Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach II Wydział Karny w składzie:

przy udziale Prokuratora Małgorzaty Podniesińskiej

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2017 r.

sprawy M. B.

oskarżonego z art.291 § 1 kk w zw. z art.12 kk

na skutek apelacji, wniesionej przez prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego w Mińsku Mazowieckim

z dnia 1 marca 2016 r. sygn. akt II K 429/15

zaskarżony wyrok uchyla i sprawę M. B. przekazuje Sądowi Rejonowemu w Mińsku Mazowieckim do ponownego rozpoznania.

Sygn. II Ka 347/16

UZASADNIENIE

M. B. został oskarżony o to, że w okresie od lipca 2012 roku w S., woj. (...), w R., gm. B., pow. (...), woj. (...), działając z góry powziętym zamiarem, w krótkich odstępach czasu, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, nabył od Przedstawiciela Handlowego do spraw Serwisu i Części spółki (...) Sp. z o.o. z siedzibą w S. – T. G. części zamienne do maszyn wykorzystywanych m.in. w górnictwie i budownictwie, stanowiące własność (...) Sp. z o.o. i z tego tytułu dwukrotnie przelał na jego prywatny rachunek bankowy, prowadzony w (...) S.A. łącznie kwotę 3.000 zł, wiedząc, że części te zostały uzyskane za pomocą czynu zabronionego na szkodę wymienionej spółki,

tj. o czyn z art. 291 § 1 kk w zw. z art. 12 kk

Sąd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim wyrokiem z dnia 01 marca 2016 r., sygn. II K 429/15:

I.  oskarżonego M. B. uniewinnił od popełnienia zarzucanego mu czynu;

II.  koszty postępowania przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Apelację od przedstawionego wyżej wyroku wniósł prokurator, zaskarżając go w całości na niekorzyść oskarżonego.

Wyrokowi temu zarzucił obrazę przepisów postępowania karnego, mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie:

1.  art. 7 kpk, poprzez bezkrytyczne obdarzenie wiarygodnością wyjaśnień M. B., przy jednoczesnym pominięciu innych dowodów, co spowodowało naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów i w konsekwencji doprowadziło do uniewinnienia oskarżonego, podczas gdy dokonanie analizy materiału dowodowego z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego prowadzi do wniosku o zasadności aktu oskarżenia;

2.  art. 385 § 2 kpk w zw. z art. 389 § 1 kpk a contario, poprzez uznanie odpowiedzi M. B. na akt oskarżenia za wyjaśnienia oskarżonego, której odczytanie na podstawie art. 389 § 1 kpk a contrario było niedopuszczalne i w rezultacie zastąpiło wyjaśnienia treścią pisma, co spowodowało obrazę art. 174 kpk;

3.  art. 182 § 3 kpk, poprzez przyjęcie, że świadkom T. G. i B. R. służy prawo do odmowy składania zeznań, podczas gdy zarzucane im czyny nie zostały popełnione we współudziale z oskarżonym M. B. i osoby te mogły skorzystać jedynie z uprawnień przewidzianych w art. 183 § 1 kpk;

4.  art. 167 kpk, art. 366 § 1 kpk, wyrażającą się w zaniechaniu zapoznania się z aktami sprawy II K 88/15 Sądu Okręgowego w Siedlcach i załączeniu protokołów z rozpraw do materiału dowodowego, wezwania z urzędu i bezpośredniego przesłuchania świadków T. O., Y. S., J. Ł. na okoliczność możliwości dokonania przez pracowników spółki detalicznych zakupów części z magazynu centralnego w Belgii, ewentualnie prowadzenia przez ten magazyn wyprzedaży części dla indywidualnych klientów, co pozwoliłoby zweryfikować wersję oskarżonego, że nabyte przez niego części pochodziły z nadwyżek magazynowych;

5.  art. 424 § 1 pkt 2 kpk, poprzez zaniechanie ustosunkowania się w pisemnych motywach wyroku do zeznań J. Ł. i T. O., Y. S., którzy wykluczyli możliwość dokonywania przez pracowników sprzedaży na własny rachunek części marki K..

Podnosząc powyższe zarzuty, prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 11 października 2016 r. Sąd Okręgowy postanowił z urzędu uzupełnić materiał dowodowy przez dołączenie do akt niniejszego postępowania akt sprawy II K 88/15, w związku z czym rozprawę odroczono.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 17 stycznia 2017 r. nie stawił się oskarżony, ani jego obrońca – o terminie zawiadomieni prawidłowo.

Sąd Okręgowy postanowił zaliczyć w poczet materiału dowodowego protokoły rozpraw głównych w sprawie tut. Sądu o sygn. akt II K 88/15 z dni: 29 października 2015 r., 17 listopada 2015 r., 17 grudnia 2015 r., 26 listopada 2015 r. i 30 listopada 2015 r., których kserokopie dołączyć do akt sprawy.

Po udzieleniu głosu stronom, prokurator poparł apelację i wniosek w niej zawarty.

Sąd Okręgowy w Siedlcach zważył, co następuje:

Apelacja prokuratora jako zasadna, zasługiwała na uwzględnienie. Waga naruszenia przez Sąd I instancji poszczególnych przepisów karnoprocesowych niewątpliwie miała wpływ na treść wyroku tak znaczny, że spowodowała konieczność uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.

Nie przesądzając kwestii ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie niniejszej, stwierdzić należy, iż zaskarżone orzeczenie Sądu Rejonowego zostało wydane z naruszeniem przepisów prawa procesowego – art. 7 kpk, art. 410 kpk, art. 385 § 2 kpk w zw. z art. 389 § 1 kpk, art. 174 § 1 kpk, art. 182 § 3 kpk, art. 167 kpk, art. 366 § 1 kpk, art. 392 § 1 kpk oraz art. 424 § 1 pkt 1 kpk.

Konsekwencją obrazy wskazanych przepisów są poczynione przez Sąd I instancji ustalenia faktyczne obarczone tzw. „błędem dowolności” oraz „błędem braku”. Suma uchybień, jakich dopuścił się Sąd meriti, wykluczyła możliwość merytorycznej kontroli i korekty zaskarżonego wyroku w postępowaniu apelacyjnym.

Kluczowym uchybieniem, jakim obarczone jest zaskarżone rozstrzygnięcie pozostaje obraza art. 7 kpk. Konfrontacja motywów wyroku Sądu I instancji, stanowiąca odzwierciedlenie toku rozumowania Sądu ferującego wyrok, z zebranym w sprawie materiałem dowodowym co do poprawności dokonanej oceny dowodów, trafności wyprowadzonych wniosków i zasadności przytoczonej na ich poparcie argumentacji nasuwa wiele zastrzeżeń Sądu Odwoławczego. Poszczególne dowody, a w szczególności wyjaśnienia oskarżonego M. B., zostały potraktowane powierzchniowo, bez rozważenia całokształtu ich kontekstu i okoliczności ujawnionych w toku postępowania.

Warto przy tym zwrócić uwagę, iż Sąd I instancji z jednej strony wskazał, iż za obdarzeniem przymiotem wiarygodności relacji oskarżonego przemawia brak jakichkolwiek dowodów przeciwnych, z drugiej zaś sam zaniechał dopuszczenia dowodów o takim charakterze.

Wykluczenie wersji, iż T. G. mógł samowolnie sprzedać towary z „nadwyżek magazynowych” spółki (...) ma w tej sprawie doniosłe znaczenie. Zdaniem Sądu II instancji, oczywistym pozostaje, iż jako osoba fizyczna T. G. mógł sprzedać jedynie swoją własność. Tymczasem, jak wynika z dotychczas zgromadzonego materiału dowodowego, wyżej wymieniony sprzedał oskarżonemu M. B. części maszyn będących własnością spółki (...), zaś pieniądze ze sprzedaży nie trafiły na konto tej spółki, lecz jego osobisty rachunek bankowy. T. G. jako oskarżony w sprawie II K 88/15 przyznał się do przedstawionego mu zarzutu, kwestionując jedynie wysokość korzyści majątkowej uzyskanej w wyniku przestępczego procederu. Wskazał przy tym bezpośrednio, iż wykorzystując bałagan i luki w ewidencjonowaniu pracy serwisu i części sprzedawał części poza ewidencją (k. 368v).

Mimo powyższych okoliczności, Sąd Rejonowy w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku przyznając, że z urzędu posiada wiedzę, iż przed SO w Siedlcach toczy się sprawa II K 88/15 oskarżonych: T. N., B. R., T. G. i innych, przy jednoczesnym obdarzeniu wersji wydarzeń oskarżonego przymiotem wiarygodności, nie dokonał chociażby skromnych rozważań dotyczących możliwości popełnienia przez M. B. zarzucanemu mu czynu z zamiarem ewentualnym.

Znamiona strony podmiotowej przestępstwa paserstwa (art. 291 § 1 kk) zostają wypełnione zarówno wtedy, gdy sprawca ma pełną świadomość, że nabywane przez niego rzeczy zostały uzyskane za pomocą czynu zabronionego, jak i wówczas, gdy na podstawie okoliczności związanych z nabywaniem rzeczy poweźmie przypuszczenie, że pochodzą one z czynu zabronionego. W tym drugim przypadku przestępstwo paserstwa popełnione jest umyślnie, przy czym w odniesieniu do tej części znamion cum dolo eventuali. Oznacza to, że sprawcą paserstwa nie jest wyłącznie osoba, która wie, iż dana rzecz pochodzi z czynu zabronionego, ale jest nią także osoba, która z uwagi na okoliczności objęcia rzeczy uzyskanej z czynu zabronionego na to się godzi (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 września 2013 r., sygn. II AKa 283/13, Legalis Numer 999582).

Okoliczności towarzyszące nabyciu rzeczy winny mieć przy tym charakter obiektywny i przykładowo mogą przybrać postać nabywania rzeczy na melinie złodziejskiej, w przypadku części kradzionych aut zwanej potocznie tzw. „dziuplą”, nabywania rzeczy po rażąco niskiej cenie, nabywania bez faktury i jakichkolwiek dokumentów identyfikujących sam przedmiot i jego parametry, bądź też kupowania rzeczy, w której dokonano przeróbek, zmian lub częściowego zniszczenia lub zamazania znaków indentyfikacyjnych, nabycia rzeczy pozbawionych oryginalnego opakowania, niewystępujących normalnie w prywatnym obrocie.

Zdaniem Sądu Okręgowego, oceniając wyjaśnienia M. B. Sąd I instancji nie nadał także odpowiedniej rangi i znaczenia samemu tytułowi przelewu, którym oskarżony M. B. zapłacił T. G. za zakupione części. Oskarżyciel publiczny słusznie wskazuje przy tym, iż tytuł „zwrot pożyczki” może prowadzić do wniosku odnoście świadomości bezprawności po stronie oskarżonego. Z tego też względu, podjęcie próby ukrycia w systemie bankowym rzeczywistego powodu przekazania środków pieniężnych wymaga wyjaśnienia i w kontekście motywacji oskarżonego winno być ocenione zgodnie z wymogami płynącymi z art. 7 kpk. Sąd Rejonowy pominął przy tym także, iż oskarżony jest zdrowym, dojrzałym, w pełni sprawnym intelektualnie człowiekiem, posiadającym wyższe wykształcenie, który z racji prowadzenia działalności gospodarczej pozostaje co najmniej zorientowany w zakresie zasad obrotu częściami zamiennymi do maszyn specjalistycznych.

Przechodząc do kolejnego mankamentu zaskarżonego rozstrzygnięcia, trafny jest również zarzut z pkt 2 apelacji prokuratora, tj. obraza art. 385 § 2 kpk w zw. z art. 389 § 1 kpk a contrario, polegający na odczytaniu przez Sąd Rejonowy odpowiedzi na akt oskarżenia jako wyjaśnień oskarżonego i w konsekwencji zastąpienie dowodu z wyjaśnień oskarżonego treścią pisma, czyli naruszenie art. 174 kpk.

Pisemne oświadczenie oskarżonego przesłane do Sądu orzekającego może być co prawda uznane zarówno jako „informacja” o dowodzie, jak również może być wykorzystane „obok” składanych przezeń wyjaśnień. Wówczas nie wchodzi w zakres zakazu, o jakim stanowi art. 174 kpk (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 24 listopada 2015 r., sygn. II AKa 272/15, KSAG 2016 nr 2, poz. 6, str. 207, KZS 2016 nr 6, poz. 68, Legalis Numer 1461066).

W realiach przedmiotowej sprawy wykorzystanie przez Sąd I instancji odpowiedzi M. B. na akt oskarżenia nie „obok”, lecz „zamiast” złożonych przezeń wyjaśnień niewątpliwie naruszyło art. 174 kpk.

Apelujący słusznie wskazuje także, iż w myśl art. 36 ustawy z dnia 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw Sąd Rejonowy procedując w tej sprawie winien stosować przepisy art. 167 kpk i art. 366 § 1 kk w brzmieniu sprzed nowelizacji, jaka miała miejsce z dniem 01 lipca 2015 r. (akt oskarżenia wpłynął do SR przed tą datą). W dacie przesłuchania w tj. 16 lutego 2016 r. B. R. i T. G. złożyli wyjaśnienia we własnej sprawie, które w myśl art. 391 § 2 kpk mogły zostać odczytane przez Sąd Rejonowy w Mińsku Mazowieckim, który niesłusznie i wbrew w/w przepisom przyznał tymże świadkom prawo do odmowy złożenia zeznań, przez co pozbawił strony i siebie możliwości zadawania im pytań. Zarzuty stawiane T. G. są oczywiście powiązane z czynem M. B., niemniej jednak nie są oni oskarżeni o współudział w przestępstwie objętym postępowaniem w przedmiotowej sprawie. Z tego też względu, do ich sytuacji procesowej nie miał zastosowania przepis art. 182 § 3 kpk.

Obraza art. 167 kpk jaka urzeczywistniła się poprzez zaniechanie zapoznania się przez Sąd Rejonowy z aktami sprawy II K 88/15 SO w Siedlcach, stanowiła uchybienie tak doniosłe, iż próba jego konwalidowania przez Sąd Odwoławczy była bezskuteczna. Wymowa przeprowadzonych w sprawie II K 88/15 dowodów jednoznacznie wskazywała na dowolność pierwszoinstancyjnej oceny dowodów i naruszenie art. 410 kpk w sprawie niniejszej. Oparcie podstawy wyroku na całokształcie okoliczności, a co za tym idzie na dowodach w postaci protokołów rozpraw głównych SO w Siedlcach ze sprawy II K 88/15 mogłoby doprowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia w zakresie winy M. B., zaś odmienne w stosunku do wyroku Sądu Rejonowego orzeczenie Sądu Odwoławczego skutkowałoby pozbawieniem oskarżonego kontroli instancyjnej tegoż wyroku.

Odnośnie zarzutu z pkt 4 apelacji prokuratora, wyraźnie zaznaczyć w tym miejscu należy także, iż poza w/w naruszeniem art. 167 kpk, Sąd I instancji nie uczynił zadość przepisowi art. 366 § 1 kpk i nie wyjaśnił wszystkich istotnych okoliczności przedmiotowej sprawy.

Spoczywający na przewodniczącym Sądu obowiązek kierowania rozprawą i czuwania nad jej prawidłowym przebiegiem to nie tylko techniczne kierowanie rozprawą, zapewniające sprawny jej przebieg. W aspekcie formalnym, w toku przewodu sądowego, powinnością przewodniczącego jest nade wszystko dążenie do realizacji zasady prawdy materialnej oraz czuwanie, aby rozprawa toczyła się zgodnie z przepisami ustawy karnoprocesowej, w tym aby ściśle przestrzegane były uprawienia osób uczestniczących w rozprawie w niej wskazane, a także troska o to, aby poszczególne czynności wykonywane były w ustawowo określonym porządku i w sposób zapewniający realizację słusznych interesów stron postępowania. Priorytetowym obowiązkiem przewodniczącego, wynikającym z treści art. 366 § 1 kpk, jest zatem zadbać, by dowody znaczące dla rozstrzygnięcia zostały ujawnione w toku przewodu. Urzeczywistnia się to nie tylko poprzez przeprowadzenie dowodów zawnioskowanych przez strony, ale także wskutek podjęcia z urzędu niezbędnej inicjatywy dowodowej. W realiach tej sprawy, zaniechanie przez Sąd I instancji zapoznania się z aktami sprawy II K 88/15 SO w Siedlcach, jak również brak zaliczenia protokołów rozpraw tego postępowania do materiału dowodowego przedmiotowej sprawy bezsprzecznie stanowiło obrazę art. 366 § 1 kpk. Analogicznie należałoby potraktować zaniechanie przez Sąd Rejonowy wezwania z urzędu i bezpośredniego przesłuchania świadków: T. O., Y. S. i J. Ł..

Naruszenie art. 392 § 1 kpk polegające na braku odczytania zeznań świadków - w szczególnosci T. G., od którego oskarżony M. B. zakupił części wskazane w zarzucie - z postępowania o sygn. II K 88/15, uznać należy za następstwo powyższych uchybień.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd I instancji w przypadku odstąpienia od bezpośrednio przesłuchania świadków T. O., Y. S. i J. Ł., celem weryfikacji w/w linii obrony oskarżonego, mógłby chociażby dogłębnie przeanalizować ich dotychczasowe depozycje z postępowania przygotowawczego i skorzystać z uprawnienia przewidzianego w przepisie art. 392 kpk, ujawniając treść ich relacji ze sprawy II K 88/15.

Prokurator w ramach zarzutu z pkt 5 apelacji (obraza art. 424 § 1 kpk) słusznie wskazał także na brak w uzasadnieniu wyroku ustosunkowania się przez Sąd ferujący wyrok do zeznań kluczowych dla sprawy świadków: J. Ł., T. O., Y. S., którzy wykluczyli możliwość dokonywania przez pracowników spółki (...) sprzedaży na własny rachunek części tej marki.

W ramach zarzutu naruszenia art. 424 § 1 pkt 1 kpk dodać należy, iż fragmenty uzasadnienia pierwszoinstancyjnego dotyczące oceny dowodów wskazują, iż pozostaje ona dowolna. Zdaniem Sądu Okręgowego, tok myślenia przedstawiony w pisemnych motywach wyroku, dotyczący w szczególności obdarzenia wiarą wyjaśnień oskarżonego, zawiera znaczące luki logiczne.

Jak wskazuje się w orzecznictwie, pominięcie istotnych dowodów winno być oceniane pod kątem nie tyle wad samego uzasadnienia, ale obrazy art. 7 kpk i art. 410 kpk (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 24 marca 2016 r., sygn. II AKa 521/15, OSA/Kat. 2016/2/5, Legalis Numer 1446608).

W odniesieniu do realizacji uprawnień stron procesowych, naruszenie art. 424 kpk nie może być skutecznie podnoszone jako zarzut o charakterze samoistnym. Może być natomiast podnoszone w związku z naruszeniem art. 410 kpk. Jedyną bowiem podstawą do racjonalnej oceny, czy Sąd orzekający w danej sprawie rzeczywiście uwzględnił całokształt ujawnionych w toku rozprawy okoliczności jest właśnie pisemne uzasadnienie wyroku. Tylko pisemne motywy wyroku potwierdzają, że Sąd uwzględnił określony dowód lub dowody, że w ich ocenie kierował się określonymi przesłankami faktycznymi i logicznymi, że dane ustalenie zostało oparte na określonych dowodach, że dokonując ocen prawnych sąd kierował się takimi, a nie innymi kryteriami, zaś w zakresie wymiaru kary i środków karnych uwzględnił wskazane zasady i dyrektywy ich wymiaru (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 27 września 2013 r., sygn. II AKa 283/13, Legalis Numer 999582).

W ocenie Sądu II instancji, ze wskazanych wyżej przyczyn, w przedmiotowej sprawie urzeczywistniła się zarówno obraza przepisu art. 7 kpk, art. 410 kpk, jak i art. 424 § 1 pkt 1 kpk.

Na aprobatę nie zasługuje również ocena Sądu Rejonowego, iż niezabezpieczenie nabytych przedmiotów wyklucza przyjęcie, że pochodziły one z przestępstwa, a nawet w przypadku ich zabezpieczenia, z uwagi na brak indywidualnych oznaczeń, nie można było ustalić źródeł ich pochodzenia. W takiej sytuacji, przedstawionym wyżej tokiem rozumowania, występek paserstwa bezzasadnie ograniczałby się jedynie do przedmiotów oznaczonych co do tożsamości. Wskazana konstatacja stanowi kolejny, trafny argument za uchyleniem zaskarżonego wyroku, wskazujący na zupełnie błędną subsumpcję stanu faktycznego pod konkretne przepisy karnomaterialne, jaką dokonał Sąd Rejonowy.

Reasumując, konfrontacja apelacji oskarżyciela publicznego i uzasadnienia zaskarżonego wyroku, doprowadziła Sąd Odwoławczy do przekonania, iż w realiach tej sprawy zarzuty prokuratorskie są trafne, a rozstrzygnięcie uniewinniające M. B. od zarzucanego mu czynu stanowczo przedwczesne.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy w Siedlcach zaskarżony wyrok uchylił i sprawę niniejszą przekazał Sądowi Rejonowemu w Mińsku Mazowieckim do ponownego rozpoznania.

Procedując po raz kolejny, Sąd I instancji wykorzysta wszelkie istotne dla rozstrzygnięcia, a dostępne środki dowodowe, w tym nade wszystko akta sprawy II K 88/15. Następnie dokona wszechstronnej, wnikliwej, wieloaspektowej i konfrontacyjnej analizy wszystkich dowodów zgromadzonych w sprawie, w kontekście zarzutu zaprezentowanego M. B. w akcie oskarżenia, wystrzegając się przy tym generalizującej, szczątkowej oceny dowodów i mając na względzie przede wszystkim treść art. 7 kpk. W zakresie dowodów, które nie miały wpływu na uchylenie wyroku, kierując się ekonomiką procesową, Sąd Rejonowy rozważy jednocześnie poprzestanie na ich ujawnieniu na rozprawie głównej w myśl art. 442 § 2 kpk.

Z tych względów, w oparciu o dyspozycję art. 456 kpk w zw. z art. 437 § 2 kpk, Sąd Okręgowy w Siedlcach orzekł jak w wyroku.