Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Piotr Daniszewski

Protokolant: st. sekr. sąd. Katarzyna Nowakowska

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2017 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B. (1)

przeciwko B. P.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

utrzymuje w mocy w całości w całości wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w Gdańsku z dnia 6 września 2016 r. wydany w sprawie sygn. akt I C 422/16.

UZASADNIENIE

Powódka A. B. (1) domagała się uznania za bezskuteczną w stosunku do niej umowy darowizny z dnia 13 listopada 2013 r. zawartej przed notariuszem B. C. w Kancelarii Notarialnej w P. (Repertorium A nr (...)), na podstawie której dłużnik powódki T. B. darował pozwanej B. P. nieruchomość położoną w Gminie T., stanowiącą działki nr (...), (...) i (...) o łącznej powierzchni 1,93 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...). Powódka wniosła ponadto o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Powódka wskazała, że T. B. jest jej byłym mężem, z którym w 2009 roku dokonała podziału majątku wspólnego w ten sposób, że otrzymał on prawo własności nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) o wartości ponad 1.000.000 zł z obowiązkiem spłaty na rzecz powódki kwoty 120.000 zł - płatnej na rachunki bankowe wspólnych dzieci A. B. (2) i A. B. (3) w kwotach po 60.000 zł do dnia 31 grudnia 2012 r. Co do wymienionego obowiązku T. B. poddał się egzekucji wprost z aktu notarialnego. Powódka oświadczyła, że w 2012 r. ich związek małżeński został rozwiązany przez rozwód, a były mąż zalegał z zapłatą na rachunek syna kwoty 56.000 zł wraz z odsetkami. Po skierowaniu sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego - w dniu złożenia przez Komornika wniosku o wpis ostrzeżenia o toczącej się egzekucji (13 listopada 2013 r.) - T. B. darował swojej siostrze - pozwanej B. P. nieruchomość nabytą w wyniku podziału majątku wspólnego. Według twierdzeń powódki celem tego działania było udaremnienie egzekucji i wyprowadzenie majątku przez dłużnika, stąd też koniecznym stało się poszukiwanie ochrony prawnej w drodze skargi pauliańskiej. Powódka wskazała, że spełnione zostały przesłanki z art. 527 § 1 i 2 k.c., a na jej korzyść przemawia domniemanie z art. 527 § 3 k.c. oraz regulacja z art. 528 k.c.

Wyrokiem zaocznym z dnia 6 września 2016 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku uwzględnił powództwo w całości oraz orzekł o kosztach procesu.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i oddalenie powództwa w całości.

Pozwana podniosła, że nie wiedziała o zobowiązaniach finansowych brata T. B. względem powódki, a co więcej zapewniał on ją, że nie posiada jakichkolwiek długów. W ocenie pozwanej zobowiązanie brata w stosunku do byłej żony powstało dopiero po dokonaniu darowizny, wobec czego brak było podstaw do skutecznego zastosowania instytucji skargi pauliańskiej.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powódka A. B. (1) jest byłą żoną T. B., z którym w dniu 23 października 2009 r. dokonała podziału majątku wspólnego w ten sposób, że:

1)T. B. otrzymał prawo własności zabudowanej nieruchomości położonej w Gminie T., stanowiącej działki nr (...), (...) i (...) o łącznej powierzchni 1,93 ha, dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

2)powódka otrzymała natomiast:

- prawo własności nieruchomości położonej w Gminie T., będącej działką nr (...), objętej księgą wieczystą nr (...);

- prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w Gminie T., stanowiącej działkę nr (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta nr (...);

- prawo własności szeregu ruchomości (samochody, sztaplarka, sprzęt komputerowy);

- środki pieniężne w wysokości 150.000 zł, będące wymagalnymi wierzytelnościami pieniężnymi.

Łączna wartość majątku podlegającego podziałowi wynosiła 1.908.827 zł, zaś nabyte przez T. B. składniki majątkowe miały wartość 1.047.060 zł, a przez powódkę - 861.767 zł.

T. B. zobowiązał się do spłaty na rzecz powódki kwoty 120.000 zł - płatnej na rachunki bankowe wspólnych dzieci A. B. (2) i A. B. (3) w kwotach po 60.000 zł do dnia 31 grudnia 2012 r. w drodze przelewu bankowego i co do tego obowiązku poddał się egzekucji wprost z aktu notarialnego na podstawie art. 777 § 1 pkt 4 kodeksu postępowania cywilnego.

/dowód:

umowa o podział majątku wspólnego z dnia 23.10.2009 r. - k. 16 - 17v.,

zeznania powódki - k. 68 - 69 oraz nagranie DVD - k. 70/

W 2012 r. małżeństwo powódki i T. B. zostało rozwiązane poprzez rozwód.

/dowód:

zeznania świadka T. B. - k. 65 - 66 oraz nagranie DVD - k. 67,

zeznania powódki A. B. (1) - k. 69 oraz nagranie DVD - k. 70,

zeznania pozwanej B. P. - k. 69 oraz nagranie DVD - k. 70/

T. B. zalegał z zapłatą powódce na rachunek syna kwoty 56.000 zł wraz z odsetkami, wobec czego powódka zainicjowała postępowanie egzekucyjne na podstawie aktu notarialnego z dnia 23.10.2009 r.

W toku sprawy egzekucyjnej w dniu 13 listopada 2013 r. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Pruszczu Gdańskim S. P. skierował do sądu wieczystoksięgowego wniosek o dokonanie ostrzeżenia o toczącej się egzekucji. W tej samej dacie T. B. darował swojej siostrze - pozwanej B. P. nieruchomość otrzymaną w wyniku podziału majątku wspólnego, która stanowiła jedyny wartościowy składnik jego majątku.

/dowód:

odpis zwykły księgi wieczystej nieruchomości objętej księgą wieczystą nr (...) - k. 11 - 12v.,

umowa darowizny z dnia 13.11.2013 r. - k. 13 - 15,

zeznania świadka T. B. - k. 65 - 66 oraz nagranie DVD - k. 67,

zeznania powódki A. B. (1) - k. 69 oraz nagranie DVD - k. 70,

zeznania pozwanej B. P. - k. 69 oraz nagranie DVD - k. 70/

W kwietniu 2016 r. powódka bezskutecznie wezwała T. B. do zapłaty kwoty 76.991,23 zł tytułem rozliczenia wynikającego z umowy o podział majątku wspólnego. Obejmowała ona należność główną w wysokości 56.000 zł i ustawowe odsetki w wysokości 19.991,23 zł według stanu na dzień 4 kwietnia 2016 r.

/dowód:

wezwanie do zapłaty z dnia 25.4.2016 r. - k. 18,

zeznania świadka T. B. - k. 65 - 66 oraz nagranie DVD - k. 67,

zeznania powódki A. B. (1) - k. 69 oraz nagranie DVD - k. 70/

Sąd zważył, co następuje:

Przedstawiony stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dowody z dokumentów załączonych do akt sprawy, na podstawie zeznań świadka T. B. oraz na podstawie dowodu z przesłuchania stron.

Zgromadzone w toku procesu dokumenty urzędowe i prywatne nie były kwestionowane przez strony, w związku z czym jako niebudzące wątpliwości Sądu odnośnie ich pochodzenia, treści i autentyczności, zostały uznane za wiarygodne w całości.

Pozwana nie negowała okoliczności, że jej brat T. B. zalegał powódce z zapłatą kwoty 56.000 zł wraz z odsetkami, aczkolwiek twierdziła, że nie miała wiedzy o tym fakcie. Potwierdził to sam ww. świadek (k. 66 oraz nagranie DVD - k. 67). Zarazem z postanowień umowy o podział majątku wspólnego wynika, że roszczenie powódki stało się wymagalne z dniem 1 stycznia 2013 r., albowiem do dnia 31 grudnia 2012 r. T. B. miał wpłacić powódce na rachunek bankowy dzieci łączną kwotę 120.000 zł (§ (...)), podczas gdy w rzeczywistości uiścił jedynie kwotę 64.000 zł.

W ocenie Sądu powództwo zasługiwało na uwzględnienie, a zarzuty zawarte w sprzeciwie od wyroku zaocznego z dnia 6 września 2016 r. były niezasadne.

Materialnoprawną podstawę roszczenia powódki stanowi instytucja skargi pauliańskiej.

Art. 527 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Zgodnie z przytoczoną regulacją, przesłankami warunkującymi skuteczne powołanie się na instytucję skargi pauliańskiej są:

1.istnienie wierzytelności podlegającej ochronie,

2.dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią,

3.pokrzywdzenie wierzyciela na skutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika,

4.dokonanie przez dłużnika czynności prawnej ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela,

5.uzyskanie wskutek czynności prawnej korzyści majątkowej przez osobę trzecią,

6.działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela, jeżeli wskutek niej dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności (art. 527 § 2 k.c.). Wierzyciel jest zatem pokrzywdzony, jeżeli w związku z dokonaniem czynności przez dłużnika stan jego majątku, z którego wierzyciel może się zaspokoić, zmniejszył się w taki sposób, że uniemożliwia to w całości lub części pokrycie jego wierzytelności. Istnienie tego rodzaju związku pomiędzy dokonaniem czynności a stanem wypłacalności dłużnika, jest więc niezbędną przesłanką (conditio sine qua non) uznania jej za bezskuteczną (por. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 31.1.2007 r. w sprawie II CSK 384/06, Lex nr 253405).

W przedmiotowej sprawie bezspornym było, że jedyny wartościowy składnik majątku T. B. stanowiła nieruchomość położona w Gminie T., objęta księgą wieczystą nr (...).

Pozwana podniosła dwa zarzuty:

1)twierdziła, że zobowiązanie jej brata w stosunku do byłej żony powstało dopiero po dokonaniu darowizny, wobec czego brak było podstaw do skutecznego zastosowania instytucji skargi pauliańskiej;

2)powoływała się na okoliczność, że nie wiedziała o zobowiązaniach finansowych T. B. względem powódki, który nadto miał ją zapewniać, iż nie posiada jakichkolwiek długów.

Odnośnie pierwszego z zarzutów wskazać należy, że jest on zupełnie bezzasadny, ponieważ roszczenie powódki w stosunku do byłego męża powstało już w 2009 r., zaś stało się wymagalne w dniu 1 stycznia 2013 r. (do dnia 31 grudnia 2012 r. T. B. zobowiązał się do spłaty łącznej kwoty 120.000 zł - vide: § (...) umowy o podział majątku wspólnego - k. 17), a zatem na ponad 11 miesięcy przez dokonaniem darowizny (13 listopada 2013 r.). W tym stanie rzeczy Sąd nie mógł podzielić zarzutu pozwanej o powstaniu wierzytelności powódki dopiero po dokonaniu zaskarżonej darowizny.

W przedmiocie drugiego spośród zgłoszonych zarzutów wskazać trzeba, że zgodnie z art. 528 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Przytoczony przepis wyłącza przesłankę złej wiary po stronie osoby trzeciej (występującą w art. 527 § 1 k.c.) w tych przypadkach, gdy wskutek zaskarżonej czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie. W konsekwencji - stan świadomości osoby trzeciej jest prawnie obojętny i osoba ta nie może bronić się przed roszczeniem wierzyciela, wykazując, iż nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła wiedzieć, że dokonując danej czynności prawnej, dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Za przyjętym przez ustawodawcę rozwiązaniem przemawiają dwa argumenty: po pierwsze, odebranie korzyści, którą ktoś uzyskał za darmo jest mniej dokuczliwe niż pozbawienie korzyści, za którą zapłacił (obdarowany "wraca" do stanu sprzed rozporządzenia - i w tym kontekście nic nie traci); po drugie zaś - i to jest zapewne argument decydujący - w takiej sytuacji pokrzywdzenie wierzyciela ma charakter ewidentny.

Z ustaleń Sądu wynika, że pozwana otrzymała korzyść majątkową bezpłatnie (na podstawie darowizny), a zatem w oparciu o regulację z art. 528 k.c. bez znaczenia pozostawało, czy rzeczywiście wiedziała (bądź mogła wiedzieć) o długu brata względem powódki. Jednocześnie w przypadku, gdy bezpłatne korzyści przypadają osobie bliskiej dłużnika (tu: siostrze), należy zastosować wyłącznie art. 528 k.c. jako przepis dalej idący, z pominięciem art. 527 § 3 k.c., a wnioski dowodowe zmierzające do obalenia domniemania z art. 527 § 3 k.c. winny ulec oddaleniu jako dotyczące faktów niemających znaczenia dla sprawy (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3.3.2016 r. w sprawie I ACa 965/15, Legalis). Z tej też przyczyny - mając na względzie, iż pozwana starała się wykazać brak świadomości stanu majątkowego T. B. - Sąd w ogóle nie ujął powyższego w okolicznościach faktycznych sprawy, gdyż pozostawało to całkowicie irrelewantne dla jej rozstrzygnięcia.

Uznając zarzuty pozwanej za nietrafne, Sąd ustalił, iż w okolicznościach rozstrzyganej sprawie zostały spełnione przesłanki skargi pauliańskiej. Bezsprzecznie bowiem istniała wymagalna wierzytelność podlegająca ochronie (wierzytelność powódki o zapłatę kwoty 56.000 zł wraz z odsetkami), a dłużnik (T. B.) dokonał czynności prawnej z osobą trzecią (pozwaną) wskutek której doszło do pokrzywdzenia wierzyciela (były mąż powódki wyzbył się całego majątku), zaś osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową (pozwana stała się właścicielem nieruchomości). Oczywistym jest przy tym, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela, albowiem T. B. wiedział, że zawarł z powódką umowę o podział majątku wspólnego i na jej podstawie był zobowiązany do określonych spłat na rzecz byłej żony. Świadomość pokrzywdzenia wierzyciela nie jest tożsama z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela, w związku z czym dla wyniku sporu bez znaczenia był sam motyw rozporządzenia nieruchomością przez T. B., skoro bezsprzecznie wiedział on (miał świadomość) o wymagalnym długu względem powódki. Jedynie na marginesie Sąd nadmienia, iż na korzyść powódki przemawiało także domniemanie z art. 529 k.c., którego pozwanej nie tylko nie udało się obalić, ale dłużnik potwierdził nawet, że wiedział o wierzytelności byłej żony, a tym samym musiał antycypować jej możliwe pokrzywdzenie przez darowiznę z dnia 13 listopada 2013 r.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, Sąd uwzględnił powództwo i utrzymał w mocy wyrok zaoczny z dnia 6 września 2016 r. Podstawą materialnoprawną rozstrzygnięcia był art. 527 § 1 i 2 k.c., art. 528 k.c. i art. 529 k.c., a podstawą procesową - art. 347 kodeksu postępowania.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sporu oraz zasadą kosztów niezbędnych i celowych. Poniesione przez powódkę koszty procesu wyniosły łącznie 11.048 zł i obejmowały:

a)opłatę od pozwu w wysokości 3.831 zł (k. 8);

b)opłatę skarbową od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł (k. 10);

c)koszty zastępstwa procesowego w wysokości 7.200 zł, ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie w wersji obowiązującej w dacie wszczęcia postępowania.

Jednocześnie Sąd uznał, że na uwzględnienie nie zasługiwał wniosek pozwanej, aby w razie przegrania sporu odstąpić od obciążenia jej kosztami postępowania w oparciu o art. 102 k.p.c. Powołany przepis stanowi, że w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia "wypadek szczególnie uzasadniony", wobec czego jest on każdorazowo oceniany przez sąd orzekający na tle okoliczności konkretnej sprawy. Do okoliczności tych zalicza się m.in. sytuację majątkową i osobistą strony, powodującą, że obciążenie jej kosztami może pozostawać w kolizji z zasadami współżycia społecznego. Przy zastosowaniu art. 102 k.p.c. mogą być również brane pod uwagę okoliczności dotyczące charakteru sprawy. Zastosowanie art. 102 k.p.c. wymaga dokonania oceny ostatecznego wyniku sprawy, jak również podlega dyskrecjonalnej ocenie sędziowskiej. Ustalenie, czy takie szczególne wypadki zachodzą, ustawodawca pozostawił swobodnej ocenie sądu. Ocena ta powinna uwzględniać wszystkie okoliczności, które mogą mieć wpływ na jej podjęcie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 2012 r., V CZ 26/12, Legalis nr 544692).

W ocenie Sądu, w rozpoznawanej sprawie nie wystąpił szczególnie uzasadniony przypadek, który mógłby skutkować odstąpieniem od obciążania pozwanej kosztami procesu. Skarga pauliańska stanowi instrument ochrony wierzyciela realizowany wyłącznie w postępowaniu sądowym. Skoro pozwana umożliwiła dłużnikowi pokrzywdzenie wierzyciela, czego konsekwencją była konieczność wystąpienia przez powódkę na drogę sądową, to tym samym nie sposób dostrzec żadnych racjonalnych argumentów uzasadniających zastosowanie wobec pozwanej dobrodziejstwa z art. 102 k.p.c. Powódka jako pokrzywdzona wierzycielka, poniosła przecież wymagane koszty procesu, które nie zostałyby wygenerowane, gdyby dłużnik i pozwana nie zachowali się nielojalnie wobec uprawnionej. Z tych przyczyn wyrok zaoczny należało utrzymać w mocy także i w zakresie rozstrzygnięcia o obowiązku poniesienia kosztów procesu.