Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem częściowym z dnia 3 marca 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi postanowił stwierdzić, że spadek po M. M. (1), synu S. i W., zmarłym w dniu 13 marca 2015 roku w Ł., ostatnio stale zamieszkałym w Ł., na podstawie ustawy nabyły jego dzieci, tj. B. P. z domu M. (córka M. i L.) i D. M. (syn M. i L. ) – po 1/ 2 części każde z nich.

Sąd Rejonowy ustalił, że spadkodawca M. M. (1) zmarł w dniu 13 marca 2015 roku w Ł.. Zmarły przed śmiercią stale zamieszkiwał w Ł. przy ul. (...). W chwili śmierci spadkodawca był rozwiedziony. Posiadał dwoje dzieci, tj. córkę B. P. z domu M. i syna D. M.. Innych dzieci ani własnych, ani przysposobionych nie posiadał.

Spadkodawca M. M. (1) nie sporządził przed śmiercią testamentu. Żaden z jego spadkobierców ustawowych nie odrzucał spadku, nie zrzekał się dziedziczenia i nie był uznany za niegodnego dziedziczenia po M. M. (1). Przedmiotowe postępowanie było pierwszym postępowaniem spadkowym prowadzonym po zmarłym M. M. (1).

W przeprowadzonych przez siebie rozważaniach prawnych Sąd I instancji stwierdził, iż zgodnie z treścią przepisu art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jego spadkobierców. Zgodnie zaś z art. 926 § 1 k.c. powołanie do spadku może wynikać bądź z przepisów ustawy, bądź z testamentu.

Zmarły M. M. (1) nie pozostawił po sobie testamentu. Wprawdzie wnioskodawczyni w złożonym przez siebie zapewnieniu spadkowym oświadczyła, że zmarły sporządził przed śmiercią testament ustny, jednak nie przeprowadziła ona na tę okoliczność żadnego dowodu.

Wnioskodawczyni i obecny na rozprawie w dniu 5 września 2015 roku uczestnik postępowania D. M. zostali pouczeni o zasadach rządzących postępowaniem dowodowym, o ciężarze rozłożenia dowodu oraz o treści art. 210, art. 162, art. 207, art. 217, art. 229 i art. 230 k.p.c. oraz został im udzielony termin 14 dni do zgłoszenia wszelkich wniosków dowodowych, twierdzeń i zarzutów. Ponadto, wnioskodawczyni została pouczona o możliwości ustanowienia pełnomocnika procesowego w przedmiotowej sprawie.

Sąd Rejonowy podkreślił, iż w wyznaczonym przez niego terminie oraz aż do zakończenia posiedzenia sądowego w dniu 03 marca 2016 roku nie został przedstawiony żaden dowód na okoliczność sporządzenia przez zmarłego M. M. (1) testamentu ustnego.

W obliczu tej sytuacji Sąd I instancji uznał, że prawo do dziedziczenia spadku po zmarłym M. M. (1) wynika z przepisów ustawy.

Porządek dziedziczenia ustawowego wyznaczają natomiast przepisy od art. 931 k.c. do art. 940 k.c.

Art. 931 § 1 k.c. stanowi, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych.

W przedmiotowym stanie faktycznym zmarły M. M. (1) w chwili śmierci był rozwiedziony oraz posiadał dwoje dzieci.

Z uwagi na powyższe, Sąd Rejonowy stwierdził w wydanym przez siebie postanowieniu, że spadek po M. M. (1) na podstawie ustawy dziedziczą jego dzieci: B. P. i D. M. w częściach równych, tj. po 1/2 części spadku każde z nich.

Sąd I instancji nie znalazł podstaw do stwierdzenia, że spadek po zmarłym M. M. (1) nabył jego wnuk P. P., gdyż brak jest, według jego ustaleń, jakiegokolwiek dowodu na okoliczność, że został on powołany do spadku na podstawie testamentu. Natomiast nie może on, zdaniem Sądu Rejonowego, dziedziczyć jako spadkobierca ustawowy, gdyż jedynie w przypadku, jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, to udział spadkowy, który by mu przypadał przypada jego dzieciom w częściach równych. Z uwagi na fakt, iż wszystkie dzieci zmarłego M. M. (1) żyją i żadne z nich nie odrzuciło spadku, Sąd I instancji orzekł jak w sentencji wydanego przez siebie postanowienia.

Apelację od powyższego postanowienia wstępnego złożyła wnioskodawczyni, zaskarżając go w całości. Z treści apelacji wynika, iż B. P. zarzuciła Sądowi I instancji naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., a polegające na niezasadnym przyjęciu, iż nie doszło do sporządzenia przez zmarłego M. M. (1) ważnego testamentu ustnego. Ponadto apelująca postawiła zarzut nieważności postępowania, o którym mowa w art. 379 ust. 5 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., tj. zarzuciła, iż w przedmiotowej sprawie zachodzi nieważność postępowania z uwagi na pozbawienie uczestnika postępowania R. P. możliwości obrony swych praw.

W oparciu o powyższe zarzuty apelująca wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia wstępnego i o przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w celu jej ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Z uwagi na postawienie przez skarżącą zarzutu nieważności postępowania, którą to nieważność Sąd II instancji w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę z urzędu, Sąd Okręgowy musiał zająć się nim w pierwszej kolejności. Stwierdzenie nieważności postępowania pociąga za sobą bowiem daleko idące skutki. Zgodnie z art. 386 § 2 k.p.c. w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Powyższy zarzut postawiony przez powódkę okazał się zasadny. R. P. faktycznie został bowiem pozbawiony możliwości obrony swych praw w toczącym dotychczas w przedmiotowej sprawie postępowaniu.

W piśmie procesowym z dnia 30 lipca 2015 roku wnioskodawczyni wskazała jako uczestnika postępowania jej syna R. P.. Jako adres zamieszkania wspomnianego uczestnika B. P. podała następujący adres: 6D F. 29/31 P. C. M. M-13 0-B. E..

Również w piśmie procesowym z dnia 17 sierpnia 2015 roku wnioskodawczyni wskazała powyższy adres jako obecny adres zamieszkania uczestnika R. P.. W treści przedmiotowego pisma B. P. wskazała, iż jej syn przebywa on na stałe w Anglii, jednak jest on w stanie przylecieć do Polski i chciałby złożyć zeznania w toczącej się sprawie.

W dniu 15 września 2015 roku odbyła się pierwsza rozprawa w przedmiotowej sprawie. Z treści protokołu odzwierciedlającego przebieg wspomnianej rozprawy wynika, iż po wywołaniu sprawy stawili się wnioskodawczyni i uczestnik D. M.. Nie stawił się natomiast uczestnik R. P.. We wspomnianym protokole znalazła się wzmianka, iż wezwanie na przedmiotową rozprawę zostało R. P. doręczone. Nie jest to jednak prawda.

Z treści pisemnego potwierdzania odbioru przesyłki załączonej do akt sprawy wynika, iż została ona doręczona na następujący adres: ul. (...) (...)-(...) Ł.. Jest to adres zamieszkania wnioskodawczyni B. P.. Ona też podpisała się na przedmiotowym potwierdzeniu odbioru przesyłki zawierającej wezwanie na rozprawę z dnia 15 września 2015 roku, a przeznaczonym dla jej syna. Z analizy akt sprawy wynika, iż wszelkie wcześniejsze, jak i późniejsze przesyłki sądowe dla uczestnika R. P. były adresowane na wyżej wymieniony adres. Adres ten został wskazany przez wnioskodawczynię we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wszczynającym przedmiotowe postępowanie jako adres zameldowania R. P.. Jak zostało już wyżej wspomniane adresem zamieszkania R. P. jest natomiast adres następujący: 6D F. 29/31 P. C. M. M-13 0-B. E.. Sąd Rejonowy został o tym poinformowany przez wnioskodawczynię B. P..

Co ważne, matka R. P., tj. wnioskodawczyni B. P., nie działała przed Sądem I instancji jako jego pełnomocnik, bowiem na rozprawie dnia 3 marca 2016 r. Sąd odmówił złożenia do akt kopii pełnomocnictwa i pouczył wnioskodawczynię o konieczności złożenia oryginału pełnomocnictwa lub odpisu potwierdzonego za zgodność z oryginałem. Z treści protokołu nie wynika również aby tymczasowo pełnomocnik został dopuszczony do podjęcia czynności w imieniu mocodawcy. Pełnomocnictwo zaś zostało dostarczone do Sądu Rejonowego już po wydaniu przez Sąd I instancji zaskarżonego postanowienia częściowego z dnia 3 marca 2016 roku.

Pozbawienie strony (uczestnika postępowania) możności obrony swych praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 k.p.c. zachodzi wówczas, gdy z powodu uchybienia przez sąd przepisom postępowania, strona wbrew swojej woli została faktycznie pozbawiona możliwości działania w postępowaniu lub jego istotnej części, jeżeli skutków tego uchybienia nie można było usunąć przed wydaniem orzeczenia w danej instancji i to bez względu na to, czy takie działanie strony mogłoby mieć znaczenie dla rozstrzygnięcia. (Wyrok SN z dnia 15 lipca 2010 r., IV CSK 84/10, LEX nr 621352)

Zgodnie z art. 510 k.p.c. zainteresowanym w sprawie jest każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania, może on wziąć udział w każdym stanie sprawy aż do zakończenia postępowania w drugiej instancji. Jeżeli weźmie udział, staje się uczestnikiem.

W realiach niniejszego postępowania trzeba zwrócić uwagę na to, iż Sąd Rejonowy wezwał R. P. do wzięcia udziału w sprawie i zawiadamiał go o terminie każdej z wyznaczanych przez siebie rozpraw. Stał się on zatem uczestnikiem przedmiotowego postępowania. W związku jednak z faktem, iż korespondencja sądowa adresowana do R. P. nie była wysyłana na jego adres zamieszkania, który to adres był jednak znany Sądowi I instancji, niewątpliwie doszło do pozbawienia uczestnika R. P. możliwości obrony swych praw.

Jak już powyżej zaznaczono, zgodnie z art. 386 § 2 k.p.c. w razie stwierdzenia nieważności postępowania sąd drugiej instancji uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Pierwsza rozprawa w przedmiotowej sprawie miała miejsce w dniu 15 września 2015 roku. Na wspomnianą rozprawę Sąd Rejonowy wezwał uczestnika R. P., jednak zrobił to wysyłając mu wezwanie na adres nie będący jego adresem zamieszkania. Przedmiotowe wezwanie zostało zaś odebrane przez wnioskodawczynię B. P., która to nie posiadała przez całe postępowanie pierwszoinstancyjne pełnomocnictwa do reprezentowania jej syna w toczącej się sprawie. W związku z powyższym, właśnie od tego dnia należało znieść postępowanie w przedmiotowej sprawie.

Zgodnie natomiast z art. 108 § 2 k.p.c. Sąd II instancji, uchylając zaskarżone orzeczenie i przekazując sprawę Sądowi I instancji do rozpoznania, pozostawił temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej, co też Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie uczynił.

Mając na względzie wszystkie powyższe rozważania i wnioski z nich wynikające, Sąd Okręgowy postanowił uchylić na postawie art. 386 § 2 k.p.c. zaskarżone postanowienie częściowe, znieść postępowanie w sprawie od dnia 15 września 2015 roku i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego Sądowi Rejonowemu dla Łodzi – Widzewa w Łodzi.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy prawidłowo dokona doręczeń o toczącym się postępowaniu dla uczestnika R. P. na ręce jego pełnomocnika i powtórzy wszystkie do tej pory przeprowadzone czynności bez udziału uczestnika, poczynając od rozprawy od dnia 15 września 2015r. W związku z tym, że Sad I instancji zaniechał z urzędu ustaleń czy spadkodawca pozostawił testament ustny, do czego był zobowiązany stosownie do art. 670 k.p.c., i nawet w tym celu nie wysłuchał wnioskodawczyni, dlatego też przeprowadzi dodatkowe w tym zakresie ustalenia z urzędu.