Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 listopada 2016 r.

Sąd Okręgowy w Krakowie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Protokolant: sekretarz sądowy Elżbieta Łojewska

po rozpoznaniu w dniu 29 listopada 2016 r. w Krakowie

na rozprawie sprawy z wniosku E. P.

przy uczestnictwie M. S. i B. P.

o dział spadku po S. P.

na skutek apelacji wnioskodawczyni E. P. od punktu II postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa-Nowej Huty w Krakowie z dnia 8 grudnia 2015 r., sygnatura akt I Ns 552/15/N

postanawia:

uchylić punkt II postanowienia Sądu Rejonowego dla Krakowa -Nowej Huty w Krakowie z dnia 08 grudnia 2015r. w sprawie o sygn. I Ns 552/15/N i w tym zakresie przekazać sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

SSO Weronika Oklejak SSO Liliana Kaltenbek SSO Joanna Ćwik- Bielińska

UZASADNIENIE

postanowienia z dnia 29 listopada 2016 roku

Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie postanowieniem z dnia 8 grudnia 2015 r., sygn. akt I Ns 552/15/N, po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2015 r. w Krakowie sprawy z wniosku E. P. przy uczestnictwie M. S., C. S., Z. B., R. W., W. M., R. M., S. W., B. W., J. W., K. L., W. P., M. C., H. S., Z. H., G. Z., J. Z., A. M., M. M. (1) o dział spadku i podział majątku wspólnego postanowił: odrzucić wniosek o podział majątku wspólnego małżonków M. i S. P. (pkt I), oddalić wniosek o dział spadku po S. P. (pkt II), oddalić wnioski o zabezpieczenie (pkt III).

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Rejonowy podniósł, że E. P. złożyła wniosek o podział majątku wspólnego małżonków M. i S. P. oraz o dział spadku po S. P. wraz z wnioskiem o zabezpieczenie roszczenia. Wnioskodawczyni podniosła, że w skład majątku wspólnego ww. małżonków wchodzi gospodarstwo rolne o pow. 4,99 ha w miejscowości R., gmina I. – W.. Po śmierci M. P. spadek po niej nabyły osoby wskazane w postanowieniu Sądu Rejonowego dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie z dnia 20 marca 1978 r. sygn. akt I Ns 328/78/N - mąż i sześcioro dzieci, przy czym część gospodarstwa rolnego odziedziczył S. P. - mąż spadkodawczyni oraz dwie córki, po 1/3 części. Władze publiczne ustanowiły S. P. użytkowanie połowy gospodarstwa rolnego wchodzącego w skład spadku po małżonce. Z powyższych względów, zdaniem E. P. wniosek o podział majątku wspólnego i dział spadku jest uzasadniony. W. wniosła również o zabezpieczenie roszczenia poprzez wpis ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu w księgach wieczystych wymienionych we wniosku nieruchomości. Pismem z dnia 18 listopada 2015 roku E. P. ponowiła wniosek o zabezpieczenie roszczenia tym razem alternatywnie przez dokonanie wpisu ostrzeżenia o toczącym się postępowaniu w księgach wieczystych nr: (...), (...), (...), (...) lub wydania zakazu zbywania nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...). Sąd Rejonowy uznał, że wniosek E. P. o podział majątku po M. i S. P. podlega odrzuceniu, ponieważ Sąd Rejonowy dla Krakowa - Nowej Huty w Krakowie postanowieniem z dnia 3 września 1980 roku w sprawie o sygn. akt I Ns 898/78, przeprowadził dział spadku po M. P. i zniósł współwłasność z tytułu ustania wspólności ustawowej (majątkowej małżeńskiej) obojga małżonków w wyniku śmierci M. P., czyli dokonał podziału majątku wspólnego wymienionych małżonków. Stosownie do dyspozycji art. 199 § 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c., sąd w postępowaniu nieprocesowym odrzuca wniosek, jeśli o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Ponieważ rewizja S. P. została oddalona przez Sąd Wojewódzki w Krakowie w dniu 03 grudnia 1980 roku, powołane postanowienie jest prawomocne i wiązało Sąd orzekający w niniejszej sprawie. Z tego też względu, wniosek o podział majątku wspólnego M. i S. P. został odrzucony. Sąd Rejonowy odnosząc się natomiast do wniosku E. P. o dział spadku po S. P. wskazał, że jest on w istocie bezprzedmiotowy, bowiem zgodnie z postanowieniem Sądu Rejonowego dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie z dnia 22 grudnia 2014 roku, sygn. akt I Ns 196/14/N, które uprawomocniło się z dniem 11 sierpnia 2015 roku, spadek po S. P. nabyła w całości jego córka Z. S. z domu P.. W konsekwencji nie doszło więc do powstania wspólności majątku spadkowego w rozumieniu art. 1035 k.c. i nie ma podstaw, aby przeprowadzać dział tego spadku w drodze postępowania sądowego. Z uwagi na oczywisty brak uprawnienia po stronie wnioskodawczyni, Sąd Rejonowy postanowił oddalić wniosek o dział spadku po S. P. na posiedzeniu niejawnym (art. 514 § 2 k.p.c.). W związku z powyższym wnioski o udzielenie zabezpieczenia zostały uznane przez Sąd jako bezprzedmiotowe i tego też powodu podlegały oddaleniu w oparciu o art. 730 ¹ k.p.c. oraz art. 755 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia złożyła wnioskodawczyni, zaskarżając punkt II i III postanowienia oraz zarzucając mu: I. naruszenie przepisów postępowania, mających wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: - art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie, a to dowolną, a nie swobodną ocenę zgromadzonego materiału dowodowego, co wyraziło się w szczególności poprzez brak jakiegokolwiek rozważenia materiału dowodowego min. odebrania koniecznych oświadczeń , dokumentów przedstawionych przez wnioskodawczynię wraz z wnioskami inicjującymi postępowanie, a także na dalszym jego etapie; - art. 232 k.p.c., art. 680 k.p.c., art. 682 k.p.c., art. 684 k.p.c. poprzez brak jakiejkolwiek inicjatywy zmierzającej do właściwego wyjaśnienia i ustalenia stanu faktycznego niniejszej sprawy przy jednoczesnym "uproszczonym" i pobieżnym potraktowaniu wniosku o dział spadku i zabezpieczeniu roszczeń; - art. 328 k.p.c. poprzez brak należytego uzasadnienia zaskarżonego postanowienia, w szczególności w zakresie dotyczącym uprawnień wnioskodawczyni w tym względzie oraz braku legitymacji dla kogokolwiek do wniesienia sprawy o dział spadku po spadkodawcy oraz co do kwestii ram obowiązujących dla " bytu" przesłanek materialno-prawnych - nieistniejących w ocenie tut. Sądu; - art. 737 k.p.c. w zw. z art. l k.p.c. poprzez pominięcie, nierozpatrzenie wniosków o zabezpieczenie roszczenia z dnia 16.03.2015 r. i 18.11.2015 r. w konsekwencji nie wydanie obowiązanych postanowień Sądu w tym przedmiocie co jest sprzeczne z art.5 k.p.c. II. naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie: - przepisu art. 10 w zw. z art. 4 ustawy z dnia 26.03.1982 r. o zmianie ustawy - KC oraz uchyleniu ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych poprzez pominięcie w całości przedłożonego dokumentu wbrew przepisom wynikającym z art. 680 § 2 k.p.c. - przepisu art. 63 ustawy z dnia 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa poprzez pominięcie, tudzież wynikającą stąd kontrolę prawomocnej decyzji administracyjnej; - art. 1025 § 2 k.c., art. 1037 § 1 k.c. poprzez uznanie, że żaden z spadkobierców Z. S. z domu P. nie posiada legitymacji prawnej do wniesienia wniosku o dział spadku po jej ojcu S. P.; - art.1035 k.c. poprzez uznanie, że w dziale spadku rozstrzygane są wyłącznie sprawy między kilkoma spadkobiercami ustawowymi. W oparciu o powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia w całości co do pkt. II i III poprzez jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2016 roku Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie odrzucił zażalenie na punkt III postanowienia z dnia 8 grudnia 2015 roku.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni okazała się o tyle zasadna, że skutkował stwierdzeniem nieważności postępowania w sprawie o sygn. I Ns 552/15/N.

Złożona przez E. P. apelacja dotyczy punktu II zaskarżonego postanowienia, a więc rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego oddalającego wniosek o dział spadku po S. P.. Należy wskazać, że niewątpliwie zainteresowanymi w sprawie o dział spadku są następcy prawni S. P., a Sąd pierwszej instancji powinien czuwać nad tym, aby wszyscy zainteresowani zostali wezwani do udziału w sprawie (por. art. 510 k.p.c.) i w sposób staranny oceniać kwestię legitymacji procesowej. Warto w tym kontekście wyjaśnić, że postanowieniem z dnia 22 grudnia 2014 r., sygn. akt I Ns 196/14/N, Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie stwierdził, że spadek po S. P. nabyła jego córka Z. S. z domu P. (k. 44 akt I Ns 196/14/N). Jednakże spadkobierczyni zmarła w dniu 27 lipca 2006 r., a postanowieniem z dnia 7 maja 2009 r., Sąd Rejonowy dla Krakowa – Nowej Huty w Krakowie, sygn. akt I Ns 284/09/N stwierdził, że jej spadkobiercami są mąż C. S. oraz dzieci M. S. oraz E. P. po 1/3 części każdy (k. 3 akt I Ns 196/14/N). Natomiast z aktu poświadczenia dziedziczenia z dnia 4 maja 2015 r. wynika, że spadek po C. S., zmarłym 6 kwietnia 2015 roku, nabyła na podstawie testamentu w całości wnuczka B. P. (k. 79 akt I Ns 196/14/N). Należało więc ustalić, że krąg zainteresowanych w niniejszej sprawie stanowią: syn M. S., córka E. P. oraz wnuczka B. P.. Pozostali uczestnicy postępowania, którzy brali udział w postępowaniu przed Sądem I instancji, zostali wskazani jako uczestnicy postępowania o podział majątku wspólnego małżonków M. P. i S. P.. W stosunku do nich postanowienie z dnia 8 grudnia 2015 roku stało się prawomocne. Nie biorą już oni zatem udziału w dalszym postępowaniu, które dotyczy wyłącznie działu spadku po S. P..

Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy uznaje, że Sąd Rejonowy w sposób bezpodstawny zastosował w niniejszej sprawie art. 514 § 2 k.p.c. zgodnie z którym ,,nawet w wypadkach, gdy ustawa wymaga przeprowadzenia rozprawy, sąd może, bez wzywania zainteresowanych do udziału w sprawie, oddalić wniosek na posiedzeniu niejawnym, jeżeli z treści wniosku wynika oczywisty brak uprawnienia wnioskodawcy”. Uprawnienie wnioskodawcy, o którym mowa w art. 514 § 2 k.p.c., należy łączyć z pojęciem legitymacji procesowej. W trybie nieprocesowym legitymację do zgłoszenia wniosku sąd bierze pod uwagę z urzędu w każdym stanie sprawy, a więc również przed rozprawą, jednak tylko wniosek pochodzący od osoby nieuprawnionej do jego zgłoszenia może zostać oddalony a limine (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1957 r., 3 CR 588/56, OSN 1958, nr 4, poz. 100). W przedmiotowej sprawie Sąd pierwszej instancji błędnie przyjął, że dopuszczalne jest orzekanie na posiedzeniu niejawnym w przypadku przyjęcia bezprzedmiotowości wniosku. B. P. jako spadkobierca Z. S., będącą z kolei spadkobiercą S. P., z całą pewnością posiada bowiem uprawnienie do złożenia wniosku o dział spadku po S. P.. Ocena merytorycznej zasadności tego wniosku może zostać dokonana jedynie po przeprowadzeniu rozprawy. Dlatego też należy przyjąć, że wnioskodawczyni została pozbawiona możności obrony swych praw w świetle art. 379 pkt 5 k.p.c. Zgodnie bowiem z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 1974 r., sygn. akt II CR 331/74 ,,nieważność postępowania z powodu pozbawienia strony możności obrony jej praw zachodzi wówczas, gdy ze względu na uchybienia formalne - np. niezawiadomienie strony o rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku albo rozpoznanie sprawy, wbrew przepisom prawa, na posiedzeniu niejawnym zamiast na rozprawie - strona została pozbawiona możności brania udziału w sprawie oraz zgłoszenia twierdzeń faktycznych i wniosków dowodowych”. Nieważność przedmiotowego postępowania zachodzi także i z tej przyczyny, że uczestnik postępowania C. S. w dacie wydania zaskarżonego postanowienia nie miał zdolności sądowej, gdyż zmarł w dniu(...) r., a zaskarżone postanowienie zapadło w dniu 8 grudnia 2015 r. (por. art. 379 pkt 2 k.p.c.). Uczestnikiem postępowania powinna być natomiast jego spadkobierczyni B. P..

Z tych też przyczyn na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. należało uchylić punkt II zaskarżonego postanowienia i w tym zakresie przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Wprawdzie kategoryczne brzmienie art. 386 § 2 wymaga dodatkowo, aby zapadło rozstrzygnięcie o zniesieniu postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, niemniej Sąd Rejonowy żadnych czynności w sprawie w stosunku do C. S., poza zaskarżonym postanowieniem, nie dokonał, a więc orzeczenie o zniesieniu postępowania byłoby bezprzedmiotowe.

SSO Weronika Oklejak SSO Liliana Kaltenbek SSO Joanna Ćwik-Bielińska