Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2015 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa E. D. reprezentowanej przez opiekuna prawnego B. M. (1)

przeciwko J. D.

o alimenty

na skutek apelacji pozwanego J. D.

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 9 grudnia 2014 roku, sygn. akt III RC 263/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala powództwo;

2.  nie obciąża powódki E. D. obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego J. D. kosztów procesy za pierwszą i drugą instancję.

Sygn. akt II Ca 110/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2014 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z powództwa E. D. - reprezentowanej przez opiekuna prawnego B. M. (1) przeciwko J. D. o alimenty zasądził alimenty od pozwanego J. D. na rzecz powódki E. D. w kwocie po 700 złotych miesięcznie, płatne z góry poczynając od dnia 5 czerwca 2014 roku, w terminie do 5-tego każdego miesiąca, z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat, do rąk opiekuna prawnego powódki - B. M. (1). Jednocześnie Sąd Rejonowy oddalił powództwo w pozostałej części.

Rozstrzygając o kosztach procesu Sąd nakazał pobrać od pozwanego J. D. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 420 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty oraz 6 złotych za klauzulę wykonalności i zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.

Sąd nadał również wyrokowi w punkcie 1 rygor natychmiastowej wykonalności.

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego.

E. D. urodziła się (...). Jest wdową. Ma dwoje dzieci: córkę B. M. (2) i syna J. D.. Posiada dom o powierzchni około 60,00 m ² wraz z działką o powierzchni około 1000 m ². Nie ma innego majątku. Powódka choruje na A. i wymaga w związku z tym stałej opieki. Opiekę faktyczną sprawuje córka powódki B. M. (2), sporadycznie pozwany J. D. oraz wynajęte opiekunki. Powódka wymaga stałej opieki lekarskiej.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 7 marca 2014 roku w sprawie sygn. akt I Ns 190/13 ustanowiono dla niej doradcę tymczasowego w osobie córki B. M. (1). Postanowieniem tegoż Sądu z 9 maja 2014 roku ubezwłasnowolniono całkowicie E. D. z powodu zaburzeń psychicznych.

Postanowieniem Sądu Rejonowego w Piotrkowie Trybunalskim z 2014 roku opiekunem prawnym ubezwłasnowolnionej całkowicie E. D. ustanowiono jej córkę B. M. (1). Opiekun prawny ma 56 lat. Pracuje. Ma dwie pełnoletnie córki. Jedna z nich zamieszkuje w W..

Powódka E. D. utrzymuje się z emerytury, która aktualnie wraz z dodatkiem pielęgnacyjnym wynosi 3.144,91 zł. netto.

E. D. należy zapewnić podstawowe utrzymanie w postaci ubrania, wyżywienia, środków czystości, leków, co kosztuje około 852,68 zł. miesięcznie. Opłaty miesięczne za telefon wynoszą około 48,76 zł., za wodę 75,56 zł., za energię 130,06 zł., wywóz śmieci 12,00 zł., ubezpieczenie 47,24 zł, podatek 45,33 zł., opał 633,56 zł. Wynagrodzenie dla opiekunek około 2.443,33 zł. miesięcznie. Łącznie miesięczne koszty utrzymania powódki wynoszą około 4.288,53 zł.

Pozwany J. D. ma 53 lata. Z zawodu jest technikiem (...). Jest synem powódki E. D.. Obecnie jest emerytowanym (...). Utrzymuje się z emerytury w kwocie 3.700,00 zł. netto miesięcznie.

Prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z żoną, która pracuje. Nie ma na utrzymaniu innych osób. Jego syn jest samodzielny. Pozwany pomaga mu finansowo, przekazując mu miesięcznie 400,00 - 500,00 zł. J. D. jest właścicielem mieszkania, samochodu osobowego marki D. rocznik 2000. Spłaca kredyt mieszkaniowy, którego rata wynosi 912,96 zł.

Do spłaty pozostało jeszcze 110.732,84 zł. Opłaty za utrzymanie mieszkania w postaci opłat eksploatacyjnych, opłat za energię cieplną, opłat za wodę i kanalizację oraz fundusz remontowy wynoszą 521,34 zł. miesienie.

Opłaty za gaz wynoszą około 200,00 zł. Ubezpieczenie samochodu wynosi 840,00 zł. rocznie, zaś mieszkania 251,00 zł. Opłata za telefon żony pozwanego wynosi 288,70 zł. miesięcznie, za telefon pozwanego około 70,00 zł. miesięcznie, za Internet 75,00 zł. miesięcznie, za telewizję kablową 45,00 zł. miesięcznie, opłata za abonament RTV - 208,00 zł. rocznie.

Pozwany J. D. dysponuje kluczami do domu matki. Średnio spędza z nią jeden dzień w tygodniu - z reguły jest to środa. Przebywa wówczas z powódką E. D. od 8 do 13 godzin. Zdarza się, że przyjeżdża również w inne dni, święta. W czasie pobytu u matki sprząta, przygotowuje jej posiłki, porządkuje teren wokół domu, kosi trawę. Zabiera matkę na cmentarz.

Zdarza się jednak, co miało miejsce w październiku 2014 roku, że u matki był w ciągu miesiąca tylko jeden raz. Powódka E. D. na noc zostaje sama. Dostaje tabletki i kiedy zasypia opiekun wychodzi. Przychodzi rano, zanim powódka się obudzi. E. D. wymaga stałej opieki. Pozwany J. D. nie zabiera matki do ciebie. Ani jego żona, ani syn nie pomagają w opiece nad powódką.

Córka B. M. (2) na rzecz babci przysyła aktualnie po 200,00 zł miesięcznie. Druga córka pomaga matce w bieżącej opiece nad babcią.

W następstwie powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że powództwo jest uzasadnione co do zasady. Zważył, że zgodnie z art. 128 kro, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania ( obowiązek alimentacyjny ) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Z treści art. 129 kro wynika, iż obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeśli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Natomiast zgodnie z art. 132 kro obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności, albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Sąd Rejonowy przywołał również treść przepisu art. 133 kro przypominając, że rodzice, obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, oraz że poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

Z przytoczonych unormowań wynika zatem, że w sprawie niniejszej obowiązek alimentacyjny zależy do zaistnienia określonych przesłanek po stronie osoby uprawnionej - wykazania, że uprawniony znajduje się w niedostatku ( art. 133 § 2 ) oraz po stronie osoby zobowiązanej do alimentacji - wykazania stosunku rodzinnego między powodem a pozwanym oraz wykazania odpowiednich możliwości zarobkowych i majątkowych po stronie zobowiązanego.

W ocenie Sądu w/w przesłanki zostały udowodnione, a zatem powództwo co do zasady należało uwzględnić. Powodem w sprawie niniejszej jest E. D., matka pozwanego J. D., która jest ubezwłasnowolniona całkowicie. Jest wdową i ma ukończone 77 lat. Bezspornym w sprawie pozostaje, że nie ma ona możliwości zarobkowania z uwagi na wiek i stan zdrowia.

Okolicznością niekwestionowaną pozostaje także, że jedynym jej źródłem utrzymania jest emerytura, dodatek pielęgnacyjny oraz kwota 200,00 zł. przesyłana przez wnuczkę. Łącznie do dyspozycji powódki E. D. postaje około 3.345,00 zł. miesięcznie.

Sąd przywołał okoliczność, że powódka E. D. wymaga stałej, całodobowej opieki z powodu stanu zdrowia psychicznego, przy czym stan tego zdrowia ulega systematycznemu pogorszeniu. Pozwany sprawuje osobistą opiekę faktyczną nad matką w bardzo niewielkim stopniu - średnio raz w tygodniu od kilku do kilkunastu godzin dziennie. Do rozstrzygnięcia postaje kwestia, w jaki sposób ma funkcjonować powódka E. D. przez pozostałe dni tygodnia, kiedy pozwany z nią nie przebywa. Do wyboru pozostaje kilka rozwiązań: pozostawienie powódki E. D. samej sobie, umieszczenie jej na stałe w domu pomocy społecznej, umieszczenie w dziennej palcówce, wynajęcie opiekunki.

Sąd Rejonowy podkreślił, że nie jest jego rolą rozstrzyganie w niniejszym postępowaniu, jak forma opieki jest dla powódki właściwa lub najtańsza i jak winny postąpić w zaistniałej sytuacji dzieci powódki. Niewątpliwie zobowiązani są oni jako najbliżsi krewni do zapewnienia matce opieki i niewątpliwie każda forma opieki z zewnątrz wiąże się z kosztami. Pozwany J. D. nie wykazuje żadnego zainteresowania uregulowania sytuacji matki mimo, że ma do niej swobodny dostęp. Opiekun prawny - córka powódki B. M. (2) zapewnia uprawnionej opiekę prawną, faktyczną w czasie, gdy nie pracuje. Na okres, kiedy nikt nie jest w stanie zająć się E. D. zatrudnia opiekunki. Wiąże się to oczywiście z wydatkami rzędu około 2.443.00 zł. miesięcznie.

Powódce zapewnia nadto podstawowe utrzymanie. Co wynosi około 853,00 zł. miesięcznie. Pokrywa nadto koszty utrzymania domu i mediów, co wynosi około 1.000,00 zł. miesięcznie. Zatem uwzględniając powyższe, udokumentowane koszty miesięcznie na utrzymanie powódki E. D. potrzebna jest kwota rzędu około 4.300,00 zł. Tymczasem powódka E. D. dysponuje kwotą 3.345,00 zł., przy uwzględnieniu kwoty 200,00 zł. przekazywanej przez wnuczkę, do czego nie jest ona zobligowana jako krewny w dalszej kolejności przed dziećmi powódki. Jak łatwo obliczyć na utrzymanie powódki brakuje około 1.000,00 zł. miesięcznie.

W świetle powyższego zdaniem Sądu w sprawie niniejszej, wbrew twierdzeniom pozwanego udowodniono, że E. D. znajduje się w niedostatku.

Niedostatek jest pojęciem niedookreślonym. Najogólniej biorąc, w niedostatku znajduje się ten, kto nie może własnymi siłami zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb, o których mowa w art. 135 § 1 kro, w szczególności nie ma niezbędnych ku temu środków i nie może ich uzyskać przy wykorzystaniu swoich możliwości zarobkowych.

Jeżeli własnymi siłami może zaspokoić swoje potrzeby tylko częściowo, obowiązek alimentacyjny zobowiązanego ogranicza się do ich niezaspokojonej części ( por. m. in. wyr. SN z 20.2.1974 r., III CRN 388/73, OSN 1975, Nr 2, poz. 29; wyr. SN z 19.5.1975 r., III CRN 55/75, OSN 1976, Nr 6, poz. 133; wyr. SN z 20.1.2000 r., I CKN 1187/99, Legalis ). Niedostatek stanowi usprawiedliwioną przesłankę obowiązku alimentacyjnego wtedy, gdy jego przyczyną są okoliczności niezależne od woli ubiegającego się o alimenty. Roszczenie alimentacyjne więc nie przysługuje osobie, która z własnej winy nie wykorzystuje swoich zdolności do pracy i wskutek tego popada w stan niedostatku. Stan niedostatku usuwają wszelkie dochody, jakie uprawniony do alimentacji może osiągnąć i zużyć na zaspokojenie swych potrzeb, w szczególności wynagrodzenie za pracę lub świadczone usługi, dochody uzyskiwane z posiadanego majątku, świadczenia emerytalne lub rentowe, renty odszkodowawcze, itp.

Zdaniem Sądu Rejonowego , powódka E. D. nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić usprawiedliwionych potrzeb, na które składają się koszty wyżywienia, mieszkania, leczenia, a w szczególności opieki. Jak wynika to z zeznań pozwanego, koszty te byłyby wyższe w sytuacji, gdyby E. D. została umieszczona w palcówce całodobowej. Pozwany ocenił taki pobyt na kwotę około 3.600,00 zł. miesięcznie. Z emerytury powódki można potrącić na pobyt w DPS jedynie 70% jej świadczeń ( vide ustawa o pomocy społecznej ).

Zdaniem Sądu chybiony jest zarzut, że powódka winna wyzbyć się swego majątku, aby zapewnić sobie utrzymanie. Powódka E. D. nie posiada majątku, który przynosiłby jej dochody. Ma jedynie niewielki dom. Wyzbycie się tego domu, co sugeruje pozwany, pozbawiłoby ją dachu nad głową, co w sytuacji jej stanu zdrowia jest niedopuszczalne. Chybiony jest także zarzut, że aktualna sytuacja majątkowa pozwanego uniemożliwia mu płacenie alimentów na rzecz uprawnionej. Pozwany J. D. posiada stałe dochody - emeryturę w kwocie około 3.700,00 zł. netto. Nie ma nikogo na utrzymaniu. Jest zdrowy, zamierza podjąć zatrudnienie. Wykazał, że miesięcznie ponosi wydatki rzędu 3.000,00 zł.

W tej kwocie zawarte zostały opłaty za mieszkanie i rata kredytu, w których winna partycypować także żona pozwanego tym bardziej, że sama uzyskuje stałe dochody, bowiem pracuje.

Sąd Rejonowy zwrócił także uwagę, że przez ustawowe określenie "możliwości zarobkowe i majątkowe" rozumieć należy nie tylko zarobki i dochody rzeczywiście uzyskiwane ze swojego majątku, lecz te zarobki i te dochody, które osoba zobowiązana może i powinna uzyskiwać przy dołożeniu należytej staranności i przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki oraz stosownie do swoich sił umysłowych i fizycznych.

Możliwości zarobkowe zobowiązanego nie mogą być zawsze utożsamiane z faktycznie osiąganymi zarobkami. W przypadkach uzasadnionych obejmują one także wysokość zarobków, które zobowiązany jest w stanie uzyskać, lecz nie osiąga ich z przyczyn niezasługujących na usprawiedliwienie ( vide uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej i Administracyjnej Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., III CZP 91/86, OSNP 1988, nr 4, poz. 42 ).

Sąd nie podzielił także podniesionego przez pozwanego J. D. zarzutu, że powództwo jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Pozwany nie udowodnił na czym polega sprzeczność z zasadami współżycia społecznego żądania alimentów od syna na rzecz schorowanej, niezdolnej do samodzielnej egzystencji matki. W ocenie Sądu, w świetle poczynionych ustaleń i rozważań, powództwo jest jak najbardziej zgodne z zasadami współżycia społecznego. Jak wynika to z ustaleń Sądu, powódka wraz mężem wychowywała pozwanego, zapewniła mu odpowiednie wykształcenie i start w dorosłe życie.

Pozwany J. D. jako syn powódki winien nie tylko z uwagi na unormowania prawne, ale także zasady moralne pomóc niedołężnej matce. Nie ma żadnych zobowiązań, jest na emeryturze, jest zdrowy i może sam zajmować się matką w większym zakresie, co zmniejszyłoby koszty jej utrzymania. Niestety tego nie czyni, ograniczając swoją pomoc do minimum - w październiku 2014 roku był u matki tylko raz, „ponieważ się zdenerwował".

Reasumując, Sąd doszedł do przekonania, że obciążenie pozwanego J. D. świadczeniem alimentacyjnym na rzecz powódki E. D. w wysokości 700,00 zł miesięcznie, jest adekwatne do potrzeb uprawnionej oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.

W pozostałym zakresie usprawiedliwione potrzeby uprawnionej winny być pokryte przez córkę powódki B. M. (2). Sąd uwzględnił jej osobistą opiekę faktyczną sprawowaną nad matką na bieżąco, w tym w święta i weekendy oraz fakt, że jej córka przysyła na rzecz babki po 200,00 zł. miesięcznie, do czego nie jest zobligowana. Alimenty w takiej kwocie są porównywalne z obciążeniami finansowymi pokrywanymi przez córkę powódki w zakresie brakującej kwoty na utrzymanie matki. Podkreślić należy, że osobiste zaangażowanie B. M. (2) w opiece faktycznej nad matką jest znacznie większe, niż pozwanego. Z uwagi na powyższe, Sąd oddalił powództwo ponad kwotę 700,00 zł. jako wygórowane.

Na podstawie art. 100 kpc, wobec częściowego uwzględnienia powództwa, Sąd obciążył J. D. niuiszczoną opłatą od uwzględnionej części powództwa oraz opłatą za klauzulę wykonalności.

Kierując się zasadą słuszności, koszty procesu między stronami wzajemnie zniesiono - art. 100 kpc.

Z urzędu, na podstawie art. 333 § 1 pkt 1 kpc, wyrokowi w części zasądzającej alimenty nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, który zaskarżył w całości wyrok.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania:

1. art. 328 § 2 kpc poprzez jego niezastosowanie polegające na braku zawarcia w uzasadnieniu wyroku wskazania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a mianowicie: ustalenia faktów, które Sąd I instancji uznał za udowodnione, dowodów, na których się oparł, i przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, co doprowadziło do nieważności postępowania wskazanej w art. 379 pkt 5 w postaci pozbawienia pozwanego możności obrony swoich praw, ( brak podstawowych elementów uzasadnienia wyroku, w szczególności w postaci braku wskazania, w jakim zakresie Sąd odmówił wiarygodności materiałowi dowodowemu i z jakich przyczyn, uniemożliwia dokonanie oceny prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu I instancji przez Sąd II instancji ),

2. art. 233 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie:

- polegające na sprzecznej z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego myślenia oceną zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego przejawiającą się w bezzasadnym podzieleniu twierdzeń opiekuna prawnego powódki dotyczących kosztów utrzymania powódki, podczas gdy z akt sprawy, zeznań pozwanego, a w szczególności z doświadczenia życiowego wynika, iż są to koszty nieudowodnione, wygórowane i nieuzasadnione;

- polegające na bezzasadnym uznaniu przez Sąd I instancji, iż sytuacja materialna pozwanego pozwala na realizację zobowiązania alimentacyjnego, podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika, że sytuacja materialna pozwanego nie uzasadnia zasądzenia alimentów w kwocie 700 zł. płatnych każdego miesiąca;

- polegające na bezzasadnym daniu wiary twierdzeniom opiekuna prawnego powódki w zakresie wysokich kosztów zatrudniania opiekunek rzędu 2.443 zł. miesięcznie, podczas gdy ani wymiar czasu pracy opiekunek ani też stawka godzinowa w żaden sposób nie zostały przez powódkę udokumentowane, ponadto w tabelach czasu pracy opiekunek oraz tabeli odwiedzin pozwanego sporządzonych przez stronę powodową wynika, że powódka w dni opieki sprawowanej przez pozwanego w tym samym czasie deklarowała konieczność korzystania z pomocy opiekunek,

- polegające na bezzasadnym, sprzecznym z zasadami doświadczenia życiowego i logicznego myślenia, daniu wiary twierdzeniom powódki w zakresie wysokich rocznych kosztów ogrzewania domu o powierzchni 60 m ², rzędu 11.706 zł. (dane za rok 2013), podczas gdy ze średnich wyliczeń dla domu o wskazanej powierzchni, budowanego w starym budownictwie, nie docieplanego, przy średniej cenie oleju opałowego w 2014 roku 3,70 zł./l wynika, iż koszt taki plasuje się w granicach 4.000 zł. rocznie, tj. niemal trzykrotnie niższy od deklarowanego przez opiekuna prawnego powódki;

- polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, że pozwany sprawuje osobistą opiekę nad powódką w bardzo niewielkim stopniu, raz w tygodniu od kilku do kilkunastu godzin dziennie, podczas gdy z zeznań pozwanego, jak również z zestawienia sporządzonego przez opiekuna prawnego powódki wynika, iż pozwany sprawuje opiekę nad powódką w znacznie większym zakresie, spędza z matką co najmniej 13 godzin raz w tygodniu, a ponadto opiekuje się matką w czasie urlopów wypoczynkowych opiekuna prawnego powódki, weekendów, świąt, spędza z matką aktywnie czas, zabiera na cmentarz, spaceruje, czyta, sprząta dom, porządkuje ogród, dokonuje koniecznych zabiegów higieniczno - sanitarnych, robi zakupy za około 300-400 zł. miesięcznie i wiele innych;

- polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, że żona pozwanego nie pomaga w utrzymaniu powódki, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, że żona pozwanego przygotowuje posiłki dla powódki, które następnie pozwany serwuje w czasie cotygodniowych wizyt u matki;

- polegające na uznaniu przez Sąd I instancji, że pozwany ma swobodny dostęp do powódki, podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie wynika, iż opiekun prawny powódki utrudnia pozwanemu odwiedzanie matki, nie przekazuje korespondencji, zabrania telefonować i rozmawiać z pozwaną;

- polegające na bezzasadnym przyjęciu, iż powódka nie posiada żadnego majątku i jest w niedostatku, podczas gdy powódka jest właścicielką domu jednorodzinnego o wartości około 250.000,00 złotych i działki o powierzchni 1000 m ² o wartości około 50.000,00 złotych, oraz pobiera emeryturę w wysokości 3.144,91 zł. netto miesięcznie;

- polegające na uznaniu, że pozwany miesięcznie ponosi wydatki rzędu 3.000 zł. a w kwocie tej zawarta jest kwota raty kredytu i opłaty za mieszkanie, w których winna partycypować także żona pozwanego, podczas gdy z materiału dowodowego wynika, iż pozwany ponosi miesięczne koszty utrzymania siebie i żony po 3.000 zł. na każdą osobę;

- polegające na uznaniu, przez Sąd I instancji, że świadczenie alimentacyjne w wysokości po 700 zł. płatnych każdego miesiąca jest adekwatne do możliwości zarobkowych i majątkowych pozwanego, podczas gdy pozwany ażeby wypełnić obowiązek alimentacyjny zasądzony w punkcie 1 zaskarżonego wyroku zmuszony był zawrzeć dwie umowy pożyczek pieniężnych na kwoty 2.500 zł. oraz 5.000 zł., co spowodowało konieczność ponoszenia miesięcznej raty w kwocie ponad 700 złotych;

- polegające na bezpodstawnym uznaniu, że pozwany mówił o umieszczeniu powódki w Domu Pomocy Społecznej, co wiązałoby się z potraceniem do 70% emerytury powódki na koszty utrzymania w DPS, podczas gdy pozwany wskazywał na jedno z alternatywnych rozwiązań zapewnienia całodobowej, specjalistycznej opieki powódce w prywatnym domu opieki seniora co wiązałoby się z kosztami rzędu od ok. 2.500 zł. wzwyż, bądź przeniesieniem własności nieruchomości w zamian za dożywotną opiekę nad seniorem.

Zdaniem skarżącego wydając zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji naruszył również przepisy prawa materialnego, to jest:

1. art. 133 § 2 kro poprzez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie prowadzące do uznania, że powódka znajduje się w niedostatku, podczas gdy powódka dysponuje wysokim miesięcznym przychodem na poziomie 3 344,91 zł, a także znacznym majątkiem w postaci domu jednorodzinnego oraz nieruchomości gruntowej, na której dom ten jest posadowiony, co prowadzi do wniosku, że powódka dysponuje majątkiem w zupełności wystarczającym na zaspokojenie jej wszystkich potrzeb,

2. art. 135 kro poprzez jego nie zastosowanie z uwagi na błędną ocenę stanu faktycznego i bezpodstawne przyjęcie, iż w przedmiotowej sprawie usprawiedliwione potrzeby powódki są na tyle duże, ażeby żądać zasądzenia kwoty alimentów w wysokości 700 zł. płatnych każdego miesiąca, a także że sytuacja materialna pozwanego pozwala na realizację zobowiązania bez uszczerbku dla siebie i rodziny, podczas gdy z materiału zgromadzonego w przedmiotowym postępowaniu wynika, że potrzeby powódki nie zostały udowodnione a pozwany nie ma finansowych możliwości realizacji zobowiązania alimentacyjnego.

Mając na uwadze powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz na zasadzie art. 338 § 1 kpc o orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia.

w trybie art. 382 k.p.c. w zw. z art. 368 § 1 pkt 4 k.p.c. oraz 381 k.p.c. przeprowadzenie dowodu z dokumentów wskazanych w uzasadnieniu apelacji na okoliczności tam wskazane z uwagi na fakt, że potrzeba powołania się na nie wynikła dopiero po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji.

Skarga apelacyjna jest uzasadniona i skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem powództwa.

W omawianej sprawie Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia przepisu art. 233 kpc. przyjmując za udowodnione, twierdzenia opiekuna prawnego powódki w zakresie kosztów zatrudnienia opiekunek, a których średni miesięczny koszt kształtuje się w wysokości 2.443 zł.

Rację ma skarżący zgłaszając w odniesieniu do powyższego faktu, że nie został on potwierdzony żadnymi rachunkami ani też innymi dowodami, w szczególności dowodami z zeznań świadków w osobach opiekunek, które potwierdzałyby rzeczywisty wymiar czasu pracy opiekunek oraz ich stawkę godzinową.

Wystarczającego dowodu potwierdzającego omawiany fakt nie może w ocenie Sądu Okręgowego stanowić załączone do akt sprawy rozliczenie kosztów opiekunek. Pomijając już nieścisłości w tym zestawieniu sygnalizowane w uzasadnieniu skargi apelacyjnej wskazać należy, że powyższe zestawienie znajdujące się na karcie 117 akt ( gdyby było podpisane ) mogłoby stanowić co najwyżej dokument prywatny w rozumieniu przepisu art. 245 kpc a co za tym idzie stanowić dowód tego, że osoba która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie. Wystarczającego dowodu na potwierdzenie powyższej okoliczności nie mogą stanowić również zeznania opiekuna prawnego powódki. Podkreślić należy, że kwota jaką według swego oświadczenia przeznacza na ten cel jest bardzo znaczna, a co za tym idzie wątpliwa w świetle zasad doświadczenia życiowego.

Usprawiedliwieniem dla braku inicjatywy dowodowej po stronie opiekuna prawnego powódki zmierzającej do udowodnienia powołanej wyżej okoliczności nie może być z pewnością podnoszony podczas rozprawy apelacyjnej argument o niechęci do mieszania obcych osób do spraw natury rodzinnej. Dla udowodnienia omawianej okoliczności nie było niezbędne powołanie świadków, można było przedstawić umowy jakie zawarła z świadczącymi usługi opiekuńcze osobami.

Zgłaszając zarzut naruszenia przepisu art. 233 kpc skarżący wskazał również na szereg innych uchybień i nieścisłości w przyjętym przez Sąd pierwszej instancji stanie faktycznym i związanej z tym oceną zaproponowanych przez stronę powodową dowodów. Szeregu z zgłoszonych w tym zakresie argumentów nie można odmówić słuszności. Wątpliwości budzi w szczególności wyliczenie kosztów ogrzewania nieruchomości powódki jak również zasadność ponoszenia wydatków związanych z utrzymaniem telefonu. Jednocześnie szczegółowe odnoszenie się do pozostałych zarzutów związanych z naruszeniem omawianego przepisu uznać należy za zbędne. Już bowiem uznanie za nie udowodnione wydatków związanych z opieką nad powódką prowadzi do zmiany zaskarżonego wyroku.

Sąd Okręgowy nie podziela natomiast zarzutu skarżącego o uchybieniu przez Sąd pierwszej instancji art. 328 § 2 kpc. Wbrew twierdzeniom skarżącego wskazać należy, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku w sposób dostateczny określa podstawę faktyczną rozstrzygnięcia. Sąd meritii ustalił stan faktyczny oraz powołał dowody, na których się oparł. Trudno również zaakceptować pogląd, że sygnalizowane uchybienia w sformułowaniu uzasadnienia zaskarżonego wyroku co doprowadziły do pozbawienia pozwanego możności obrony jego praw. Pozwany skutecznie wykorzystał posiadanie w tym zakresie uprawnienia wnosząc skargę apelacyjna. Sporządzone uzasadnienie umożliwia Sądowi Okręgowemu dokonanie oceny prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu I instancji.

Jak słusznie zaznaczył Sąd pierwszej instancji ocena sposobu sprawowania przez opiekuna prawnego opieki nad powódką nie należy do kognicji sądu w przedmiotowym postępowaniu. Decyzja w tym zakresie winna jednak uwzględniać możliwości finansowe powódki. Jeśli by przyjąć, że wydatki związane z zatrudnieniem opiekunek wahają się na poziomie około 2500,- zł. miesięcznie to uzasadnioną wątpliwość budzie racjonalność przyjętego sposobu opieki. Powyższe prowadzi z kolei do pytania: czy potrzeby, na realizację których mają być wydatkowane dochodzone w przedmiotowej sprawie alimenty mają charakter uzasadniony w rozumieniu przepisu art. 135 § 1 kro.

W ocenie Sądu Okręgowego wydając zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji dopuścił się naruszenia przepisów art. 133 § 2 kro i art. 135 § 1 kro.

Wbrew twierdzeniom Sądu Rejonowego w przedmiotowej sprawie nie udowodniono, że powódka znajduje się w niedostatku w rozumieniu wskazanego wyżej przepisu art. 133 § kro. Powyższe stanowisko wynika po pierwsze z okoliczności, wydatki związane z opieką nad powódką są rzeczywiście ponoszone i że istnieje rzeczywista uzasadniona okolicznościami potrzeba sprawowania opieki w proponowanej przez opiekuna prawnego formie. Ponadto jak wynika z ustaleń Sądu powódka jest właścicielką domu jednorodzinnego wraz z działką o powierzchni 1000 m ², oraz pobiera emeryturę w wysokości 3.144,91 zł. netto miesięcznie. Osoba, która posiada majątek w postaci domu z działką oraz wysoką emeryturę co do zasady nie znajduje się w niedostatku. W spornej kwestii, czy uprawniony do alimentów obowiązany jest zużyć na swoje utrzymanie substancję swego majątku, należy podzielić zapatrywanie Sądu Najwyższego, że o istnieniu takiego obowiązku decydują okoliczności konkretnej sprawy (por. wyr. SN z 12.12.1975 r., III CRN 338/75, OSP 1977, Nr 3, poz. 54 oraz uzasadnienie tezy III wytycznych SN z 1987 r.). Przekonuje jednocześnie pogląd pośredni, według którego obowiązek zużycia przez uprawnionego substancji swego majątku jest ograniczony w taki sposób, że nie dotyczy zbycia przedmiotów służących mu bezpośrednio do zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb, a więc garderoby, urządzenia mieszkania, pamiątek itp., z reguły zaś także domu lub lokalu mieszkalnego (spółdzielczego prawa do lokalu), który służy do zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb mieszkaniowych. Pogląd powyższy winien być jednocześnie uzupełniony przez stwierdzenie, że aktualnie funkcjonujące na rynku kapitałowym produkty bankowe pozwalając na uzupełnienie dochodów bez definitywnego i natychmiastowego wyzbycia się prawa do nieruchomości. Począwszy od 15 grudnia 2014 r. w obrocie prawnym funkcjonuje ustawa o odwróconym kredycie hipotecznym, zgodnie z którą przez umowę odwróconego kredytu hipotecznego bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas nieoznaczony określoną sumę środków pieniężnych, których spłata nastąpi po śmierci kredytobiorcy ( art. 4 ustawy z dnia 23 października 2014 r. Dz. U. z 14 listopada 2014 r. poz. 1585 ). Wytoczenie przedmiotowego powództwa, opiekun prawny powódki, winna więc poprzedzić działaniami zmierzającymi do pozyskania dodatkowych środków na rzecz powódki. Stan niedostatku usuwają wszelkie dochody, jakie uprawniony do alimentacji może osiągnąć i zużyć na zaspokojenie swych potrzeb. Dopiero ustalenie braku możliwości uzyskania dodatkowych środków finansowych, chociażby z wykorzystaniem wskazanej możliwości wynikających ze wskazanej wyżej ustawy, przy jednoczesnym ustaleniu, że część niezbędnych potrzeb powódki nie może zostać zaspokojonych z osiąganych przez nią dochodów z tytułu emerytury mogłoby uzasadniać zgłoszone w przedmiotowej sprawie roszczenie.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że w toku postępowania nie udowodniono niedostatku powódki.

W konsekwencji na podstawie przepisu art. 386 § 1 kpc Sąd orzekł o zmianie zaskarżonego wyroku i oddaleniu powództwa.

Na podstawie przepisu art. 102 kpc, Sąd Okręgowy biorąc pod uwagę charakter zgłoszonego roszczenia; rodzinne relacje stron a także niewątpliwie trudną sytuację życiową powódki odstąpił od jej obciążenia kosztami procesu za obie instancje.

Sygn. akt II Ca 110/15 orzeczenie po uzupełnieniu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 marca 2015 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 marca 2015 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa E. D. reprezentowanej przez opiekuna prawnego B. M. (1)

przeciwko J. D.

o alimenty

na skutek apelacji pozwanego J. D.

od wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.

z dnia 9 grudnia 2014 roku, sygn. akt III RC 263/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala powództwo;

2.  nie obciąża powódki E. D. obowiązkiem zwrotu na rzecz pozwanego J. D. kosztów procesy za pierwszą i drugą instancję;

3.  oddala wniosek pozwanego J. D. o zwrot spełnionego na podstawie rygoru natychmiastowego wykonalności świadczenia.

Sygn. akt II Ca 110/15 uzasadnienie do uzupełnienia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2014 roku Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. po rozpoznaniu sprawy z powództwa E. D. - reprezentowanej przez opiekuna prawnego B. M. (1) przeciwko J. D. o alimenty zasądził alimenty od pozwanego J. D. na rzecz powódki E. D. w kwocie po 700 złotych miesięcznie, płatne z góry poczynając od dnia 5 czerwca 2014 roku, w terminie do 5-tego każdego miesiąca, z ustawowymi odsetkami w razie uchybienia terminu płatności którejkolwiek z rat, do rąk opiekuna prawnego powódki - B. M. (1). Jednocześnie Sąd Rejonowy oddalił powództwo w pozostałej części.

Rozstrzygając o kosztach procesu Sąd nakazał pobrać od pozwanego J. D. na rzecz Skarbu Państwa kwotę 420 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty oraz 6 złotych za klauzulę wykonalności i zniósł wzajemnie koszty procesu między stronami.

Sąd nadał również wyrokowi w punkcie 1 rygor natychmiastowej wykonalności.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, który zaskarżył w całości wyrok.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie przepisów postępowania art. 328 § 2 k.p.c. oraz, art. 233 k.p.c. Zdaniem skarżącego wydając zaskarżony wyrok Sąd pierwszej instancji naruszył również przepisy prawa materialnego, to jest art. 133 § 2 k.r.o. i art. 135 k.r.o.

Skarżący wniósł o uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz na zasadzie art. 338 § 1 k.p.c. o orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia.

W wyniku rozpoznania apelacji w dniu 12 marca 2015 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i oddalił powództw. Sąd nie orzekł o zwrocie spełnionego przez pozwanego świadczenia.

W dniu 19 marca 2015 r. wpłynęło pismo procesowe pełnomocnika pozwanego, w którym wniósł o uzupełnienie wyroku Sądu Okręgowego poprzez rozpoznanie wniosku o zwrot spełnionego przez pozwanego świadczenia.

W odpowiedzi na wniosek przedstawicielka ustawowa powódki wniosła o jego oddalenie. Wskazała, że żądanie zwrotu kwoty 7000,- zł jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego podnosząc trudną sytuację zdrowotną powódki.

Wyjaśniła jednocześnie, że otrzymane alimenty zostały zużyte na potrzeby powódki: zapewnienie jej opieki, zakup leków. Powódka nie jest wiec w żaden sposób wzbogacona.

Rozpoznając powyższy wniosek, Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu rozprawy orzekł o uzupełnieniu zaskarżonego wyroku i oddalił wniosek pozwanego o zwrot spełnionego na podstawie rygoru natychmiastowej wykonalności świadczenia.

Strona pozwana nie ustosunkował się do twierdzeń pełnomocnika powódki.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w konsekwencji następujących rozważań.

Zgodnie z treścią art. 351 § 1 k.p.c. strona może w ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia postanowienia, a gdy doręczenia następuje z urzędu – od dnia jego doręczenia, zgłosić wniosek o uzupełnienie postanowienia, jeżeli sąd nie orzekł o całości żądania, o natychmiastowej wykonalności albo nie zamieścił w dodatkowego orzeczenia, które według przepisów ustawy powinien był zamieścić z urzędu. Uzupełnienie wyroku może również obejmować rozstrzygniecie o żądaniu zgłoszonym na podstawie przepisu art. 338 k.p.c.

Przepis art. 338 k.p.c. przewiduje możliwość orzekania o przywróceniu stanu poprzedniego albo o zwrocie świadczenia spełnionego lub wyegzekwowanego na podstawie wyroku zaopatrzonego w rygor natychmiastowej wykonalności, który został następnie uchylony lub zmieniony.. Podstawą materialną żądania restytucyjnego pozostają przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu ( art. 405 i n. k.c.), w szczególności o świadczeniu nienależnym ( art. 410 k.c.).

W ocenie Sądu Okręgowego w przedmiotowej sprawie uwzględnienie wniosku pozwanego pozostaje w sprzeczności z treścią przepisu art. 411 pkt 2 k.c., zgodnie z którym nie można żądać zwrotu świadczenia jako nienależnego, jeżeli jego spełnienie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Przepis ten odnosi się do takich świadczeń, które nie mają podstawy prawnej, a więc w szczególności nie wynikają z czynności prawnej, są zatem świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Czynią zadość zasadom współżycia społecznego zwłaszcza tzw. świadczenia quasi-alimentacyjne. Świadczenie o zwrot, którego wystąpił pozwany ma niewątpliwie taki charakter. Po stronie pozwanego istnieje moralny obowiązek wspierania matki cierpiącej na zaburzenia psychiczne i niewątpliwie wymagającej opieki. Jak wynika z ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy i nie zakwestionowanych skutecznie w toku postępowania przed Sądem drugiej instancji, J. D. sprawuje nad matką opiekę w ograniczonym zakresie. Średnio spędza z nią jeden dzień w tygodniu - z reguły jest to środa. Przebywa wówczas z powódką E. D. od 8 do 13 godzin. Zdarza się, że przyjeżdża również w inne dni, święta. W czasie pobytu u matki sprząta, przygotowuje jej posiłki, porządkuje teren wokół domu, kosi trawę. Zabiera matkę na cmentarz.

W tym miejscu wskazać należy, że zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa nie były konsekwencją uznania przez Sąd, że roszczenie powódki jest nieuzasadnione co do zasady. Sąd Okręgowy uznał jedynie za nie udowodnione twierdzenia opiekuna prawnego powódki w zakresie kosztów zatrudnienia opiekunek, a co za tym idzie, że powódka znajduje się w niedostatku biorąc w tym zakresie również pod uwagę okoliczność, że jest właścicielką domu jednorodzinnego wraz z działką o powierzchni 1000 m ². Uzyskanie, zgodnie z ewentualną sugestią Sądu Okręgowego dodatkowych świadczeń chociażby poprzez skorzystanie z możliwości zawarcia umowy odwróconego kredytu hipotecznego ( uzyskanie w tym zakresie przez opiekuna prawnego powódki zgody Sądu Opiekuńczego ) wymaga niewątpliwie czasu, w którym zabezpieczenie potrzeb powódki mogą stanowić przekazane przez pozwanego środki.

Jednocześnie biorąc pod uwagę treść nie zakwestionowanych przez stronę powodową wyjaśnień przedstawicieli ustawowej powódki, z których wynika, że otrzymaną tytułem alimentów kwotę 7000 zł. przeznaczyła na zapewnienie matce opieki uznać należy, że świadczenie którego zwrotu domaga się pozwany zostało zużyte na cele konsumpcyjne. Brak wiec podstaw aby uznać, że powódka jest w tym zakresie wzbogacona ( art. 409 k.c.)

.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie powołanych wyżej przepisów orzekł jak w sentencji wyroku z dnia 20 lipca 2015 r.