Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 czerwca 2013 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie w X Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący SSO - Eliza Proniewska

Sędziowie SO - Wanda Jankowska – Bebeszko ( spr. )

SO - Beata Wehner

Protokolant apl. prok. Jarosław Socha

przy udziale Prokuratora Doroty Ositek

po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2013 r. sprawy

T. L. oskarżonego o czyn z art. 190 § 1 k.k.

z powodu apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Mokotowa z dnia 30 stycznia 2013 roku sygn. akt VIII K 1050/12

zaskarżony wyrok uchyla i sprawę przekazuje Sądowi Rejonowemu dla Warszawy – Mokotowa do ponownego rozpoznania

Sygn. akt X Ka 421/13

UZASADNIENIE

T. L. został oskarżony o to, że w dniu 24 października 2012 roku w W. przy ul. (...) kierował wobec swojej żony K. L. groźby pozbawienia życia, przy czym groźby te wzbudziły u wyżej wymienionej uzasadnioną obawę, że mogą zostać spełnione, tj. o czyn z art. 190 § 1 k.k.

Sąd Rejonowy dla Warszawy Mokotowa wyrokiem z dnia 30 stycznia 2013 roku, wydanym na posiedzeniu, uwzględniając wniosek prokuratora złożony w trybie art. 335 k.p.k. orzekł:

I.  uznał T. L. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu i na podstawie art. 190 § 1 k.k. skazał go na karę 3 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin miesięcznie;

II.  na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary ograniczenia wolności zaliczył oskarżonemu okres zatrzymania w dniu 24 października 2012 roku przyjmując, że jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się dwóm dniom kary ograniczenia wolności;

III.  na podstawie art. 624 k.p.k. zwolnił oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych, wydatkami obciążając Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonego, który zaskarżył powyższe orzeczenie w całości zarzucając mu obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść wyroku, tj.:

1.  art. 439 § 1 pkt. 10 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. w zw. z art. 202 § 1 oraz § 2 k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt. 3 oraz § 2 w zw. z art. 6 k.p.k. w zw. z art. 335 k.p.k. , poprzez dokonanie oceny przeprowadzonego w postępowaniu przygotowawczym dowodu z opinii biegłych lekarzy psychiatrów na okoliczność stanu zdrowia psychicznego oskarżonego w momencie czynu oraz w trakcie postępowania bez uwzględnienia wskazań wiedzy i zasad doświadczenia życiowego i przyjęcie na jej podstawie, iż biegli wykluczyli wszelkie wątpliwości co do stanu zdrowia psychicznego oskarżonego w czasie czynu oraz zdolności udziału oskarżonego do występowania w postępowaniu bez obrońcy, co skutkowało pozbawieniem oskarżonego prawa do obrony, podczas gdy właściwe dokonanie oceny wskazanego dowodu prowadziło do wniosku, iż udział w wydaniu opinii powinien mieć także biegły psycholog – który wypowiedziałby się, czy stwierdzone przez biegłych psychiatrów u oskarżonego zaburzenia osobowości wpływały na stan psychiczny oskarżonego w trakcie czynu oraz na jego zdolność do prowadzenia skutecznej obrony – a co do którego udziału w opiniowaniu biegli lekarze psychiatrzy zaniechali złożenia wniosku, nie wypowiadając także w ogóle co do zasadności ewentualnego wniosku, brak obrońcy doprowadził w efekcie do zastosowania art. 335 k.p.k. i wydania wyroku skazującego bez przeprowadzania rozprawy, która mogłaby ujawnić inne wymienione niżej zarzuty względem zaskarżonego wyroku;

– w związku wyżej opisanym zarzutem obrońca oskarżonego wniósł o skierowanie sprawy na posiedzenie celem uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania na podstawie art. 439 § 1 pkt. 10 k.p.k. niezależnie od niżej wskazanych zarzutów;

2.  art. 17 § 1 pkt. 10 k.p.k. w zw. z art. 12 § 3 k.p.k., poprzez ściganie przestępstwa (wydanie wyroku skazującego), podczas gdy było to niedopuszczalne w sytuacji cofnięcia przez pokrzywdzoną wniosku o ściganie, co wynika z ustaleń zawartych w wyroku Sądu jeszcze przed rozpoczęciem przewodu sądowego, co winno było skutkować umorzeniem postępowania;

3.  art. 182 § 1 k.p.k. w zw. z art. 115 § 11 k.k., poprzez przyjęcie za podstawę wyroku ustaleń faktycznych dokonanych w postępowaniu przygotowawczym opartych na zeznaniach świadka, będącego w stosunku do oskarżonego osobą najbliższą, w sytuacji gdy świadek ten nie został pouczony o treści wskazanych przepisów;

4.  art. 7 k.p.k., poprzez dokonanie oceny dowodu z przesłuchania w charakterze świadka pokrzywdzonej (żony oskarżonego) bez uwzględnienia szczególnych wskazań wynikających z doświadczenia życiowego, podczas gdy ocena dowodu z zeznań osoby najbliższej wymagała zastosowania takich wskazań a także bez oceny zachodzących w nich sprzeczności logicznych.

Ponadto zaskarżonemu wyrokowi zarzucił obrazę prawa materialnego - art. 190 § 1 k.k., poprzez zastosowanie tego przepisu w sytuacji ustalenia, iż groźby oskarżonego kierowane pod adresem pokrzywdzonej dotyczącej pozbawienia jej życia zrodziły w niej rzeczywistą obawę ich wypełnienia, podczas gdy dokonanie prawidłowych ustaleń faktycznych na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego nie pozwalało na przyjęcie, że zachowanie oskarżonego prowadziło do wzbudzenia w zagrożonej uzasadnionej obawy, że (jego groźba) będzie spełniona.

W związku z zarzutami ewentualnymi, obrońca wniósł o zmianę wyroku poprzez uniewinnienie oskarżonego od zarzucanego mu czynu – względnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd odwoławczy zważył, co następuje:

Apelacja obrońcy jest częściowo, co skutkuje koniecznością uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Mokotowa do ponownego rozpoznania.

Wbrew podstawowemu zarzutowi apelacji ( pkt 1 ), nie ma podstaw do uznania, że doszło do obrazy przepisów wymienionych w tym zarzucie - a w efekcie do przyjęcia, że zachodzi bezwzględna przyczyna odwoławcza określona w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k.

Zdaniem skarżącego, opinia biegłych psychiatrów, jaka została w tej sprawie wydana, wymagała uzupełnienia o opinię biegłego psychologa, który miałby wypowiedzieć się, czy stwierdzone u oskarżonego zaburzenia osobowości wpływały na jego stan psychiczny w trakcie czynu oraz na zdolność do prowadzenia rozsądnej obrony. Przesądzenie, że opinia biegłych psychiatrów jest prawidłowa, naruszyło zaś prawo do obrony oskarżonego, który nie mając zapewnionej pomocy obrońcy wyraził zgodę na tzw. dobrowolne poddanie się karze ( art. 335 k.p.k. ).

Bezwzględna przyczyna uchylenia orzeczenia, określona w art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k. zachodzi m.in., jeżeli oskarżony nie miał przed sądem obrońcy a udział obrońcy był obowiązkowy ze względu na to, że organ procesowy – mimo wydania przez biegłych psychiatrów opinii o zachowanej poczytalności oskarżonego in tempore criminis oraz in tempore procedendi – nadal ma wątpliwości w powyższych kwestiach ( lub jednej z nich ) i podejmuje czynności zmierzające do ich weryfikacji. Oznacza to oczywiście także sytuację, w której sąd, na podstawie określonych okoliczności sprawy, powinien powziąć takie wątpliwości a ich nie podejmuje.

W niniejszej sprawie, wbrew stanowisku obrońcy, przypadek tego rodzaju nie zachodzi.

Wnioski biegłych lekarzy psychiatrów, którzy opiniowali co do stanu zdrowia psychicznego T. L., są jednoznaczne ( k -29 ). Opinia nie wymaga uzupełnienia o opinię psychologa. Należy zauważyć, że to biegli psychiatrzy, jako specjaliści w danej dziedzinie, decydują, czy do wydania przez nich opinii ostatecznej konieczna jest opinia psychologiczna. Jeśli taka potrzeba istnieje, biegli wnioskują o jej przeprowadzenie zaznaczając, iż ostateczne wnioski sformułują dopiero po zapoznaniu się z opinią psychologa. Przy stwierdzeniu zaburzeń osobowości, tylko w nielicznych wypadkach, celowe jest uzyskanie opinii biegłego psychologa ( np. celem potwierdzenia lub wykluczenia uszkodzeń OUN ).

W tej sprawie biegli psychiatrzy nie wnosili o przeprowadzenie opinii psychologicznej, co oznacza, że taka opinia nie była niezbędna do oceny stanu poczytalności oskarżonego w czasie czynu i w czasie postępowania. Biegli zapoznali się z dokumentacją lekarską oskarżonego, w tym z Kartą porady z dnia 24.10.2012 r. ( czyli z dnia czynu, k - 12 ). Jest sytuacją wyjątkową, by bezpośrednio po zdarzeniu, domniemany sprawca czynu zabronionego był badany przez psychiatrę. W tej sprawie, przeprowadzona konsultacja psychiatryczna dokładnie obrazuje stan psychiczny T. L. tuż po zajściu, ustalając, że nie wystąpiły wskazania do hospitalizacji w trybie pilnym. Istnienie tego dokumentu niewątpliwie ułatwiło biegłym opiniowanie.

Ponadto, zauważyć trzeba, że – wbrew stwierdzeniom zawartym w treści zarzutu apelacji – to nie biegły psycholog, lecz wyłącznie biegli psychiatrzy są uprawnieni do opiniowania, czy stwierdzone zaburzenia osobowości wpływają na stan psychiczny oskarżonego w taki sposób, że uniemożliwiają bądź utrudniają oskarżonemu udział w postępowaniu i prowadzenie racjonalnej obrony.

Reasumując – Sąd Okręgowy podzielając w pełni pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 29 czerwca 2010 r. w sprawie I KZP 6/10 co do rozumienia bezwzględnej przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 79 § 1 pkt 3 k.p.k., uznał pierwszy z zarzutów apelacji obrońcy za niezasadny.

Uchylenie zaskarżonego wyroku w celu ponownego rozpoznania jest konieczne wobec uchybień, jakie wystąpiły w związku z uzyskaniem stanowiska w sprawie od pokrzywdzonej. Przede wszystkim, trafnie zarzuca w apelacji obrońca naruszenie art. 182 § 1 k.p.k. w zw. z art. 115 § 11 k.k.

Z treści pouczeń, jakie zawarto na początku spisywania zeznań K. L. ( k – 5 ) nie wynika, by została ona pouczona o prawie do odmowy złożenia zeznań ( pouczenia o treści art. 233 § 1 k.k., art. 234 k.k., art. 238 k.k. oraz art. 183 k.p.k. ). We wstępnej części protokołu ( k – 4 ) wprawdzie zostało zaznaczone pouczenie, gdzie mowa jest o art. 182 k.p.k., ale łączne pouczenie w tym punkcie o treści wspomnianego przepisu i wielu innych, przy zaznaczeniu jedynie art. 183 k.p.k., w połączeniu z treścią pouczeń na karcie 5, rodzi poważne wątpliwości, czy świadek została pouczona o prawie odmowy składania zeznań.

Podkreślić trzeba, że to nie pokrzywdzona wzywała wówczas Policję na interwencję, lecz oskarżony, zatem niekoniecznie miał intencję, by o cokolwiek oskarżać męża.

Stanowisko pokrzywdzonej tym bardziej wymaga wersyfikacji, skoro w piśmie z dnia 30 stycznia 2013 r. złożyła oświadczenie o cofnięciu wniosku o ściganie ( k -55 ).

Nie ma oczywiście racji obrońca zarzucając naruszenie dyspozycji art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. w zw. z art. 12 § 3 k.p.k. stwierdzając, że niedopuszczalne było wydanie wyroku skazującego w sytuacji cofnięcia wniosku o ściganie.

Sam fakt cofnięcia wniosku o ściganie nie oznacza wystąpienia przeszkody procesowej przewidzianej w art. 17 § 1 pkt 10 k.p.k. Skuteczność powyższego oświadczenia woli jest zależna - po pierwsze – od zachowania terminu, po drugie – od zgody sądu. Termin został zachowany, jednak sąd, który wydał zaskarżony wyrok nie mógł ustosunkować się do wniosku pokrzywdzonej, bowiem wpłynął on do akt już po wydaniu orzeczenia ( wniosek przyjęto w Biurze Podawczym sądu o godz. 12.13 – k – 55, posiedzenie zakończono o godz. 10.45, k – 50 ).

Niezależnie od powyższego, trzeba jednak zauważyć, iż K. L. nie została zawiadomiona prawidłowo o terminie posiedzenia w przedmiocie rozpoznania wniosku złożonego w trybie art. 335 § 1 k.p.k., Sąd I instancji uznał zawiadomienie za doręczone prawidłowo ( przez podwójne awizowanie, k – 46 ) pomimo, iż nie zostało wysłane na podany przez pokrzywdzoną adres do doręczeń ( k. 4 ). Uchybienie to mogło mieć wpływ na treść wyroku.

Pokrzywdzona nie brała udziału w rozprawie odwoławczej, zatem nie było możliwości ustalenia, czy podtrzymuje oświadczenie z dnia 30 stycznia 2013 r.

Kwestia skuteczności cofnięcia wniosku o ściganie powinna być, co do zasady, rozstrzygnięta przez sąd I instancji.

Z istoty ścigania pewnej kategorii czynów na wniosek wynika priorytet sfery interesów osobistych pokrzywdzonego. W ocenie Sądu Okręgowego, konfliktowe sytuacje pomiędzy małżonkami, stanowią sferę szczególną, w której ingerencje organów procesowych nie zawsze są pożądane. Wprawdzie osoba pokrzywdzona nie ma obowiązku tłumaczenia się swojej decyzji, ale, jeśli chce, może wskazać powody cofnięcia wniosku, co ułatwia sądowi rozstrzygnięcie w zakresie ewentualnej akceptacji stanowiska pokrzywdzonego i udzielenia zgody. Bezpośredni kontakt ze stronami również sprzyja podjęciu prawidłowej decyzji. Ponadto, sąd I instancji może, w razie wątpliwości, przeprowadzić wywiad kuratora na okoliczność aktualnej sytuacji w rodzinie.

W związku z powyższym, zaskarżony wyrok należało uchylić i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania. W tym stanie rzeczy, merytoryczne odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji jest niecelowe.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy wyznaczy najpierw posiedzenie, na które wezwie strony i rozstrzygnie co do wniosku pokrzywdzonej o cofnięcie ścigania.

W zależności od stanowiska w powyższej kwestii sąd albo umorzy postępowanie, albo skieruje sprawę na rozprawę celem rozpoznania na zasadach ogólnych.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.