Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 października 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa J. C. i M. T.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej
w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia (...) 2015 r. sygn. akt I C 187/15

I.  prostuje oznaczenie przedmiotu sprawy w zaskarżonym wyroku,
w ten sposób, że w miejsce słów: „o zadośćuczynienie” wpisuje słowa: „o zapłatę”;

II.  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 2 (drugim) o tyle tylko, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda J. C. dalszą kwotę 50.000 (pięćdziesiąt tysięcy) złotych,

b)  w punkcie 3 (trzecim) o tyle tylko, że ustala, iż powód wygrał sprawę
w 70 %, a pozwany w 30 %,

c)  w punkcie 5 (piątym) o tyle tylko, że zasądza od pozwanego na rzecz powódki M. T. dalszą kwotę 50.000 (pięćdziesiąt tysięcy) złotych,

d)  w punkcie 6 (szóstym) o tyle tylko, że ustala, iż powódka wygrała sprawę
w 70 %, a pozwany w 30%;

III. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwoty po 4.300 (cztery tysiące trzysta) złotych, tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 90/16

UZASADNIENIE

Powodowie J. C. i M. T. w pozwie wniesionym do Sądu Okręgowego w S. w dniu 29 maja 2015r. domagali się zasądzenia na swoją rzecz od (...) S.A. w W. kwoty 76.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 19 marca 2015r. do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych w postaci zerwania więzi rodzinnych ze zmarłym nagle i tragicznie ich ojcem Z. C. (1).

Uzasadniając żądanie powodowie wskazali, że pozwany będący ubezpieczycielem sprawcy wypadku komunikacyjnego, w wyniku którego śmierć poniosła bliska im osoba ponosi odpowiedzialność za skutki tego zdarzenia. Wypadek ten stanowił brutalne zerwanie więzi łączących rodzica (ojca) z dzieckiem i spowodował cierpienia psychiczne oraz ogromny ból, który prawdopodobnie będzie im towarzyszył do końca życia. Niewątpliwie zatem, jak podnosili dalej powodowie, została im wyrządzona krzywda, która uzasadnia żądanie zadośćuczynienia przewidzianego w art. 448 kc w zw. z art. 23 kc i 24 kc. Na poparcie swojego stanowiska, co do możliwości żądania przez najbliższego członka rodziny zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, jeżeli śmierć nastąpiła na skutek czynu niedozwolonego, który miał miejsce przed nowelizacją kodeksu cywilnego z dnia 3 sierpnia 2008r., powodowie przywołali orzeczenia Sądów, w tym uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 roku, sygn. akt III CZP 76/10.

Pozwany (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa.

W uzasadnieniu swojego stanowiska pozwany zakwestionował wysokość dochodzonego przez powodów zadośćuczynienia podnosząc, że żądana przez nich kwota jest wygórowana i w rzeczywistości prowadziłaby do ich wzbogacenia. Przyznał, że w drodze postępowania likwidacyjnego wypłacił już każdemu z powodów z tytułu zadośćuczynienia kwotę 10.000zł , która - jego zdaniem - w pełni rekompensuje rozmiar doznanej przez nich krzywdy.

Obie strony wnosiły o zasądzenie od strony przeciwnej na swoją rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego, powód w podwójnej wysokości stawki, zaś pozwany według norm przepisanych.

W piśmie procesowym z dnia 11 września 2015r. powodowie rozszerzyli powództwo w zakresie żądanej kwoty zadośćuczynienia o dodatkową dla każdego z nich kwotę 24.000 zł, domagając się ostatecznie zasądzenia kwoty po 100.000 zł na rzecz każdego z nich wraz z odsetkami ustawowymi, przy czym od kwoty 76.000 zł od dnia 19 marca 2015r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 24.000 zł od dnia 11 września 2015r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia.

W odpowiedzi pozwany podtrzymał swoje stanowisko wyrażone w odpowiedzi na pozew.

Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia (...) 2015r.:

- zasądził od pozwanego na rzecz powoda J. C. kwotę 20.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 marca 2015r. do dnia zapłaty (pkt 1);

- oddalił powództwo powoda w pozostałym zakresie (pkt 2);

- orzekł, że rozliczenie kosztów między stronami nastąpi według zasady stosunkowego rozliczenia kosztów i ustalił, że powód sprawę wygrał w 20 %, a pozwany w 80 % (pkt 3);

- zasądził od pozwanego na rzecz powódki M. T. kwotę 20.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 marca 2015r. do dnia zapłaty (pkt 4);

- oddalił powództwo powódki w pozostałym zakresie (pkt 5);

- orzekł, że rozliczenie kosztów między stronami nastąpi według zasady stosunkowego rozliczenia kosztów i ustalił, że powódka sprawę wygrała w 20 %, a pozwany w 80 % (pkt 6).

Sąd I instancji wskazał, że powyższy wyrok oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

(...) na drodze ekspresowej nr (...) w okolicy miejscowości K. doszło do wypadku drogowego na skutek tego, że kierujący samochodem osobowym marki (...) o nr rej. (...) K. D., poruszając się z nadmierną prędkością, jadąc prawym pasem ruchu drogi dwujezdniowej o dwóch pasach ruchu dla każdego kierunku z miejscowości S. w kierunku miejscowości Ś., w wyniku nie dostosowania prędkości do panujących warunków jazdy oraz nie zachowania bezpiecznej odległości od poprzedzającego go samochodu osobowego marki (...)o nr rej. (...) kierowanego przez Z. C. (2) uderzył przodem pojazdu w tył samochodu, wskutek czego obrażeń ciała doznał kierujący samochodem marki (...) ojciec powodów (...), co w sposób bezpośredni doprowadziło do jego zgonu w szpitalu w dniu (...) 2005r. Sprawca zdarzenia prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 17 lipca 2006r. w sprawie (...)został uznany winnym popełnienia czynu z art. 177 § 2 kk i skazany na karę(...), warunkowo zawieszonej na okres próby 4 lat. Pojazd sprawcy wypadku w dacie zdarzenia posiadał obowiązkowe ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym towarzystwie ubezpieczeniowym. Powodowie byli dziećmi zmarłego,(...) Oprócz powodów Z. C. (1) posiadał jeszcze jedno dziecko K. C. będącego ich bratem. Każdy z powodów po założeniu własnej rodziny zamieszkał osobno.(...) Miejsca zamieszkania dzieci i ojca dzieliła odległość 800 km. (...). O śmierci ojca powód został powiadomiony przez policję, powódka dowiedziała się o zdarzeniu telefonicznie od brata, (...). Powódka nie mogła uwierzyć w to, co się stało, była w szoku, natychmiast wróciła do kraju i odwiedzała ojca w szpitalu razem z resztą rodzeństwa licząc, że odzyska on przytomność i wróci do zdrowia. Po pogrzebie powódka ponownie (...), gdzie ostatecznie podjęła pracę i przebywa tam obecnie u rodziny na stałe. Powodowie nie korzystali z pomocy psychiatrycznej ani pomocy psychologicznej. W stanach przygnębienia i smutku powódka (...). Powodowie do dnia dzisiejszego rozpamiętują śmierć ojca. W chwili śmierci miał (...). Wyrokiem z dnia 31 stycznia 2013r. Sąd Okręgowy w S. zasądził od pozwanego na rzecz brata powodów K. C. kwotę 58. 673,92 zł, z czego 50.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego w postaci zerwania więzi uczuciowej między ojcem a synem. Sąd ten dokonując ustalenia, jaki wpływ na psychikę K. C. miała śmierć jego ojca Z. C. (1) oparł się na opinii biegłej (...). Z jej treści wynikało że przebieg procesu żałoby u K. C. nie miał normalnego przebiegu i wpłynął na jego funkcjonowanie, obniżył aktywność zawodową. Jego przeżycia były bardzo intensywne, tym bardziej iż ojciec, jak ustalił to Sąd, stanowił dla niego - jedynego żywiciela własnej rodziny - wsparcie nie tylko emocjonalne, ale i finansowe. Utrata takiego wsparcie miała bezpośrednie przełożenie na stan psychiczny i jego aktywność nie tylko zawodową, ale i życiową i stała się jedną z przyczyn utrzymującego się stanu (...). Pozwany, w odpowiedzi na zgłoszone roszczenie dotyczące wypłaty zadośćuczynienia, przyznał powodom z tego tytułu kwotę 10.000 zł.

Sąd Okręgowy wskazał, że powyższy stan faktyczny został ustalony na podstawie zeznań powodów, zeznań świadków oraz przedłożonych przez stronę dowodów z dokumentów.

W rozważaniach prawnych zawartych w uzasadnieniu wyroku Sąd Okręgowy stwierdził, że zgłoszone przez powodów na podstawie art. 23 kc w zw. z art. 24 kc i art. 448 kc żądanie zasługiwało częściowo na uwzględnienie, lecz w nieznacznej mierze.

Sąd Okręgowy stwierdził, że chociaż krzywda z powodu cierpienia wywołanego śmiercią osoby najbliższej ze swej istoty ma charakter niewymierny, przepis art. 448 kc wyraźnie zastrzega, że kwota przyznana tytułem zadośćuczynienia ma być odpowiednia, nie wskazując żadnych dalszych kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia. Oceny w tym zakresie dokonuje więc Sąd w granicach przyznanej mu swobody sędziowskiej. Przy określaniu wysokości zasądzonego roszczenia praktyka orzecznicza podkreśla konieczność rozważenia indywidualnych, szczególnych okoliczności konkretnego przypadku i kierowania się kompensacyjną funkcją instytucji zadośćuczynienia. Określenie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę powinno opierać się zatem na obiektywnych i sprawdzalnych kryteriach. Ważne przy szacowaniu krzywdy jest ustalenie jak trwałe skutki wywołało zdarzenie, nieodwracalny charakter niektórych następstw, wiek, a także fakt, iż doznanie krzywdy ma wpływ na inne dziedziny życia. Oczywiście te ogólne przesłanki należy przełożyć na konkretne okoliczności dotyczące osoby poszkodowanej. Dopiero bowiem zindywidualizowanie uniwersalnych przesłanek może stanowić podstawę określenia „odpowiedniego” zadośćuczynienia. Kierując się wyżej wskazanymi kryteriami i nie negując, że nagła śmierć Z. C. (1) stanowiła dla syna i córki wstrząs i była bolesna, Sąd Okręgowy stwierdził, iż w przedmiotowej sprawie nie można pominąć faktu, iż od tego tragicznego zdarzenia minęło już (...). Oczywistym jest, iż tak znaczny upływ czasu istotnie złagodził cierpienia wywołane utratą ojca. Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność, że powodowie po jego śmierci nie korzystali z pomocy psychologicznej czy psychiatrycznej, brak jest bowiem w aktach sprawy jakiekolwiek dokumentacji medycznej z ich leczenia (...), co świadczy o tym, iż byli w stanie sami poradzić sobie z tym tragicznym przeżyciem. Ponadto Sąd Okręgowy stwierdził, iż w niniejszej sprawie - poza twierdzeniami samych powodów - brak jest dowodów na rzecz tezy, by sytuacja związana z nagłą śmiercią ich ojca w sposób istotny zakłóciła funkcjonowanie każdego z powodów i miała wpływ na ich obecną aktywność życiową. Zeznania powodów składane po upływie tak długiego okresu czasu i w określonej sytuacji, w trakcie których twierdzili oni o ogromnej więzi łączącej ich z ojcem i nadal utrzymującym się poziomie cierpień jak w chwili jego śmierci, Sąd Okręgowy ocenił z pewnym dystansem. Zdaniem tego Sądu ustalone w sprawie okoliczności przemawiały za przyjęciem, iż adekwatną kwotą zadośćuczynienia pieniężnego dla każdego z powodów jest kwota 30.000 zł. Kwota ta, pomniejszona o kwotę wypłaconą powodom z tytułu zadośćuczynienia przez pozwanego w toku postępowania likwidacyjnego, dała ostatecznie zasądzoną w wyroku z tego tytułu kwotę 20.000 zł. Oceniając zasadność roszczenia w zakresie odsetek, których powodowie domagali się od daty 19 marca 2015r. Sąd Okręgowy miał na uwadze, iż przyjętą w prawie cywilnym zasadą jest, iż dłużnik popada w opóźnienie, jeżeli nie spełnia świadczenia w terminie, w którym stało się ono wymagalne (art. 481 kc). Sąd ten oddalił powództwo o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną przez powodów krzywdę w zakresie, w jakim przekraczało zasądzone kwoty z tego tytułu (wraz z odsetkami). O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i art. 100 kpc, mając na uwadze zasadę stosunkowego rozdzielenia kosztów oraz zasadę odpowiedzialności za wynik procesu. Przesądziwszy o zasadzie ponoszenia kosztów procesu Sąd ten – stosownie do możliwości wyrażonej w dyspozycji art. 108 kpc – pozostawił szczegółowe określenie wysokości kosztów referendarzowi sądowemu. Powodowie dochodzili kwoty po 100.000 zł z tytułu zadośćuczynienia, z czego uwzględnione zostało do kwoty 20.000 zł, czyli wygrali oni niniejszą sprawę w 20 %.

Apelację od przedmiotowego wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając go w części oddalającej powództwo ponad kwotę 20.000 zł i orzekającej o rozliczeniu kosztów procesu, tj. co do jego punktów 2, 3, 5 i 6.

Skarżący zarzucili:

1.  naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 227 kpc w zw. z art. 232 kpc w zw. z art. 3 kpc w zw. z art. 6 kc poprzez przyjęcie, że powodowie nie wykazali, by nagła śmierć ich ojca w sposób istotny zakłóciła funkcjonowanie każdego z powodów i miała wpływ na ich obecną aktywność życiową, podczas gdy z zeznań świadków: K. T., A. Z. i M. Z. wynika, że śmierć Z. C. (1) była dla powodów ogromnym wstrząsem i do dnia dzisiejszego powodowie nie mogą się z nią pogodzić;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 448 kc w zw. z art. 24 kc poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że zasądzona kwota 20.000 zł na rzecz każdego z powodów wraz z kwotą 10.000 zł wypłaconą przez pozwanego przed wytoczeniem procesu dla każdego z powodów jest sumą odpowiednią do doznanej przez nich krzywdy i w związku z tym, że spełnia funkcję kompensacyjną, podczas gdy kwota ta jest niewspółmierna do krzywdy, jakiej doznali powodowie w związku ze śmiercią Z. C. (1).

W oparciu o tak skonstruowane zarzuty skarżący wnieśli o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez zasądzenie od pozwanego na ich rzecz dalszej kwoty po 50.000 zł na każdego z powodów tytułem zadośćuczynienia na podstawie art. 448 kc w zw. z art. 24 kc za naruszenie dobra osobistego w postaci szczególnej więzi rodzinnej na skutek śmierci ojca oraz o zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm prawem przewidzianych za obie instancje.

Na rozprawie w dniu 12 października 2016r. pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powodów zasługuje na uwzględnienie, gdyż podniesione zarzuty naruszenia procesowego i materialnego uznać należy za trafne.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji oraz rozważania dotyczące podstawy prawnej roszczenia, z wyjątkiem tych, które dotyczą wysokości należnego powodom zadośćuczynienia.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zasadne są zarzuty apelacji zmierzające do zakwestionowania wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd I instancji określając wysokość zadośćuczynienia należnego powodom w związku ze śmiercią ich ojca niedostatecznie uwzględnił skutki, jakie ta śmierć wywarła w życiu powodów.

Wskazać należy, że korygowanie przez sąd odwoławczy wysokości zasądzonej kwoty zadośćuczynienia możliwe jest wówczas, gdy stwierdza się oczywiste i rażące naruszenia ogólnych kryteriów ustalania wysokości zadośćuczynienia (por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia z dnia 5 grudnia 2006r., II PK 102/06, z dnia 18 listopada 2004r., I CK 219/04 z dnia 30 października 2003r., IV CK 151/02, z dnia 7 listopada 2003r., V CK 110/03, z dnia 9 lipca 1970r., III PRN 39/70). O oczywistym i rażącym naruszeniu zasad ustalania „odpowiedniego” zadośćuczynienia mogłoby świadczyć przyznanie zadośćuczynienia wręcz symbolicznego zamiast stanowiącego rekompensatę doznanej krzywdy, bądź też kwoty wygórowanej, prowadzącej do niestosownego wzbogacenia się tą drogą. Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w orzecznictwie, że na rozmiar krzywdy wywołanej śmiercią bliskiej osoby mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienia moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem tego odejścia (np. nerwicy, depresji), roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolności jej zaakceptowania, leczenie doznanej traumy, wiek pokrzywdzonego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 16 października 2012r., I ACa 435/12).

Skarżący zarzucili, że zasądzona kwota tytułem zadośćuczynienia nie jest odpowiednia i nie rekompensuje krzywdy powodów po stracie ojca. W pierwszej kolejności nadmienić należy, iż jak wynika z ustaleń Sądu Okręgowego powodowie byli bardzo silnie uczuciowo związani z ojcem, ich relacje oparte były na wzajemnej miłości i szacunku. Były to prawidłowo ukształtowane relacje rodzicielskie. Sąd I instancji, zdaniem Sądu Apelacyjnego, rozważając okoliczności mające wpływ na wysokość zadośćuczynienia niedostatecznie wziął jednak pod uwagę to, iż ojciec odgrywał w życiu powodów szczególną rolę, bowiem (...) Z. C. (1) (...)To w zasadzie jedynie ojciec troszczył się nie tylko o byt materialny powodów, ale i zapewniał im na co dzień poczucie miłości i bezpieczeństwa. Jego troska i bliska więź nie ustały mimo późniejszego usamodzielnienia się powodów i wyjazdu Z. C. (1) (...). Ojciec nadal dbał o powodów, pozostawał z nimi w stałym kontakcie. Wskazać należy, iż do czasu przejścia na emeryturę Z. C. (1) odwiedzał powodów (...)kilka razy w roku, spędzał z nimi weekendy, urlopy i święta, następnie od roku 2000 częstotliwość jego do nich przyjazdów uległa zwiększeniu. Nie można również przejść obojętnie wobec faktu, iż ojciec wspierał powoda w prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, szukając dla niego (...) kontrahentów i towaru.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można na tej jedynie podstawie, że powodowie nie doznali zaburzeń w funkcjonowaniu w sferze psychicznej i emocjonalnej wykraczających poza typowe towarzyszące żałobie po śmierci osoby bliskiej wywodzić, że sumą odpowiednią w takiej sytuacji będzie stanowiła kwota po 30.000 zł na rzecz każdego z nich. Taka kwota byłyby rażąco zaniżona, jeśli się zważy na rodzaj dobra osobistego, jakie zostało naruszone. Ponadto okoliczność, iż powodowie prowadzą własne życie i nie mają większych problemów z akceptacją istniejącej sytuacji życiowej nie umniejsza zakresu ich cierpień, bowiem powodowie do dnia dzisiejszego odczuwają smutek i żal po stracie ojca. Również sam fakt wystąpienia przez powodów z przedmiotowym roszczeniem o zadośćuczynienie dopiero (...)od śmierci Z. C. (1) nie ma znaczenia dla oceny okoliczności faktycznych, które mają wpływ na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia. Stwierdzić natomiast należy, iż wraz ze śmiercią ojca powodowie zostali na zawsze pozbawieni możliwości wsparcia w życiu codziennym z jego strony, a zerwana więź emocjonalna spowodowała u nich ból, cierpienie i poczucie krzywdy.

Z tych przyczyn zdaniem Sądu Apelacyjnego zasądzona przez Sąd I instancji kwota zadośćuczynienia jest niewystarczająca i nieadekwatna do skutków zdarzenia, w wyniku którego zmarł ojciec powodów. W związku z powyższym Sąd Apelacyjny określił wysokość należnego powodom zadośćuczynienia na łączną kwotę po 80.000 zł dla każdego z nich.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 kpc zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 o tyle tylko, że zasądził od pozwanego na rzecz powodów dalszą kwotę po 50.000 zł dla każdego z nich (punkt II podpunkty a i c orzeczenia).

Konsekwencją w/w zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie II była konieczność zmiany proporcji, w jakiej strony wygrały sprawę, o czym Sąd Apelacyjny orzekł jak w punkcie II podpunktach b i d orzeczenia, gdyż powodowie ostatecznie wygrali sprawę w 70%. Na rzecz powodów zasądzona została bowiem łącznie kwota po 70.000 zł z żądanej kwoty po 100.000 zł.

Z uwagi na to, iż w żądaniu zgłoszonym przez powodów w apelacji brak było żądania zasądzenia na rzecz powodów odsetek ustawowych od żądanej w niej dalszej kwoty zadośćuczynienia, Sąd Apelacyjny o odsetkach tych nie orzekał, mając na uwadze treść art. 321 § 1 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc, art. 99 kpc w związku z art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 105 § 1 kpc w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. - Dz. U. 2013, poz. 490 z późn. zm.). Na wysokość tych kosztów złożyła się kwota 5. 000 zł wpłacona przez powodów tytułem opłaty sądowej od apelacji (po 2.500 zł od każdego z powodów) oraz kwota po 1.800 zł tytułem wynagrodzenia pełnomocnika.