Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 listopada 2016 r. w Szczecinie

sprawy R. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o ponowne obliczenie emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 kwietnia 2015 r. sygn. akt VII U 1064/14

1.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję z 28 stycznia 2014r. i przyznaje R. P. (1) prawo do ponownego obliczenia emerytury, przy przyjęciu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru 109,79%,

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz ubezpieczonego kwotę 150 zł (sto pięćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO del. Gabriela Horodnicka- SSA Barbara Białecka SSA Jolanta Hawryszko

Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 542/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z 28 stycznia 2014r. odmówił R. P. (1) prawa do ponownego obliczenia emerytury wskutek zmiany podstawy wymiaru. W uzasadnieniu, powołując się na treść art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazał, że do wniosku ubezpieczony nie dołączył żadnych nowych dowodów, które miałyby wpływ na wysokość emerytury, a te które znajdują się w aktach emerytalnych były już brane pod uwagę przy ustalaniu prawa do świadczenia i jego wysokości; za lata 1970-1976 nieudokumentowane faktycznym wynagrodzeniem przyjęto wynagrodzenie minimalne obowiązujące w tych latach.

R. P. (1) składając odwołanie od decyzji wniósł o jej uchylenie i uwzględnienie roszczenia w całości, oraz dopuszczenie na okoliczność przebiegu pracy skarżącego w latach 1970-1976 oraz wysokości otrzymywanego w tym okresie wynagrodzenia dowodu z zeznań świadków.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 14.04.2015 r. oddalił odwołanie.

Sąd okręgowy wydał rozstrzygnięcie w oparciu o następująco ustalony stan faktyczny i rozważania prawne. R. P. (1) ur. (...) prawo do emerytury uzyskał decyzją od 26.09.2006 r.; do ustalenia podstawy wymiaru emerytury przyjęto przychód stanowiący podstawę wymiaru składek za lata 1986 – 1995, wskaźnik wysokości podstawy wymiaru 41,74% oraz kwotę bazową 1977,20 zł; do ustalenia wysokości emerytury uwzględniono ubezpieczonemu 254 miesięcy okresów składkowych oraz 45 miesięcy okresów pracy w gospodarstwie rolnym. Decyzją ZUS z 10.03.2009 r. przeliczono emeryturę przyjmując do ustalenia podstawy wymiaru przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 20 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia, tj. z lat 1968-1974, 1978-1988, 1993-1994, wwpw przy tak przyjętych wynagrodzeniach wyniósł 97,34%, zaś przyjęta podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w latach 1971-1974 odpowiadała wysokości obowiązującego wówczas wynagrodzenia minimalnego.

Sąd I instancji ustalił, że R. P. (1) w okresie od 1.09.1970 r. do 31.03.1986r. zatrudniony był w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Stoczni (...) (obecnie (...) spółka akcyjna), jako członek załogi zastępczej, na czas wykonywanych w Stoczni remontów jednostek pływających. Angaż z 1.09.1970 r. określał ubezpieczonego mianem mechanika z wynagrodzeniem w gr. IX, bez wskazania wysokości stawki godzinowej wynagrodzenia. Praca w Stoczni odbywała się w systemie zmianowym – początkowo był to system trzyzmianowy tj. 12 godzin pracy i 24 godziny odpoczynku (240 godzin miesięcznie). Od kwietnia 1974 r. praca była wykonywana w systemie czterozmianowym (12 godzin pracy i 48 godzin odpoczynku). Stosowano godzinową stawkę wynagrodzenia, wysokość wynagrodzenia za urlop ustalana była na podstawie średniego wynagrodzenia z danego okresu. Oprócz wynagrodzenia za godzinę pracy, wypłacano pracownikom G. także premie, dodatki za pracę w szkodliwych warunkach, dodatek za pracę nocną, dodatek mistrzowski. Zdarzały się także dodatkowe zlecenia, płatne oddzielnie. Osobno ustalano wysokość wynagrodzenia za kilkudniowe próby morskie, które zdarzały się raz lub dwa razy w roku na statkach dużych i ok. raz na dwa miesiące na statkach małych. Sąd okręgowy ustalił, że ubezpieczony od 1.04.1974 r. został skierowany do pracy w systemie czterobrygadowym za wynagrodzeniem wg kategorii dziewiątej osobistego zaszeregowania, tj. 21,70 zł za godzinę plus premia w nieokreślonej wysokości w systemie bezpodatkowym. Pracodawca wystawił powodowi zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za lata 1979-1986, przy czym zarobki ubezpieczonego począwszy od 23 listopada 1982 roku (okres przebywania przez powoda na urlopie bezpłatnym) zostały ustalone w oparciu o zarobki innego pracownika.

ZUS decyzją z 30.03.2007 r. odmówił R. P. (1) ponownego obliczenia emerytury z uwzględnieniem wynagrodzenia w wysokości określonej wykazem zarobków zastępczych sporządzonym na podstawie zarobków pracownika (...) za okres, w którym korzystając z urlopu bezpłatnego w Stoczni (...) ubezpieczony pracował jako marynarz za pośrednictwem P.. Odwołanie R. P. (1) od ww. decyzji zostało oddalone prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 20 lipca 2007 roku.

Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie w sprawie IX P 938/12 wyrokiem z 22 maja 2013 r. oddalił powództwo R. P. (1) wydanie przez (...) Spółkę Akcyjną w S. zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu za okres od 1.04.1974 do 30.10.1977.

Sąd okręgowy nie uwzględnił odwołania ubezpieczonego. Podstawą prawną rozstrzygnięcia stanowił przepis art. 114 ust. 1 oraz art. 15 ust. 1 i 6 ustawy o z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach (t.j. Dz.U. z 2013r., poz. 1440 z późn. zm.) oraz przepisy § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno - rentowe i zasad wpłat tych świadczeń (Dz.U. 1983r., nr 10, poz. 49). W ocenie sądu okręgowego ubezpieczony nie wskazał konkretnych kwot wynagrodzenia, jakie uzyskiwał w latach 1970-1976; wyliczeń wysokości wynagrodzenia za sporny okres nie przedłożył były pracodawca ubezpieczonego - (...) S. A. W toczącym się w sprawie o sygn. akt: IX P 938/12 (VII Pa 74/13) postępowaniu zakończonym prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 22 listopada 2013 roku ustalono, że Stocznia (...) nie dysponowała odpowiednią dokumentacją, która pozwoliłaby wydać ubezpieczonemu zaświadczenie o wysokości osiąganych przez niego zarobków w poszczególnych latach. W postępowaniu przed organem rentowym ubezpieczony przedłożył kserokopie dwóch angaży z 1970 oraz 1974 r. Sąd nie miał wątpliwości co do oryginalności angaży, jak również co do prawidłowości i czasu ich sporządzenia, stwierdził jednak, że pierwszy z nich zawiera wskazanie grupy zaszeregowania (grupę stawki wynagrodzenia), bez stawki osobistego zaszeregowania, która w tej grupie obowiązywała. Tym samym niemożliwe było ustalenie na jego podstawie, jaka była rzeczywista wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego, którą angaż określał, jak również, przez jaki okres obowiązywał. Nadto uzależnienie wysokości wynagrodzenia od ilości przepracowanych godzin, warunków pracy (otrzymywanie dodatku za pracę w szkodliwych warunkach oraz pracę w porze nocnej), otrzymywania dodatkowo płatnych prac oraz częstotliwości wykonywania prób morskich za które przysługiwało wynagrodzenie wyliczane w odrębny sposób, uniemożliwiało ustalenie rzeczywistej wysokości wynagrodzenia R. P. (1) w latach 1970-1976 i to nawet przy znanej stawce godzinowej wynagrodzenia.

Zdaniem sądu pozostałe dowody zgromadzone w postępowaniu również nie pozwalały ustalenie rzeczywistej wysokości zarobków ubezpieczonego. Sąd I instancji podkreślił, że w sądowym postępowaniu odwoławczym można uwzględnić niekiedy, jako jeden z dowodów pośrednich, dokumentację płacową współpracowników zatrudnionych w danym okresie na stanowisku identycznym ze stanowiskiem osoby, która nie jest w stanie przedłożyć stosownych zaświadczeń czy wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej. W przedmiotowej sprawie brak jest takiej dokumentacji płacowej.

Apelację do wyroku złożył ubezpieczony, który w zarzucił naruszenie art. 2 i 67 ust. 1 Konstytucji RP poprzez bezpodstawne pozbawienie powoda części zabezpieczenia społecznego - emerytury oraz sprzeczność ustaleń sądu z konkluzją rozważań uzasadnienia wyroku. Ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania w całości, ewentualnie domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wskazał, że z ustaleń sądu okręgowy wynika, że pracował w systemie czterobrygadowym w ruchu ciągłym za wynagrodzeniem 21,70 zł za godzinę. Sąd ustalił, że ubezpieczony pracował minimum 6 godzin, zatem stwierdzając, że do obliczenia wysokości emerytury konieczne jest stosunkowo dokładne określenie wysokości wynagrodzenia, nie wykorzystał zgromadzonego materiału do ustalenia choćby podstawowych zarobków.

Sąd apelacyjny rozważył sprawę i po dokonaniu w sprawie istotnych ustaleń uznał, że apelacja ubezpieczonego jest uzasadniona.

Należy zauważyć, że apelacja ubezpieczonego sprowadziła się do zakwestionowania rozstrzygnięcia sądu okręgowego w zakresie możliwości wyliczenia wysokości wynagrodzenia R. P. (1) z uwzględnieniem zatrudnienia w Stoczni (...) w latach 1974 – 1977. Ubezpieczony nie kwestionował pozostałych kwestii, które były przedmiotem rozważań i oceny sądu okręgowego, zatem tych kwestii sąd apelacyjny również nie oceniał.

Natomiast mając na uwadze zarzuty ubezpieczonego sąd apelacyjny postanowił uzupełnić materiał dowodowy w sprawie i w tym celu zwrócił się do Stoczni (...) o nadesłanie akt osobowych dot. ubezpieczonego oraz posiadanej dokumentacji płacowej w pełnym zakresie za okres od 1.01.1970 do 1.01.1975 (układy zbiorowe, regulaminy wynagradzania itd.) oraz zobowiązał pełnomocnika ZUS do hipotetycznego przeliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia przyjmując stawkę godzinową 21,70 zł i normatywny czas pracy, za okres od 1.04.1974 r. do 30.10.1977 r. W wykonaniu zobowiązania sądu apelacyjnego organ rentowy dokonał hipotetycznego przeliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru świadczenia ubezpieczonego w sposób wskazany w zobowiązaniu. Organ rentowy przyjął, że ubezpieczony pracował 6 dni w tygodniu (5 dni po 8 godzin i 1 dzień - 6 godzin). Na tej podstawie organ rentowy przyjął wynagrodzenia ubezpieczonego za rok 1974 – 37.584, 40 zł, za 1975 – 50.256,66 zł, za 1976 – 50.951,60 zł i za 1977 – 42.401,80 zł. Organ rentowy wskazał, że wyliczony hipotetyczny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru z całego okresie ubezpieczenia wyniósł 109,79 % (k.134).

W ocenie sądu apelacyjnego wyliczenie ZUS było miarodajne, ubezpieczony nie zakwestionował wyliczenia, zatem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwalał na ustalenie minimalnego czasu pracy ubezpieczonego w Stoczni przy stawce 21,70 zł, biorąc pod uwagę normatywny czas pracy ubezpieczonego w spornym okresie. Wskazać należy, że w przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdującą się w jego aktach osobowych, tj. umowy o pracę czy angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia. W takim jednak wypadku uwzględnić można tylko takie składniki, które są pewne, stałe, wypłacane były w danym okresie i w określonej wysokości (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 18.01.2012 r. III AUa 1555/11, LEX nr 1113058). Przy tym oczywiste jest, że zgodnie z § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłat tych świadczeń, środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty są dla pracowników – zaświadczenia zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i osiąganych zarobków. Oczywiste jest także, że postępowaniu sądowym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie obowiązują wskazane wyżej ograniczenia dowodowe i w przypadku braku dokumentacji płacowej istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdującą się w aktach osobowych, takich jak umowy o pracę, angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia. Wówczas uwzględnia się tylko takie składniki, które są pewne co do wysokości jak również okresu wypłaty (por. wyrok SA w Lublinie z 4 października 2012 r., III AUa 305/12, Lex nr 1223273). Nie ma więc możliwości wyliczenia wysokości wynagrodzenia, a co za tym idzie wysokości składek na ubezpieczenie społeczne oraz wskaźnika wysokości podstawy wymiaru emerytury w oparciu o zarobki hipotetyczne, uśrednione lub porównawcze w stosunku do innych pracowników (por. wyrok SA w Rzeszowie z 21 sierpnia 2013 r., III AUa 459/13, Lex nr 1363361). Obliczenie wysokości wynagrodzenia musi być pewne lub prawie pewne, a zatem musi znajdować oparcie w dokumentacji płacowo-kadrowej. Kwestia ta musi zostać udowodniona w sposób bezwzględny.

W sprawie ubezpieczony nie złożył dokumentów, które potwierdzałyby kwoty otrzymywanego przez niego wynagrodzenia w spornym okresie w Stoczni (...) S.A. Stocznia również nie była w stanie wystawić zaświadczenia o wysokości osiąganych przez ubezpieczonego zarobków w poszczególnych latach. Jednakże w ocenie sądu apelacyjnego fakt, iż nie zachowały się w dokumentach pracowniczych ubezpieczonego listy płac, nie przekreślał możliwości ustalenia jego zarobków na podstawie innych zachowanych dokumentów. Nie budziło bowiem wątpliwości, że ubezpieczony pracował w systemie czterobrygadowej organizacji pracy. Zakład pracy ubezpieczonego w wykonaniu zobowiązania sądu nadesłał kserokopię zarządzenia nr(...) Dyrektora (...) Stoczni (...) z 14.12.1973 r., na podstawie którego można ustalić, że ubezpieczony za prace otrzymywał wynagrodzenie w wysokości 21,70 zł za godzinę. W oparciu o ten dane organ rentowy dokonał hipotetycznego przeliczenia w.w.p.w. R. P. (1), który po przeliczeniu z całego okresu zatrudnienia wyniósł 109,79 %. Również angaż ubezpieczonego (k.59 akt ZUS) potwierdza, że ubezpieczony otrzymał wynagrodzenie w godzinie 21,70 zł za godzinę pracy z datą 1.04.1974 r. Nadto w aktach pracowniczych ubezpieczonego znajduje się wniosek awansowy z 10.09.1977 r., w którym wskazano, że ubezpieczony zatrudniony jest na stanowisku mechanika okrętowego z wynagrodzeniem IX grupy w systemie 4- brygadowym. W oparciu o te dokumenty w postępowaniu uzupełniającym przed sądem apelacyjnym, organ rentowy odtworzył wysokość zarobków ubezpieczonego jako iloczyn stawki dziennej wynagrodzenia i liczbę dni roboczych w poszczególnych miesiącach, a następnie wyliczył wysokość wynagrodzenia otrzymywanego przez ubezpieczonego w poszczególnych latach (k. 134 - 144).

Wobec przedstawionego w sprawie stanowiska prawnego, sąd apelacyjny nie podzielił ustaleń dokonanych przez sąd I instancji, z których wynikał brak możliwości odtworzenia zarobków ubezpieczonego za okres pracy w Stoczni (...) w latach 1974 – 1977. Pozostałe ustalenia sądu okręgowego przyjęto za własne, nie widząc celowości ponownego przytaczania ich. W ocenie sądu apelacyjnego wysokość zarobków, której pochodną jest podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne jest faktem mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, który w postępowaniu przed sądem może być udowodniony wszelkimi środkami wynikającymi z przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W takich okolicznościach należy brać pod uwagę tylko takie składniki wynagrodzenia, co do których nie ma najmniejszej wątpliwości, że zostały pracownikowi wypłacone. W niniejszej sprawie natomiast nie było wątpliwości co do tego, że ubezpieczonemu co najmniej było wypłacane wynagrodzenie wynikające z liczby przepracowanych w miesiącu godzin w czterozmianowej brygadzie przy uwzględnieniu obowiązującej go stawki godzinowej. Natomiast nie było żadnych przesłanek, a tym bardziej dowodów by w tej kwestii poczynić dalej idące ustalenia. Oczywistym jest, że na wysokość wynagrodzenia ubezpieczonego miały wpływ premie, nagrody, szczególne dodatki do wynagrodzenia. Jednak ich zakres i wysokość nie zostały udowodnione zatem nie można było ustalić tych wartości. Ostatecznie sąd apelacyjny ustalił, że w spornym okresie ubezpieczony otrzymywał wynagrodzenie co najmniej w takiej wysokości, jak to wynikające z hipotetycznego obliczenia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając powyższe na uwadze, sąd apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i orzekł co do istoty sprawy przyznając R. P. (2) prawo do ponownego obliczenia emerytury przy przyjęciu wysokości podstawy wymiaru 109,79%. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 k.p.c. i art. 99 k.p.c.

SSA Jolanta Hawryszko SSA Barbara Białecka SSO del. Gabriela Horodnicka - Stelmaszczuk