Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 marca 2017 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w III Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący SSO Sławomir Cyniak

Protokolant stażysta Lena Błaszczyńska

w obecności Prokuratora Lucjana Nowakowskiego

po rozpoznaniu w dniach 08.12.2016r., 12.01.2017r., 15.03.2017r. sprawy z wniosku pełnomocnika wnioskodawcy M. B.

w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania

orzeka:

1.  na podstawie art. 552 § 4 kpk zasądza na rzecz wnioskodawcy M. B. kwotę 3 000 (trzech tysięcy) złotych tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie w okresie od 27 maja 2003 roku do 19 sierpnia 2003 roku w sprawie (...) Sądu Rejonowego w P. z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się orzeczenia,;

2.  zasądzić na rzecz wnioskodawcy M. B. kwotę 336,00 (trzysta trzydzieści sześć) złotych tytułem zwrotu poniesionych kosztów zastępstwa procesowego;

3.  w pozostałej części wniosek oddala;

4.  koszty postępowania przejmuje na rachunek Skarbu Państwa.

III Ko 228/16

UZASADNIENIE

Przeciwko M. B. toczyło się postępowanie przygotowawcze w Prokuraturze Rejonowej w B. za sygn. akt (...). Następnie sprawa została przejęta do prowadzenia przez Prokuraturę Okręgową w B., sygn. akt (...).

(z akt sprawy (...): postanowienia o wszczęciu postepowania i przedłużeniu k. 7, 8-10, postanowienie o wszczęciu i przedłużeniu śledztwa k 11, 12-19)

W dniu 22.05.2003r. dokonano zatrzymania M. B. na podstawie zarządzenia wydanego przez prokuratora Prokuratury Okręgowej w B.. W tym samym dniu M. B. przedstawiono zarzut popełnienia przestępstwa z art. 291§1 kk w zb. z art. 270§1 kk i art. 272 kk oraz przesłuchano w charakterze podejrzanego. M. B. nie przyznał się do popełnienia zarzucanego mu przestępstwa. Postanowieniem z 23.05.2003r. Sąd Rejonowy w B. zastosował wobec M. B. tymczasowe aresztowanie na okres 3 miesięcy do 22.08.2003r. Podstawą zastosowania powyższego środka zapobiegawczego stanowiły przepisy art. 249§1 kpk, art. 258§1 pkt. 1, 2 kpk, z uwagi na obawę matactwa oraz utrudnianie prowadzenia postępowania przez niewskazanie miejsca faktycznego pobytu. W wyniku zaskarżenia w/w postanowienia Sąd Okręgowy w B. utrzymał w mocy orzeczenie, podkreślając istnienie zarówno realnej obawy matactwa, jak i innego utrudniania prowadzonego postępowania poprzez ukrywanie się, skoro podejrzany nie chciał ujawnić adresu, pod którym faktycznie przebywał.

(z akt sprawy (...): zarządzenie o zatrzymaniu k. 694-695, protokół zatrzymania z pouczeniem k. 676, 677, postanowienie o przedstawieniu zarzutu k. 684-685, protokół przesłuchania k. 687-692, 708-709, postanowienie o tymczasowym aresztowaniu k. 710, nakaz przyjęcia i zawiadomienie o przyjęciu k. 712, 713, postanowienie o utrzymaniu w mocy postanowienia o tymczasowym aresztowaniu k. 721)

W przeprowadzonym wywiadzie środowiskowym wskazano, że M. B. przed aresztowaniem często przebywał u swojej dziewczyny zamieszkałej G.-B., nie podano dokładnego adresu. W piśmie z dnia 16.07.2003r. M. B. wnosił o uchylenie tymczasowego aresztowania, podnosząc, że sam stawił się na wezwanie do komendy, gdyż nie przebywał w miejscu zameldowania. Postanowieniem z dnia 19.08.2003r. prokurator uchylił tymczasowe aresztowanie i w jego miejsce zastosował dozór policji oraz zakaz opuszczania kraju. W tym samym dniu M. B. opuścił Areszt Śledczy w B..

(z akt sprawy (...): pismo k. 802, wywiad k. 805, postanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania k. 890, nakaz zwolnienia i zawiadomienie o zwolnieniu k. 890-892).

W dniu 31.12.2003r. skierowano akt oskarżenia przeciwko M. B. do Sądu Rejonowego w B..

(z akt sprawy (...): akt oskarżenia k. 1134-1140)

Postanowieniem z dnia 26.05.2004r. Sąd Okręgowy w B. przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w P.

(z akt sprawy (...): postanowienie k. 1225-1226)

W Sądzie Rejonowym w P. sprawa została zarejestrowania pod sygn. akt (...). W dniu 10.02.2005r. odbyła się rozprawa, podczas której M. B. przyznał się do popełnienia zarzucanego mu czynu i wniósł o wymierzenie kary 1 roku pozbawienia wolności w zawieszeniu na okres 3 lat oraz grzywnę w wysokości 2000 zł, przy przyjęciu stawki dziennej na kwotę 200 zł. Prokurator wyraził zgodę. Wyrokiem z 10.02.2005r. Sąd Rejonowy w P. w sprawie (...) skazał M. B. za czyn z art. 270§1 kk w zb. z art. 272 kk w zw. z art. 11§2 kk na karę 1 roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres 3 lat oraz 200 stawek dziennych grzywny po 10 zł stawka. Wyrok uprawomocnił się 18.02.2005r.

(z akt sprawy (...): protokół rozprawy k. 1283-1285, wyrok k. 1286-1287, 1288)

Postanowieniem z dnia 20.11.2006r. Sąd Rejonowy w P. orzekł wobec M. B. wykonanie zastępczej kary pozbawienia wolności w wymiarze 10 dni w miejsce nie uregulowanej kary grzywny w rozmiarze 20 stawek dziennych. Postanowieniem z dnia 15.07.2008r. zarządzono poszukiwania M. B. listem gończym. M. B. został zatrzymany w dniu 29.08.2009r. na terenie (...), w związku z wydanym Europejskim Nakazem Aresztowania w innej sprawie. Powyższą karę 10 dni pozbawienia wolności M. B. miał odbyć w okresie od 10.11.2009r. do 20.11.2009r. Zarządzeniem z 13.04.2010r. sędzia Sądu Okręgowego w K. ds. Penitencjarnych zmienił kolejność odbywania kar i powyższa kara miała zostać wykonana w ostatniej kolejności.

(z akt sprawy (...): postanowienia k. 1365, 1414, obliczenie kary k. 1462, zwolnienie k. 1465, zarządzenie k. 1501)

W dniu 25.08.2010r. (data wpływu 01.09.2010r.) M. B. zwrócił się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o złożenia kasacji od wyroku w sprawie (...) Sądu Rejonowego w P. Z takim samym wnioskiem wystąpił do Prokuratury Generalnej, która odmówiła złożenia kasacji. Natomiast Rzecznik Praw Obywatelskich w dniu 18.05.2011r. złożył kasację do Sądu Najwyższego, który wyrokiem z dnia 15.06.2011r. uchylił wyrok w sprawie (...) i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w P.

(pismo z Biura Rzecznika Praw Obywatelskich z załączonymi wnioskami k. 55-57, z akt sprawy (...): kasacja k. 1528-1629, wyrok k. 1631-1533)

Sprawa została zarejestrowana za sygn. akt (...) i w dniu 09.08.2011r. odbyła się rozprawa, na którą nie stawił się oskarżony M. B.. Sąd podjął czynność w celu ustalenia miejsca pobytu M. B.. Z informacji przekazanej z Komisariatu Policji z G. wynikało, że M. B. przebywa w (...). W tym czasie M. B. był poszukiwany trzema listami gończymi przez Sąd Rejonowy G. w G. i Prokuraturę Rejonową w G.. Postanowieniem z dnia 15.09.2011r. Sąd Rejonowy w P. zastosował wobec M. B. tymczasowe aresztowanie i zarządził poszukiwania listem gończym, z uwagi na ukrywanie się przed Sądem. Na wniosek Sądu Rejonowego w (...)Sąd Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 01.10.2012r. wydał Europejski Nakaz Aresztowania wobec M. B..

(z akt sprawy (...): protokół rozprawy k. 1547, informacja z policji k. 1550, 1551, karta karna k. 1553-1555, protokół rozprawy z wydanym postanowieniem k. 1567, postanowienie o wydaniu (...) i wystawione (...) k. 1613, 1614-1617)

M. B. został zatrzymany 29.06.2015r. na terenie (...) w związku z wyjazdem w celach wypoczynkowych, zaś w dniu 20.07.2015r. przewieziony do kraju. W piśmie z dnia 13.08.2015r. M. B. stwierdził, że nie posiadał wiedzy o toczącym się postępowaniu i nie miał obowiązku informowania o zmianie adresu zamieszkania. W dniu 27.08.2015r. odbyła się rozprawa, podczas której M. B. poddał się karze w trybie art. 387 kpk. Tego samego dnia wydano wyrok skazujący M. B. na karę 1 roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres 2 lat oraz 10 stawek dziennych grzywny po 200 zł stawka. Na poczet kary grzywny zaliczono okres tymczasowego aresztowania od 22.05.2003r. do 27.05.2003r. Wyrok uprawomocnił się 04.09.2015r. W dniu 27.08.2015r. uchylono tymczasowe aresztowanie i M. B. został zwolniony z Aresztu Śledczego w P.

(zeznania świadków K. T. k. 83v-84, R. B. k. 84, dokumenty dotyczące wyjazdu do (...)k. 12-37, z akt sprawy (...): dokumenty dotyczące zatrzymania i przetransportowania k. 1690, 1691, pisma k. 1724-1728, protokół rozprawy k. 1777-1779, wyrok k. 1780, zawiadomienie o zwolnieniu k. 1798)

Pełnomocnik wnioskodawcy M. B. początkowo wnosił o zasądzenie kwot 8000 zł tytułem częściowego zadośćuczynienia za niezasadne zastosowanie tymczasowego aresztowania w sprawie (...), poprzednia sygn. akt (...), oraz 1000 zł częściowego naprawienia szkody wyrządzonej na skutek zastosowanego tymczasowego aresztowania w w/w sprawie. Podczas rozprawy w dniu 08.12.2016r. pełnomocnik rozszerzył wniosek do kwoty 20 000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz 31 500 zł tytułem odszkodowania. Zadośćuczynienie miało dotyczyć całego, niezaliczonego na poczet kary okresu tymczasowego aresztowania, natomiast odszkodowanie drugiego okresu aresztowania od 29.06.2015r. do 27.08.2015r.

(wniosek k. 2-7, 74-75,83)

Prokurator początkowo wnosił o oddalenie wniosku w całości, podnosząc przesłankę przedawnienia w zakresie tymczasowego aresztowania w 2003r. W końcowym wystąpieniu wnosił o oddalenie wniosku w części dotyczącej zadośćuczynienia, zaś w zakresie odszkodowania pozostawił do uznania Sądu.

(k. 83, 126)

Wniosek zasługiwał tylko w części na uwzględnienie w zakresie zasądzenia zadośćuczynienia za pierwszy okres zastosowanego tymczasowego aresztowania, w zakresie w jakim nie został zaliczony na poczet wymierzonej kary grzywny. Na wstępie należy podkreślić, że podstawę do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania stanowił wyrok Sądu Rejonowego w P.z dnia 27.08.2015r., który uprawomocnił się 04.09.2015r. i tym samym wniosek w tym przedmiocie został złożony w terminie przewidzianym w art. 555 kpk. Stan faktyczny Sąd oparł przede wszystkim na materiale zawartym w aktach sprawy (...)Sądu Rejonowego w P.nie kwestionowanym przez żadną ze stron. Ponadto uwzględniono informacje i dokumenty przekazane przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich i Sąd Najwyższy. Wynikało z nich, że kasacja przez Rzecznika Praw Obywatelskich została złożona na wniosek M. B., którego nie udało się o tym powiadomić. Natomiast Sąd Najwyższy nie zawiadamiał wnioskodawcy o terminie rozprawy i treści zapadłego wyroku. Zeznania świadków K. T. (2) i R. B. (2) nie wniosły do sprawy istotnych okoliczności, potwierdziły okoliczności wyjazdu wnioskodawcy do (...) i jego zatrzymania. Powyższe odpowiadało dokumentom złożonym w tym zakresie przez pełnomocnika wnioskodawcy, nie zostało zakwestionowane przez prokuratora. Fakt zatrzymania i aresztowania M. B. na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania nie budzi żadnych wątpliwości, co jednak nie uzasadnia automatycznego zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia za tę część tymczasowego aresztowania.

Odpowiedzialność Skarbu Państwa z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania została oparta na zasadzie ryzyka, co jednoznacznie określił Sąd Najwyższy w Uchwale z 15.09.1999r., I KZP 27/99, OSNKW 1999, nr 11-12, poz. 72, a przyjęte w orzecznictwie Sądu Najwyższego i Sądów Apelacyjnych. Z powyższej Uchwały wynika, że odpowiedzialność Skarbu Państwa powstaje nie tylko w przypadku uniewinnienia, umorzenia postępowania, ale także przy skazaniu, gdy tymczasowe aresztowanie nie zostanie zaliczone na poczet orzeczonej kary, przede wszystkim w związku z warunkowym zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności. Jednakże podkreślono, że powyższa zasada ryzyka nie powoduje automatycznego zasądzania odszkodowania i zadośćuczynienia, bez analizy konkretnej sprawy, przede wszystkim pod kątem zachowania skazanego. Jak to przyjmuje powszechna praktyka sądów (patrz m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 9 kwietnia 2008 r. w sprawie II AKa 46/08, KZS 2008/6/48) - określając wysokość zadośćuczynienia, bierze się pod uwagę nie tylko czas trwania niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, ale także stopień dolegliwości, z jaką wiązało się stosowanie tego najsurowszego środka zapobiegawczego, a więc przykrości i przeżycia natury moralnej z tego wynikające, jak uczucie przykrości, utrata dobrego imienia, konieczność poddania się rygorom związanym ze stosowaniem aresztowania, jak również ewentualny ostracyzm środowiskowy i nieprzychylne reakcje po zwolnieniu z aresztu. Zarazem należy kwotę zadośćuczynienia oznaczać z umiarem, stosownie do realiów społecznych, jak zamożność mieszkańców, wartość pieniądza itp. Orzekając o zadośćuczynieniu należy jednakowo dążyć do tego, by nie pozostało poczucie krzywdy aresztowanego niesłusznie, ale i by orzeczenie nie było sposobem uzyskania nadmiernych korzyści finansowych (patrz m.in. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 09.04.2008 r. w sprawie II AKa 46/08, KZS 2008/6/48, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24.02.2008 r. w sprawie III K 349/07, Biul. PK 2008/4/7). Dla wykładni pojęcia "zadośćuczynienia", o jakim mowa w art. 552 k.p.k. miarodajne są przepisy prawa cywilnego materialnego, a zwłaszcza art. 445 § 1 k.c., z którego wynika, że zadośćuczynienie powinno być "odpowiednie", tj. naprawiające w miarę możliwości krzywdę wyrządzoną niesłusznie aresztowanemu. Ustalenie jednak, jaka kwota w konkretnych okolicznościach jest "odpowiednia", należy do sfery swobodnego uznania sędziowskiego (postanowienie Sądu Najwyższego z 30.07.2014 r., IV KK 111/14 LEX nr 1487576).

W ślad za powołanymi poglądami, należało przyjąć, że realia niniejszej sprawy w niczym nie usprawiedliwiają wysokości żądania pełnomocnika wnioskodawcy.

W sprawie (...) M. B. został dwukrotnie tymczasowo aresztowany, najpierw w okresie od 22.05.2003r. do 19.08.2003r., a następnie od 29.06.2015r. do 27.08.2015r. W pierwszym przypadku powyższy środek zapobiegawczy zastosowano na podstawie art. 249§1 kpk i art. 258§1 pkt. 1, 2 kpk, z uwagi na obawę matactwa oraz utrudnianie prowadzenia postępowania przez niewskazanie miejsca faktycznego pobytu. Natomiast w drugim na podstawie Europejskiego Nakazu Aresztowania wydanego przez Sąd Okręgowy w P.W świetle ostatecznego rozstrzygnięcia zapadłego w sprawie (...) należy przyjąć, że doszło do niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania w pierwszym przypadku, gdyż nie można uznać, że było wyłącznie wynikiem zachowania M. B.. W uzasadnieniu zastosowania tego środka zapobiegawczego podniesiono niewskazanie miejsca faktycznego pobytu przez M. B., jednak nie stanowił wyłącznej podstawy. Ponadto, jak wynika z akt sprawy (...), funkcjonariusze policji nie mieli trudności w ustaleniu miejsca pobytu M. B. i jego zatrzymania. Zastano M. B. w miejscu zamieszkania i podczas jego obecności zabezpieczono dokumenty, które zostały przez niego dobrowolnie wydane (akta sprawy (...) k. 646-648). Z akt w/w sprawy nie wynika żeby M. B. się ukrywał i nie stawiał się na wezwania. Potwierdzało to zachowanie M. B. po uchyleniu tymczasowego aresztowania i nie utrudniania w prowadzonym przeciwko niemu postępowaniu karnym. Ustalając wysokość zadośćuczynienia za okres niezaliczonego tymczasowego aresztowania od 27.05.2003r. do 19.08.2003r., Sąd uwzględnił jego długość, ostateczne rozstrzygnięcie, a także postawę M. B.. Niezaliczony okres dotyczy 2 miesięcy i 21 dni. Wobec M. B. zapadł wyrok skazujący, na karę 1 roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono, oraz związaną z tym karę grzywny w rozmiarze 10 stawek dziennych po 200 złotych. Wyrok zapadł w wyniku poddania się karze przez M. B., który sam zaproponował powyższe kary. Nie ulega wątpliwości, że inaczej należy ustalać wysokość zadośćuczynienia wobec osób, które ostatecznie zostały uniewinnione, niż skazane za popełnienie przestępstwa. Ponadto nie była to sytuacja wyjątkowa dla wnioskodawcy, który był wcześniej karany i odbywał karę pozbawienia wolności. Przypisany M. B. czyn nie stanowił wyjątkowej dla niego sytuacji, epizod, lecz jeden z wielu przypadków naruszenia prawa karnego, za co był wielokrotnie karany. Ponadto M. B. powinien wskazać organom ścigania miejsce faktycznego pobytu. Wnioskodawca i jego pełnomocnik nie przedstawili żadnych dowodów wskazujących na szczególne, ciężkie skutki dla M. B. w wyniku zastosowanego w 2003r. tymczasowego aresztowania. Z powyższych względów Sąd zasądził kwotę 3000 zł tytułem zadośćuczynienia za niewątpliwe tymczasowe aresztowanie za okres od 27.05.2003r. do 19 08.2003r. Za powyższy okres tymczasowego aresztowania wnioskodawca nie ubiegał się o odszkodowanie, nie przedstawiając w tej części poniesionej szkody.

Inaczej sytuacja przedstawia się w przypadku drugiego zastosowania tymczasowego aresztowania, gdyż było wynikiem wyłącznie zachowania wnioskodawcy. Mianowicie postępowanie kasacyjne zostało zainicjowane przez wnioskodawcę, który z odpowiednimi wnioskami wystąpił do Prokuratora Generalnego i Rzecznika Praw Obywatelskich. W pierwszym przypadku wniosek został rozpoznany negatywnie, zaś w drugim pozytywnie i Rzecznik Praw Obywatelskich złożył kasację, w wyniku której uchylono wyrok Sądu Rejonowego w P.w sprawie (...). Trudno przyjąć argumentację M. B. zaprezentowaną w sprawie (...), o braku jakiejkolwiek wiedzy na temat ponownego rozpoznania sprawy karnej przez Sąd Rejonowy w P.skoro sam o to się starał. Faktycznie z odpowiedzi udzielonej przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich wynika, że wnioskodawcy nie doręczono korespondencji z uwagi na zwolnienie z zakładu karnego. Jednak M. B. winien wskazać Rzecznikowi Praw Obywatelskich adres dla doręczeń w kraju w przypadku przebywania na wolności lub zainteresować się sposobem rozpoznania wniosku, tym bardziej, że wnosił o złożenie kasacji na jego korzyść między innymi w sprawie (...) załączając kserokopię pisma przesłanego do Prokuratury Generalnej o uchyleniu wyroku wydanego w w/w sprawie (k. 56-58) . Tymczasem po opuszczeniu zakładu karnego M. B. przestał się interesować złożonym wnioskiem i tym samym dalszym losem sprawy karnej zawisłej w Sądzie Rejonowym w P. Sąd ponownie rozpoznając sprawę został zmuszony postawą wnioskodawcy do zastosowania tymczasowego aresztowania, na co jednoznacznie wskazuje treść wydanego w tym przedmiocie postanowienia (akta sprawy (...) k. 1567). Wyłącznie niestawiennictwo M. B., brak informacji o miejscu jego pobytu, uniemożliwiało prowadzenie postępowania. Sąd nie tylko zastosował tymczasowe aresztowanie, ale także zawiesił postępowanie karne, a następnie wystąpił z wnioskiem do Sądu Okręgowego w P.o wydanie Europejskiego Nakazu Aresztowania. Po wydaniu wyroku w sprawie (...), tymczasowe aresztowanie zostało uchylone. Tym samym roszczenie zarówno co do odszkodowania, jak i zadośćuczynienia w zakresie tego tymczasowego aresztowania nie można było uwzględnić.

Sąd uwzględnił wniosek w przedmiocie zwrotu kosztów wnioskodawcy poniesionych w związku z ustanowionym zastępstwem procesowym. Wysokość została ustalona, zgodnie z wnioskiem, w oparciu o przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r., poz. 1800). Zgodnie z § 11 ust. 6 w/w rozporządzenia stawka minimalna za prowadzenie postępowania za niesłuszne tymczasowe aresztowanie wynosi 240 zł. Z tego względu zasądzono powyższą kwotę powiększoną o 20%, za dwa dodatkowe terminy rozpraw - §17 pkt. 1 rozporządzenia.