Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 lutego 2017 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 lutego 2017 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa A. S.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia
23 maja 2016 r., sygn. akt I C 43/16,

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

- w punkcie 1 zasądza od pozwanego Towarzystwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz powódki A. S. kwotę 3.000 zł (trzy tysiące złotych) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 01 października 2015 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części,

- w punkcie 2 nie obciąża powódki kosztami procesu na rzecz pozwanego;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

Krystyna Skiepko Bożena Charukiewicz Dorota Ciejek

Sygn. akt IX Ca 906/16

UZASADNIENIE

Powódka A. S. wniosła o zasądzenie od pozwanego Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą w W. kwoty 15.000 zł z ustawowymi odsetkami od 1 października 2015r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu podniosła, że dochodzona pozwem kwota stanowi zadośćuczynienie za doznaną krzywdę będącą skutkiem śmierci jej babci w wyniku wypadku komunikacyjnego w dniu 3 kwietnia 2005r. Pojazd którym kierował sprawca zdarzenia, w dacie wypadku korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z towarzystwem (...) S.A., którego pozwany jest następcą prawnym.

Podstawę prawną dochodzonego roszczenia stanowi art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c.

Pozwany Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu, wskazał, iż przedmiotowe roszczenie wnuczki bezpośrednio poszkodowanej o zapłatę na jej rzecz zadośćuczynienia nie może być uznane za zasadne, albowiem nie wykazała ona aby pomiędzy nią i bezpośrednio poszkodowaną istniała szczególna, emocjonalna więź rodzinna, którą należałoby zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, której naruszenie wymagałoby rekompensaty w postaci wypłaty zadośćuczynienia. Zarzucił, że powódka nie wykazała, aby doznała w wyniku zdarzenia z dnia 3 kwietnia 2005r. krzywdy w postaci ujemnych przeżyć związanych z cierpieniami psychicznymi i fizycznymi wynikającymi z naruszenia dobra osobistego, które wymagałyby naprawienia w formie wypłaty zadośćuczynienia w żądanej kwocie.

Wyrokiem z dnia 23 maja 2016r. Sąd Rejonowy w Biskupcu oddalił powództwo. Zasądził od powódki na rzecz pozwanego kwotę 4.817 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Przejął na rachunek Skarbu Państwa 350 zł tytułem opłaty od pozwu, od uiszczenia której powódka była zwolniona.

Sąd Rejonowy ustalił, że G. D. była babcią powódki. W dniu 3 kwietnia 2005r. w wyniku zdarzenia drogowego pasażerka samochodu G. D. poniosła śmierć na miejscu. Pojazd, którym kierował sprawca zdarzenia, w dacie wypadku korzystał z ochrony ubezpieczeniowej w zakresie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, na podstawie umowy ubezpieczenia zawartej z towarzystwem (...) S.A., którego Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą w W. jest następcą prawnym.

Pismem z dnia 31 sierpnia 2015r. pełnomocnik powódki wezwał pozwanego do zapłaty kwoty 25.000zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, w związku ze śmiercią babci G. D.. Pozwany odmówił wypłaty świadczenia.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo w niniejszej sprawie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Źródłem odpowiedzialności deliktowej w rozpoznawanej sprawie było działanie sprawcze przypisane kierującemu pojazdem, które spowodowało naruszenie dobra osobistego powódki w postaci prawa do życia w rodzinie, czyli prawa do szczególnej więzi emocjonalnej łączącej najbliższych członków rodziny – babci i wnuczki. Nie ma wątpliwości, że ta szczególna więź jest objęta ochroną przez przepisy art. 23 i 24 k.c.

W ocenie Sądu I Instancji nie sposób uznać w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, by u powódki, w związku z tragiczną śmiercią babci, doszło do jakichkolwiek negatywnych odczuć, które by można określić mianem krzywdy czy cierpienia.

Powódka przyjeżdżała do swojej babci, miały ze sobą doby kontakt. Powódka uczyła się gotowania od babci. Po śmierci babci funkcjonowanie społeczne powódki nie zmieniło się. Rozmiar krzywdy nie zwiększył się, albowiem powódka posiadała już własną rodzinę od 2005roku. Miała męża i dwoje dzieci. Zatem nie była już w wieku, w którym byłaby jeszcze osobą nawet niesamodzielną, który skutkowałby rozchwianiem emocjonalnym. Po śmierci babci powódka nie brała żadnych leków uspokajających, nie korzystała również z pomocy psychologa czy psychiatry. Żałoba przebiegła prawidłowo i została zakończona po około roku od śmierci babci.

Sąd Rejonowy mając na uwadze powyższe, z uwagi na brak wykazania, iż powódka doznała szkody niemajątkowej, wyrażającej się znaczącą krzywdą w postaci doznanych cierpień fizycznych i psychicznych powstałych na skutek śmierci babci, powództwo oddalił.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.

Wyrok powyższy powódka zaskarżyła w części, tj. w zakresie kwoty 5.000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 października 2015r. do dnia zapłaty. W apelacji zarzuciła:

1.  naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., polegającą na uznaniu, iż w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego u powódki w związku z tragiczną śmiercią G. D. nie doszło do jakichkolwiek negatywnych odczuć, które by można określić mianem krzywdy, czy cierpienia i w związku z tym nie przysługuje jej zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych wynikających z zerwanych więzi z babcią;

2.  naruszenie prawa procesowego mające istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez błędną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego w postaci złożonych zeznań świadków oraz powódki i uznanie, iż po śmierci babki u powódki nie doszło do jakichkolwiek negatywnych odczuć, które by można określić mianem krzywdy, czy cierpienia.

Wskazując na powyższe zarzuty powódka wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie na rzecz powódki kwoty 5000 zł tytułem zadośćuczynienia po śmierci G. D. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 października 2015r. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu za obie instancje według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał na trafność orzeczenia Sądu pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

W dacie wypadku, w wyniku którego zmarła babcia powódki, odpowiedzialność z tytułu obowiązkowej umowy ubezpieczenia OC regulował art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz. U. Nr 124, poz. 1152 ze zm.). Zgodnie z ugruntowanym już orzecznictwem sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego przepis powyższy w zakresie, w jakim przewiduje odszkodowanie, nie ogranicza i nie ograniczał możliwości domagania się zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby najbliższej w wypadku komunikacyjnym. Podstawę tej odpowiedzialności w okresie przed wprowadzeniem art. 446 § 4 k.c., tj. 3 sierpnia 2008r., stanowiły przepisy art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. Ochroną przewidzianą w art. 23 k.c. i art. 24 k.c. objęte są wszelkie dobra osobiste rozumiane jako pewne wartości niematerialne związane z istnieniem i funkcjonowaniem podmiotów prawa cywilnego, które w życiu społecznym są uznawane za doniosłe i zasługujące z tego względu na ochronę. Nie ulega zatem wątpliwości, że więź emocjonalna między członkami rodziny, przysługująca w prawidłowo funkcjonującej rodzinie, zasługuje na status dobra osobistego. Oczywistym jest przy tym, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej może stanowić naruszenie dóbr osobistych członków rodziny zmarłego, w związku z czym uzasadnia przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c.

Dodać przy tym należy, że ponieważ nie każdą więź emocjonalną istniejącą w rodzinie można zaliczyć do katalogu dóbr osobistych, których naruszenie rodzić będzie obowiązek zadośćuczynienia, lecz jedynie taką, której zerwanie powoduje ból, cierpienie i rodzi poczucie krzywdy, ciężar wykazania, że tego rodzaju więź emocjonalna ze zmarłym istniała, spoczywa na osobie dochodzącej roszczenia na podstawie art. 448 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy daje podstawę do zasądzenia na rzecz powódki stosownego zadośćuczynienia. W tej mierze dostrzec należy, że zarówno z zeznań świadków, jak i samej powódki wynika, że śmierć babci spowodowała u powódki ból, cierpienie i poczucie krzywdy. Zerwaniu uległa bowiem więź łącząca powódkę z babcią, która służyła jej radą w codziennych sprawach i pomocą przy wychowywaniu dziecka. Powódka była zżyta emocjonalnie z babcią, wspólnie gotowały, powódka odwiedzała ją dosyć często, mimo iż założyła własną rodzinę. Jak zeznał świadek I. K. dla powódki najważniejszą osobą była babcia.

Okoliczność, że powódka umiała znaleźć się w nowej rzeczywistości i nie przyjmowała leków uspokajających może mieć jedynie wpływ na wysokość należnego jej zadośćuczynienia, ale nie na zasadność powództwa w ogóle. Należy bowiem podkreślić, że roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę najbliższemu członkowi rodziny na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. przysługuje także wtedy, gdy negatywne doznania nie były tak intensywne, aby, np. można je było kwalifikować jako rozstrój zdrowia.

Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Rejonowego, że z uwagi na to, że śmierć babci nie skutkowała rozchwianiem emocjonalnym powódki zadośćuczynienie jej nie przysługuje. Okoliczność, że w następstwie śmierci osoby bliskiej powódka nie doznała wstrząsu psychicznego prowadzącego do rozstroju zdrowia nie daje jedynie podstaw do zastosowania art. 445 § 1 k.c. Natomiast w wyniku śmierci osoby najbliższej rekompensacie podlega krzywda w postaci cierpień psychicznych i fizycznych, na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c.

Nie można zgodzić się z Sądem Rejonowym, iż w związku z tragiczną śmiercią babci nie doszło u powódki do jakichkolwiek negatywnych odczuć, które by można określić mianem krzywdy czy cierpienia.

Jak zeznała powódka „po śmierci babci było ciężko, to była trauma”, roztrząsała dlaczego tak się stało, czuła żal. W żałobie pozostawała ponad rok. Z zeznań świadków wynika, że powódka często wraca do tematu śmierci babci, w rozmowie z innymi była zdenerwowana, była smutna, płakała, dały się zauważyć zmiany w stanie emocjonalnym powódki, mimo iż na co dzień jest osoba skrytą.

W związku z powyższym w ocenie Sądu Okręgowego należało przyjąć, iż pomiędzy powódką a jej babcią zachodziła więź uczuciowa i powódka niewątpliwie odczuwała ból emocjonalny związany z nagłą śmiercią jednej z najbliższych jej osób. Więzi rodzinne stanowią fundament prawidłowego funkcjonowania rodziny i podlegają ochronie prawnej. Dlatego powódce przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. skuteczne roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę.

Natomiast wysokość zadośćuczynienia wskazana w apelacji jest w ocenie Sądu Okręgowego zawyżona. Główną funkcją, jaką powinno spełniać zadośćuczynienie przyznawane najbliższym członkom rodziny zmarłego na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., to funkcja kompensacyjna. Aby cel był należycie realizowany przyznana suma pieniężna ma odpowiadać, w jak najwyższym stopniu, rozmiarowi bólu emocjonalnego w szerokim rozumieniu, w sprawie, związanego z utratą członka rodziny, odczuwanego przez pozostałych jej członków.

Cechą charakterystyczną szkody niemajątkowej jest jej niewymierność w pieniądzu - nie można dokładnie „obliczyć” jej wielkości, co wynika z samej istoty krzywdy. Odnosi się to zarówno do szkody wyrządzonej wskutek naruszenia dóbr osobistych, jak i bólu emocjonalnego odczuwanego w przypadku śmierci osoby najbliższej. Ustalając wysokość zadośćuczynienia przyznawanego w przypadku śmierci osoby najbliższej ocenę należy opierać na całokształcie okoliczności sprawy. Orzecznictwo stoi przy tym konsekwentnie na stanowisku, że określając wysokość sumy pieniężnej, pozwalającej skompensować krzywdę doznaną przez poszkodowanego, należy mieć na uwadze "aktualne warunki i przeciętną stopę życiową społeczeństwa". Innymi słowy, zadośćuczynienie powinno być umiarkowane, tj. jego wysokość powinna być utrzymana w rozsądnych granicach.

W ocenie Sądu Okręgowego, mając na uwadze wszystkie okoliczności niniejszej sprawy, kwotą, która zaspokoi uzasadnione roszczenia powódki z tytułu zadośćuczynienia będzie kwota 3000 zł. Ustalone w tej wysokości zadośćuczynienie jest należycie wyważone i zrekompensuje doznane przez powódkę krzywdy i cierpienia. Kwota ta jest utrzymana w rozsądnych granicach odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa.

Z uwagi na powyższe Sąd drugiej instancji zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 i zasądził od pozwanego na rzecz powódki, w oparciu o art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., zadośćuczynienie w kwocie 3000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od 1 października 2015r do dnia zapłaty (zgłoszenie szkody nastąpiło pismem z 31 sierpnia 2015r., pozwany odpowiedzi odmownej udzielił 22 września 2015r.).

Konsekwencją zmiany wyroku w zakresie roszczenia głównego była zmiana w części dotyczącej kosztów procesu. Sąd Okręgowy, stosując zasadę przewidzianą w art. 102 k.p.c. nie obciążył powódki kosztami procesu na rzecz pozwanego za pierwszą instancję (w której powódka wygrała proces tylko w 20%). Powódka jest w trudnej sytuacji materialnej, nie pracuje, pozostaje z dwójką dzieci na utrzymaniu męża. Dodatkowo charakter dochodzonego w niniejszej sprawie roszczenia (zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej), usprawiedliwione okolicznościami sprawy subiektywne przekonanie powódki o jego przysługiwaniu i co do zasady uwzględnienie jej żądania, przemawiają za odstąpieniem od zasady ogólnej i uzasadniają nieobciążanie powódki kosztami procesu na rzecz pozwanego.

Natomiast o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. wzajemnie je znosząc pomiędzy stronami. W postępowaniu apelacyjnym powódka wygrała sprawę w 60% i przy stosunkowym rozdzieleniu kosztów procesu przysługiwałby jej od pozwanego zwrot kwoty 270 zł. Jednakże mając na uwadze rozstrzygnięcie o kosztach procesu za pierwszą instancję i nie obciążanie powódki tymi kosztami na rzecz pozwanego w dużo wyższej wysokości, Sąd Okręgowy uznał, że w takiej sytuacji zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego od pozwanego na rzecz powódki naruszałoby elementarne reguły słuszności. Dlatego orzekł o ich wzajemnym zniesieniu.

Mając zatem na uwadze wskazane wyżej okoliczności Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

Dorota Ciejek Bożena Charukiewicz Krystyna Skiepko