Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Urszula Wiercińska

Sędziowie: SA Agata Zając (spr.)

SA Jacek Sadomski

Protokolant: Katarzyna Łopacińska

po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2016r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa miasta (...) W.

przeciwko Z. C. (1)

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 24 lutego 2015 r.

sygn. akt XXV C 1326/09

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 808/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 11 sierpnia 2009 r.(...) W.wniosło o zasądzenie od pozwanego Z. C. (1) kwoty 135.690, 31 zł wraz z odsetkami ustawowymi naliczonymi:

- od kwoty 118.021,12 zł od 1 kwietnia 2009 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 17.669,19 zł od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że pozwany od lutego 1995r. wynajmował, a od września 2002r. do marca 2009r. zajmował bez tytułu prawnego lokal użytkowy położony przy ul. (...) w W., w którym prowadził działalność gospodarczą. Od początku 2007r. pozwany nie uiszczał opłat z tytułu korzystania z lokalu. Powstała z tego tytułu zaległość obliczona na 31 marca 2009r. wynosi 118.021,12 zł z tytułu należności głównej oraz 17.669,19 zł z tytułu odsetek ustawowych, co łącznie daje kwotę 135.690,31 zł dochodzona niniejszym pozwem. W kwietniu 2009r. pozwany został wezwany do uregulowania zaległości, lecz nie dokonał spłaty zadłużenia. W marcu 2009r. po przeprowadzeniu eksmisji przez Komornika Miasto odzyskało lokal, zaś pozwany zawiesił prowadzoną działalność gospodarczą do końca lutego 2010r.

Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu upominawczym w sprawie XXV Nc 116/09 z dnia 26 sierpnia 2009r. Sąd Okręgowy nakazał pozwanemu, aby zapłacił całą dochodzoną pozwem kwotę.

Od powyższego nakazu pozwany wniósł sprzeciw w którym podniósł, iż odszkodowanie za zajmowanie lokalu bez tytułu prawnego należy się w wysokości kosztów eksploatacji lokalu, ewentualnie w wysokości możliwego do osiągnięcia czynszu. Miarą wyliczenia odszkodowania za bezumowne zajmowanie lokalu nie mogą być faktury, które na użytek tej sprawy spreparował powód. Faktury wystawione przez powoda nie mogą stanowić dowodu na okoliczność wysokości szkody, stanowią tylko wewnętrzny, sporządzony niezgodnie z przepisami prawa podatkowego, dokument wyrażający własne twierdzenia powoda co do wysokości szkody. Ponadto realnie wyliczona kwota powinna być pomniejszona o kwotę zgłoszonej do potrącenia wierzytelności z tytułu nakładów poniesionych przez pozwanego na powiększenie lokalu, w związku z wybudowaniem antresoli. Miasto powinno również zwrócić pozwanemu nienależnie pobraną kwotę 91.712,96 zł wraz z odsetkami wskutek bezprawnego oczynszowania tej powierzchni dodatkowej, którą własnym nakładem wybudował pozwany, a zatem ta kwota powinna być również potrącona z należności strony powodowej.

Wyrokiem z dnia 24 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i nakazał pobranie od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w W. kwoty 1606,81 zł tytułem kosztów związanych z opinią biegłego.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 30 stycznia 1995r. pomiędzy Zarządem (...) z siedzibą w W. przy (...) (wynajmujący) a Z. C. (1) (najemca) zamieszkałym ul. (...) w W. została zawarta umowa najmu lokalu użytkowego w budynku przy ul.(...) w W. o powierzchni ogólnej 262,89 m ^{( 2 )}(w tym: powierzchnia podstawowa – 121,95 m ^{( 2)}, pozostała powierzchnia – 140,94 m ^{( 2)}) z przeznaczeniem na sklep przemysłowy i biuro. Najemca zobowiązał się płacić Wynajmującemu czynsz najmu w wysokości 21 zł za 1m ^{( 2 )}powierzchni podstawowej oraz 3,5 zł za 1m ^{( 2 )}powierzchni pozostałej. Ogółem czynsz najmu miesięcznie wynosił 3.054,24 zł + VAT (671,93zł). W związku z wynajęciem lokalu, wynajmujący zobowiązał się wobec najemcy do świadczenia odpłatnie następujących usług: ogrzewanie lokalu za pośrednictwem ogólnej sieci c.o., dostarczanie wody, odprowadzanie ścieków do kanalizacji publicznej, wywozu nieczystości. Umowa niniejsza została zawarta na czas oznaczony do dnia 1 lutego 2006r . Lokal został przekazany najemcy protokółem zdawczo-odbiorczym w dniu 1 stycznia 1995r.

Pismem z dnia 17 września 2002r. wynajmujący wypowiedział pozwanemu umowę najmu lokalu bez zachowania okresu wypowiedzenia wskazując, że pomimo upomnień i wezwań do spłaty zadłużenia przekraczającego dwukrotną wartość opłat z tytułu najmu lokalu, należności nie zostały uregulowane w wyznaczonym terminie przez pozwanego. Zarząd (...) z siedzibą w W. zobowiązał jednocześnie pozwanego, aby w terminie 10 dni od daty otrzymania pisma opróżnił przedmiotowy lokal i przekazał Administracji (...) nr(...) przy ul. (...) oraz spłacił zadłużenie istniejące na koncie lokalu.

W dniu 12 lutego 2009r. Zastępca Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym(...)w W. K. K. działając w oparciu o tytuł wykonawczy - wyrok Sądu Okręgowego w W. z dnia 12 lipca 2007r. sygn. akt XX GC 87/06 - dokonał wprowadzenia wierzyciela Miasto (...) W. w posiadanie lokalu użytkowego o powierzchni 262,89 m ^{( 2 )}położonego w W. przy ul. (...). Dłużnik Z. C. (1) dobrowolnie wydał lokal.

Ostatecznym wezwaniem do zapłaty z dnia 8 kwietnia 2009r. Zakład (...) w dzielnicy Ś. (...) W. wezwał pozwanego do spłaty zaległości z tytułu opłat za lokal użytkowy przy ul. (...) w W.. Zadłużenie według stanu na dzień 31 marca 2009 r. wynosi: należność główna – 389.353,53 zł, odsetki – 135.794,11 zł. Łącznie 525.147,64 zł. Wyżej wskazane pismo zostało wysłane na adres ul. (...) w W.. Pismo awizowano powtórnie, a 16 kwietnia 2009r. nastąpił zwrot gdyż nie podjęto go w terminie.

Wartość nakładów poniesionych przez pozwanego na rozbudowę lokalu użytkowego w W. przy ul. (...) w postaci dobudowanej antresoli wraz z wykonaniem wszystkich robót niezbędnych, towarzyszących o powierzchni 140,92 m ^{( 2 )}według stanu na dzień zwrotu lokalu powodowi, tj. 12 lutego 2009r. według cen rynkowych aktualnych w dacie opracowania opinii, tj. w II kwartale 2014r. wynosi 107 044,47 zł, natomiast powyższa wartość według cen rynkowych aktualnych w dacie zwrotu lokalu powodowi, tj. w I kwartale 2009r. wynosi 114 571, 74zł. Wyliczone kwoty nie uwzględniają podatku VAT.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o dowody z dokumentów złożonych do akt, które nie były kwestionowane przez strony. Za bezsporny Sąd Okręgowy uznał fakty podpisania umowy nazwanej umową najmu, nie uiszczania przez pozwanego należności czynszowych, a także fakt posiadania przedmiotowego lokalu przez pozwanego w okresie od 1 stycznia 1995r. do dnia 12 lutego 2009r. Opinię biegłego z zakresu budownictwa oraz zeznania świadków Sąd Okręgowy uznał za nieistotne w niniejszej sprawie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że strony łączyła umowa najmu lokalu innego niż lokal mieszkalny, która została wypowiedziana przez powoda pismem z dnia 17 września 2002r. bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Wypowiedzenie umowy przez wynajmującego spowodowało wygaśnięcie umowy najmu lokalu użytkowego przy ul. (...) w W. przez pozwanego.

Sąd Okręgowy wskazał, że co do zasady nie jest związany podstawa prawną żądania, jednakże w niniejszej sprawie strona powodowa była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika i na rozprawie w dniu 27 stycznia 2015r. jednoznacznie sprecyzowała, że swoje roszczenie opiera na podstawie prawnej z art. 471 k.c. Przytaczając treść powyższego przepisu Sąd Okręgowy wskazał, że przesłankami uzasadniającymi dochodzenie roszczenia odszkodowawczego są niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, szkoda oraz związek przyczynowy między faktem niewykonania (nienależytego wykonania) zobowiązania a szkodą. Ciężar dowodu powyższych okoliczności, a przede wszystkim obowiązek wykazania, że zobowiązanie określonej treści w ogóle istniało, a na dłużniku ciążył określony obowiązek, spoczywa na wierzycielu.

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie brak jest naruszenia istniejącego zobowiązania z uwagi na to iż umowa najmu przedmiotowego lokalu wygasła w związku ze skutecznym wypowiedzeniem jej przez wynajmującego. Zdaniem Sądu Okręgowego przesłanki odpowiedzialności kontraktowej pozwanego, na którą powoływała się strona powodowa nie zostały spełnione wobec braku ważnej umowy między stronami.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości i podnosząc zarzuty:

- naruszenia art. 471 k.c. przez uznanie, że w niniejszej sprawie brak jest naruszenia istniejącego zobowiązania z uwagi na to, że umowa wygasła w związku z wypowiedzeniem;

- naruszenia art. 6 k.c. przez przyjęcie, że powód nie przeprowadził dowodu z faktu nienależytego wykonania zobowiązania skutkującego powstaniem szkody;

- naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. przez niedokonanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, lecz lakoniczne stwierdzenie, że w niniejszej sprawie brak jest naruszenia istniejącego zobowiązania;

- naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nie zajęcie stanowiska w przedmiocie dowodów, którym odmówił wiarygodności, a które dowodziły zasadność roszczenia;

- naruszenie art. 98 § 1 k.p.c. przez obciążenie powoda kosztami opinii biegłego nie wiążącej się z roszczeniem powoda.

Wskazując na powyższe skarżący wniósł o uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie kosztów, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powoda zasługuje na uwzględnienie w zakresie, w jakim zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Niewątpliwie w świetle okoliczności faktycznych przedstawionych w uzasadnieniu pozwu, stronie powodowej przysługiwał wybór między roszczeniem z art. 224-225 k.c. i art. 230 k.c. a roszczeniem z art. 471 k.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r. IV CK 400/05

przepisy art. 224-225 i art. 230 k.c. nie są w stosunku do art. 471 k.c. przepisami szczególnymi i z tej przyczyny kumulacja norm nie jest wyłączona. Wybór jednego ze zbiegających się roszczeń pozostawiony został uprawnionemu, który - dokonując wyboru - musi jednak wybrać całość skutków prawnych danej normy.

Powód zarówno w postępowaniu przed Sądem I instancji, jak i w apelacji jednoznacznie wskazuje, że żąda naprawienia szkody na podstawie art. 471 k.c.

Nie ma podstaw do uznania, że Sąd Okręgowy naruszył przepis art. 6 k.c. uznając, że powód nie wykazał zdarzenia powodującego szkodę w postaci niewykonania lub nienależytego wykonania przez pozwanego zobowiązania.

Skarżący myli bowiem pojęcie materialnoprawnego rozkładu ciężaru dowodu z procesowym ciężarem dowodzenia.

Materialny ciężar dowodu, określony m.in. przepisem art. 6 k.c., stanowi regułę określającą, która strona poniesie negatywne skutki nieudowodnienia określonych twierdzeń o faktach istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.

O tym, co strona powinna udowodnić w konkretnym procesie decydują przede wszystkim: przedmiot sporu, prawo materialne regulujące określone stosunki prawne i prawo procesowe normujące zasady postępowania dowodowego.

Przedstawienie zaś przez stronę dowodu w celu wykazania określonych twierdzeń o faktach sprawy, z których wywodzi ona korzystne dla siebie skutki, nie jest jej prawem czy obowiązkiem procesowym, lecz ciężarem procesowym, wynikającym i zagwarantowanym przepisami prawa, przede wszystkim w jej własnym interesie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2009 r. IV CSK 71/09).

Niewątpliwie trafnie Sąd Okręgowy określił reguły dowodzenia w sprawie niniejszej. Na powodzie, dochodzącym odszkodowania z art. 471 k.c. spoczywa bowiem materialnoprawny ciężar dowodu w zakresie zarówno wykazania zdarzenia wywołującego szkodę w postaci niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, jak i poniesionej szkody i jej wysokości oraz związku przyczynowego między niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zobowiązania a szkodą.

Odrębną kwestią jest zaś ocena, czy określony fakt wymaga przedstawienia dowodów i czy dowody wystarczające dla ustalenia danej okoliczności zostały przedstawione.

Przedmiotem dowodu zgodnie z art. 227 k.p.c. są fakty mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a więc przede wszystkim powód obowiązany jest udowodnić fakty uzasadniające żądanie objęte pozwem.

Nie wymagają jednak dowodzenia fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, o ile przyznanie to nie budzi wątpliwości (art. 229 k.p.c.).

W sprawie niniejszej bezsporne zaś były okoliczności objęte ustaleniami poczynionymi przez Sąd Okręgowy, a więc że strony łączyła umowa najmu lokalu użytkowego, że umowa ta została skutecznie przez powoda wypowiedziana z uwagi na zaległości czynszowe w dniu 17 września 2002 r. i że mimo zakończenia umowy pozwany nie zwrócił powodowi lokalu, ale zajmował ten lokal do 2009 r.

Bezzasadnie zatem Sąd Okręgowy uznał, że powód nie wykazał faktu niewykonania przez pozwanego zobowiązania, gdyż fakt ten Sąd uznał za bezsporny.

Błędnie przede wszystkim Sąd Okręgowy wiąże odpowiedzialność z art. 471 k.c. z niewykonaniem zobowiązania wynikającego z umowy, gdyż źródłem zobowiązania mogą być różne zdarzenia, nie tylko wiążące się z relacjami umownymi.

Niewątpliwie jednak strony były związane ważną umową najmu, po zakończeniu której pozwany obowiązany był zwrócić powodowi lokal objęty tą umową. Nie ma przy tym znaczenia, czy taki obowiązek najemcy został określony w umowie zawartej przez strony, gdyż wynika on wprost z treści art. 675 § 1 k.c.

Należy ponadto zwrócić uwagę, że art. 471 k.c. wprowadza domniemanie winy dłużnika w zakresie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania co najmniej w zakresie zachowania należytej staranności, zatem to na dłużniku spoczywa ciężar obalenia tego domniemania.

Sąd Okręgowy, błędnie uznając, iż nie została wykazana jedna z przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego jaką jest niewykonanie zobowiązania, nie odniósł się do pozostałych kwestii mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, a mianowicie do kwestii szkody poniesionej przez powoda pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z niewykonaniem zobowiązania w zakresie zwrotu lokalu po zakończeniu najmu oraz jej wysokości, a w dalszej kolejności – zasadnością podniesionego przez pozwanego zarzutu potrącenia.

Na powodzie spoczywa niewątpliwie ciężar dowodu w zakresie wykazania, że na skutek niezwrócenia mu w terminie przedmiotu najmu poniósł określony uszczerbek w swym majątku.

Dłużnik ponosi odpowiedzialność dopiero wtedy, gdy wierzyciel udowodni, iż na skutek nienależytego wykonania umowy poniósł szkodę, która pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z nienależytym wykonaniem umowy.

Aby zwolnić się od odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnik musi wykazać, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Z kolei na pozwanym spoczywa ciężar wykazania okoliczności uzasadniających podniesiony zarzut potrącenia, a więc wykazania istnienia wzajemnej wierzytelności oraz jej wysokości, a także zaistnienia co najmniej w dacie dokonania potrącenia przesłanek wskazanych w art. 498 k.c.

Tym samym bezzasadnie Sąd Okręgowy uznał, że zgromadzone w sprawie dowody z zeznań świadków i opinii biegłego nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy i zaniechał dokonania ustaleń odnoszących się do wskazanych wyżej okoliczności, co doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 14 marca 2013 r. I CZ 12/13 pojęcie nierozpoznania istoty sprawy odnosi się do niezbadania podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia.

Do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wtedy, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2013 r. I CZ 186/12).

W sprawie niniejszej Sąd Okręgowy zaniechał zbadania zarówno materialnej podstawy żądania powoda, jak i merytorycznych zarzutów pozwanych powołującego się na potrącenie wzajemnej wierzytelności.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy winien dokonać ustaleń dotyczących powstania po stronie powoda szkody we wskazanej wysokości oraz ustalić, czy szkoda w takiej wysokości pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z niewykonaniem przez pozwanego zobowiązania w zakresie zwrotu lokalu po zakończeniu najmu. W szczególności zasadne będzie ustalenie, czy powód wykazał, iż gdyby do wydania lokalu doszło niezwłocznie po zakończeniu umowy, możliwe byłoby osiągnięcie przez powoda zysków z wynajmu lokalu i w jakiej wysokości, zwłaszcza wobec zawartych w piśmie pozwanego z k. 279 twierdzeń, że po dacie wydania lokalu przez dwa lata stał on pusty. W dalszej kolejności Sąd Okręgowy oceni zasadność zarzutu potrącenia podniesionego przez pozwanego.

Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji, pozostawiając Sądowi Okręgowemu rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego stosownie do treści art. 108 § 2 k.p.c.