądu orzekającego – stąd kontrola prawidłowości tej oceny dokonywana przez Sąd odwoławczy musi być z reguły ostrożna, albowiem pamiętać należy o tym, iż Sąd odwoławczy w tym zakresie dokonuje prawidłowości oceny dowodów, których sam nie przeprowadził. Podobna wykładnia art. 233 § 1 k.p.c. była przedmiotem licznych orzeczeń Sądu Najwyższego (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27.09.2002 r. II CKN 817/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16.04.2002 r. V CKN 1446/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.03.2002 r. IV CKN 859/00).

Mając na uwadze powyższe wypada wskazać, że Sąd Rejonowy przyjął, że samo postawienie zarzutu braku legitymacji czynnej bez wskazania okoliczności odnoszących się do zasadności twierdzeń, iż jedynym uprawionym do odbioru odszkodowania był bank (...) S.A. jest niewystarczające z punktu widzenia rozkładu ciężaru dowodu w przedmiotowej sprawie, pozwany nie przedłożył bowiem oryginału polisy, z którego wynikałoby twierdzenie o dokonaniu bezwarunkowej cesji praw z polisy na bank, sama adnotacja o cesji, widniejąca na ksero umowy, bez wykazania, że ma ona uzasadnienie w takim ułożeniu stosunku między powódkami a bankiem nie jest wystarczającym dowodem, zwłaszcza, że pozwany nie praktykuje wpisywania do umowy adnotacji dotyczących charakteru cesji, a brak w OWU odnośnych postanowień wyjaśniających co należy przez oznaczenie zawarte w umowie rozumieć. W ocenie Sądu I instancji pozwany wykazał jedynie, wobec przyznania przez powódki, że cesja miała charakter warunkowy, uzależniony od niespłacania przez powódki kredytu, a zatem cesja udzielona została pod warunkiem zawieszającym (art. 89 k.c.), przy czym dowód na zaprzestanie spłaty przez powódki kredytu, a zatem na ziszczenie się warunku, nie został przeprowadzony.

Nie ulega wątpliwości, iż wobec podniesionego przez pozwanego zarzutu braku legitymacji procesowej czynnej powódek, kluczowym problemem w niniejszej sprawie było należyte udowodnienie przez stronę powodową tego, że pomimo bezspornej okoliczności, jaką była cesja praw do odszkodowania na bank, powódkom przysługuje uprawnienie do dochodzenia zgłoszonego roszczenia.

Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że Sąd I instancji nie dopuścił się zarzucanego naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 6 k.c. Odnosząc się do argumentów przytoczonych w apelacji, należy podkreślić, że z inicjatywny powódek o toczącym się postępowaniu został zawiadomiony bank wskazany w polisie, na rzecz którego miała mieć miejsce cesja praw do odszkodowania z polisy. Bank nie skorzystał z możliwości przystąpienia do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego, ani w charakterze strony, tym samym potwierdził uprawnienie do wystąpienia z przedmiotowym żądaniem przez same powódki. Ponadto bank wskazał, że w przypadku cesji praw z polisy, jeżeli odszkodowanie nie przekracza kwoty 5.000,00 zł, bank udziela zgody na wypłatę odszkodowania ubezpieczonemu na wniosek ubezpieczyciela. Należało zatem przyjąć, że do wskazanej kwoty odszkodowania zgoda banku jest udzielana bez żadnego warunku. Okoliczność tę potwierdzają także pisma banku zawierające zgodę na wypłatę kwot odszkodowania przyznanego powódkom w toku postępowania likwidacyjnego. Twierdzenie strony powodowej o warunkowym charakterze cesji praw z polisy znajduje zatem potwierdzenie w zgromadzonych dowodach z dokumentów. Okoliczność tę potwierdza także pismo banku, z którego wynika, że bank posiada prawo do żądania wypłaty odszkodowania jedynie w określonych sytuacjach przewidzianych w umowie z klientem.

Nie można zatem stawiać zarzutu Sądowi I instancji, że jego ocena zebranego materiału dowodowego ma charakter dowolny, ponieważ argumenty zawarte w uzasadnieniu wyroku znajdują odzwierciedlenie w obiektywnych okolicznościach sprawy. Dla skuteczności naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie wystarcza bowiem samo stwierdzenie o wadliwości dokonanych ustaleń stanu faktycznego, ale koniecznym jest wykazanie przyczyn dyskwalifikujących postępowanie sądu w tym zakresie.

Zgodnie z treścią przepisów art. 232 k.p.c. i art. 6 k.p.c. to strony mają obowiązek wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Samo zaprzeczenie okolicznościom dokonane przez stronę procesową wywołuje ten tylko skutek, że istotne dla rozstrzygnięcia sprawy stają się sporne i muszą być udowodnione. W razie ich nie udowodnienia sąd oceni je na niekorzyść strony, na której spoczywał ciężar dowodu, chyba że miał możność przekonać się o prawdziwości tych twierdzeń na innej podstawie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1975 r., III CRN 26/75, LEX nr 7692). Reguły dowodzenia, a więc rozkład ciężaru dowodu, określa przepis art. 6 k.c. Przepis ten określa zatem rozkład ciężaru dowodu, przez wskazanie zarówno podmiotu, na którym ciężar dowodzenia spoczywa, jak również przedmiotu dowodzenia, tj. takich faktów, których wystąpienie wywołuje skutki prawne. W nauce postępowania cywilnego, jak i w praktyce sądowej przyjmuje się, że legitymacja procesowa jest właściwością podmiotu, w stosunku do którego sąd może rozstrzygnąć o istnieniu albo nieistnieniu indywidualno-konkretnej normy prawnej przytoczonej w powództwie. Legitymacja procesowa jest więc zawsze powiązana z normami prawa materialnego. Sąd dokonuje oceny istnienia legitymacji procesowej strony w chwili orzekania co do istoty sprawy.

Obowiązek udowodnienia faktów mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.) wynika z treści art. 6 k.c. (ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne) i jako podstawowy przepis w tym przedmiocie, stosowany w postępowaniu sądowym, pozostaje w ścisłym związku i tłumaczony jest w powiązaniu z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, normującymi reguły dowodzenia. W procesie cywilnym strony mają obowiązek twierdzenia i dowodzenia tych wszystkich okoliczności (faktów), które stosownie do art. 227 k.p.c. mogą być przedmiotem dowodu.

Brak przystąpienia banku do toczącego się postępowania oraz wskazanie o wyrażaniu przez bank zgody na wypłatę odszkodowania ubezpieczonemu do kwoty 5.000,00 zł w dostateczny sposób w ocenie Sądu Okręgowego wykazują stwierdzenie strony powodowej o warunkowym charakterze cesji praw z polisy.

Zgodnie z art. 510 § 1 k.c. przelew (cesja) jest przeniesieniem wierzytelności przez wierzyciela na osobę trzecią, przy czym umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia wierzytelności wywołuje skutek rozporządzający i przenosi wierzytelność na nabywcę, chyba że ustawa stanowi inaczej lub strony inaczej postanowiły. Cesja na zabezpieczenie spłaty wierzytelności niewątpliwie także wywołuje skutek rozporządzający, ma jednak na celu nie spłatę zadłużenia, a zabezpieczenie jego spłaty. Umowa taka, o ile strony nie postanowiły inaczej, wywołuje skutek rozporządzający i przenosi wierzytelność na cesjonariusza a strony powinny zawrzeć w niej postanowienie o powrotnym przejściu wierzytelności na cedenta po spłacie przez niego kredytu, co może przybrać postać zastrzeżenia warunku rozwiązującego, którego spełnienie powoduje ipso iure przejście wierzytelności z powrotem na zbywcę. Mogą też zawrzeć, charakterystyczne dla tego rodzaju przelewu, zobowiązanie się cesjonariusza do korzystania z przelanej wierzytelności w sposób ograniczony celem przelewu.

W ocenie Sądu Okręgowego nie sposób podzielić stanowiska skarżącego, że w sytuacji zawarcia umowy kredytu i zabezpieczenia spłaty kredytu w drodze cesji wierzytelności praw z polisy, wolą stron tej umowy jest pozbawienie ubezpieczonego prawa dochodzenia należności z umowy ubezpieczeniowej, a w konsekwencji ustanowienie wyłącznej legitymacji procesowej banku do dochodzenia odszkodowania od ubezpieczyciela i w efekcie pozostawienie bankowi decyzji, czy będzie dochodził od ubezpieczyciela należności z tytułu umowy ubezpieczenia.

Postawa banku wskazuje, że wolą stron umowy cesji praw z polisy było pozostawienie powódkom prawa dochodzenia należności w niniejszym postępowaniu sądowym, a także zgoda na wypłatę świadczenia na ich rzecz. Zachowanie banku wskazuje, że dokonanie cesji praw z polisy miało na celu zabezpieczenie spłaty kredytu ( causa cavendi), a nie przelew na jego spłatę.

Zdaniem Sądu Okręgowego analiza zgromadzonego materiału dowodowego wskazuje na to, że Sąd I instancji prawidłowo przyjął, że strona powodowa w dostateczny sposób wykazała własną legitymację czynną do dochodzenia odszkodowania w niniejszej sprawie.

Mając na uwadze dokonane ustalenia, zarzuty naruszenia prawa materialnego – wskazane regulacje ogólnych warunków ubezpieczenia w związku z art. 805 § 1 i 2 pkt 2 k.c. i art. 509 k.c. uznać należy za nieuzasadnione.

Skarżący zakwestionował także rozstrzygnięcia o kosztach procesu, gdyż zdaniem skarżącego sąd winien rozliczyć koszty postępowania, jakie poniósł pozwany, w stosunku do każdej z powódek z osobna.

Należy zauważyć, że regulacja zawarta w art. 105 k.p.c. dotyczy wyłącznie zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi przez stronę przegrywającą. Ma ona zatem zastosowanie jedynie w odniesieniu do sytuacji, w której współuczestnictwo występuje po stronie przegrywającej proces, nie zaś w sytuacji odwrotnej, tj. gdy współuczestnictwo zachodzi po stronie wygrywającej. W takim wypadku zastosowanie mają ogólne zasady o kosztach procesu i każda ze stron wygrywających proces ma prawo żądać zwrotu kosztów niezbędnych do celowej obrony.

W razie współuczestnictwa formalnego (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), do niezbędnych kosztów procesu poniesionych przez współuczestników reprezentowanych przez jednego pełnomocnika będącego adwokatem lub radcą prawnym zalicza się jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 29/15, OSNC 2016/6/69).

Należy zauważyć, że podmiotowo-przedmiotowa kumulacja roszczeń oraz skorzystanie przez współuczestników sporu z pomocy jednego pełnomocnika powoduje obniżenie kosztów, zarówno indywidualnych, jak i publicznych (społecznych), z wyjątkiem opłat sądowych, a także przyczynia się do usprawnienia i przyspieszenia postępowania. W tej sytuacji dochodzi również do zmniejszenia nakładu pracy pełnomocnika oraz zaoszczędzenia jego czasu, nie zachodzi bowiem potrzeba powielania wielu czynności procesowych, przygotowywania odrębnych pism procesowych, wnoszenia oddzielnych środków odwoławczych. Dotyczy to zarówno strony, po której występuje współuczestnictwo, jak również strony przeciwnej. Okoliczności faktyczne niniejszej sprawy w ocenie Sądu Okręgowego nie uzasadniają rozliczenia wynagrodzenia pełnomocnika pozwanego w stosunku do każdej z powódek z osobna, należy ponadto zauważyć, że w takiej sytuacji wynagrodzenie to powinno być wyliczone według niższej stawki niż uczynił to Sąd I instancji, co z kolei oznaczałoby, że pozwany powinien zwrócić koszty procesu na rzecz każdej z powódek w większym zakresie.

Mając powyższe na uwadze, wobec bezzasadności apelacji oraz nie ujawnienia okoliczności, które winny być uwzględnione w toku postępowania apelacyjnego z urzędu, Sąd Okręgowy oddalił apelację w oparciu o art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.c. Pozwany jako przegrywający powinien ponieść koszty poniesione przez stronę przeciwną, na które złożyły się koszty zastępstwa prawnego pełnomocnika powódek w postępowaniu apelacyjnym, których wysokość Sąd Okręgowy ustalił zgodnie z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. z § 2 pkt 2) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U.2015.1804).