Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 lutego 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA – Maciej Kowalski (spr.)

Sędzia SA – Krzysztof Tucharz

Sędzia SA – Irena Piotrowska

Protokolant – sekr. sąd. Agnieszka Janik

po rozpoznaniu w dniu 7 lutego 2013 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Przedsiębiorstwa (...) S. A. w P.

przeciwko (...) S. A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 22 maja 2012 r.

sygn. akt XX GC 180/11

I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że :

a) w punkcie 1 oddala powództwo co do kwoty 1 312 286,26 zł (jeden milion trzysta dwanaście tysięcy dwieście osiemdziesiąt sześć złotych i dwadzieścia sześć groszy) wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2010 r. do dnia zapłaty;

b) w punkcie 3 zasądza od Przedsiębiorstwa (...) S. A. w P. na rzecz (...) S. A. w W. kwotę 7200 zł (siedem tysięcy dwieście) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

II. zasądza od Przedsiębiorstwa (...) S. A. w P. na rzecz (...) S. A. w W. kwotę 71 015 zł (siedemdziesiąt jeden tysięcy piętnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą , w tym kwotę 5400 zł (pięć tysięcy czterysta) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

Powód Przedsiębiorstwo (...) SA w P. wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego (...) SA w W. (w dacie wnoszenia pozwu (...) SA w W.) kwoty 1.891.292,64 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2010 roku do dnia zapłaty. Powód wskazał, że żądana kwota stanowi odszkodowanie za szkodę poniesioną przez niego w wyniku nienależytego zarządzania przez pozwane (...)

Pozwany wnosił o oddalenie powództwa. Podnosił, że powód nie wykazał istnienia podstaw faktycznych żądania zapłaty kwoty wskazanej w pozwie. Nie wykazał, że w okresie od 19 września 2008 roku do 2 marca 2009 roku jednostki uczestnictwa były wyceniane w sposób niezgodny z prawem. Zdaniem pozwanego powód nie wykazał również faktu i wysokości poniesionej szkody oraz związku przyczynowego pomiędzy ww. działaniem pozwanego i szkodą powoda.

Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 22 maja 2012 r. wydanym w sprawie XX GC 180/11 zasądził od pozwanego (...) Spółki Akcyjnej w W. na rzecz powoda Przedsiębiorstwa (...) Spółki Akcyjnej w P. kwotę 1.312.286,26 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2010 roku do dnia zapłaty a w pozostałej części powództwo oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwany jest towarzystwem funduszy inwestycyjnych i zarządzał m. in. funduszem (...) Fundusz (...). W 2002 roku pozwane Towarzystwo nabyło do zarządzanego przez siebie ww. funduszu obligacje ustrukturyzowane wyemitowane przez spółki (...) z siedzibą w G. na Kajmanach i (...) z siedzibą w D. w Irlandii. Obligacje wyemitowane przez pierwszą ze wskazanych spółek miały wartość nominalną 27.500.000,00 zł i termin wykupu ustalony na 9 kwietnia 2012 roku, zaś obligacje drugiej ze wskazanych spółek miały wartość nominalną 40.000.000,00 zł i termin wykupu ustalonym na 29 czerwca 2012 roku.

W okresie od marca 2003 roku do kwietnia 2007 roku powód nabywał jednostki uczestnictwa w zarządzanym przez pozwanego funduszu.

W dniu 3 marca 2009 roku na swojej stronie internetowej pozwany zamieścił komunikat o podjęciu przez Zarząd Towarzystwa decyzji o zawieszeniu zbywania i odkupywania jednostek uczestnictwa wymienionych w komunikacie funduszy, w tym także funduszu w którym jednostki uczestnictwa posiadał powód. W treści komunikatu zostało wskazane, że powyższa decyzja została podjęta w związku z zaistnieniem okoliczności uniemożliwiających dokonanie wiarygodnej wyceny istotnej części aktywów.

W dniu 6 marca 2009 roku pozwany ogłosił wznowienie wyceny oraz zbywania i odkupywania jednostek uczestnictwa. Wyjaśnił, że spadek wartości jednostek uczestnictwa wiąże się z realizacją strat na papierach wartościowych których wartość była uzależniona od oceny wiarygodności finansowej Polski na rynkach finansowych.

U powoda odbyło się spotkanie pracownika działu zarządzani gotówką, dyrektora finansowego i członka zarządu odpowiedzialnego za pion finansowy. Podczas tego spotkania zapadła decyzja o umorzeniu jednostek uczestnictwa w Funduszu. Z uwagi na możliwość zawieszenia wyceny w przypadku umorzenia dużej ilości jednostek, powód zdecydował o umorzeniu posiadanych przez niego jednostek uczestnictwa w dwóch transzach.

Ostatecznie posiadane przez powoda jednostki uczestnictwa zostały przez powoda przedstawione do odkupienia w dniach 13 marca i 16 marca 2009 roku.

Pismem z dnia 18 maja 2009 roku pozwany poinformował powoda, że w związku z nieprawidłową wyceną jednostek uczestnictwa wskazanych w piśmie funduszy, która miała miejsce w okresie od 19 września 2008 roku do 2 marca 2009 roku, zarząd (...) podjął decyzję o wypłacie rekompensat. W ramach rekompensat w dniu 15 maja 2009 roku na rzecz uczestników zostały nabyte jednostki uczestnictwa odpowiednich funduszy. Pozwany poinformował, że na rzecz powoda zostały nabyte (...), (...) jednostki uczestnictwa w funduszu (...).

Pismem z dnia 23 marca 2009 roku powód wniósł przeciwko pozwanemu do KNF skargę na nienależyte zarządzanie funduszem inwestycyjnym.

Na posiedzeniu w dniu 16 czerwca KNF nałożyła na pozwanego karę pieniężną w kwocie 800.000 zł za naruszenie przepisów prawa oraz interesu uczestników kilku funduszy inwestycyjnych.

Z dniem 16 marca 2011 roku pozwany zmienił nazwę z (...) na (...) SA w W..

Aktem notarialnym z dnia 2 czerwca 2011 roku (...) SA w W. zostało połączone w drodze przejęcia przez (...) SA w W..

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo w znacznej części zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu z okoliczności niniejszej sprawy wynika, że wobec powoda pozwany ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisu art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 27 maja 2004 roku o funduszach inwestycyjnych. Pozwany nienależycie wypełniał bowiem obowiązki w zakresie zarządzania zbiorczym portfelem papierów wartościowych.

Zdaniem Sądu okoliczności sprawy potwierdzają stanowisko powoda, że przez okres od 19 września 2008 roku do 2 marca 2009 roku miało miejsce nieprawidłowe dokonywanie wyceny spornych obligacji utrzymywanych w portfelu Funduszu. Sporne papiery wartościowe - pomimo ich charakteru - nie były przez pozwanego prawidłowo kwalifikowane jako dłużne papiery wartościowe z wbudowanym instrumentem pochodnym i nie były prawidłowe wyceniane według metody wartości godziwej (zgodnie z § 25 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 24 grudnia 2007 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości funduszy inwestycyjnych). Jak wynika z ustaleń poczynionych przez KNF, taka metoda wyceny była zastosowana przez pozwanego od dnia 3 marca 2009 roku. Zastosowanie tej metody wyceny dopiero od wskazanej daty spowodowało znaczny spadek wartości jednostek uczestnictwa Funduszu. W komunikacie z dnia 3 marca 2009 roku pozwany jako przyczynę zawieszenia zbywania i odkupywania jednostek uczestnictwa Funduszu wskazał przy tym zaistnienie okoliczności uniemożliwiających dokonanie wiarygodnej wyceny istotnej części aktywów.

W ocenie Sądu za w pełni zasadne należy uznać stanowisko powoda, że dostęp do wiedzy o rzeczywistej wartości posiadanych przez niego jednostek pozwoliłby powodowi na wcześniejsze podjęcie decyzji o zbyciu posiadanych jednostek (których wartość byłaby wtedy wyższa niż w dniach 13 i 16 marca 2009 r.). W okresie od 19 września 2008 r. do marca 2009 roku spadek wartości jednostek uczestnictwa znacząco się pogłębił. Ta różnica wartości stanowi szkodę poniesioną przez powoda w postaci lucrum cessans. Zeznania świadka H. J., ale także zasady doświadczenia życiowego pozwalają na założenie graniczące z pewnością, że gdyby powód wcześniej uzyskał wiedzę na temat rzeczywistej wartości jednostek uczestnictwa wcześniej podjąłby decyzję o ich zbyciu. W świetle zasad doświadczenia życiowego i w świetle zasad racjonalnego działania nie da się uzasadnić, że w sytuacji znaczącego spadku wartości posiadanych jednostek uczestnictwa Funduszu, powód nie podjąłby decyzji o ich odkupieniu.

W ocenie Sądu, że pomiędzy działaniem pozwanego a wskazaną powyższej szkodą po stronie powoda zachodzi związek przyczynowy, tj. szkoda powoda jest wynikiem nienależycie dokonywanej wyceny obligacji i jednostek uczestnictwa. Powód wskazywał, że wiedza o prawidłowej wartości jednostek uczestnictwa w dniu 19 września 2008 roku zainicjowałaby taki sam proces w strukturach powoda jaki miał miejsce w marcu 2009 roku. Do wyliczenia szkody powód przyjął wartość jednostek uczestnictwa z daty późniejszej niż 19 września 2008 roku (o około 2 tygodnie). Biorąc pod uwagę wskazaną przez powoda jako punkt wyjścia do wyliczenia szkody kwotę 24.324.509,97 zł i ilość jednostek uczestnictwa (139.176,7422), Sąd Okręgowy ustalił, że powód przyjął wartość jednostki uczestnictwa w wysokości 174,77 zł z dnia 29 września 2008 roku. Zdaniem Sądu wobec zeznań świadka H. J. należało uznać, że dopiero spadek wartości jednostek uczestnictwa w dniu 31 października 2008 r. uruchomiłby u powoda procedurę odkupienia posiadanych jednostek uczestnictwa. Jeszcze jakiś czas trwałoby bowiem sprawdzanie przez powoda czy spadek jednostek uczestnictwa w dniu 31 października jest jedynie chwilowy. W ocenie Sądu można założyć, że byłby to okres 2 dni. Przyjąć zatem należało, że po dwóch tygodniach procedury trwającej u powoda doszłoby do zbycia posiadanych przez powoda jednostek uczestnictwa (w ilości jak w dniach 13 i 16 marca 2009 roku). Zatem dla wyliczenia odszkodowania na rzecz powoda została przyjęta wartość jednostek uczestnictwa w dniu 16 listopada 2008 roku - 170,63 zł - ustalona na podstawie komunikatu pozwanego załączonego do pozwu. Gdyby doszło do zbycia jednostek uczestnictwa w tej dacie powód uzyskałby kwotę 23.747.727,54 zł. Od tej kwoty odjąć należy kwoty 14.000.000,00 zł i 8.023.585,70 zł uzyskane przez powoda w dniu 13 i 16 marca 2009 roku oraz wartość przyznanej powodowi rekompensaty w kwocie 411.855,58 zł. co daje zasądzoną kwotę 1.312.286,26 zł. W pozostałym zakresie powództwo jako niezasadne podlegało oddaleniu. Od zasądzonej kwoty odszkodowania Sąd zasądził na rzecz powoda odsetki ustawowe zgodnie z żądaniem pozwu co znajdowało uzasadnienie w tym, że ostateczne wezwanie do zapłaty odszkodowania (które było kolejnym kierowanym przez powoda do pozwanego) zostało pozwanemu doręczone w dniu 8 grudnia 2010 roku.

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy nie mają znaczenia podnoszone przez stronę pozwaną okoliczności związane z doświadczeniem powoda w zawieraniu umów na rynku finansowym.

W ocenie Sądu Okręgowego powód nie wykazał natomiast zasadności podnoszonych przez niego zarzutów dotyczących nieprawidłowości związanych z samym nabyciem do funduszu obligacji. Powód nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swoich twierdzeń w tym zakresie.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł pozwany (...) S.A. z siedziba w W. w zakresie objętym punktem 1 rozstrzygnięcia, tj. w części zasądzającej na rzecz powoda kwotę 1.312.286,26 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 grudnia 2010 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie objętym punktem 3 rozstrzygnięcia, tj. zasądzonych od pozwanego kosztów procesu.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie, tj. art. 361 §1 k.c. poprzez:

- przyjęcie istnienia adekwatnego (normalnego) związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy naruszeniem powiązania pozwanego do dokonywania wyceny jednostek uczestnictwa w Funduszu, a brakiem decyzji inwestycyjnej powoda o ich umorzeniu, co skutkowało nietrafnym przyjęciem, że gdyby powód znał prawidłową wycenę jednostek uczestnictwa Funduszu to byłby je umorzył;

- przyjęcie istnienia adekwatnego (normalnego) związku przyczynowo - skutkowego pomiędzy naruszeniem zobowiązania pozwanego do dokonywania wyceny jednostek uczestnictwa w Funduszu, a brakiem decyzji inwestycyjnej powoda, w sytuacji gdy powód twierdził, że byłby umorzył jednostki uczestnictwa dnia 19 września 2008 r. a sąd arbitralnie ustalił, że powód byłby umorzył jednostki uczestnictwa dnia 16 listopada 2008 r.;

2. naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie, tj. art. 361 § 2 k.c. przez zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania w granicach tzw. "szkody ewentualnej";

3. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 321 § 1 k.p.c., poprzez orzeczenie ponad żądanie pozwu;

4. błędne przyjęcie, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, że zeznania świadka H. J. zasługują na wiarygodność.

Wniósł o zmianę części zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonej części wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji wraz z orzeczeniem o kosztach postępowania przed Sądem Apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest uzasadniona.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że pozwany nienależycie wykazał ciążące na nim zobowiązania. Pogląd ten oraz argumentację przedstawioną na jego poparcie Sąd Apelacyjny w pełni podziela. W niniejszej sprawie powoda obciążał jednak ciężar wykazania szkody w postaci lucrum cessans. Winien on zatem udowodnić tak duże prawdopodobieństwo osiągnięcia korzyści majątkowej, że rozsądnie rzecz oceniając można byłoby stwierdzić, że na pewno uzyskałby korzyść, gdyby pozwany należycie wykonałby ciążące na nim zobowiązanie. Powyższe w niniejszej sprawie nie nastąpiło.

Powód domagał się odszkodowania wyliczonego, nie według przeciętnej wartości jednostek uczestnictwa w okresie od 19 września 2008 r. do 3 marca 2009 r. lecz według ich wartości przy założeniu, że podjąłby decyzję o umorzeniu posiadanych jednostek uczestnictwa w dniu 19 września 2008 r. Skoro dochodził wyrównania korzyści utraconych w konkretnym dniu, to powinien udowodnić, że gdyby pozwany wykonywał zobowiązanie prawidłowo umorzyłby posiadane jednostki uczestnictwa w dniu 19 września 2008 r. W związku z takim twierdzeniem pozwu zbędne były ustalenia Sądu Okręgowego co do tego czy powód umorzyłby jednostki uczestnictwa w innym dniu a jeśli tak to w którym (por. uzasadnienie wyroku SN z 26 stycznia 2005 V CK 426/04). Tymczasem, trafnie podnosi pozwany, że w niniejszym procesie powód wykazał jedynie możliwość wcześniejszego umorzenia jednostek uczestnictwa nie zaś prawdopodobieństwo powyższego graniczące z pewnością. W żadnym bądź razie dowody takie, dotyczące umorzenia jednostek uczestnictwa w dniu 19 września 2008 r., jak zresztą w okresie późniejszym a przed dniem 13 marca 2009 r. nie zostały przedstawione.

Trafnie podnosi apelacja, że samo tylko pozbawienie powoda informacji o prawidłowej wycenie jednostek uczestnictwa nie powoduje, że gdyby inwestor taką informację otrzymał umorzyłby jednostki uczestnictwa. W szczególności brak było podstaw do przypisania powodowi takiej decyzji w dniu 19 września 2008 r. skoro w dniu 16 września 2008 r. nie nastąpił spadek wartości jednostek uczestnictwa. Brak również podstaw do uznania, że informacja o spadku wartości jednostek uczestnictwa rzędu 3 procent spowodowałaby podjęcie przez powoda decyzji o ich umorzeniu.

O powyższym nie przesądzają zeznania świadka J., który nie podejmował u powoda samodzielnych decyzji w tym zakresie.

Powód nie wykazał istnienia sformalizowanych jak też niesformalizowanych (powtarzającej się praktyki określonego działania we wcześniejszym okresie) zasad postępowania w przypadku spadku wartości jednostek uczestnictwa. Same tylko zeznanie jednego „niedecyzyjnego” pracownika powoda, iż „jeżeli chodzi o spadek okresu 20 – 23 października” nie wszcząłby procedury zmierzającej do odkupienia jednostek a „inaczej byłoby w sytuacji spadku zobrazowanego na wykresie o okresie ok. 31 października” nie są w tym zakresie wystarczające. Z zeznań świadka wynika przy tym, że zdawał sobie sprawę „że jednostki uczestnictwa nabyte przez powoda nie dają pewności zysku a sama decyzja w przedmiocie umorzenia poprzedzona byłaby rozmową z przedstawicielem funduszu.

Żadne dowody, które wskazywałyby na umorzenie przez powoda jednostek uczestnictwa przed dniem 13 marca 2009 r. nie zostały przedstawione. Dotyczy to w szczególności zeznań osób, które faktycznie podejmują u powoda tego rodzaju decyzje.

Nie przestawiono w sprawie również dowodów, który wskazywałyby na istnienie praktyki umarzania posiadanych przez powoda jednostek uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych wobec spadku ich wartości do określonego poziomu czy o określony procent.

Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny uznał podnoszone w apelacji zarzuty za uzasadnione. Z powyższego względu, działając na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództwo.

O kosztach postępowania za obie instancje orzeczono po myśli art. 98 §1 k.p.c. 99 k.p.c., art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 oraz §12 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 Nr 163, poz. 1349 ze zm.)

af