Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 października 2016 r. w Gdańsku

sprawy C. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji C. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 czerwca 2016 r., sygn. akt VIII U 461/15

oddala apelację.

SSA Lucyna Ramlo SSA Maria Sałańska - Szumakowicz SSA Michał Bober

UZASADNIENIE

C. B. odwołał się od decyzji przyznającej prawo do emerytury w części dotyczącej nieuwzględnienia zwiększenia emerytury na podstawie art. 56 ust. 3 ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Pozwany wniósł o oddalenie odwołania.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy częściowo zmienił decyzję organu rentowego
i zobowiązał pozwanego do ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego przy uwzględnieniu zwiększenia emerytury przewidzianego w art. 56 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przysługującego ubezpieczonemu z tytułu uwzględnionego do prawa do emerytury okresu pracy w gospodarstwie rolnym w wymiarze 4 lat, 5 miesięcy i 12 dni
w okresie od 1 października 1987 roku do 12 marca 1992 roku, zaś w pozostałym zakresie odwołanie oddalił. Rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach
i rozważaniach:

Do ustalenia wysokości emerytury pozwany uwzględnił okresy składkowe 15 lat,
6 miesięcy i 18 dni oraz okres uzupełniający z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym
o wymiarze 4 lat, 5 miesięcy i 12 dni jako niezbędny do uzupełnienia wymaganego do uprawnień emerytalnych okresu 20 lat.

W ramach rozważań prawnych Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, iż jest związany oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku Sądu II instancji z dnia 10 lutego 2015 roku uchylającego poprzedni wyrok Sądu Okręgowego i przekazującego sprawę Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.
W ramach zaś dokonanych ustaleń i rozważań Sąd Apelacyjny wskazał, że wnioskodawca jest uprawniony do renty z ubezpieczenia społecznego rolników, przy czym świadczenie rentowe wnioskodawcy zostało obliczone przez KRUS z uwzględnieniem wszystkich okresów (pracy w rolnictwie, ubezpieczenia rolniczego i pracy zawodowej). Renta
z ubezpieczenia społecznego rolników została przyznana wnioskodawcy z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym powstałej wskutek wypadku przy pracy rolniczej tj. przy zastosowaniu art. 21 ust.4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku
o ubezpieczeniu społecznym rolników. W konsekwencji samo ustalenie (nabycie) prawa do renty rolniczej nie było uzależnione od okresów wymienionych w art. 10 ust. 1 i 2 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Ustalenie to umożliwiło skuteczne ubieganie się przez wnioskodawcę o prawo do emerytury z powszechnego ubezpieczenia społecznego – por.: uzasadnienie wyroku w sprawie VIII U 1309/13.

Eksponując specyficzną sytuację wnioskodawcy, Sąd Apelacyjny zauważył, że wnioskodawcy przysługuje prawo do zwiększenia świadczenia określonego w art. 56 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Sąd Apelacyjny zwrócił przy tym uwagę, że użyte
w art. 56 ust. 3 pojęcie "całego okresu" odnosi się wyłącznie do „okresu uzupełniającego brakujące okresy składkowe i nieskładkowe w celu nabycia prawa do świadczenia emerytalnego” a nie wszystkich okresów wymienianych w art. 10 tj. także tych, których uwzględnienie nie było konieczne (ani możliwe zważywszy na treść art. 10 ust. 1 in fine ustawy - „w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu”). Sąd Apelacyjny odwołał się przy tym do analogicznego stanowiska wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Katowicach
w sprawie III AUa 1370/04. Idąc dalej w tych rozważaniach Sąd Apelacyjny zaznaczył, że zwiększenie z art. 56 ust.b3 ustawy możliwe jest wyłącznie wówczas, gdy wnioskodawca uzupełnił okres składkowy i nieskładkowy do emerytury z art. 28 ustawy, okresami uzupełniającymi przypadającymi na okres nie wcześniej niż od 1 lipca 1977 roku. Zwiększenie takie nie jest natomiast możliwe, jeżeli uzupełnienie z art. 10 dotyczyło okresów przypadających przed 1 lipca 1977 roku. Z materiału dowodowego zgromadzonego na tym etapie postępowania zawierającego wzajemnie sprzeczne stanowiska organu rentowego nie wynikało jaki okres „pracy w rolnictwie” został wnioskodawcy uwzględniony przy przyznaniu prawa do emerytury. Zgromadzony w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał więc na jednoznaczne ustalenie, jaki okres pracy w rolnictwie został wnioskodawcy uwzględniony jako okres uzupełniający przy przyznaniu emerytury a także z jakich przyczyn.

Obowiązkiem Sądu I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy było jednoznaczne dokonanie powyższych ustaleń.

Z poczynionych przez Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu ustaleń wynika, że do prawa do emerytury z art. 28 ustawy o emeryturach i rentach z FUS został ubezpieczonemu uwzględniony okres od 1 października 1987 roku do 12 marca 1992 roku
z całego okresu pracy w gospodarstwie rolnym obejmującego przedział czasowy od 1 lipca 1977 roku do 30 września 1998 roku.

W konsekwencji – w ocenie Sądu Okręgowego – odwołanie należało częściowo uwzględnić, co znalazło wyraz w sentencji rozstrzygnięcia. Za Sądem Apelacyjnym Sąd Okręgowy powtórzył, iż sformułowania zawartego w przepisie art. 56 ust .3, na które powołuje się ubezpieczony, tj.: „Świadczenie, którego wysokość ustalono w myśl ust. 1 lub 2, zwiększa się o kwotę odpowiadającą części składkowej emerytury ustalonej według zasad wymiaru określonych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników, z uwzględnieniem całego udowodnionego okresu pracy w gospodarstwie rolnym", nie można interpretować
w oderwaniu od ust. 1, co oznacza, że nie jest możliwe zwiększenie emerytury przy uwzględnieniu okresu pracy w gospodarstwie rolnym, który nie został przyjęty do ustalenia prawa do emerytury (tak również wyrok SA we Wrocławiu z 10 lipca 2012 roku, III AUa 501/12). Okresy pracy w gospodarstwie rolnym przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku, a po ukończeniu 16 roku życia, mogą być uwzględnione zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury, jak i przy ustalaniu wysokości emerytury, ale tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych wymaganych do przyznania prawa do emerytury. Tożsame stanowisko zajęły inne sądy – por. wyrok Sądu Apelacyjnego
w Warszawie z dnia 16 stycznia 2013 roku, III AUa 1157/12, w którym sąd ten stwierdził, iż "określenie użyte w art. 56 ust. 3 ustawy z uwzględnieniem całego udowodnionego okresu pracy w gospodarstwie rolnym odnosi się do całego okresu uzupełniającego brakujące okresy składkowe i nieskładkowe w celu nabycia prawa do świadczenia emerytalnego. Przepisu art. 56 ust. 1 i 3 nie można bowiem interpretować w oderwaniu od treści art. 10 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS".

Powyższe skutkowało oddaleniem odwołania w części obejmującej roszczenie o cały okres pracy w gospodarstwie rolnym tj. również w wymiarze nie uwzględnionym przy ustalaniu prawa do emerytury.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zaskarżając wyrok w zakresie oddalającym odwołanie oraz domagając się jego zmiany i ustalenia wysokości emerytury
z uwzględnieniem zwiększenia przewidzianego w art. 56 ust. 3 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS z tytułu okresu pracy w gospodarstwie rolnym dodatkowo od dnia 1 lipca 1977 roku do 30 września 1987 roku i od 13 marca 1992 roku do 30 września 1998 roku.

W uzasadnieniu apelacji wnioskodawca odwołał się do wykładni językowej art. 56 ust. 3 ustawy emerytalnej wywodząc, że posłużenie się przez ustawodawcę terminologią „całego udowodnionego okresu pracy w gospodarstwie rolnym" nie może oznaczać części okresu pracy w gospodarstwie rolnym, o którym mowa w ust. 1 art. 56 tejże ustawy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja, jako nieuzasadniona, podlegała oddaleniu.

Jak słusznie zauważył Sąd I instancji, był on stosownie do art. 386 § 6 k.p.c. związany oceną prawną i wskazaniami Sądu Apelacyjnego co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu sądu drugiej instancji. W myśl jednak wskazanego przepisu ocena prawna
i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą nie tylko sąd, któremu sprawa została przekazana, ale także sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego.

W uzasadnieniu wyroku uchylającego poprzednie rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny
w konkluzji przytoczonych powyżej rozważań prawnych wyprowadził pogląd, że „w żadnym razie nie mógł zasługiwać na uwzględnienie wniosek apelacyjny o uwzględnienie całego okresu pracy w gospodarstwie rolnym od 1 lipca 1977 roku do 30 września 1998 roku. Uwzględniony okres uzupełniający wnioskodawcy to okres 4 lat, 5 miesięcy i 12 dni i tylko
w odniesieniu do takiego okresu skarżący może domagać się zwiększenia na podstawie art. 56 ust.3 ustawy”.

Poza sporem jest, że zmiana stanu prawnego nie nastąpiła, a więc nie zachodzi sytuacja ze zdania drugiego art. 386 § 6 k.p.c. (abstrahując w tym miejscu od specyfiki rozpoznawania spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, które koncentrują się na badaniu legalności decyzji administracyjnej według stanu na dzień jej wydania). W istocie więc pogląd wyrażony w poprzednim akapicie wiązał zarówno Sąd Okręgowy jak i wiąże obecnie Sąd Apelacyjny, co wprost implikuje konieczność oddalenia apelacji jako nieuzasadnionej.

W zasadzie na powyższej konstatacji mogłoby wyczerpywać się uzasadnienie niniejszego wyroku.

Mając jednak na względzie czynione przez wnioskodawcę w uzasadnieniu apelacji rozważania, wypada się do nich odnieść w niezbędnym zakresie. Tak też wnioskodawca powołując się na „wykładnię językową” ogranicza jej stosowanie wyłącznie do fragmentu jednego przepisu tj. art. 56 ust. 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, co jest zabiegiem niewłaściwym z perspektywy konieczności odkodowania całej normy prawnej zakreślonej
w tym przypadku kilkoma przepisami wskazanymi w treści art. 56 w zw. z art.10 ustawy. Norma zaś dotyczy zasad uwzględniania przy obliczaniu wysokości świadczenia
z powszechnego systemu emerytalnego, okresów pracy w gospodarstwie rolnym oraz okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Znaczenia dla właściwego odkodowania tej normy i w tym kontekście prawidłowej wykładni art. 56 ust. 3 należy poszukiwać czytając ten przepis łącznie z przepisem art. 10 ust. 1 ustawy oraz na tle regulacji zawartej w art. 56 ust. 4 ustawy, co też uczynił Sąd Apelacyjny w Katowicach uzasadniając wyrok w sprawie III AUa 1370/04. Skarżący, co wynika z uzasadnienia apelacji, wydaje się tego nie zauważać odnajdując w tym uzasadnieniu wyłącznie, jak to ocenił – „lakoniczne uzasadnienie omawianego poglądu”. Nie jest rzeczą Sądu Apelacyjnego
w Gdańsku dokonywanie oceny uzasadnień orzeczeń innych sądów, jednak wypada wskazać, że językowo rozumiana lakoniczność jako stosowanie wypowiedzi krótkich, zwięzłych, streszczających istotę problemu w kilku zrozumiałych esencjonalnych zdaniach, jest cnotą a nie przywarą, jaką wydaje się zarzucać wnioskodawca wskazanemu uzasadnieniu. Miast zagłębić się w istotę tej lakonicznej wykładni, skarżący postuluje dokonanie zabiegu nieznanego z punktu widzenia prawoznawstwa a mianowicie – dokonywania wykładni językowej „fragmentu przepisu”, co ujął w zarzucie, że Sąd Apelacyjny w Katowicach (a następnie inne sądy apelacyjne) nie wyjaśnił „dlaczego należałoby odejść przy wykładni tego fragmentu ust. 3 art. 56 ustawy emerytalnej od wykładni językowej”. Tak też wypada w tym miejscu szerzej przywołać wypowiedź Sądu Apelacyjnego w uzasadnieniu wskazanego wyroku. Jak stwierdził ten Sąd „…przepisu art. 56 ust. 1 i 3 nie można bowiem interpretować w oderwaniu od treści art. 10 ust. 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Okresy pracy w gospodarstwie rolnym przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku, a po ukończeniu 16 roku życia, mogą być bowiem uwzględnione zarówno przy ustalaniu prawa do emerytury, jak i przy ustalaniu wysokości emerytury, ale tylko w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych wymaganych do przyznania prawa do emerytury. Dopiero przy zachowaniu powyższego warunku, okresy te zaliczane są na wysokość świadczenia, na zasadach określonych w art. 56 ust. 1 i 3 ustawy. Konstrukcja przepisu art. 56 ust. 4, zmierzająca do zrekompensowania okresu podwójnego ubezpieczenia - okresów opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników i ubezpieczenie społeczne pracowników - przemawia pośrednio za przedstawioną wyżej wykładnią, gdyż przewiduje również zwiększenie świadczenia, ale w sytuacji, gdy okresów pracy rolniczej nie wykorzystano do uzupełnienia brakujących do nabycia prawa do świadczenia okresów składkowych i nieskładkowych. Skoro bowiem ustawodawca przewidział odmienne uregulowanie zwiększenia świadczenia za okres opłacania składek na FUS, mimo że wykazane przez ubezpieczonego okresy składkowe i nieskładkowe nie wymagały uzupełnienia w celu nabycia prawa do emerytury, to nie ma podstaw, aby okresy, za które składki nie zostały opłacone, były traktowane w sposób szczególnie uprzywilejowany. Taką sytuację stwarzałoby zaliczenie na wysokość świadczenia także tych okresów wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 2 i 3 ustawy, których ilość przekraczała zakres niezbędny do uzupełnienia okresów składkowych i nieskładkowych wymaganych do przyznania emerytury”.

Jako nie tyle lakoniczny, lecz nacechowany brakiem właściwej precyzji należy natomiast odczytać wywód skarżącego odwołujący się do „obecnego w piśmiennictwie
i judykaturze wątku rekompensaty za okres uiszczania składek z tytułu pracy
w gospodarstwie rolnym, którego echem jest rozwiązanie przyjęte w ust. 4 art. 56 ustawy”. Faktem jest, co też zauważa sam skarżący, że „zgodnie z nim (tj. art.56 ust.4) przewidziane jest zwiększenie świadczenia w sytuacji, gdy okresów pracy rolniczej nie wykorzystano
w celu uzupełnienia brakujących okresów składkowych i nieskładkowych przy ustalaniu prawa do emerytury”. Prezentowana przez skarżącego „interpretacja art. 56 ust. 3 ustawy” prowadziłaby natomiast do tego, że osoba, której okresy składkowe i nieskładkowe nie zostały uzupełnione okresami wymienionymi w art. 10 (a więc wymieniona w ust. 4) zachowując prawo do zwiększenia świadczenia wyłącznie o okresy opłacania składek na ubezpieczenie rolnicze pozostawałaby w gorszej sytuacji niż osoba, której okresy składkowe i nieskładkowe zostały uzupełnione okresami wymienionymi w art. 10 (a więc wymieniona
w ust.1 i 3), która wedle tej interpretacji zachowałaby prawo do zwiększenia świadczenia
o cały okres pracy w gospodarstwie rolnym niezależnie od opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Nie budzi wątpliwości, że intencją ustawodawcy nie było podwójne promowanie osób nie posiadających wystarczającego stażu w ubezpieczeniu powszechnym do nabycia prawa do emerytury na tle osób, które taki staż posiadają.

W tym stanie rzeczy apelacja podlegała oddaleniu stosownie do art.385 k.p.c.

SSA Lucyna Ramlo SSA Maria Sałańska – Szumakowicz SSA Michał Bober