Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 czerwca 2016 r. w Szczecinie

sprawy T. Ś.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 lipca 2015 r. sygn. akt VII U 638/13

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od T. Ś. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postepowaniu apelacyjnym.

SSA Jolanta Hawryszko SSA Beata Górska SSO del. Gabriela Horodnicka

– Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 888/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 marca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w S. odmówił T. Ś. przyznania prawa do emerytury, ponieważ nie udokumentował on okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze w wymiarze co najmniej 15 lat.

Z powyższą decyzją nie zgodził się T. Ś., wniósł o jej zmianę
i przyznanie prawa do emerytury od 1 lutego 2013 roku. Ubezpieczony wskazał, że wbrew odmiennej ocenie organu rentowego, wykonywał pracę w warunkach szczególnych
w trakcie zatrudnienia w (...) w G. od 4 maja 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku. Podkreślił, że w trakcie zatrudnienia w (...) (i u jego poprzedników prawnych), stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracował przy robotach wodnokanalizacyjnych oraz budowie rurociągów
w głębokich wykopach, w rozumieniu wykazu A, dział V, poz. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie
w całości, podtrzymując argumentację, jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 17 lipca 2015 r. w sprawie
o sygnaturze akt VII U 638/13 oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Sąd I instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

T. Ś. urodził się (...). Nie jest on członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego.

Wniosek o emeryturę ubezpieczony złożył 12 lutego 2013 roku.

Organ rentowy na dzień 1 stycznia 1999 roku uwzględnił T. Ś. 28 lat i 10 dni okresów składkowych i okresów nieskładkowych.

Od 4 maja 1978 roku do chwili obecnej powód zatrudniony jest w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Spółce z o.o. w G. (poprzednio Wojewódzkim Zakładzie Usług (...) w G., a następnie Zakładzie (...) woj. (...) w G.), na stanowisku montera instalacji sanitarnych.

W zakresie obowiązków wnioskodawcy zatrudnionego na stanowisku montera, leżało wykonywanie zewnętrznych instalacji wodno-kanalizacyjnych. Praca ta polegała na tym, że kładł w wykopach rury, a następnie po zasypaniu wykopu przez koparkę, wyrównywał teren po wykopie. Układanie rur kanalizacyjnych odbywało się w wykopach, przy czym poziom od którego zasypywano rury wynosił 1,5 m głębokości. Wszystkie powyższe prace wykonywane były również w zimie, jeżeli pozwalały na to warunki atmosferyczne.

Od 1 czerwca 1980 roku ubezpieczony pełnił także funkcję brygadzisty pracującego. Jako brygadzista sprawował nadzór nad brygadą, prowadził książki obmiaru prac wykonanych przez brygadę, utrzymywał w ładzie pomieszczenia na sprzęt i magazyn.

Od 1 lipca 1981 roku do 1988 roku ubezpieczony pełnił dodatkowo, tj. w wymiarze 1/2 etatu (23 godz. tygodniowo), obowiązki konserwatora wodociągu wiejskiego
w B..

Pracodawca odmówił powodowi oraz świadkom B. B., B. P. i A. S., wystawienia świadectw pracy
w warunkach szczególnych, za okres zatrudnienia w (...) Spółce z o.o. w G..

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie T. Ś. było nieuzasadnione.

Na wstępie Sąd I instancji zaznaczył, że w przedmiotowej sprawie poza sporem pozostawał fakt, że ubezpieczony urodzony (...), nie osiągnął wymaganego przepisem art. 24 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wieku emerytalnego.

Sąd orzekający wyjaśnił, że w wyżej wskazanej ustawie zróżnicowane zostały warunki przechodzenia na emeryturę według kryterium urodzenia: dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku oraz dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 roku oraz dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku.

Z kolei przepis art. 184 ust. 1 ustawy stanowi, że ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego
w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnął:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie zgromadzonych środków na dochody budżetu państwa oraz rozwiązanie stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust. 2 w brzmieniu obowiązującym w dacie wydania zaskarżonej decyzji).

Za istotny uznał również Sąd przepis art. 32 ustawy, który stanowi, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku, będącym pracownikami, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Natomiast za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Kwestię uzyskiwania prawa do przedmiotowego świadczenia szczegółowo reguluje rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W aktualnym stanie prawnym organy rentowe obowiązane są do uwzględniania przy ocenie prawa do przedmiotowego świadczenia wszelkich okresów wykonywania prac w szczególnych warunkach określonych w § 4-8a rozporządzenia.

Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione
w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy
w szczególnych warunkach.

Sąd Okręgowy wskazał, że w Dziale V (W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych) wykazu A, poz. 1 ww. rozporządzenia, za pracę w warunkach szczególnych uznano m.in. roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach.

Zgodnie z § 2 cytowanego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. W świetle § 2 ust. 2 rozporządzenia zakład pracy wydaje zaświadczenie o zatrudnieniu w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji. Należy jednak podkreślić, że zgodnie z praktyką i orzecznictwem
w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, przewidziane rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą być ustalane także innymi środkami dowodowymi niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy.

Sąd Okręgowy wskazał, że istotą sprawy było ustalenie, czy T. Ś., który spełnił warunki wymienione w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych do nabycia prawa do emerytury, tj. wykazał przypadający do dnia wejścia w życie ustawy 25-letni okres ubezpieczenia, osiągnął wiek 60 lat uprawniający w myśl dotychczasowych przepisów do uzyskania prawa do emerytury
w niższym wieku emerytalnym, nie przystąpił do OFE, spełnił również warunek określony w § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – wykonywał przez okres co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A.

W świetle powyższego Sąd orzekający dopuścił dowód z akt osobowych powoda,
a nadto z przesłuchania świadków B. B., B. P., A. S., J. S. i samego ubezpieczonego, na okoliczność przebiegu i charakteru pracy odwołującego w okresie od 4 maja 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku w (...) Spółce z o.o. w G..

Dowody z zachowanych dokumentów osobowych odwołującego były w ocenie Sądu wiarygodne i rzetelne, a żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności i mocy dowodowej, stąd nie budziły wątpliwości sądu. Sąd dał również wiarę zeznaniom świadków oraz ubezpieczonego, co do charakteru wykonywanych przez T. Ś. czynności na stanowisku montera instalacji sanitarnych.

Świadek B. B. zeznał, że pracuje z ubezpieczonym od 1978 roku oraz, że on i ubezpieczony kładli rury wodociągowe i kanalizacyjne w wykopach o różnej głębokości, z tym, że nad rurą musiało być co najmniej 1,5 metra ziemi. Z jego zeznań wynikało również, że ubezpieczony pracował dodatkowo po godzinach pracy jako konserwator wodociągu w B..

Podobnej treści zeznania złożył świadek A. S. który zeznał, że T. Ś. pracował razem z nim w wykopach, których głębokość zależna była od wielkości rur oraz, że po godzinach pracy pracował jako konserwator wodociągu we wsi B..

Świadek B. P. potwierdził, że odwołujący pracował razem z nim
w jednej brygadzie jako monter instalacji sanitarnej, a prace wykonywał w wykopach
o różnej głębokości.

Sąd I instancji podkreślił przy tym, że każdy ze świadków podał, iż nie otrzymał od pracodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Z kolei świadek J. S. zeznał, że nie pracował z ubezpieczonym w spornym okresie i nie jest w stanie nic powiedzieć o wykonywanej przez niego pracy.

Dalej Sąd wskazał, że w aktach osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w (...) w G. znajdują się dokumenty świadczące o tym, że oprócz pracy na stanowisku montera instalacji sanitarnych, odwołujący wykonywał jeszcze inne czynności, tj. był brygadzistą oraz w wymiarze ½ etatu pracował jako konserwator wodociągu we wsi B..

Na podstawie tych zeznań oraz danych zawartych w aktach osobowych Sąd Okręgowy ustalił, że ubezpieczony nie wykonywał prac w szczególnych warunkach
w pełnym wymiarze czasu pracy.

Dokumenty poświadczające powierzenie ubezpieczonemu obowiązków brygadzisty i konserwatora wodociągu we wsi B., a znajdujące się w aktach osobowych są dokumentami sporządzonymi przez pracodawcę na bieżąco, w trakcie zatrudnienia skarżącego i przyjętymi przez skarżącego do wykonania. Przedstawiają czynności, jakie miał odwołujący wykonywać w czasie zatrudnienia. Zdaniem Sądu dokumenty te nie mogą zatem być pominięte, tym bardziej, że nie zostały podważone żadnymi istotnymi dowodami. Samo zeznanie skarżącego, że w spornym okresie wykonywał wyłącznie pracę w szczególnych warunkach, wobec powierzonych mu dodatkowych czynności, nie jest wiarygodne.

W ocenie Sądu orzekającego proporcje w jakich wnioskodawca wykonywał opisane wyżej prace były kluczowe dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy, zgodnie bowiem
z brzmieniem § 2 ust. 1 rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy praca. Skoro więc w omawianym przypadku jedynie część czynności pracowniczych miała taki charakter, to pracy odwołującego nie sposób uznać za pracę w szczególnych warunkach.

Sąd I instancji szczególnie podkreślił, że jego zdaniem układanie rur wodociągowych w wykopach o głębokości niewiele ponad 1,5 metra, nie daje się zakwalifikować jako prac w głębokich wykopach.

Definicja „głębokich wykopów” zawarta jest w licznych opracowaniach, między innymi w Geotechnice z 1987 roku prof. Z. W. (inżyniera budownictwa lądowego, specjalisty z zakresu geotechniki), czy też w Zeszytach Instytutu (...)/2007: „Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych” część A „Roboty ziemne i budowlane”.

Wg przedstawionej literatury, wykopy pod względem ich głębokości dzieli się na:

1. wykopy płytkie - o głębokości mniejszej niż 1 metr,

2. wykopy średnie - o głębokości od 1 do 3 metrów,

3. wykopy głębokie- o głębokości przekraczającej 3 metry.

W świetle powyższego w sytuacji, gdy praca świadczona jest w wykopie
o głębokości nawet do 2 metrów, nie sposób przyjąć, że jest to praca w głębokim wykopie. Taka praca nie jest szczególna wobec braku szczególnych uciążliwości w zakresie ograniczenia wentylacji, ograniczenia przestrzeni i obciążenia psychofizycznego pracownika, wobec ryzyka zasypania w momencie układania instalacji na dnie wykopu. Roboty wodnokanalizacyjne uzyskują zatem miano robót wykonywanych w warunkach szczególnych dopiero wówczas, gdy wykonywane są w „głębokich wykopach”, zgodnie
z klasyfikacją przedstawioną powyżej, czyli o głębokości przekraczającej 3 metry stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Istotne dla rozstrzygnięcia było ustalenie, że praca świadczona przez wnioskodawcę na stanowisku montera instalacji wodno-kanalizacyjnej, częściowo świadczona była
w wykopie, a częściowo poza nim i polegała wówczas na zasypywaniu wykopów i równaniu terenu. W tej sytuacji nie może być mowy o spełnieniu warunku z § 2 ust. 1 rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku, stosownie do którego uznanie okresu pracy za okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, może dotyczyć wyłącznie pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze.

Sąd I instancji podkreślił, że zarówno świadkom jak i T. Ś. pracodawca – (...) Sp. z o.o., który zatrudnia powoda od 1978 roku i najlepiej zna warunki, w jakich świadczy on pracę – odmówił zakwalifikowania pracy świadczonej na stanowisku montera instalacji sanitarnej do pracy w warunkach szczególnych z uwagi na to, że praca ta nie była świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy stwierdził, że brak jest podstaw by uznać, że odwołujący w spornym okresie od 4 maja 1978 roku do 31 grudnia 1998 roku wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę w szczególnych warunkach,
w rozumieniu przepisów Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Z tych względów Sąd uznał, że wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy wykonywanej w szczególnych warunkach przez co nie spełnia przesłanek do emerytury
w obniżonym wieku emerytalnym i w oparciu o art. 477 u § 1 k.p.c. oddalił jego odwołanie.

Z rozstrzygnięciem Sądu I instancji nie zgodził się ubezpieczony, zaskarżając je
w całości. Wyrokowi zarzucił:

1) naruszenia przepisów prawa materialnego polegające na:

a) błędnej wykładni poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego

pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43):

- wskutek uznania, że w rozumieniu tego przepisu głębokimi wykopami są wyłącznie wykopy o głębokości przekraczającej 3 metry,

- wskutek przyjęcia, że czynności zasypywania wykopów i równania terenu po zasypaniu wykopu nie mogą wchodzić w zakres pracy polegającej na robotach wodnokanalizacyjnych oraz budowie rurociągów w głębokich wykopach, o której mowa
w tym przepisie,

b) błędnej wykładni § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, wynikającej z wadliwej interpretacji pojęcia „wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy”, przejawiającej się w uznaniu, że wykonywanie przez ubezpieczonego czynności brygadzisty oraz konserwatora wodociągu wiejskiego w B., wyklucza możliwość przyjęcia, iż ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach obejmującą roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku pracy montera instalacji sanitarnych,

c) ewentualnie (w przypadku niezasadności zarzutu z lit. a tiret drugie) błędnej wykładni § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, wynikającej
z wadliwej interpretacji pojęcia „wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy”, przejawiającej się w uznaniu, że wykonywanie przez ubezpieczonego czynności zasypywania wykopów i równania terenu po zasypaniu wykopu, wyklucza możliwość przyjęcia, iż ubezpieczony wykonywał pracę
w szczególnych warunkach obejmującą roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku pracy montera instalacji sanitarnych;

d) ewentualnie (w przypadku niezasadności zarzutu z lit. b w części dotyczącej wykonywania przez ubezpieczonego czynności brygadzisty) błędnej wykładni poz. 24
w dziale XIV wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnym charakterze, wskutek przyjęcia, że praca którą wykonywał ubezpieczony w okresie kiedy realizował czynności brygadzisty pracującego, nie stanowiła pracy
w szczególnych warunkach w rozumieniu tego przepisu,

e) niewłaściwym zastosowaniu art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z późn. zm.) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, poprzez wadliwe uznanie, iż w stanie faktycznym sprawy nie są spełnione przesłanki uprawniające ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury określone w tych przepisach;

2) naruszenia przepisów postępowania polegające na:

a) niezastosowaniu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., mimo że zachodziły podstawy do uwzględnienia odwołania ubezpieczonego,

b) zastosowaniu art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., skutkującym oddaleniem odwołania ubezpieczonego, mimo że zachodziły podstawy do uwzględnienia odwołania ubezpieczonego;

3) sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego przez przyjęcie, że:

a) ubezpieczony jako monter instalacji sanitarnych równał teren po zasypaniu wykopu, podczas gdy nie wynika to z zeznań świadków i ubezpieczonego,

b) praca ubezpieczonego obejmująca roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w wykopach nie była szczególna wobec braku szczególnych uciążliwości w zakresie ograniczenia wentylacji, ograniczenia przestrzeni i obciążenia psychofizycznego pracownika, wobec ryzyka zasypania w momencie układania instalacji na dnie wykopu, pomimo że materiału dowodowego można wyprowadzić odwrotne wnioski;

4) ewentualnie (w przypadku niezasadności zarzutów z pkt 1), sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez przyjęcie, że ubezpieczony nie wykonywał pracy obejmującej roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, podczas gdy z zeznań świadków i ubezpieczonego wynika, że taką pracę ubezpieczony wykonywał.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że Sąd I instancji błędnie przyjął, iż za głębokie wykopy można uznać wyłącznie wykopy o głębokości powyżej 3 metrów,
a w konsekwencji – że ubezpieczony nie pracował w głębokich wykopach, a co za tym idzie nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach, skoro pracował w wykopach płytszych niż 3 metry. Apelujący wskazał, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 czerwca 2012 r., sygn. akt II UK 277/11 uznał za pracę w szczególnych warunkach prace wykonywane na głębokości mniejszej niż 3 metry, słusznie zauważając, że „nieuprawnione jest różnicowanie charakteru wykonywanych prac ze względu na głębokość wykopów, na tle przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r.” Biorąc pod uwagę powyższe, zdaniem apelującego Sąd I instancji dokonał wadliwej wykładni pojęcia „głębokich wykopów”, zawartego w analizowanym przepisie.

Zdaniem apelującego Sąd orzekający błędnie przyjął, że czynności zasypywania wykopów i równania terenu po zasypaniu wykopu nie mogą wchodzić w zakres pracy polegającej na robotach wodnokanalizacyjnych oraz budowie rurociągów w głębokich wykopach, o której mowa w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku potraktował czynności zasypywania wykopów i równania terenu jako odrębną pracę, tymczasem czynności te stanowią integralną część pracy polegającej na układaniu rurociągów w wykopach, nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania odrębnie. W ocenie apelującego należy przyjąć, że w pojęciu robót wodno-kanalizacyjnych oraz budowie rurociągów w głębokich wykopach zawierają się wszystkie czynności stanowiące pewien ciąg technologiczny umożliwiający osiągnięcie efektu finalnego.

Apelujący podniósł, że Sąd I instancji dokonał błędnej wykładni § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, wynikającej z wadliwej interpretacji pojęcia „wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy”. Wykonywane przez ubezpieczonego czynności brygadzisty w ramach pracy na stanowisku montera instalacji sanitarnych nie wyklucza możliwość przyjęcia, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach obejmującą roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku pracy, gdyż ubezpieczony był tzw. brygadzistą pracującym, a co za tym idzie na czynności związane z pełnieniem funkcji brygadzisty przeznaczał faktycznie znikomą ilość czasu pracy (co zresztą wyjaśnił w swoich zeznaniach).

Zdaniem apelującego możliwość przyjęcia, że ubezpieczony wykonywał pracę
w szczególnych warunkach obejmującą roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku pracy, nie wyklucza także wykonywanie przez ubezpieczonego czynności konserwatora wodociągu wiejskiego w B.. Jak wynika z zeznań ubezpieczonego i świadków, ubezpieczony realizował czynności konserwatora wodociągu wiejskiego w B. poza godzinami pracy przewidzianymi dla stanowiska montera instalacji sanitarnych. Ponadto na jednym z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych ubezpieczonego zaznaczono, że czynności konserwatora wodociągu wiejskiego w B. mają być wykonywane po godz. 15, a na kilku innych dokumentach wskazuje się wymiar czasu pracy przewidziany dla tych czynności (określony godzinowo oraz ułamkiem ½). Można zatem uznać, że ubezpieczony wykonywał czynności konserwatora wodociągu wiejskiego w B. w ramach dodatkowego zatrudnienia (innego stosunku pracy) obok zatrudnienia na stanowisku montera instalacji sanitarnych, przy czym rozkłady czasu pracy w tych zatrudnieniach nie krzyżowały się.

Apelujący wskazał, że wykonywane przez ubezpieczonego czynności zasypywania wykopów i równania terenu po zasypaniu wykopu nie wyklucza możliwość przyjęcia, iż ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach obejmującą roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowę rurociągów w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1
w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na zajmowanym stanowisku pracy, gdyż czynności te zajmowały znikomą ilość czasu pracy ubezpieczonego.

W ocenie apelującego dokonanie przez Sąd I instancji błędnej wykładni przepisów prawa materialnego implikowało błąd subsumcji polegający na niewłaściwym zastosowaniu art. 184 ust. 1 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, poprzez wadliwe uznanie, że w stanie faktycznym sprawy nie są spełnione przesłanki uprawniające ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury, określone w tych przepisach.

Zdaniem apelującego w zaskarżonym wyroku Sądu I instancji doszło do sprzeczności istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez przyjęcie, że ubezpieczony jako monter instalacji sanitarnych równał teren po zasypaniu wykopu, podczas gdy nie wynika to z zeznań świadków i ubezpieczonego oraz że praca ubezpieczonego obejmująca roboty wodno-kanalizacyjne oraz budowę rurociągów w wykopach nie była szczególna wobec braku szczególnych uciążliwości
w zakresie ograniczenia wentylacji, ograniczenia przestrzeni i obciążenia psychofizycznego pracownika, wobec ryzyka zasypania w momencie układania instalacji na dnie wykopu, pomimo że z materiału dowodowego można wyprowadzić odwrotne wnioski.

Na koniec apelujący, z ostrożności procesowej na wypadek niezasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego podniósł zarzut sprzeczności istotnych ustaleń sądu
z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, przez przyjęcie, że ubezpieczony nie wykonywał pracy obejmującej roboty wodnokanalizacyjne oraz budowę rurociągów
w głębokich wykopach w rozumieniu poz. 1 w dziale V wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnym charakterze, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, podczas gdy z zeznań świadków i ubezpieczonego wynika, że taką pracę ubezpieczony wykonywał.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na swoją rzecz od ubezpieczonego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd I instancji wydał w sprawie prawidłowy wyrok. Spór dotyczył prawa ubezpieczonego do emerytury na podstawie art. 32 w zw. z art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Istotą sporu było ustalenie, czy ubezpieczony wykazał, że wykonywał co najmniej przez 15 lat pracę w warunkach szczególnych wymienioną w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.). W świetle powyższego zatem, najistotniejsze znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy miało ustalenie, czy ubezpieczony T. Ś. w okresie od 4 maja 1978 r. do 31 grudnia 1998 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach w (...) Spółce z o.o. w G..

Przypomnieć należy, że wcześniejsza emerytura jest dla powszechnego systemu świadczeń emerytalnych instytucją wyjątkową, określającą szczególne uprawnienia uprzywilejowanego kręgu podmiotów, stąd wymaga ścisłej wykładni i pewnego ustalenia przesłanek prawa. Prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego, z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne, szkodliwe warunki lub szczególny charakter pracy. Należy pamiętać, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy)
w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych
w wykazie stanowiącym załącznik do wskazanego wyżej rozporządzenia.

Stosownie do treści § 2 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, okresy pracy w warunkach szczególnych stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac
w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy.

W realiach rozpoznawanej sprawy ustalenie charakteru i warunków wykonywanej pracy nie było możliwe w oparciu o akta osobowe T. Ś. przedstawione przez (...) Spółkę z o.o. Z akt tych wynikają bowiem jedynie nazwy kolejno zajmowanych przez ubezpieczonego stanowisk. Wśród dokumentów nie ma szczegółowego zakresu obowiązków, czy jakiejkolwiek informacji co do podejmowanych przez niego czynności. Nazwy stanowisk, jak „monter zewnętrznych sieci wodociągowych”, czy „monter instalacji sanitarnych” są pojęciami nader szerokimi, by móc zakwalifikować je jako prace wykonywane w warunkach szczególnych, zwłaszcza, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Jednakże należy mieć na uwadze, że w postępowaniu przed sądem okresy zatrudnienia
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze mogą być ustalane także przy pomocy innych środków dowodowych niż dowód z zaświadczenia z zakładu pracy (uchwała SN z dnia 10 marca 1984r., III UZP 6/84), szczególnie w obliczu tak ubogiej dokumentacji pracowniczej.

Słusznie zatem Sąd Okręgowy dopuścił dowód z przesłuchania świadków, B. B., B. P., A. S. oraz J. S. na okoliczność przebiegu i charakteru pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w okresie od 4 maja 1978 r. do 31 grudnia 1998 r. w (...)
z o.o. w G.. Prawidłowo również przyznał im prymat wiarygodności.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, jak przyjął to Sąd I instancji, zeznania świadków nie dały podstaw do ustalenia, że praca wykonywana przez ubezpieczonego była pracą
w warunkach szczególnych. Wszyscy świadkowie (poza J. S.) potwierdzili, że w spornym okresie pracowali z ubezpieczonym oraz wspólnie z nim kładli rury wodociągowe i kanalizacyjne w wykopach o różnej głębokości. B. B. dodał, że nad rurą musiało być co najmniej 1,5 metra ziemi. Co istotne, każdy ze świadków podał również, że nie otrzymał od pracodawcy świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych.

Z treści apelacji wynika, że kluczowym celem skarżącego było wykazanie, że wykopy o głębokości 1,5 m są wykopami głębokimi. Apelujący swe stanowisko popierał treścią wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2012 r. (II UK 277/11), zgodnie
z którym brak jest podstaw dla różnicowania charakteru prac w głębokich wykopach jako prac w szczególnych warunkach ze względu na głębokość tych wykopów i pomijanie
z zakresu tych prac, które wykonywane były na głębokości mniejszej niż 3 m. Wskazać należy, że formalnie, co do zasady, orzeczenia Sądu Najwyższego nie wiążą sądów niższych instancji, które mogą w rozpatrywanych przez siebie sprawach przyjąć odmienną interpretację przepisu, szczególnie w sytuacji zgoła odmiennego stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy. Sąd Najwyższy w cytowanej sprawie rozważał bowiem sytuację ubezpieczonego wykonującego prace na różnej głębokości, od 0,9 metra do nawet powyżej 9 metrów, podczas gdy w niniejszej sprawie sąd ocenia charakter pracy wyłącznie
w wykopach o głębokości ok. 1,5 m.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w przedmiotowej sprawie z uwagi na przyjęcie, iż ubezpieczony nie wykonywał w spornym okresie pracy w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, poziom, na którym ubezpieczony wykonywał roboty wodno-kanalizacyjne miał drugorzędne znaczenie.

Analizując dalsze zarzuty apelującego, Sąd odwoławczy ocenił, że zasypywanie wykopów i równanie terenu faktycznie stanowi integralną część robót wodno-kanalizacyjnych, czy budowy rurociągów, a zatem nie może mieć wpływu na ocenę stałości i wymiaru wykonywanej pracy. Jednakże w sytuacji, gdy Sąd I instancji przyjął,
a tutejszy Sąd pogląd ten podzielił, że praca ubezpieczonego nie była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych, rozważania co do tej kwestii mają znaczenie jedynie marginalne.

Z zeznań świadków B. B. oraz A. S. wynikało również, że T. Ś. pracował dodatkowo po godzinach pracy jako konserwator wodociągu w B.. Fakt ten potwierdzają dokumenty znajdujące się
w aktach osobowych ubezpieczonego z okresu zatrudnienia w (...) w G., ponadto, jest w nich również informacja o pracy ubezpieczonego na stanowisku brygadzisty.

Sąd Apelacyjny nie w pełni podzielił stanowisko Sądu Okręgowego co do pracy T. Ś. na stanowisku konserwatora wodociągu w B., jako wykonywanej przez ubezpieczonego w ramach podstawowego wymiaru czasu pracy. Z akt osobowych ubezpieczonego wynika, że była to praca dodatkowa, wykonywana po godzinach. Zdaniem Sądu odwoławczego nie ma to jednak dla sprawy istotnego znaczenia, ponieważ gdyby nawet uznać, że była to praca wykonywana po godzinach nominalnego czasu pracy, to analizując nominalny czas pracy nie można w żaden sposób na podstawie przedstawionej dokumentacji uznać, że T. Ś. pracę w wykopach wykonywał stale – był również brygadzistą, wykonywał inne prace związane z montażem instalacji wodno-kanalizacyjnej, wykonywał naprawy, usuwał usterki. Sądowi Apelacyjnemu także z urzędu znane jest, iż tego typu przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne, jak (...) w G., nie zajmują się tylko montażem rurociągów, ale wykonują również szereg innych czynności związanych
z instalacją wodno-kanalizacyjną. Dlatego też w ocenie Sądu w niniejszej sprawie brak jest wystarczających dowodów potwierdzających, że ubezpieczony wykonywał pracę
w wykopach – niezależenie od ich głębokości – stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Postępowanie dowodowe naprowadziło dowody przeciwne w stosunku do twierdzeń ubezpieczonego T. Ś., zaś zarzuty apelacyjne nie zdołały wpłynąć na zmianę zaskarżonego wyroku Sądu I instancji.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że prawo do emerytury w wieku obniżonym z uwagi na pracę w warunkach szczególnych jest przywilejem, stąd też spełnienie warunków do jej przyznania, udowodnione być musi w sposób niezbity i niebudzący wątpliwości. To na ubezpieczonym spoczywa ciężar udowodnienia faktów, które potwierdziłyby prawo do wnioskowanego świadczenia. W niniejszym postępowaniu ubezpieczony nie udowodnił, by pracę tę świadczył stale, a więc codziennie i to w pełnym wymiarze czasu pracy. Zarówno z zeznań świadków, jak też zaoferowanej przez strony dokumentacji, nie dało się wysnuć wniosków zgodnych ze stanowiskiem ubezpieczonego. Toteż, skoro nie wykazano, aby ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy świadczył pracę
w warunkach szczególnych w spornym okresie, a więc w konsekwencji nie udowodnił posiadania co najmniej 15 lat stażu pracy w warunkach szczególnych, trafnie Sąd I instancji uznał, że nie spełnił on podstawowej przesłanki do przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym.

W konsekwencji dokonanej oceny dowodów Sąd Apelacyjny przyjął, że nie było podstaw, by ustalić pracę ubezpieczonego w szczególnych warunkach w rozmiarze co najmniej 15 lat, a to skutkuje oceną braku prawa do świadczenia na podstawie art. 32
w zw. z art. 184 z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Ubezpieczony nie udowodnił, że była to praca w warunkach szkodliwych dla zdrowia w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Tak argumentując Sąd Apelacyjny uznał, że zaskarżony wyrok odpowiada prawu,
a wniesiona od niego apelacja jest niezasadna, co skutkować musiało jej oddaleniem,
o czym orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Apelacyjny orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy wyrażoną w art. 98 k.p.c.

SSA Jolanta Hawryszko SSA Beata Górska SSO del. Gabriela Horodnicka - Stelmaszczuk