Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 marca 2015 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów

w składzie:

Przewodniczący: SSO Witold Rękosiewicz

Protokolant: sekretarz sądowy Iwona Hutnik

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2015 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z odwołania Miasta i Gminy M.

przeciwko Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

na skutek odwołania powoda od decyzji Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 2 lipca 2013 r. nr (...)

o nadużywanie pozycji dominującej

1)  oddala odwołanie,

2)  zasądza od Miasta i Gminy M. na rzecz Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów kwotę 720 zł (siedemset dwadzieścia) tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Witold Rękosiewicz.

Sygn. akt XVII AmA 113/13

UZASADNIENIE

Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (Prezes UOKiK, pozwany) wydał w dniu 2 lipca 2013 r. decyzję nr (...), w której:

I. na podstawie art. 10 ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów – dalej uokik – (Dz. U. z 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.) oraz stosowanie do art. 33 ust. 6 tej ustawy, po przeprowadzeniu z urzędu postępowania antymonopolowego uznał za praktykę ograniczającą konkurencję, określoną w:

1. art. 9 ust. 1 uokik, nadużywanie przez Miasto i Gminę M. pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków obejmującym obszar miasta i gminy M., poprzez bezpodstawne nakładanie na odbiorców obowiązku ponoszenia części kosztów robót nie stanowiących – co do zakresu- prac związanych z budową przyłącza, o którym mowa w art. nr 2 pkt 5 i 6 ustawy z dnia 7 czerwca 2001r. o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. Nr 123, poz. 858 ze zm.) tj. kosztów wykonywania włączenia do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej (tzw. wcinka do sieci), w tym kosztów robocizny (nawiercenie sieci, montaż np. nawiertki) oraz zakupu niezbędnych materiałów (nawiertak, złączka, itp.)

– i nakazał zaniechanie stosowania opisanej praktyki;

2. art. 9 ust. 1 i ust. 2 pkt 6 uokik, nadużywanie przez Miasto i Gminę M. pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków obejmującym obszar miasta i gminy M., poprzez narzucanie uciążliwych warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków przynoszących narzucającemu nieuzasadnione korzyści na skutek zamieszczania w umowach postanowień, zgodnie z którymi dostawca nie ponosi odpowiedzialności za ograniczenie albo wstrzymanie dostaw wody bądź ograniczenie lub wstrzymanie odbioru ścieków wywołanie wystąpieniem awarii w sieci lub brakiem wody na ujęciu

– i nakazał zaniechanie stosowania opisanej praktyki

II. na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 1 uokik oraz stosownie do art. 33 ust. 6 tej ustawy w związku z naruszeniem art. 9 ust. 1 oraz art. 9 ust. 9 ust. 1 i 2 pkt 6 ww. ustawy, nałożył na Miasto i Gminę M.:

1.w zakresie opisanym w pkt I.1 sentencji decyzji karę pieniężną w wysokości 2.895 zł ;

2. w zakresie opisanym w pkt I.2 sentencji decyzji karę pieniężną w wysokości 547 zł.

Miasto i Gmina M. (dalej Gmina, powód) wniesionym odwołaniem zaskarżyło decyzję Prezesa UOKiK w całości, wnosząc o jej uchylenie.

Zaskarżonej decyzji powód zarzucił:

1. naruszenie art. 9 ust. 1 i ust. 2 pkt 6 ustawy okik przez uznanie, iż Miasto i Gmina M. prowadziła praktykę ograniczająca konkurencję nadużywając pozycję dominującą na lokalnym rynku zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków, przez nakładanie na odbiorców obowiązku ponoszenia części kosztów prac związanych z budową przyłącza (tzw. wcinki do sieci) oraz narzucając uciążliwe warunki umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków przynoszących jej nieuzasadnione korzyści;

2. naruszenie art. 9 pkt 5 i 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków w związku z rozporządzeniem Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, poprzez błędna interpretację i w konsekwencji uznanie, iż tzw. wcinka do sieci nie jest elementem przyłącza wodociągowego, której koszt może obciążać odbiorcę

3. niezgodność ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na:

- nieuzasadnionym przyjęciu, iż w sprawie został zagrożony i naruszony interes publiczny polegający na zapewnieniu właściwych warunków funkcjonowania rynku,

- uznaniu, że Miasto i Gmina M. stosowało praktyki o charakterze eksploatacyjnym polegającym na bezpodstawnym nakładaniu na odbiorców obowiązku ponoszenia kosztów włączania do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej oraz narzuceniu uciążliwych warunków umów o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków przynoszących nieuzasadnione korzyści.

W uzasadnieniu odwołania powód przyznał, iż stosował opisane w decyzji działania. Jednak stwierdził, iż nie mogą być one uznane za praktyki ograniczające konkurencję. Zdaniem powoda w zaskarżonej decyzji Prezes UOKiK nie wskazał na czym miałoby polegać naruszenie interesu publicznego czy ochrona konsumentów, ponieważ uzasadnienie decyzji ogranicza się do ogólnikowego stwierdzenia, iż stosowane przez jednostkę samorządu terytorialnego praktyki wywołują negatywny skutek dla bliżej nieograniczonego kręgu odbiorców związanych ze zbiorowym zaopatrzeniem w wodę. Powód zarzucił, iż w sytuacji braku jakichkolwiek ustaleń co do skali zjawiska nie można mówić o naruszeniu zbiorowych interesów konsumentów. Podniósł, że zaskarżona decyzja nie wskazuje, dlaczego ewentualne pobieranie kosztów tzw. wcinki jest wykorzystywaniem pozycji dominującej i świadczeniem, które nie byłoby pobierane w sytuacji istnienia normalnej konkurencji. Powód zauważył, że zaskarżona decyzja została wydana na podstawie ustalenia faktu zawarcia 24 umów z wykorzystaniem stosowanego przez Gminę nowego wzorca umowy, bez sprecyzowania, ilu odbiorców wody uiściło opłatę za tzw. wcinkę i czy w ogóle taka opłata została pobrana. Ponadto zarzucił, iż w decyzji nie został określony potencjalny rynek odbiorców świadczenia, który w założeniu jest rynkiem ograniczonym chociażby liczbą gospodarstw domowych.

Zdaniem powoda zarzut stosowania praktyki ograniczającej konkurencję nie może być oparty na hipotetycznej możliwości nałożenia opłaty czy obciążenia kosztami robót, lecz musi wynikać z bezpodstawnego nałożenia na odbiorców obowiązku, czego Prezes UOKiK nie ustalił i nie przedstawił żadnych dowodów, iż tego rodzaju działanie zaistniało, oraz czy przyniosło ono Gminie nieuzasadnione korzyści.

Powód wskazał na ciążący na nim obowiązek realizacji zadań własnych i związaną z tym konieczność utrzymania infrastruktury. Oświadczył, iż działalność z zakresu zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków nie jest prowadzona dla zysku a wszystkie uzyskane z tego tytułu środki finansowe przeznaczane są na zaspokojenie potrzeb społeczności lokalnej i utrzymanie infrastruktury. W związku z tym nie można mówić o wykorzystywaniu przez Gminę pozycji dominującej i bezpodstawnym nakładaniu na odbiorców obowiązku ponoszenia kosztów podłączenia, których nie można uznać za bezpodstawne.

Powód przyznał, że jest jedynym podmiotem świadczącym na podległym mu terenie usługi dostarczania wody i odprowadzania ścieków, lecz nie wykorzystuje posiadanej siły ekonomicznej w celu uzyskania dodatkowych opłat, działając w celu zaspokojenia potrzeb lokalnej społeczności. Stwierdził, że z uwagi na specyfikę świadczonych usług nie sposób wskazać konkurencyjnego rynku, umożliwiającego stosowanie innego rozwiązania. Nie zgodził się też z oceną Prezesa UOKiK, że stosuje praktyki eksploatacyjne, ponieważ nie prowadzi działalności na rynku konkurencyjnym.

Powołując się na definicje przyłącza wodociągowego i kanalizacyjnego, zawarte w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, powód zarzucił Prezesowi UOKiK błędną interpretację pojęcia przyłącza wodnokanalizacyjnego i zakresu prac zawiązanych z jego budową oraz brak wyjaśnienia w zaskarżonej decyzji, dlaczego zapis §5 pkt 7 rozporządzenia Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, wyklucza możliwość pobierania opłat czy zwrotu kosztów za usługę włączenia do sieci przyłącza wybudowanego przez odbiorcę.

Powód nie zgodził się z wyrażonym w decyzji stanowiskiem, iż tzw. wcinka nie może stanowić przyłączenia z uwagi na fakt, że w przedmiotowej sprawie włączanie do sieci było w większości przypadków realizowane poza granicami nieruchomości odbiorcy usługi. Wskazał, że opieranie się na tej okoliczności wymaga dokonania ustaleń faktycznych, których w sprawie nie wykonano. Podkreślił, że przepisy ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków, w określonej sytuacji przewidują możliwość wykonania wcinki na nieruchomości odbiorcy. W takich wypadkach argumentacją, że wcinka stanowi fragment sieci należącej do powoda, położony poza granicami nieruchomości odbiorcy byłaby nieuzasadniona. Z uwagi na przedstawione okoliczności powód nie zgodził się z argumentem decyzji, że w przedmiotowej sprawie każdorazowo wcinka nie mogła stanowić przyłącza ze względu na istnienie odcinka sieci od granicy nieruchomości do miejsca wykonania włączenia. Stanowisko Prezesa UOKiK w tym zakresie powód uznał za pozbawione potwierdzenia w ustaleniach faktycznych sprawy.

Powód podkreślił, że jest organem samorządowym, więc nie stosuje uciążliwych warunków umów, przynoszących Gminie nieuzasadnione korzyści. Z tego względu błędna były zawarta w decyzji ocena potencjału i przewagi kontraktowej powoda, umożliwiających mu dyktowanie warunków w stosunkach umownych czy zmuszanie do akceptacji ustalonych monopolistycznie warunków. Kolejny raz powołał się na zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców. Nie zgodził się też z twierdzeniem pozwanego o ograniczeniu swobody odbiorców usług w zakresie kształtowania warunków umów, wskazując, iż mieszkańcy mają możliwość wpływania na organy samorządu terytorialnego.

Zdaniem powoda postanowienia stosowanych przez niego umów nie stwarzają korzystniejszych zasad wyłączenia odpowiedzialności odszkodowawczej Gminy, niż wynika to z art. 471 i następnych przepisów kodeksu cywilnego i nie stwarzają możliwości uniknięcia przez Gminę odpowiedzialności w każdym przypadku niewykonania umowy.

Prezes UOKiK w odpowiedzi wniósł o oddalenie odwołania oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu według norm przepisanych.

Podtrzymał stanowisko przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji i stwierdził, że zawarte w odwołaniu zarzuty nie zasługują na uwzględnienie.

W ocenie pozwanego ustalony w decyzji stan faktyczny należało uznać za bezsporny, ponieważ powód w odwołaniu zarzucił zaskarżonej decyzji niezgodność ustaleń faktycznych z treścią zebranego materiału dowodowego a w samym uzasadnieniu odwołania kwestionował ocenę prawną ustalonych faktów.

Zdaniem Prezesa UOKiK każde ze stwierdzonych naruszeń zostało w decyzji szczegółowo uzasadnione. Wyjaśniono również, na czym polegało naruszenie przez powoda interesu publicznego. Pozwany dodał, iż wskazane w decyzji działania stanowią najbardziej typowe dla sektora wodociągowo – kanalizacyjnego przykłady praktyk ograniczających konkurencję o charakterze eksploatacyjnym, polegających na wykorzystywaniu przez przedsiębiorcę posiadającego pozycję dominującą faktu ograniczonej konkurencji na rynku i ograniczonego wyboru po stronie kontrahentów lub konsumentów.

Prezes UOKiK stwierdził, iż koszty robót nie należących do zakresu prac związanych z budową przyłącza, o którym mowa w art. 2 pkt 5 i 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, tj. koszty wykonania włączenia do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej, w tym kosztów robocizny i zakupu materiałów, zgodnie z obowiązującymi przepisami powinny być ponoszone przez przedsiębiorstwo wodociągowe. Nie ma żadnej podstawy prawnej, która stanowiłaby, że koszty tzw. wcinki powinni ponosić odbiorcy usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków.

Zdaniem pozwanego przepisy ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków oraz rozporządzenia Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006r. w sprawie określenia taryf, wzoru wniosku o zatwierdzenie taryf oraz warunków rozliczeń za zbiorowe zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków nie regulują wprost problematyki włączenia do sieci wodociągowej i sieci kanalizacyjnej oraz zasad wykonywania przyłączenia i ponoszenia związanych z tym kosztów oraz opłat za wykonanie przyłączenia. Zawarty w §5 rozporządzenia Ministra Budownictwa katalog opłat, jakie może ustalać w taryfie przedsiębiorstwo wodociągowo- kanalizacyjne nie uwzględnia opłaty za włączenie do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej.

Pozwany stwierdził, iż koszty włączenia do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej powinny być ponoszone przez przedsiębiorstwo wodociągowo – kanalizacyjne, a ich przerzucanie na odbiorców usług zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków jest bezpodstawne. Podkreślił, iż włączenie jest realizowane każdorazowo do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej będącej własnością powoda, więc wcinka, stanowiąc część składową sieci nie może podlegać obrotowi prawnemu i stać się własnością odbiorcy. Własność wcinki jest zawiązana z własności sieci wodociągowej i kanalizacyjnej a cała sieć stanowi własność powoda.

Pozwany nie zgodził się z zarzutem, iż w decyzji nie wyjaśniono, dlaczego pobieranie kosztów tzw. wcinki jest wykorzystaniem pozycji dominującej i świadczeniem, które nie byłoby pobierane w sytuacji istnienia normalnej konkurencji. Wskazał na część uzasadnienia zaskarżonej decyzji, zawierającą omówienie tych kwestii.

Zdaniem pozwanego na uwzględnienie nie zasługiwało również twierdzenie powoda, iż w zaskarżonej decyzji nie ustalono liczby odbiorców, którzy faktycznie uiścili opłatę za tzw. wcinkę oraz faktu czy w ogóle taka opłata została przez powoda pobrana. Pozwany wskazał, że dla stwierdzenia stosowania przez powoda zarzucanych praktyk nie jest istotne, ilu odbiorców zostało obciążonych kosztami włączenia do sieci, a jedynie to, że koszty, które powinny być ponoszone przez przedsiębiorstwo wodociągowo- kanalizacyjne były ponoszone przez odbiorców. Dodał, iż fakt ten został potwierdzony przez samego powoda w toku postępowania administracyjnego.

Argumentację powoda, dotyczącą specyfiki prowadzonej przez niego działalności z zakresu zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków oraz okoliczność, że działalność ta nie jest prowadzona dla zysku Prezes UOKiK uznał za bezzasadną. Wskazał, iż podnoszone przez powoda argumenty nie wyłączają zastosowania przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Powołując się na liczne orzeczenia Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów i Sądu Apelacyjnego w Warszawie Prezes UOKiK zaznaczył, iż w orzecznictwie sądowym zgodnie przyjęto, że wcinka stanowi element sieci a nie przyłącza wodociągowego i obciążanie odbiorców kosztami wykonania wcinki jest przejawem nadużywania pozycji dominującej.

Odnosząc się do zarzutów powoda dotyczących stosowanej przez Gminę praktyki, określonej w pkt I.2 decyzji pozwany wskazał, iż brzmienie zamieszczonych w umowie postanowień stwarza powodowi możliwość uniknięcia odpowiedzialności odszkodowawczej względem odbiorców w każdym przypadku niedotrzymania warunków umowy, bez względu na przyczyny wystąpienia zakłóceń w dostawie wody czy odprowadzenia ścieków, nawet jeśli wynikają one z sytuacji spowodowanych przez działania lub zaniechania powoda. W ocenie Prezesa UOKiK zastosowane przez powoda rozwiązanie kwestii odpowiedzialności Gminy jako dostawcy usługi za niedotrzymanie warunków umowy jest korzystniejsze od zasad przyjętych w obowiązujących przepisach prawa. Twierdzenie powoda, iż wymienienie w umowach kwestionowanych przykładów wyłączenia odpowiedzialności nie wyklucza stosowania art. 472 kc dla oceny zachowania dostawcy w sytuacji wywołania czy przyczynienia się do wywołania awarii, czy też stanu braku wody na ujęciu Prezes UOKiK uznał za chybione.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie uzyskanych w toku postępowania wyjaśniającego informacji Prezes UOKiK, postanowieniem z dnia 5 kwietnia 2013r. wszczął postępowanie antymonopolowe w związku z podejrzeniem stosowania przez Miasto i Gminę M. praktyki ograniczającej konkurencję, polegającej na nadużywaniu pozycji dominującej na lokalnym rynku zbiorowego zaopatrzenia w wodę i odprowadzenia ścieków obejmującym obszar miasta i gminy M..

(Dowód: postanowienie z dnia 24 sierpnia 2012r – k.75 akt adm.)

Z materiału dowodowego zebranego w postępowaniu wyjaśniającym wynika, że do dnia 31 lipca 2011r. na terenie Miasta i Gminy M. usługi zbiorowego zaopatrywania w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków świadczył Zakład (...) w M. (dalej: (...)). Uchwałą nr (...)Rady Miejskiej z dniem 31 lipca 2011r. zakład budżetowy został zlikwidowany. Miasto i Gmina M. przejęło od (...) obowiązki w zakresie dostawy wody i odprowadzania ścieków od dnia 1 sierpnia 2011 r.

(Dowód: pismo z dnia 19.01.2013r. (k.145 akt adm.), Uchwala nr (...) Rady Miejskiej w M. z dnia 11.04.2011r. w sprawie likwidacji samorządowego zakładu budżetowego pod nazwą " Zakład (...) w M. " (k. 148-150 akt adm.), pismo z dnia 07.09.2012r. wraz z załącznikami (k.79-120 akt adm.), pismo z dnia 29.05.2013r. (k. 198 akta adm.)

Długość znajdującej się na terenie miasta i gminy M. sieci wodociągowej wynosi 200,90 km, a sieci kanalizacji czynnej oddanej do użytkowania 10,30 km. Właścicielem całej infrastruktury wodnokanalizacyjnej jest Miasto i Gmina M..

(Dowód: pismo powoda z dnia 29.05.2013r. - k. 198 akt adm.)

Z informacji złożonych przez Miasto i Gminę M. w postępowaniu wyjaśniającym wynika, iż wszystkie koszty związane z włączeniem do istniejącej sieci wodociągowo – kanalizacyjnej ponoszą przyszli odbiorcy. Samo włączenie odbywa się natomiast pod ścisłym nadzorem pracownika gospodarczego gminy.

(Dowód: pismo z dnia 07.09.2012r. - k.79-81 akt adm.)

Informacja ta została potwierdzona w piśmie z dnia 4 marca 2013r., w którym Gmina oświadczyła, że „koszty związane z wykonaniem przyłącza wodociągowego lub kanalizacyjnego (wcinka do sieci, koszty zakupu materiałów typu nawiertka, trójnik, obejma, zasuwa, itp.) oraz koszty robocizny (nawiercenie, montaż) pokrywa przyłączający się do wodociągu lub kanalizacji. Miasto i Gmina M. zapewnia bezpłatny nadzór nad wykonaniem włączenia do wodociągu lub sieci kanalizacyjnej, odbiór techniczny oraz dostawę i montaż wodomierza".

(Dowód: oświadczenie powoda z dnia 04.03.2013r - k. 154-155 akt adm.)

W piśmie z dnia 24 czerwca 2913 r. Gmina oświadczyła, że odbiorcy z obszaru miasta i gminy M. obciążani są kosztami włączenia do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej zgodnie z przepisami ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków i uchwałą nr (...)Rady Miejskiej w M. z dnia 13 lutego 2006 r. w sprawie uchwalenia Regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków na terenie Miasta i Gminy M..

(Dowód: pismo z dnia 24.06.2013r. (k. 207 akt adm.)

W ramach prowadzonej działalności Miasto i Gmina M. zawiera z odbiorcami usług pisemne umowy o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków z zastosowaniem obowiązującego od dnia 1 lutego 2012 r. wzorca umowy . Postanowienia wzorca umowy nie są indywidualnie uzgadniane z kontrahentami.

Stosowany przez Gminę wzorzec umowy obowiązuje od dnia 1 lutego 2012r. i zawiera m.in. następujące postanowienia:

„Dostawca nie ponosi odpowiedzialności za ograniczenie albo wstrzymanie dostaw wody bądź ograniczenie lub wstrzymanie odbioru ścieków wywołane wystąpieniem awarii w sieci - na czas niezbędny do wykonania prac w celu usunięcia awarii" - (§9 ust. 1 pkt b)

„Dostawca nie ponosi odpowiedzialności za ograniczenie albo wstrzymanie dostaw wody bądź ograniczenie lub wstrzymanie odbioru ścieków wywołane brakiem wody na ujęciu" - (§9 ust. 1 pkt c).

(Dowód: wzorzec umowy o zaopatrzenie i odprowadzanie ścieków - załącznik do pisma z dnia 07.09.2012r. (k. 94-98 akt post. adm.),przykładowe umowy zawarte z wykorzystaniem w/w wzorzec – złączniki do pisma z dnia 4.03.2013r. (k. 156-170 akt post. adm.)

Do dnia 29 maja 2013 r. z odbiorcami usług dostawy wody i odprowadzania ścieków podpisano łącznie 1506 umów. W tym 1482 umowy zostały zawarte z wykorzystaniem wzorca umowy, stosowanego w okresie funkcjonowania (...) a 24 umowy z wykorzystaniem wzorca umownego wprowadzonego od dnia 1 lutego 2012 r., zawierającego wskazane wyżej postanowienia.

(Dowód: pismo powoda z dnia 29.05.2013r. - k. 198 akt adm.)

Z pisma Gminy z dnia 3 czerwca 2013 r. wynika, że od daty wprowadzenia do stosowania aktualnie obowiązującego wzorca umowy o zaopatrzenie w wodę i odprowadzanie ścieków, nie wystąpiły przypadki kwestionowania powyższych postanowień umownych. W trakcie obowiązywania umów zawartych w oparciu o w/w wzorzec zdarzały się przypadki przerw w dostawie wody, spowodowane np. przekroczeniem wydajności ujęcia jaką mogło zagwarantować dla swoich odbiorców Miasto i Gmina M., przerwaniem głównej sieci wodociągowej zasilającej miejscowość i przerwą w dostawie energii elektrycznej do obiektów wodociągowych, w szczególności studni.

Żadna przerwa w dostawie wody nie była planowana - przerwy te występowały na skutek działania czynników zewnętrznych.

(Dowód: pismo powoda dnia 03.06.2013r. -k. 200-201 akt adm.)

Pismem z dnia 21 czerwca 2013r. Prezes UOKiK zawiadomił Gminę o zakończeniu zbierania materiału dowodowego oraz możliwości zapoznania się z aktami sprawy i złożenia dodatkowych wyjaśnień w terminie 7 dni od daty doręczenia pisma.

W dniu 2 lipca 2013r. prezes UOKiK wydał decyzję zaskarżoną w niniejszym postępowaniu.

(Dowód: zawiadomienie z dnia 21 czerwca 2013r. – k.205 akta adm., Decyzja Nr (...) – k. 209 akta adm.)

Łączny dochód Miasta i Gminy M. w 2012 r. wynosił (...)zł. Na powyższą kwotę złożyły się „dochody z majątku" oraz „pozostałe dochody własne" Miasta i Gminy M..

(Dowód: pismo z dnia 10 kwietnia 2013r. – k.176-179 akta adm.).

Na podstawie dokonanych ustaleń Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zgodnie z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2013r. poz. 594 j.t.) Miasto i Gmina M. jako wspólnota samorządowa, posiada osobowość prawną. Do zadań własnych gminy należą m.in. określone w art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy o samorządzie gminnym sprawy wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji, usuwania i oczyszczania ścieków komunalnych. W ramach realizacji zadań własnych Miasto i Gmina M., jest właścicielem sieci wodnokanalizacyjnej i na wyznaczonym granicami administracyjnymi obszarze swego działania świadczy usługi zaopatrzenia w wodę i odprowadzania ścieków. W związku z powyższym należy uznać, że Miasto i Gmina M., organizując i świadcząc usługi o charakterze użyteczności publicznej w zakresie dostarczania wody i odprowadzania ścieków posiada status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów a działania powoda jako przedsiębiorcy podlegają ocenie na podstawie przepisów tej ustawy.

Na terenie swojej działalności Miasto i Gmina M., jako jedyny przedsiębiorca, świadczący usługi na rynku dostarczania wody i odprowadzania ścieków w ramach należącej do niego sieci wodnokanalizacyjnej nie spotyka się z konkurencją ze strony innych podmiotów. Zgodnie z art. 4 pkt 9 uokik rynek właściwy to rynek towarów, które ze względu na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na obszarze, na którym ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji. Na rynek właściwy składa się rynek produktowy oraz rynek geograficzny.

Jako jedyny właściciel sieci wodnokanalizacyjnej na terenie wyznaczonym granicami administracyjnymi, który razem z zasięgiem sieci wyznacza granice rynku właściwego w sprawie w aspekcie geograficznym, Gmina działa w warunkach monopolu naturalnego. Występujący w sprawie rynek właściwy w sensie produktowym pokrywa się swoim zasięgiem z rynkiem geograficznym.

W niniejszej sprawie Prezes UOKiK przyjmując, że rynkiem właściwym jest rynek zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na obszarze miasta i gminy M., prawidłowo oznaczył rynek właściwy zarówno pod względem produktowym, jak i w geograficznym.

W świetle powyższego za nietrafne należało uznać twierdzenie powoda, iż z uwagi na specyfikę świadczonych usług nie można wskazać rynku konkurencyjnego a Miasto i Gmina M. nie jest uczestnikiem żadnego rynku konkurencyjnego. Bez wpływu na ocenę działań powoda jest również podnoszenie w odwołaniu, iż środki uzyskane z tytułu wykonania wcinki służą zaspokajaniu zbiorowych potrzeb społeczności lokalnej i z tej przyczyny nie można uznać, że Gmina wykorzystuje posiadaną siłę rynkową i nadużywa pozycji dominującej.

Stosownie do art. 4 pkt 10 uokik pozycja dominująca to pozycja, która umożliwia przedsiębiorcy zapobieganie skutecznej konkurencji na rynku właściwym przez stworzenie mu możliwości działania w znacznym zakresie niezależnie od konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów. Domniemywa się przy tym, że przedsiębiorca ma pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku właściwym przekracza 40%. Samo posiadanie przez przedsiębiorcę pozycji dominującej a nawet monopolistycznej nie jest zakazane.

Określony w art. 9 ust. 1 uokik, zakaz dotyczy nadużywania pozycji dominującej na rynku właściwym przez jednego lub kilku przedsiębiorców.

Gmina i Miasto M. będąc jedynym zarządcą sieci może więc działać niezależnie od zachowań swoich kontrahentów i konsumentów, a w szczególności, jak słusznie zauważył Prezes UOKiK, może stosować praktyki eksploatacyjne przynoszące jej kosztem odbiorców nieuzasadnione korzyści.

Nadużywanie pozycji dominującej przejawia się w oddziaływaniu na interesy konkurentów, kontrahentów oraz konsumentów w taki sposób, który nie byłby możliwy w sytuacji, gdyby dopuszczający się nadużycia dominant działał na rynku właściwym w warunkach pełnej, nieskrępowanej konkurencji. Przykładowe wyliczenia typowych nadużyć pozycji dominującej zawiera art. 9 ust. 2 uokik.

Powoływane przez powoda i pozwanego definicje przyłącza wodociągowego i przyłącza kanalizacyjnego są zgodne z treścią art. 2 pkt 5 i 6 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków. Z obu definicji wynika, że zarówno przyłącze wodociągowe jak i kanalizacyjne to odcinki przewodów znajdujące się pomiędzy wewnętrzną instalacją odbiorcy a siecią wodociągową lub kanalizacyjną dostawcy usług. Ustawowa definicja przyłącza pozwala na ustalenie, w którym miejscu przebiega granica pomiędzy wewnętrzną instalacją wodociągową i kanalizacyjną nieruchomości a siecią wodociągową i kanalizacyjną dostawcy usług. Właścicielem sieci wodnokanalizacyjnej jest zawsze dostawca usług, który ze względu na specyfikę świadczonych usług musi mieć stały, nieograniczony dostęp do wszystkich odcinków sieci. Mając na uwadze, że zarówno przepisy ustawy o zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków jak i z rozporządzenia Ministra Budownictwa z dnia 28 czerwca 2006 r.- zwanego rozporządzeniem taryfowym- nie wskazują, na której ze stron umowy (dostawcy czy odbiorcy usług) spoczywa obowiązek poniesienia kosztów wykonania przyłącza, zdaniem Sądu należy stwierdzić, że na każdej ze stron ciąży obowiązek poniesienia kosztów wykonania tej części przewodów wodnokanalizacyjnych, która zgodnie z definicją przyłącza, po wykonaniu przyłączenia, stanowić będzie jej własność. Innymi słowy właściciel nieruchomości pokrywa koszty wykonania instalacji wewnętrznej do granicy z siecią a dostawca usług pokrywa koszty przyłącza, które rozpoczyna się od granicy instalacji wewnętrznej i wchodzi do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej, stając się w ten sposób elementem składowym sieci, do której dostawca usług ma nieograniczony dostęp. Na powyższą ocenę nie ma wpływu okoliczność, że w przypadku awarii odbiorca usług ma obowiązek umożliwić dostawcy usług dostęp do odcinka instalacji stanowiącej jego własność.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności uznać należało, że określone w pkt. I.1 decyzji zachowanie Miasta i Gminy M., polegające na nakładaniu na odbiorców usług obowiązku ponoszenia kosztów wykonania włączenia do sieci wodociągowej i kanalizacyjnej było pozbawione podstaw prawnych i zostało trafnie zakwalifikowane przez Prezesa UOKiK jako nadużywanie pozycji dominującej na wskazanym rynku właściwym. Uprawnienie Gminy do przerzucenia na przyszłych odbiorców usług obowiązku ponoszenia kosztów wykonania włączenia do sieci (tzw. wcinki do sieci), w tym kosztów robocizny oraz kosztów zakupu materiałów nie wynika z art.15 ust.2 ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, ani tym bardziej z treści, stanowiącego wierne odtworzenie w/w przepisu ustawowego, § 3 pkt 2 Regulaminu dostarczania wody i odprowadzania ścieków na terenie Miasta i Gminy M.. Z treści art. 15 ust.2 ustawy i §3 pkt 2 regulaminu wynika bowiem, że odbiorca usług realizuje budowę przyłącza do granicy pomiędzy instalacją wewnętrzną a siecią, która to granica została wyraźnie wytyczona w art. 2 pkt 5 i 6 ustawy o zaopatrzeniu w wodę i odprowadzaniu ścieków.

Z powyższego wynika, że wymieniona w pkt I.1 zaskarżonej decyzji praktyka Gminy, była pozbawiona podstaw prawnych, wynikających z przepisów obowiązującego powszechnie prawa, nie miała również uzasadnienia i była sprzeczna z postanowieniami Regulaminu zatwierdzonego uchwałą Rady Miejskiej.

Mając na uwadze, że posiadanie pozycji dominującej umożliwia przedsiębiorcy działanie w sposób niezależny od konkurencji i konsumentów należy stwierdzić, iż działania Gminę jako monopolisty na danym rynku właściwym, nie byłyby możliwe w warunkach rynku konkurencyjnego, ponieważ doprowadziłyby do utraty odbiorców usług, bezpodstawnie obciążanych nienależnymi opłatami. Bezpodstawne przerzucanie na odbiorców usług części kosztów wykonania przyłączy stanowi przejaw zakazanego nadużywania pozycji dominującej, o której mowa w art.9 ust.1 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

W ocenie Sądu, Prezes UOKiK trafnie wskazał, iż dla stwierdzenia stosowania przez powoda praktyki nie jest istotne ilu de facto odbiorców zostało obciążonych niezasadnymi kosztami włączenia. Zgodnie bowiem z art.1 ust.2 uokik do stwierdzenia, że doszło do stosowania zakazanej praktyki wystarczające jest wykazanie, iż działania przedsiębiorcy wywołały lub mogły wywołać skutki na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Określone w pkt I.1 decyzji działanie Miasta i Gminy M. należy uznać za szczególnie naganne i warte napiętnowania, ponieważ uderza bezpośrednio w interesy finansowe jego mieszkańców, narażając ich na ponoszenie kosztów nieuzasadnionych przepisami obowiązującego prawa.

Zdaniem Sądu również zakwestionowane w pkt 1.2 zaskarżonej decyzji działanie powoda, zostało trafnie uznane przez Prezesa UOKiK jako określone w art. 9 ust. 2 pkt 6 uokik nadużywanie pozycji dominującej, polegające na narzucanie przez Miasto i Gminę M. uciążliwych warunków umów przynoszących powodowi nieuzasadnione korzyści, w postaci zwolnienia z odpowiedzialności z tytułu ograniczenia lub wstrzymania dostaw wody bądź odbioru ścieków, na skutek awarii sieci lub braku wody w ujęciu.

Miasto i Gmina M. jako jedyny podmiot świadczący usługi w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę i zbiorowego odprowadzania ścieków na obszarze miasta i gminy M. posiada na ustalonym w sprawie rynku właściwym pozycję monopolisty naturalnego.

Przy zawieraniu umów z konsumentami (odbiorcami usługi) Gmina wykorzystuje posiadaną pozycję rynkową, stosując wzorzec umowy o zaopatrywanie w wodę i odprowadzanie ścieków. Postanowienia wzorca nie podlegają indywidualnym negocjacjom a odbiorca usługi otrzymuje do podpisu gotową umowę, bez możliwości kształtowania jej treści. Kontrahenci są zatem, zmuszeni zaakceptować ustalone warunki umowy, nawet jeśli nie gwarantują one ekwiwalentności świadczeń.

W ocenie Sądu przyjęte przez powoda brzmienie kwestionowanych postanowień umożliwia uniknięcie odpowiedzialności odszkodowawczej Miasta i Gminy M. względem odbiorców, w każdym przypadku niedotrzymania warunków umowy, bez względu na przyczyny wystąpienia zakłóceń w dostawie wody czy odprowadzenia ścieków. Trafna była, wyrażona w tym zakresie przez Prezesa UOKiK ocena, iż przyjęte przez Gminę rozwiązanie w bardziej korzystny sposób kształtuje zasady odpowiedzialności powoda, niż zasady wynikające z obowiązujących przepisach prawa.

Zgodnie z reżimem odpowiedzialności kontraktowej przewidzianej w art. 471 kc przedsiębiorstwo wodociągowe (w niniejszej sprawie Miasto i Gmina M.) jest obowiązane naprawić szkodę wynikłą z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania. Zawarte w wykorzystywanym przez Gminę wzorcu umownym, wymienione w decyzji postanowienia, umożliwiają powodowi zwolnienie się z odpowiedzialności odszkodowawczej wobec odbiorców, z tytułu szkód spowodowanych ograniczeniem lub wstrzymaniem dostawy wody bądź odprowadzania ścieków w każdym przypadku, także wówczas, gdy szkoda nastąpi w skutek okoliczności, za których wystąpienie Gmina ponosi odpowiedzialność.

Zamieszczenie przez Gminę we wzorcu umowy postanowień zwalniających w każdym przypadku z odpowiedzialności za szkody wywołane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy umożliwia odmowę wypłaty odbiorcom ewentualnego odszkodowania i w efekcie może być źródłem nieuzasadnionych korzyści po stronie dostawcy usługi. Rozwiązanie kwestii odpowiedzialności dostawcy usługi przyjęte przez Miasto i Gminę M., w której całe ryzyko niezrealizowania umowy obciąża odbiorców, należy zatem traktować jako uciążliwe warunki umowy, które w świetle obowiązujących przepisów prawa są niedopuszczalne. Narzucenie odbiorcom usług jednostronnie ustalonych, niekorzystnych dla nich postanowień umownych, kształtujących w krzywdzący sposób ich sytuację jako strony umowy, nie byłoby możliwe w warunkach skutecznej konkurencji i świadczy o nadużywaniu przez Gminę posiadanej na lokalnym rynku właściwym, pozycji dominującej.

Przedstawione w odwołaniu stanowisko powoda, co do zgodności przyjętej przez niego zasady odpowiedzialności z przepisami obowiązującego prawa, oraz twierdzenie, że postanowienia umowy nie wykluczają możliwości zastosowania art. 471 kc także należało uznać za całkowicie chybione.

W świetle dokonanych ustaleń uznać należało, iż przestawione w odwołaniu zarzuty nie zasługują na uwzględnienie.

W odwołaniu powód zaskarżył decyzję w całości, jednakże nie podniósł żadnych zarzutów co do wymiaru kar. W szczególności nie kwestionował zastosowanej przez Prezesa UOKiK metodologii ustalenia wysokości nałożonych decyzją kar pieniężnych.

Wskazać należało, że nałożone decyzją kary pieniężne zostały ustalone w granicach ustawowych, na poziomie, którego nie można uznać za wygórowany, przy uwzględnieniu funkcji represyjnej, prewencyjnej i wychowawczej nakładanych kar pieniężnych oraz osiągniętego przez powoda w 2012 r. przychodu (por. wyrok SN z dnia 27 czerwca 2000 r. I CKN 793/98).

Mając na uwadze przedstawione okoliczności Sąd Okręgowy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia, oddalił odwołanie jako bezzasadne - art. 479 ^31a § 1 kpc.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na zasadzie art. 98 kpc stosownie do wyniku sporu.

SSO Witold Rękosiewicz.