Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Janina Kacprzak

Sędziowie:SSA Maria Padarewska - Hajn

SSA Mirosław Godlewski (spr.)

Protokolant: sekr. sądowy Patrycja Stasiak

po rozpoznaniu w dniu 7 listopada 2012 r. w Łodzi

sprawy J. C.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o wysokość emerytury,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi

z dnia 24 listopada 2011 r., sygn. akt: VIII U 1004/11;

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 392/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 13 maja 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wobec stwierdzenia, że dotychczas wypłacone świadczenie ustalono od błędnej podstawy wymiaru przeliczył emeryturę wnioskodawczyni J. C. od l maja 2011 roku, to jest od najbliższego terminu płatności świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych, to jest od stycznia 1996 roku do grudnia 2005 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 110,59 %, kwota bazowa 2.578,26 zł, zaś wysokość świadczenia została ustalona na kwotę 1.976,98 zł brutto miesięcznie. Do ustalenia wysokości emerytury Zakład uwzględnił 29 lat, 3 miesiące okresów składkowych oraz 6 lat 6 miesięcy okresów nieskładkowych. Organ rentowy wskazał, że niniejszą decyzją dokonano korekty podstawy wymiaru świadczenia za lata 1997 - 1998 oraz 2000 - 2002. W roku 1997 przyjęto minimalne wynagrodzenie za okres l marca - 31 grudnia zamiast za okres l marca - 30 września, w 1998 roku pomyłkowo zostały przyjęte kwoty minimalnego wynagrodzenia za okres l kwietnia - 31 grudnia, to jest za okres uwzględniony w druku Rp. 7, w latach 2000 - 2001 pomyłkowo wliczono do podstawy wymiaru zasiłki chorobowe wypłacone po ustaniu ubezpieczenia oraz dwukrotnie zostały policzone wynagrodzenia za okres l stycznia - 30 kwietnia 2002 roku. Podstawę wymiaru obliczono z uwzględnieniem minimalnego wynagrodzenia za okresy pozostawania w stosunku pracy, za które nie udokumentowano wynagrodzenia.

Od powyższej decyzji J. C. odwołała się w dniu 24 czerwca 2011 roku podnosząc, iż jest ona krzywdząca i wniosła o jej zmianę. Ubezpieczona wskazała, że ZUS nie dokonał korekty podstawy wymiaru świadczenia, lecz jego błędnego obliczenia, co w jej mniemaniu świadczy o niechlujstwie urzędniczym.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wniósł o jego oddalenie.

Na rozprawie w dniu 24 listopada 2011 roku wnioskodawczyni sprecyzowała swe stanowisko i wniosła o przyjęcie do wyliczenia wysokości świadczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru, który zgodnie z opinią biegłego wyniósł 122,78 %.

Wyrokiem z dnia 24 listopada 2011 roku Sąd Okręgowy w Łodzi zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że od 1 maja 2011 roku emerytura wnioskodawczyni naliczona zostanie od wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia na poziomie 122,78%, ustalonego w oparciu o wynagrodzenie z lat 1996 – 2005, przy przyjęciu kwoty bazowej w wysokości 2.578,26 złotych.

Powyższe rozstrzygnięcie Sądu pierwszej instancji zapadło na tle następującego stanu faktycznego:

J. C. urodziła się w dniu (...)roku. W okresie od 1 listopada 1995 roku do 31 marca 1996 roku ubezpieczona była zatrudniona w firmie (...) Spółka Jawna w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy. W okresie od 1 kwietnia 1996 roku do 30 września 1997 roku wnioskodawczyni była zatrudniona w PPHU (...). F. z siedzibą w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy. Z tytułu świadczenia pracy u wskazanych wyżej pracodawców J. C. uzyskała w 1996 roku wynagrodzenie w łącznej kwocie 10.627,40 zł. Następnie od l października 1997 roku do 30 listopada 2000 roku ubezpieczona świadczyła pracę w Wydawnictwie (...) Spółka z o.o. w Ł.. Z tytułu powyższych zatrudnień J. C. otrzymała następujące wynagrodzenia:

-

za okres od l stycznia 1997 roku do 28 lutego 1997 roku - 1.863,39 zł;

-

za okres od l marca 1997 roku do 30 września 1997 roku - 9.837,19 zł;

-

za okres od l października 1997 roku do 31. grudnia 1997 roku - 3.900 zł, co stanowi łącznie kwotę 15.600,58 zł.

-

od l stycznia 1998 roku do 31 marca 1998 roku - 18.500 zł;

-

od l kwietnia 1998 roku do 31 grudnia 1998 roku - 4.800 zł, co stanowi łącznie
kwotę 23.300 zł.

-

od l stycznia 2000 roku do 30 listopada 2000 roku kwotę 53.294,88 zł oraz kwotę zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia - 2.905,81 zł, co stanowi łącznie kwotę 56.200,69 zł.

Następnie w okresie od l grudnia 2001 roku do 31 lipca 2006 roku wnioskodawczyni pracowała w firmie (...) w Ł. w pełnym wymiarze czasu pracy. Z tytułu wymienionego zatrudnienia ubezpieczona otrzymała następujące wynagrodzenie:

-

w grudniu 2001 roku - 1.500 zł oraz kwotę zasiłku chorobowego po ustaniu zatrudnienia - 27.051,91 zł, co stanowi łącznie kwotę 28.551,91 zł.;

-

w 2002 roku - 15.757,06 zł.;

-

w 2003 roku - 18.000,00 zł.;

-

w 2004 roku - 16.204,00 zł;

-

w 2005 roku - 17.563,00 zł.

Ogólny staż wnioskodawczyni, to jest pracowniczy oraz z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, wynosi 29 lat, 3 miesiące okresów składkowych oraz 6 lat 6 miesięcy okresów nieskładkowych.

Decyzją z dnia 29 kwietnia 2009 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury od dnia 4 marca 2009 roku, to jest od zaprzestania pobierania zasiłku chorobowego. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych, to jest od stycznia 1996 roku do grudnia 2005 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 126,91 %, kwota bazowa 2.578,26 zł, zaś wysokość świadczenia została ustalona na kwotę 2.012,03 zł brutto miesięcznie.

Następnie zaskarżoną decyzją z dnia 13 maja 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zmienił wcześniejszą decyzję wobec stwierdzenia, że dotychczas wypłacone świadczenie ustalono od błędnej podstawy wymiaru i przeliczył emeryturę wnioskodawczyni J. C. od l maja 2011 roku, to jest od najbliższego terminu płatności świadczenia. Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych, to jest od stycznia 1996 roku do grudnia 2005 roku. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 110,59 %., kwota bazowa 2.578,26 zł, zaś wysokość świadczenia została ustalona na kwotę 1.976,98 zł brutto miesięcznie. Do ustalenia wysokości emerytury Zakład uwzględnił 29 lat, 3 miesiące okresów składkowych oraz 6 lat 6 miesięcy okresów nieskładkowych. Organ rentowy wskazał, że niniejszą decyzją dokonano korekty podstawy wymiaru świadczenia za lata 1997 - 1998 oraz 2000 - 2002. W roku 1997 przyjęto minimalne wynagrodzenie za okres l marca - 31 grudnia zamiast za okres l marca - 30 września, w roku 1998 pomyłkowo zostały przyjęte kwoty minimalnego wynagrodzenia za okres l kwietnia do 31 grudnia, to jest za okres uwzględniony w druku Rp. 7, w latach 2000 - 2001 pomyłkowo wliczono do podstawy wymiaru zasiłki chorobowe wypłacone po ustaniu ubezpieczenia oraz dwukrotnie zostały policzone wynagrodzenia za okres l stycznia do 30 kwietnia 2002 roku.

W opinii pisemnej z dnia 26 września 2011 roku powołany w toku postępowania sądowego biegły z zakresu rachunkowości dokonał hipotetycznego wyliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury wnioskodawczyni, z uwzględnieniem wynagrodzenia z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z 20 lat poprzedzających bezpośrednio rok zgłoszenia wniosku o przyznanie świadczenia, to jest lat 1996 - 2005 wybranych z lat 1989 - 2008. Wysokość spornych wynagrodzeń: wynagrodzenia w 1997 i 1998 roku biegły przyjął na podstawie przedłożonych przez wnioskodawczynię dokumentów, w tym zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp. 7 oraz zaświadczenia o przebiegu zatrudnienia oraz wysokość wynagrodzenia uzyskanego przez ubezpieczoną w 2000 roku i 2001 roku na podstawie zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp. 7 oraz zaświadczenia o kwotach i okresach pobierania zasiłków, w 2002 roku w oparciu o zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu Rp. 7, o zaświadczenie o przebiegu zatrudnienia i o potwierdzenie ubezpieczenia, przy czym bez podwójnie policzonego wynagrodzenia za okres od l stycznia 2000 roku do 30 kwietnia 2002 roku w kwocie 5.650 zł. Tak wyliczony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 122,78 %. Natomiast wskaźnik z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu to jest lat 1973 - 1975, 1978, 1982, 1991, 1993 - 2006 wyniósł 79,44 %.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy w Łodzi uznał odwołanie J. C. za zasadne. Sąd ten wskazał, że ostatecznie wnioskodawczyni żądała wyliczenia należnej jej emerytury z uwzględnieniem w podstawie wymiaru świadczenia kwot wypłaconych jej w latach 2001 - 2002 z tytułu zasiłków chorobowych przysługujących po ustaniu obowiązku ubezpieczenia.

Stosownie do art. 114 ust. l ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.) prawo do świadczeń lub ich wysokość ulega ponownemu ustaleniu na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji w sprawie świadczeń zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość.

W myśl art. 4 pkt. 13 ustawy emerytalnej termin „ubezpieczony" oznacza osobę podlegającą ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, określonym w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, a także osobę, która przed dniem wejścia w życie ustawy (l stycznia 1999 rok) podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzeniu emerytalnemu, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników.

Zgodnie natomiast z art. 15 ust. l ustawy emerytalnej podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Stosownie do ust. 2a jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

W myśl ust. 3 cytowanego przepisu do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. l i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustalonej zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 roku o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy z zastrzeżeniem ust. 3a.

Sąd Okręgowy podzielił pogląd wyrażony w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2007 roku, sygn. III AUa 708/07, opubl. w OSA 2009/4/78 LEX 394099, w myśl którego przepis art. 15 ust. 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 39, póz. 353 ze zm.) nie różnicuje zasiłków chorobowych i innych świadczeń przysługujących w czasie trwania obowiązku ubezpieczenia od tych zasiłków i świadczeń przysługujących po ustaniu tego obowiązku i nie wyłącza doliczenia żadnego z nich do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego czy rentowego. Gdyby zamiarem ustawodawcy było to, aby do podstawy wymiaru świadczeń emerytalno - rentowych doliczać tylko zasiłki z ubezpieczenia społecznego i świadczenie rehabilitacyjne przysługujące przed ustaniem obowiązku dałby temu wyraz wprost w treści przepisu. Nie wydaje się, aby cel taki zamierzał osiągnąć poprzez sformułowanie „dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym". Ubezpieczony oznacza osobę, w ogóle podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia kiedykolwiek, a nie w konkretnym okresie.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy w Łodzi Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. i orzekł jak w sentencji, zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni i w oparciu o opinię biegłego z zakresu rachunkowości.

W apelacji organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie do ustalenia podstawy wymiaru świadczenia wynagrodzeń, które nie stanowią podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego jest zasadna.

Rację ma skarżący, że Sąd pierwszej instancji błędnie zinterpretował treść art. 15 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym do podstawy wymiaru emerytury lub renty, o której mowa w ust. l i 2, dolicza się kwoty przysługujących ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym wynagrodzeń za czas niezdolności do pracy oraz kwoty zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku wyrównawczego, świadczenia wyrównawczego lub dodatku wyrównawczego, a także wartość rekompensaty pieniężnej ustaloną zgodnie z pkt 3 załącznika do ustawy z dnia 6 marca 1997 roku o zrekompensowaniu okresowego niepodwyższania płac w sferze budżetowej oraz utraty niektórych wzrostów lub dodatków do emerytur i rent. Do podstawy wymiaru wlicza się również kwoty zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków szkoleniowych lub stypendiów wypłaconych z Funduszu Pracy za okres udokumentowanej niezdolności do pracy, z zastrzeżeniem ust. 3a.

Podkreślić należy, że wątpliwości interpretacyjne dotyczące wskazanego wyżej przepisu w orzecznictwie Sądów Apelacyjnych zostały rozstrzygnięte uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 roku sygn. akt III UZP 1/09 (OSNP 2010/5-6/74, zgodnie z którą zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne wypłacane po ustaniu stosunku pracy nie podlegają wliczeniu do podstawy wymiaru emerytury.

W uzasadnieniu wskazanego wyżej orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne stanowią świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, odrębnego od ubezpieczenia emerytalnego. Obecny podział składek na te ubezpieczenia wymaga odrębnego traktowania tych ubezpieczeń, w tym również świadczeń przysługujących w ramach chronionego ryzyka. Ubezpieczenie chorobowe nie zastępuje ubezpieczenia emerytalnego gdy ono się kończy. Po ustaniu pracowniczego zatrudnienia ustaje ubezpieczenie emerytalne. Zasiłki chorobowe i świadczenie rehabilitacyjne mogą przysługiwać pracownikowi w czasie zatrudnienia i po jego ustaniu. Gdyby więc przyjąć, że wypłacone po zakończeniu stosunku pracy świadczenia z ubezpieczenia chorobowego dolicza się do podstawy wymiaru emerytury, to wymagana w systemie emerytalnym zależność emerytury od składki emerytalnej straciłaby na znaczeniu. W efekcie ubezpieczonych opłacających składki emerytalne w jeszcze większym stopniu obciążałyby emerytury osób, którym do podstawy wymiaru doliczono zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne, w tym przypadku wypłacone po ustaniu zatrudnienia.

Rozwiązanie z art. 15 ust. 3 należy uznać więc za wyjątkowe, sprowadzające się do stanowiska, że wymienione w nim zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne nie są doliczane do podstawy emerytury po ustaniu zatrudnienia. Ustawodawca wprowadził podobne wyjątkowe rozwiązania dotyczące podstawy wymiaru emerytury. Przyjął, że stanowi ją minimalne wynagrodzenie, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek (dowodowo) w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury (art. 15 ust. 2a). Przepis ten stosuje się odpowiednio do osób uznanych za repatriantów (art. 15 ust. 2b). Nie są to jednak sytuacje porównywalne z niezdolnością do pracy. Rozwiązanie przyjęte w art. 15 ust. 3 wynika z faktycznej niemożności realizacji obowiązku składkowego w okresie pozostawania w ubezpieczeniu emerytalnym (zatrudnieniu). Tłumaczy to dopuszczalny czasokres (termin), w którym ubezpieczonemu dolicza się do podstawy wymiaru emerytury zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne zastępujące wynagrodzenie za pracę.

Wskazano już wyżej, że świadczenia za czas niezdolności do pracy nie stanowią podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne (art. 18 ust. 2 ustawy systemowej). Z drugiej strony składkę emerytalną finansuje się niektórym osobom niepozostającym w zatrudnieniu (art. 16 ust. 8, ust. 9, ust. 12 ustawy systemowej). Nie ma wśród nich pobierających zasiłki chorobowe. Jeżeli więc państwo finansuje składkę emerytalną w niektórych sytuacjach, lecz nie za okres zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, to również ten argument przemawia za ścisłą wykładnią art. 15 ust. 3. Okres niezdolności do pracy, za który przysługuje zasiłek chorobowy stanowi okres nieskładkowy, uwzględniany przy ocenie prawa oraz przy ustalaniu wysokości emerytury (art. 53 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 7 pkt 1 ppkt a-d ustawy emerytalnej). Zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne wpływają na wysokość emerytury przez zwiększenie jej podstawy, jednak tylko z okresu pozostawania w pracowniczym zatrudnieniu (art. 15 ust. 3 w związku z art. 15 ust. 1 oraz art. 53 ust. 1 pkt 2 i 3).

W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji nieprawidłowo uznał, że wypłacone J. C. zasiłki chorobowe po ustaniu zatrudnienia podlegają wliczeniu do podstawy wymiaru świadczenia emerytalnego.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny w Łodzi, działając na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., orzekł jak w sentencji.