Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 20 stycznia 2017 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. R.

przeciwko M. S. (1), T. J. i K. R.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 26 stycznia 2016 r., sygn. akt II C 350/15

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od powoda na rzecz pozwanej T. J. kwotę 810 (osiemset dziesięć) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 370/16

UZASADNIENIE

Powód R. R. wystąpił do Sądu Okręgowego w Gliwicach z pozwem, w którym domagał się zobowiązania pozwanych T. J., K. R. i M. S. (1) do złożenia oświadczenia o wyrażeniu zgody na ekshumację i przeniesienie zwłok T. R. – syna powoda i pozwanej T. J. oraz brata pozostałych pozwanych – i złożenia ich na Nowym Cmentarzu w J.. Na uzasadnienie swego żądania podał, że syn został pochowany wbrew jego woli na cmentarzu w Ś., w starej garderobie, w grobie ziemnym i niepodpiwniczonym. Powód stwierdził także, że chciałby aby syn został pochowany w podpiwniczonym grobie, w którym w przyszłości sam chciałby także zostać pochowany. Ponadto chciałby sprawić synowi odpowiedni nagrobek, twierdził także, że grobem syna nikt się w przyszłości nie będzie interesował i zajmował.

Pozwana T. J. wniosła o oddalenie powództwa, przecząc by nie zajmowała się należycie grobem syna. Twierdziła, że to powód nigdy nie interesował się miejscem spoczynku syna i że w każdej chwili grób może odwiedzać. Zarzuciła również, że działanie powoda jest motywowane wyłącznie złośliwością i chęcią uprzykrzenia życia jej jako byłej żonie.

Pozwana M. S. (1) pozostawiła rozstrzygnięcie do uznania Sądu, a pozwana K. R. nie stawiła się na termin rozprawy i nie złożyła odpowiedzi na pozew.

Wyrokiem z 26 stycznia 2016r. Sąd Okręgowy oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanej T. J. kwotę 377zł tytułem kosztów procesu. Sąd ustalił, że powód R. R. był mężem pozwanej T. J. i że z ich związku małżeńskiego, rozwiązanego przez rozwód w 2006r., pochodzi troje dzieci: K. R., M. S. (1) oraz T. R., urodzony (...) Władza rodzicielska nad małoletnimi wtedy dziećmi stron została powierzona T. J., która następnie zawarła nowy związek małżeński z A. J.. Byli małżonkowie pozostawali w konflikcie na tle wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnim synem T. oraz kontaktów powoda z synem, które zostały uregulowane przez sąd. Powód wystąpił o egzekucję kontaktów, ale jego wniosek oddalono. Sąd Okręgowy ustalił też, że w dniu 7 sierpnia 2014r. T. R. popełnił samobójstwo, a prowadzone w Prokuraturze Rejonowej w R. śledztwo w sprawie zaistniałego w bliżej nieokreślonym dniu, nie później niż 7 sierpnia 2014r. w Ś., doprowadzenia T. R. do targnięcia się na własne życie, tj. o czyn z art. 151 k.k., zostało umorzone wskutek wykluczenia udziału osób trzecich w tym zdarzeniu. Jak ustalono, T. R. był uczniem III klasy technikum w J., nie otrzymał promocji do IV klasy i w sierpniu miał podejść do dwóch egzaminów komisyjnych. Był osobą skrytą i zamkniętą, dużo czasu spędzał przed komputerem, wobec czego matka obawiała się, że jest uzależniony od Internetu. Krótko przed śmiercią chcąc, aby syn zaczął uczyć się do egzaminów, pozwana zabroniła mu korzystania z komputera. T. R. mieszkał wraz z matką, ojczymem oraz przyrodnim bratem w Ś.. U ojca ostatni raz był w 2010r., a po osiągnięciu pełnoletniości nie utrzymywał kontaktu z ojcem, z którym nie miał związku emocjonalnego. Sąd ustalił, że T. R. został pochowany na cmentarzu w Ś.. Powód uczestniczył w pogrzebie syna, chociaż się spóźnił. W pogrzebie oprócz rodziny uczestniczyli również nauczyciele, koleżanki i koledzy T. R. ze szkół w Ś. i J., do których uczęszczał. Został on pochowany w nowym grobie głębinowym, w garniturze zakupionym w 2011r. z okazji ślubu jego siostry. Wyboru miejsca pochówku dokonała pozwana T. J., która w dniu 14 sierpnia 2014r. zamówiła granitowy nagrobek. Nagrobek ten został wykonany i w dniu 17 listopada 2015r. pozwana zapłaciła z tego tytułu 6.396 zł. Grób T. R. odwiedzany jest przez jego matkę i jej męża oraz siostrę M. S. (1). T. J. chodzi na grób syna codziennie, dba o czystość nagrobka i porządek wokół niego. Na tym samym cmentarzu są pochowani także jej rodzice. Pozwana K. R. odwiedza natomiast grób brata przy okazji odwiedzin u matki. Ostatnio była tam w czasie Świąt Bożego Narodzenia. Powód ma możliwość swobodnego odwiedzania grobu syna.

Sąd ustalił też, że w piśmie z dnia 22 września 2014r. powód zwrócił się do Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w R. o wydanie zezwolenie na ekshumację zwłok syna. Decyzją z dnia 28 października 2014r. Państwowy Powiatowy Inspektora Sanitarny w R. odmówił wydania zezwolenia na ekshumację zwłok syna z uwagi na sprzeciw matki zmarłego T. J. oraz siostry zmarłego M. S. (1).

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo nie jest zasadne.

Przywołując art.15 ust. 1 ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz.U. z 2015 r. poz. 2126) wskazał, że ekshumacja zwłok może być dokonana na umotywowaną prośbę osób uprawnionych do pochowania zwłok za zezwoleniem właściwego inspektora sanitarnego. Do osób tych w świetle w świetle art.10 ust. 1 powołanej ustawy zaliczani są członkowie najbliższej pozostałej rodziny osoby zmarłej, to jest małżonek, krewni zstępni, krewni wstępni, krewni boczni do 4. stopnia pokrewieństwa, powinowaci w linii prostej do 1. stopnia. W razie między nimi sporu uprawnionemu służy droga sądowa do rozstrzygnięcia o braku zgody na ekshumację przez pryzmat przepisów o ochronie dóbr osobistych. Przedmiotem ochrony jest prawo do pochowania przysługujące najbliższej rodzinie osoby zmarłej, a jego zakres obejmuje również możność żądania na drodze sądowej ekshumacji w celu pochowania zwłok w innym stosownym miejscu. Sąd Okręgowy miał również na uwadze, że dobrem osobistym jest kult pamięci po zmarłej osobie bliskiej, obejmujący prawo do pochowania zwłok, ich przeniesienia lub ekshumacji, wybudowania nagrobka i ustalenia na nim napisu, odwiedzania i pielęgnacji grobu, odbywania ceremonii religijnych. Dokonując rozważań o istocie kultu pamięci zmarłego wskazał, że przedmiotem ochrony prawnej jest prawo do sprawowania kultu osoby zmarłej, natomiast przesłanką tej ochrony jest naruszenie dobra osobistego podmiotu tego prawa. Podkreślił przy tym, że prawo osobiste do zmiany miejsca spoczywania zwłok jest jednakże prawem wspólnym wszystkich żyjących członków najbliższej rodziny zmarłego, a z istoty tej wspólności wynika, że do zmiany miejsca pochówku wymagana jest zgoda wszystkich uprawnionych. Miał też na uwadze, że żądanie takie wysunięte w razie sporu między pozostałymi bliskimi zmarłych może być uwzględnione jedynie wówczas, gdy przemawiają za tym szczególne względy ochrony dóbr osobistych, a w kolizji zasady niezakłócenia miejsca spoczynku zmarłych z brakiem zgody w rodzinie, co do miejsca pochowania zmarłych, wskazana zasada wyraźnie dominuje. Odnosząc przedstawione rozważania do niniejszej sprawy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powód nie udowodnił, aby zachodziły okoliczności uzasadniające zobowiązanie pozwanych do wyrażenia zgody na przeniesienie ciała T. R. z cmentarza w Ś. na cmentarz w J.. Wskazał, że po rozwodzie swoich rodziców T. R. zamieszkał wraz z matką w Ś., gdzie uczęszczał do szkoły. Po jej ukończeniu rozpoczął natomiast i kontynuował naukę w niedalekim J.. Miał też Sąd na uwadze, że od kilku lat przed śmiercią syna powód nie utrzymywał z nim żadnych kontaktów, a i syn o kontakty te nie zabiegał pomimo tego, że był już osobą pełnoletnią. Nigdy nie wyraził woli, że chciałby zostać pochowany w innym miejscu niż to, w którym koncentrowało się jego centrum życiowe, wobec czego zachowanie pozwanej, która zdecydowała o pochowaniu syna w Ś. nie można uznać za bezprawne. Sąd Okręgowy wskazał też, że nie ma dowodów na to, aby samobójcza śmierć syna była wynikiem obiektywnie nagannego zachowania pozwanej wobec syna i podkreślił nieprawdziwość stawianych jej zarzutów o brak zainteresowania grobem syna i brak nagrobka. Ze zgromadzonych w sprawie dowodów wynikało bowiem, że pozwana bardzo często odwiedza grób syna i że grób ten może być również odwiedzany przez znajomych T. R., którzy brali udział w jego pogrzebie. Ponadto Sąd wskazał na brak obiektywnych przeszkód, które chociażby tylko utrudniały powodowi możliwość odwiedzania grobu syna i realizowania w ten sposób jego prawa w zakresie kultywowania pamięci o nim. Za uwzględnieniem powództwa nie przemawiała sama tylko odległość od miejsca zamieszkania powoda na cmentarz, tym bardziej, że obie miejscowości są dobrze skomunikowane. Jako niezgodne z prawdą ocenił zarzuty odnoszące się pochowania syna w starej garderobie i podkreślił, że sprzeczne z ustalonym stanem faktycznym zeznania powoda były wyrazem jego subiektywnych odczuć, nie znajdujących żadnego potwierdzenia w obiektywnym stanie rzeczy. Ostatecznie Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powód nie udowodnił, aby zachodziły tak ważne okoliczności, które uzasadniałyby uwzględnienie jego żądania, co doprowadziło do oddalenia powództwa. Rozstrzygnięcie zapadło na podstawie art.23 i 24 k.c. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zapadło na podstawie art.98 k.p.c., a z uwagi na to, że pozwana K. R. nie złożyła odpowiedzi na pozew i nie stawiła się na rozprawę, a w sprawie nie zachodziło współuczestnictwo jednolite, wydany w stosunku do niej wyrok był wyrokiem zaocznym.

W apelacji od twego wyroku powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania poprzez błędną ocenę dowodów, w tym nieuwzględnienie faktu, że córki K. R. i M. S. (1) popierały jego stanowisko i uważały, że przeniesienie zmarłego do grobu w J. jest zgodne z wolą rodziny oraz przyjęcie, że pozwana T. J. bardzo często odwiedza grób syna, które to ustalenia poczyniono na podstawie zeznań świadka A. J., bezpośrednio zaangażowanego w konflikt z powodem, a także na podstawie zdjęcia dokumentującego wyłącznie stan z chwili jego wykonania, co nie dowodzi częstego odwiedzania grobu. Powód zarzucił także naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez przyjęcie, że: jego dobra osobiste, w szczególności kult i chęć oddania czci zmarłemu synowi nie zostały naruszone, a zasada niezakłócania miejsca spoczynku syna ma nadrzędne znaczenie nad faktem, iż sposób upamiętnienia go i jego miejsce spoczynku nie są odpowiednie, i że fakt pochowania syna na podstawie samowolnej decyzji pozwanej, z dala od krewnych ojczystych i bez jakiegokolwiek jego wpływu na formę nagrobka, nie stanowi o naruszeniu jego dóbr osobistych. W oparciu o powyższe zarzuty powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Pozwana T. J. domagała się oddalenia apelacji i zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego, pozostałe pozwane nie odniosły się do apelacji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje.

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które w całej rozciągłości znajdują oparcie w zgromadzonych dowodach, przy ocenie których – odmiennie niż twierdzi skarżący – nie doszło do naruszenia zasad wskazanych w art.233 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje te ustalenia i czyni je własnymi.

Dokonując analizy zarzutów zawartych w apelacji na wstępie należy podkreślić, że skuteczne podniesienie zarzutu naruszenia art.233 § 1 k.p.c. wymaga by skarżący wskazał konkretne uchybienia w zakresie oceny dowodów, jakich dopuścił się sąd pierwszej instancji, a które polegały na naruszeniu zasad logiki, doświadczenia życiowego czy zdrowego rozsądku. Nie jest natomiast wystarczające przedstawienie przez skarżącego własnej wersji wydarzeń, choćby była równie prawdopodobna jak ta przyjęta przez sąd, a tym bardziej nie może odnieść żadnego skutku proste zanegowanie ustalonych w sprawie faktów.

W swej apelacji powód nie przywołał żadnych okoliczności świadczących o tym, że Sąd Okręgowy ocenił dowody wadliwie, a jedynie ograniczył się do ogólnikowego stwierdzenia o dokonaniu błędnej oceny dowodów oraz braku wiarygodności skonfliktowanego z nim świadka A. J.. Zarzuty te oparł skarżący także na twierdzeniu, iż obie córki popierają dochodzone przez niego roszczenie, co jednak nie polega na prawdzie. Godzi się zauważyć, iż M. S. (1), której powód zarzuca, iż zabrała dokument zezwalający na obiór zwłok T. R., a następnie przekazała go swej matce, pozostawiła rozstrzygnięcie do uznania Sądu, natomiast pozwana K. R. w ogóle nie zajęła stanowiska w sprawie. Zakwestionował także powód zaliczenie w poczet materiału dowodowego fotografii przedstawiającej nagrobek T. R., a świadczącej w ocenie Sądu Okręgowego, że pozwana należycie dba o miejsce pochówku syna, lecz jednocześnie sam nie zaoferował żadnego dowodu celem wykazania twierdzeń przeciwnych.

Ponieważ skarżący nie zdołał wskazać żadnych uchybień w zakresie ustaleń faktycznych, a jedynie ograniczył się do polemiki ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, Sąd Apelacyjny uznał podniesione zarzuty naruszenia prawa procesowego za niezasadne. Nie można też podzielić stanowiska powoda o naruszeniu prawa materialnego. Rację ma bowiem Sąd Okręgowy gdy twierdzi, że wobec powód nie udowodnił by w sprawie wystąpiły okoliczności uzasadniające ekshumację zwłok T. R. i pochowanie ich w innym miejscu. Powszechnie przyjęta i akceptowana w tradycji i obyczajowości polskiej zasada niezakłócania miejsca spoczynku może doznać wyłomu tylko w razie zaistnienia szczególnych ku temu podstaw. Tymczasem okoliczności przywołane przez powoda na uzasadnienie dochodzonego roszczenia albo nie zostały wykazane (przyczynienie się pozwanej do samobójczej śmierci syna stron, brak nagrobka, brak należytej troski o grób i jego otoczenie, czy też brak możliwości niezakłóconego oddawania przez powoda czci zmarłemu na cmentarzu), albo nie mogły stanowić wystarczającego usprawiedliwiania dla wyrażenia zgody na dokonanie ekshumacji ciała T. R. i przeniesienia go w inne miejsce. Wśród tych drugich przesłanek należy wymienić pochowanie zmarłego w kupionym kilka lat wcześniej garniturze, złożenie go w grobie głębinowym, a nie murowanym, jakim dysponuje powód czy też wola powoda aby w przyszłości spocząć wraz z synem. Nie może mieć też przeważającego znaczenia okoliczność, że powód i ojczyści krewni zmarłego zamieszkują w innej miejscowości niż ta, w której został on pochowany. Jak wskazał Sąd Okręgowy, obie miejscowości są połączone dogodną drogą (autostradą), natomiast w odniesieniu do dalszych krewnych trzeba mieć na uwadze, że przysługujące im prawo osobiste do uczczenia pamięci zmarłego nie może uzyskać priorytetu przed prawem, jakie przysługuje osobom najbliższym dla zmarłego. Słusznie uznał też Sąd Okręgowy, że brak cech bezprawności w zachowaniu pozwanej T. J., która podjęła decyzję o pochówku syna w miejscu, w którym zamieszkiwał i uczęszczał do szkoły i gdzie znajdowało się jego centrum życiowe. Faktem jest, że pozwana swojej decyzji z powodem nie uzgodniła, jednak i sam powód podejmując kroki w celu zorganizowania pochówku i pogrzebu syna w J. (ustalenie miejsca pochówku w rodzinnym grobowcu, uzyskanie zgody proboszcza miejscowej parafii, zakup ubrania, poczynienie uzgodnień z firmą pogrzebową) nie widział konieczności poinformowania o nich byłej żony, z którą przecież zmarły stale zamieszkiwał. Uwzględnienia powództwa nie uzasadniała także okoliczność, iż powód nie miał wpływu na kształt nagrobka i treść umieszczonych tam napisów – nawet jeśli w ten sposób doszło do naruszenia przysługującego mu prawa podmiotowego, to dokonanie ekshumacji nie jest środkiem właściwym dla usunięcia tego naruszenia.

Sąd Apelacyjny podziela zatem przekonanie Sądu Okręgowego o braku przesłanek, które uzasadniałyby zobowiązanie pozwanych do wyrażenia zgody na wydobycie ciała T. R. z miejsca jego dotychczasowego spoczynku i złożenia go na innym cmentarzu. W braku takich okoliczności żądanie powoda nie znajduje oparcia w art.23 i art.24 k.c., co czyniło zasadny rozstrzygnięcie o oddaleniu powództwa.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny oddalił apelację na mocy art.385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art.98 k.p.c. w związku z § 8 ust.1 pkt 2 w związku z § 10 ust.1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. z 2015r., poz.1800) w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji.

SSA Aleksandra Janas SSA Iwona Wilk SSA Grzegorz Stojek