Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z 1 kwietnia 2016 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi utrzymał w całości w mocy nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, wydany w dniu 20 kwietnia 2015 r. w sprawie z powództwa Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej w W. przeciwko M. S. i B. P. o zapłatę.

Sąd Rejonowy ustalił, że M. S. w ramach prowadzonej działalności gospodarczej zawarł 15 grudnia 2012 r. z Towarzystwem (...) SA w W. aneks do umowy agencyjnej z dnia 27 października 2009 r., zobowiązując się prowadzić działalność agencyjną na rzecz powoda. Rozliczenia wszelkich należności między stronami umowy miały być dokonywane w formie potrącenia wzajemnych wierzytelności. Dla zabezpieczenia potencjalnych roszczeń powodowej Spółki, pozwany wystawił 5 listopada 2009 r. weksel in blanco, który poręczyła pozwana B. P.. Pozwany nie wywiązał się z prawidłowego rozliczania wobec (...) SA. Pismem datowanym na 31 grudnia 2014 r. strona powodowa wezwała pozwanych do solidarnej zapłaty kwoty 22 417,05 złotych, zawiadamiając jednocześnie o wypełnieniu weksla na tę kwotę. Pozwani nie spełnili żądania powoda, uznając, że nie zostało ono dostatecznie sprecyzowane. Pismem z 12 stycznia 2015 r. pozwani zwrócili się do jego pełnomocnika o wyjaśnienie, co składa się na sumę wekslową i o podanie numeru rachunku bankowego, na który miałaby zostać dokonana ewentualna zapłata.

W tym stanie faktycznym Sąd Rejonowy nie znalazł podstaw do uwzględnienia zarzutów ze stosunku podstawowego, które nie zostały skonkretyzowane. Nie było dla Sądu I instancji zrozumiałe żądanie wykazania przez powoda podstaw powództwa, skoro już na etapie pozwu w postępowaniu nakazowym dołączył on dokumenty ilustrujące ten stosunek, tak co do jego podstawy umownej, jak i tytułu i wysokości poszczególnych kwot ujętych w rozliczeniach. Pozwani nie wyjaśnili, jakie zastrzeżenia mają do wskazanych w pozwie dowodów i z jakich przyczyn uznają je za niewystarczające do wykazania stosunku podstawowego. Nie podważyli ani weksla jako takiego, ani stosunku podstawowego wynikającego z umowy agencyjnej, łączącej strony. Z powyższych przyczyn Sąd Rejonowy utrzymał w całości w mocy nakaz zapłaty zgodnie z art. 496 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli pozwani zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

- art. 10 i 17 prawa wekslowego, art. 232 § 1 k.p.c. i art. 6 k.c. poprzez brak rozpoznania stosunku podstawowego i przerzucenie ciężaru dowodu „nieistnienia roszczenia zabezpieczonego wekslem” na pozwanych, podczas gdy wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty z weksla gwarancyjnego lub zaprzeczenie istnieniu wierzytelności stanowiącej podstawę do wypełnienia weksla lub zarzut co do stosunku podstawowego przenosi spór ze stosunku wekslowego na podstawowy;

- art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 245 k.p.c. oraz art. 78 k.c. i art. 3 pkt 3 ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących działalność publiczną, stanowiące przekroczenie przez Sąd Rejonowy zasady swobodnej oceny dowodów polegające na przyjęciu, że powód w sposób niebudzący wątpliwości wykazał wysokość wierzytelności przysługującej mu względem pozwanych dzięki wydrukowi zestawienia nieopłaconych składek ubezpieczeniowych E. ubezpieczenia M. S.;

- błąd w ustaleniach faktycznych wynikający z dokonanej przez Sąd Rejonowy nieprawidłowej oceny dowodów, a polegający na przyjęciu, że powodowi przysługuje względem pozwanych jakakolwiek wierzytelność, której istnienie uprawniałoby go do wypełnienia weksla gwarancyjnego in blanco na podstawie stosunku umownego łączącego strony, podczas gdy brak jest dowodów na istnienie, zasadę, wartość i wymagalność wierzytelności powódki wobec pozwanego;

- naruszenie art. 130 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. i art. 299 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie, gdyż Sąd Rejonowy bezzasadnie pominął wniosek dowodowy z przesłuchania pozwanych, powołując się na wadliwe sformułowanie tego wniosku i brak tezy dowodowej, gdy tymczasem Sąd powinien z urzędu wezwać pozwanych do uzupełnienia tego braku formalnego.

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę wyroku poprzez uchylenie nakazu zapłaty w całości i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki solidarnie na rzecz pozwanych kosztów postępowania według norm przepisanych za obie instancje.

Powódka w odpowiedzi na apelację wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanych solidarnie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własny ustalony przez Sąd Rejonowy stan faktyczny, w oparciu o który dokonano prawidłowej oceny prawnej dochodzonego roszczenia.

Odnosząc się do zarzutów podniesionych w apelacji, podkreślenia wymaga, że charakter zobowiązania wekslowego jest abstrakcyjny. Jest ono wprawdzie powiązane z roszczeniem wynikającym ze stosunku podstawowego, ale specyfika roszczenia opartego na wekslu powoduje, że wierzyciel wekslowy ma różne możliwości wykazywania jego zasadności. Może powołać się na treść weksla, ale także przytaczać fakty i dowody uzasadniające roszczenie wynikające ze stosunku podstawowego (tak Sąd Najwyższy w wyrokach z: 15.03.2007 r., II CSK 495/06, niepubl.; z 25.04.2013 r., VCSK 233/12, opubl. Lex nr 1353297). Sam fakt powołania takich okoliczności, poza odwołaniem do treści weksla, nie oznacza jednak, że podstawą swojego powództwa wierzyciel czyni stosunek podstawowy, a nie weksel. W niniejszej sprawie strona powodowa wyraźnie podkreśliła źródło swojego roszczenia – z weksla. W konsekwencji ocenie podlegała zasadność powództwa opartego na wekslu, nie zaś na stosunku wynikającym z umowy agencyjnej.

Okoliczności wystawienia weksla in blanco (w celu zabezpieczenia roszczeń powodowej Spółki wynikających z łączącej strony umowy agencyjnej) i poręczenia za ten weksel przez B. P. były bezsporne. Powód był obowiązany wykazać, na jaką kwotę wypełnił weksel i z jakiego tytułu ona wynika. Tak określonemu obowiązkowi podołał, wbrew odmiennym twierdzeniom apelacji. Na powodzie nie ciążył natomiast obowiązek udowodnienia, że weksel został wypełniony zgodnie z treścią umowy agencyjnej. W świetle art. 17 prawa wekslowego, nie ma konieczności wykazania przez wierzyciela wekslowego istnienia podstawy zobowiązania w stosunku cywilnoprawnym łączącym wystawcę i odbiorcę weksla (remitenta).

Zarzut sprzeczności ustaleń sądu z materiałem dowodowym stanowi zatem jedynie polemikę z prawidłowo ustalonym przez Sąd I instancji stanem faktycznym. Sąd Okręgowy podziela przy tym pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 czerwca 2004 r. (II CK 397/2003, niepubl.), iż przedstawienie zarzutu naruszenia zasad swobodnej oceny dowodów nie może polegać na wskazaniu przez stronę alternatywnego stanu faktycznego, ustalonego przez nią na podstawie własnej oceny dowodów. Wobec tego, wedle Sądu II instancji, Sąd Rejonowy dokonał prawidłowej oceny dowodów, nie naruszając przy tym zasad logiki ani doświadczenia życiowego.

Nie sposób zgodzić się ze skarżącym, że nierozpoznanie przez Sąd I instancji zarzutów ze stosunku podstawowego doprowadziło do wadliwej oceny, iż strona powodowa udowodniła, z czego wynika kwota na wekslu. Apelacja abstrahuje od tego, że zgłoszone zarzuty nie zostały należycie skonkretyzowane i dlatego nie mogły wywrzeć zamierzonych skutków w postaci przeniesienia sporu z płaszczyzny prawa wekslowego na płaszczyznę prawa cywilnego. Samo zgłoszenie zarzutu ze stosunku podstawowego przez dłużników nie przenosi ciężaru dowodzenia na stronę powodową z uwagi na treść art. 10 prawa wekslowego. Sąd, w przeciwieństwie do badania formalnej ważności weksla, nie musi z urzędu rozważać kwestii dotyczących stosunku podstawowego. Konieczna jest w tym zakresie inicjatywa dowodowa dłużnika. Nieważność zobowiązania, leżącego u podstaw wystawienia weksla gwarancyjnego, jak i zobowiązania wekslowego zabezpieczającego jego wykonanie, powinna zostać zgłoszona przez pozwanych już w zarzutach od nakazu zapłaty, w których obowiązani są oni powołać dowody, dla wykazania okoliczności faktycznych, z których ta wynika. Zaniechanie wskazanego obowiązku ma ten skutek, że wyklucza możliwość powołania się na te okoliczności w dalszym toku postępowania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 7.11.2007 r., II CSK 339/07, Lex nr 485859). Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury, odstąpienia od powołanych wyżej zasad dotyczących prekluzji, nie może być uzasadnione nawet brakiem profesjonalnego pełnomocnika procesowego reprezentującego stronę na etapie postępowania związanego z wniesieniem zarzutów od nakazu zapłaty. To pozwani winni powołać wszystkie okoliczności faktyczne, zarzuty i dowody przeciwko żądaniu pozwu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 25.10.2012 r., I ACa 565/12, Lex nr 1246615). W realiach rozpoznawanej sprawy, pozwani nie podnieśli tego rodzaju zarzutów w zarzutach od nakazu zapłaty. Sąd Rejonowy nie naruszył wskazanych w apelacji przepisów prawa wekslowego, ponieważ art. 10 i 17 prawa wekslowego nie zmieniają rozkładu ciężaru dowodu. Pozwalają jedynie na złagodzenie odpowiedzialności dłużników wekslowych przez umożliwienie im odwołania się (w drodze wyjątku) do stosunku osobistego łączącego wystawcę weksla i remitenta, w drodze zarzutów dopuszczonych przez prawo wekslowe. To na dłużnikach spoczywa obowiązek wykazania okoliczności wskazanych w tych przepisach. Innymi słowy: w tej sprawie to pozwani byli obowiązani wykazać zarzuty odnoszące się do stosunku podstawowego (umowy agencyjnej i rozliczeń z tytułu tej umowy) i to w terminie prekluzyjnym (w zarzutach od nakazu zapłaty), czego jednak nie uczynili.

W świetle tych uwag, nie mogły okazać się skuteczne zarzuty ze stosunku podstawowego podniesione w apelacji, oparte na nowych okolicznościach, niepodniesionych w zarzutach od nakazu zapłaty, a nawet w ogóle w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. Stosowanie uprawnienia przewidzianego w przepisie art. 381 k.p.c. wchodzi w rachubę tylko co do faktów i dowodów, które nie uległy prekluzji w pierwszej instancji. Pozwani nie wykazali także, aby konieczność powołania okoliczności i twierdzeń, które nie były przedmiotem zgłoszonych przez nich zarzutów, wynikła później lub też aby z przyczyn obiektywnych nie mogły być one przez nich podniesione na wcześniejszym etapie postępowania.

Za nietrafne należy uznać zarzuty naruszenia art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. Przepis art. 6 k.c. stanowi o ciężarze dowodu w sensie materialnoprawnym i wskazuje, kogo obciążają skutki nieudowodnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia. Zawiera jedynie ogólną zasadę rozkładu ciężaru dowodu oraz określa reguły dowodzenia i nie stanowi samodzielnej podstawy rozstrzygnięcia. Konieczne jest jego powołanie ze wskazaniem przepisu prawa materialnego, stanowiącego podstawę rozstrzygnięcia i konkretyzującego rozkład ciężaru dowodu w danym wypadku. O naruszeniu przepisu art. 6 k.c. można mówić dopiero wówczas, gdyby sąd orzekający przypisał obowiązek dowodowy innej stronie niż ta, która z określonego faktu wywodzi skutki prawne.

Jeszcze raz należy podkreślić, że ciężar udowodnienia zasadności zarzutu ze stosunku podstawowego spoczywał na pozwanych jako dłużnikach wekslowych. Wobec nieprzedstawienia dowodów na poparcie zgłoszonych zarzutów ze stosunku podstawowego, nie mogły one prowadzić do zakwestionowania stanowiska strony powodowej. Nie doszło także do naruszenia art. 232 k.p.c. Sąd nie jest zobowiązany wyręczać strony w zakresie inicjatywy dowodowej, którą sama powinna wykazać, szczególnie gdy jest ona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Dopuszczenie z urzędu dowodu niewskazanego przez stronę jest prawem, nie zaś obowiązkiem sądu. Nie jest zatem jego rzeczą zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, jak również przeprowadzania z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Co do zasady nieprecyzyjne sformułowanie tezy dowodowej jest uchybieniem strony, która w konsekwencji nie dostarcza sądowi dowodów potwierdzających przytoczone fakty, co może skutkować przegraniem procesu. Nie ma zaś mowy o naruszeniu z tego powodu wskazanych przepisów prawa procesowego przez sąd. Niemniej jednak w realiach rozpoznawanej sprawy Sąd Rejonowy wezwał jednak pozwanych do uzupełnienia wniosku dowodowego o ich przesłuchanie poprzez sprecyzowanie tezy dowodowej, na jaką miałby zostać przeprowadzony ten dowód (zarządzenie z 18.08.2015 r. – k. 52). Jednak ani sami pozwani, ani ich pełnomocnik nie uzupełnili wniosku dowodowego.

Reasumując: przedstawione wyniki kontroli instancyjnej prowadzą do wniosku, że pozwani ani nie sprecyzowali, ani tym bardziej nie udowodnili zarzutów ze stosunku podstawowego, zatem rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe. Uwzględniając powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako niezasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015, poz. 1800), obciążając nimi solidarnie pozwanych jako stronę przegrywającą sprawę na etapie postępowania apelacyjnego.