Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach, Wydział VI Karny Odwoławczy w składzie:

Przewodniczący SSO Ewa Trzeja-Wagner

Sędziowie SSO Kazimierz Cieślikowski

SSO Agata Gawron-Sambura (spr.)

Protokolant Aleksandra Studniarz

po rozpoznaniu w dniu 17 stycznia 2017 r.

przy udziale Marka Kasieczko

Prokuratora Prokuratury Rejonowej G. w G.

sprawy K. M. ur. (...) w G.,

syna J. i G.

skazanego w przedmiocie wydania wyroku łącznego

na skutek apelacji wniesionych przez oskarżyciela publicznego, skazanego
i jego obrońcę

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 4 października 2016 r. sygnatura akt IX K 1008/16

na mocy art. 437 kpk, art. 438 kpk i art. 624 § 1 kpk

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, iż:

- ustala, że rozstrzygnięcia zawarte w punktach od 1 do 4 oparte są o wskazane przepisy Kodek karny w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1.07.2015 r.,

- na mocy art. 577 kpk zalicza skazanemu na poczet łącznej kary grzywny z punktu 3 kary grzywny wykonane w sprawach Sądu Rejonowego w Gliwicach o sygn. akt: IX K 714/10, IX K 1906/10 i III K 816/10 i uznaje, iż łączna kara grzywny została wykonana w całości,

- uzupełnia punkt 8 poprzez przyjęcie, że rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania dotyczy także kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 4.03.2010 r. sygn. akt IX K 714/10 oraz kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach z dnia 8.03.2011 sygn. akt IX K 1906/10;

2.  w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymuje w mocy;

3.  zasądza od Skarbu Państwa na rzecz r.pr. T. Z. kwotę 147,60 zł (sto czterdzieści siedem złotych i sześćdziesiąt groszy) obejmującą kwotę 27,60 zł (dwadzieścia siedem złotych i sześćdziesiąt groszy) podatku VAT, tytułem zwrotu nieuiszczonych kosztów obrony skazanego z urzędu w postępowaniu odwoławczym;

4.  zwalnia skazanego od ponoszenia wydatków postępowania odwoławczego obciążając nimi Skarb Państwa.

UZASADNIENIE

Wywiedzione środki odwoławcze, w tym apelacja obrońcy skazanego K. M. okazały się tylko w niewielkim stopniu zasadne, a skuteczne jedynie o tyle, że w następstwie ich rozpoznania należało zmienić zaskarżony wyrok łączny poprzez:

a.  ustalenie, że rozstrzygnięcia zawarte w punktach od 1 do 4 oparte są o wskazane przepisy Kodeks karny w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1.07.2015r.,

b.  zaliczenie - w pkt 3 dyspozycji tegoż wyroku - na poczet łącznej kary grzywny - grzywny wykonane w sprawach Sądu Rejonowego w Gliwicach o sygn.. akt IX K 714/10, IX K 1906/10 i III K 816/10 , uznając łączną karę grzywny za wykonaną w całości,

c.  uzupełnienie pkt 8 poprzez przyjęcie, że rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania dotyczy także kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach w sprawie o sygn.. akt IX K 1906/10.

Na wstępie potrzeba było zauważyć, że choć pisemne motywy zaskarżonego wyroku nie wyjaśniają tego, to Sąd Rejonowy postąpił prawidłowo kształtując orzeczenia o karach łącznych wraz z towarzyszącymi im rozstrzygnięciami opartymi o art. 577 k.p.k. przy zastosowaniu przepisów rozdziału IX Kodeksu karnego w ich brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015r., skutkiem czego jako niezasadne uznać należy argumenty podniesione przez skazanego i oskarżyciela publicznego, zarzucających zapadłemu orzeczeniu obrazę prawa materialnego, bo określona w oparciu o poprzednio obowiązujący stan prawny granica, w której mogła zostać wymierzona kara łączna jest jak najbardziej prawidłowa.

Przypomnieć trzeba, że względu na uregulowanie art. 19 ust. 1 in fine ustawy nowelizującej, wedle którego w sytuacji, gdy zachodzi potrzeba orzeczenia kary łącznej w związku z prawomocnym skazaniem po dniu 1 lipca 2015 r. zasadą jest stosowanie przepisów rozdziału IX Kodeksu karnego w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą, również w odniesieniu do kar prawomocnie orzeczonych przed dniem wejścia jej w życie. Tymczasem postępowaniem objęte były skazania K. M. tak przed, jak i po 1 lipca 2015 r. Wyroki w sprawach Sądu Rejonowego w Gliwicach o sygn. III K 614/ 15 oraz IX K 427/15 wydano odpowiednio w dniu 3 sierpnia 2015 r. oraz w dniu 8 grudnia 2015 r. Nie oznaczało to jednak, iż dla takiej konfiguracji skazań nie będą mogły mieć zastosowania przepisy o karze łącznej w brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r. Przepis art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej jako lex specialis wyłączał zastosowanie art. 4 § 1 kk i wynikającej z niego zasady intertemporalnej jedynie w przypadku, gdy potrzeba orzeczenia kary łącznej po dniu 1 lipca 2015 r. nie wiązała się z prawomocnym skazaniem po tej dacie. Oczywiście zagadnienie intertemporalne nie powstanie również, gdy wszystkie przestępstwa, za które wymierzone kary miałyby podlegać łączeniu, popełnione zostały po 1 lipca 2015 r. W innych sytuacjach orzekania kary łącznej po 1 lipca 2015 r., art. 4 § 1 kk będzie musiał mieć natomiast zastosowanie, skoro kara łączna jest instytucją prawa karnego materialnego. Zatem orzekanie takiej kary, także w wyroku łącznym, powinno następować z uwzględnieniem reguł określonych w art. 4 § 1 kk (por. wyrok SN z 17 stycznia 2013 r., II KK 84/12, OSNKW 20135/43). Tak więc, choć zasadą jest stosowanie wówczas przepisów nowych, poprzednio obowiązujące będą miały jednak zastosowanie, kiedy okazać by się miało, że będą względniejsze dla skazanego, a więc prowadzić będą do korzystniejszego ukształtowania rozstrzygnięcia w przedmiocie kary łącznej (por. również W. Wróbel [w:] Nowelizacja prawa karnego 2015. Komentarz, Kraków 2015, s. 911-917). W związku z tym w przypadku orzekania o karze łącznej po 1 lipca 2015 r. w odniesieniu do prawomocnych skazań zaistniałych tak przed, jak i po tej dacie, koniecznym jest każdorazowe dokonanie swoistego testu względności poprzedniego stanu prawnego.

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku pozwala natomiast wnioskować, iż Sąd Rejonowy tego zaniechał, możliwe że nie dostrzegając takiej konieczności wynikającej z prawidłowej interpretacji art. 19 ust. 1 ustawy nowelizującej.

Musiał więc tego dokonać Sąd odwoławczy, uznając jednocześnie w ślad za Sądem Rejonowym, iż przepisy poprzednio obowiązujące są dla skazanego względniejsze. Zgodnie z dyspozycją art. 85 kk w jego poprzednim brzmieniu, warunkiem orzeczenia kary łącznej jest, aby sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu. Zauważenia przy tym wymaga, iż chociaż zwrot „zanim zapadł pierwszy wyrok” odnosi się do pierwszego chronologicznego wyroku, który zapadł przed popełnieniem przez sprawcę kolejnych przestępstw, to jednak wyrokiem „pierwszym” może być również wyrok wydany później (po nim), a więc drugi, czy jeszcze dalszy, w zależności od układu procesowego (por. wyrok SN z 1 sierpnia 2007 r., IV KK 195/07, LEX nr 296718). Ten pierwszy wyrok stanowi zatem punkt odniesienia przy dokonywaniu oceny, które z przestępstw objętych kolejnymi wyrokami pozostają w zbiegu uzasadniającym połączenie węzłem wyroku łącznego. Nie ma natomiast żadnych przeszkód prawnych, aby utworzyć kolejną grupę obejmującą skazania za czyny popełnione zanim zapadł kolejny „pierwszy wyrok” - oczywiście „pierwszy” z punktu widzenia tej kolejnej grupy przestępstw (por. wyrok SN z 21 stycznia 2008 r., V KK 212/07, LEX nr 377209).

Bacząc na to co wynika z art. 85 kk w jego poprzednim brzmieniu, stwierdzić należało, iż w przedmiotowej sprawie zachodziłyby warunki do wymierzenia skazanemu dwóch kar łącznych pozbawienia wolności oraz jednej kary łącznej grzywny.

K. M. przestępstw, za które skazany został w sprawach IX K 1032/10 i IX K612/ 10 dopuścił się bowiem przed dniem 18 sierpnia 2010 r., a więc datą wydania pierwszego historycznie wyroku w sprawie IX K 612/10 i wymierzone zostały mu za nie kary pozbawienia wolności oraz kumulatywne grzywny. Z kolei czyny ze spraw III K 614/15, IX K 307/15 i IX K 427/15 popełnił po 18 sierpnia 2010 r., a przed dniem 7 maja 2015 r., kiedy to zapadł wyrok w sprawie, będący pierwszym chronologicznie dla danego układu przestępstw. Za każde z nich wymierzona została też K. M. kara pozbawienia wolności, w jednym przypadku z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (sprawa IX K 307/15).

Mając na względzie powyższe, podstawę orzeczenia na mocy poprzedniego stanu prawnego poszczególnych kar łącznych stanowiły więc:

-

kara 10 miesięcy pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 278 § 1 i 5 kk, kara 6 miesięcy pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 13 § 1 k.k. oraz 2 lat pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 178 a § 1 k.k.,

-

kara 3 miesiące pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 209 § 1 kk ( w miejsce orzeczonej kary 6 miesięcy ograniczenia wolności), kara 8 miesięcy pozbawienia wolności za przestępstwo z art. 278 § 1 k.k. i kara 10 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem na 3 letni okres próby za przestępstwo z art. 275 § 1 kk i 276 k.k., na łączenie której in concreto pozwalał art. 89 § 1a kk w zw. z art. 89 § 1 kk (por. uchwałę 7 sędziów SN z 28 listopada 2013 r., I KZP 13/13, OSNKW 2013/12/100). .

W związku z tym po myśli art. 86 § 1 i 2 kk kary łączne mogłyby zostać wymierzone od najwyższej z łączonych kar do ich sumy, co oznaczałoby, że dla pierwszego zbiegu przestępstw kara łączna pozbawienia wolności musiałaby być w rozmiarze z przedziału od 2 lat do 3 lat i 4 miesięcy ( łączeniu podlegała kara orzeczona , a nie zamieniona ), natomiast dla drugiego zbiegu przestępstw kara łączna pozbawienia wolności kształtowałaby się w wysokości od 10 miesięcy do 1 roku i 9 miesięcy.

Kierując się z kolei dyrektywami wymiaru kary łącznej, a więc przede wszystkim relacjami zachodzącymi pomiędzy prawomocnie osądzonymi czynami sprowadzającymi się do określenia, jak bliski związek przedmiotowo- podmiotowy łączy te czyny, ale także mając wzgląd na prewencyjne oddziaływanie kary, w znaczeniu prewencji indywidualnej i ogólnej, również z perspektywy zachowania skazanego w warunkach zakładu karnego, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, iż Sąd Rejonowy na podstawie poprzedniego stanu prawnego trafnie wymierzył K. M. przy zastosowaniu zasady asperacji:

-

dla pierwszego zbiegu przestępstw - karę łączną w rozmiarze 2 lat i 2 miesięcy pozbawienia wolności,

- dla drugiego zbiegu przestępstw - karę łączną 1 roku i 8 miesięcy bezwzględnego pozbawienia wolności, której wymiar jakkolwiek pozwalałby wedle art. 69 § 1 kk w jego brzmieniu obowiązującym do 30 czerwca 2015 r. na jej warunkowe zawieszenie, niemniej w przypadku skazanego nie mogłoby być mowy o spełnieniu innej przesłanki, od występowania której uzależnione jest sięgnięcie po instytucję warunkowego zawieszenia wykonania kary, mianowicie z uwagi na jego wielokrotną karalność nie sposób formułować wobec niego pozytywnej prognozy kryminologicznej, a więc takiej, wedle której można choćby ostrożnie przypuszczać, iż ponownie na drogę przestępstwa nie wejdzie. Wbrew odmiennemu poglądowi obrońcy najmniejszych zastrzeżeń nie budzi rozmiar obu wymierzonych kar łącznych. Po pierwsze, na gruncie poprzednio obowiązującego stanu prawnego kara pozbawienia wolności warunkowo zawieszona podlegała łączeniu w pełnym jej rozmiarze, a nie skrócona o połowę, stąd nie mogło być mowy o wskazanej przez oskarżyciela publicznego i skazanego obrazie prawa materialnego. Po wtóre, Sąd orzekający trafnie wymienił dyrektywy kształtowania kar, a to w postaci stopnia przedmiotowych i podmiotowych związków pomiędzy zbiegającymi się przestępstwami oraz przesłanki prewencyjnego oddziaływania kary łącznej ( vide: k- 97).

Im w bliższym związku przedmiotowo-podmiotowym pozostają zbiegające się czyny, tym bardziej wyrok łączny powinien być zbliżony do dopuszczalnego minimum, uwarunkowanego wysokością kar orzeczonych za przestępstwa, objęte tym wyrokiem. Gdy związek ten jest luźniejszy przeważać powinno kumulowanie poszczególnych kar (por. wyrok SN z 25 października 1983 r., IV KR 213/83, OSNKW z 1984 r., z. 5-6, poz. 65; wyrok SN z dnia 15 maja 1990 r., IV KR 80/90, LEX nr 22064; wyrok SA w Krakowie z dnia 10 października 1991 r., II AKr 127/91, KZS z 1991 r., z. 10, poz. 10). Przez związek przedmiotowo-podmiotowy rozumie się podobieństwo rodzajowe zbiegających się przestępstw, motywację oraz czas i miejsce popełnienia każdego z nich (por. wyrok SA w Krakowie z dnia 2 lipca 1992 r., II AKr 117/92, KZS z 1992 r., z. 9, poz. 50).

Rzeczywiście zaś związek przedmiotowo-podmiotowy pomiędzy zbiegającymi się przestępstwami, za które K. M. został dotychczas skazany, nie był na tyle ścisły, by można było rozważać zastosowanie przy wymierzaniu kar łącznych zasady absorpcji, wedle której kary łączne odpowiadałaby najsurowszym z łączonych kar, o co postulowali zgodnie obrońca i skazany. W skład pierwszego z ustalonych zbiegów wchodziły trzy występki o odmiennych kwalifikacjach prawnych (tj. 278 k.k., 178 a § 1 k.k. i 278 § 1i5 k.k.) i choć dwa z nich faktycznie godziły w mienie, to już kolejne obejmowało odmienne dobro prawem chronione, a zaatakowane każdym z nich. Poza tym odmienny był w każdym z tych przypadków sposób działania sprawcy i okoliczności popełnienia owych przestępstw. W konsekwencji inaczej przedstawiały się pobudki i motywy kierujące skazanym. Inne pozostawały też miejsca i czas och dokonania, zaś odstęp czasowy pomiędzy nimi wynosił kilka miesięcy.

Gdy chodzi o drugi zbieg, to tworzyło go trzy występki odmiennie kwalifikowane prawnie, a to z art. 209 § 1 k.k., 275 § 1 k.k. i 276 k.k. przy zast 11 § 2 k.k. i 278§1 k.k., skierowane przeciwko różnym dobrom chronionym prawem, popełnione w odmiennych miejscach i czasie, odbiegające od siebie okolicznościami oraz sposobem działania, pobudkami i motywacją Bardzo wydatne były także odstępy czasowe. Szczątkowa zbieżność podmiotowa wyrażała się winą umyślną, w braku związków w charakterze przedmiotowym.

Zatem w obu przypadkach o ścisłych związkach przedmiotowo - podmiotowych jako czynniku mającym wpływ na możliwość sięgnięcia po zasadę absorpcji przy orzekaniu kary łącznej nie mogło być mowy. Przypomnieć bowiem trzeba, że zasadę absorpcji stosuje się wyjątkowo i to jedynie wtedy, gdy przestępstwa objęte realnym zbiegiem przestępstw wskazują na bliską więź przedmiotową i podmiotową, są jednorodzajowe i popełnione zostały w bliskim związku czasowym i miejscowym, stanowiąc jeden zespół zachowań sprawcy, objęty jednym planem działania, mimo godzenia w różne dobra osobiste (por. wyrok SA w Szczecinie z 7 marca 2013 r., II AKa 1/13. LEX nr 1293731). Ma więc ona zastosowanie, gdy związek podmiotowo-przedmiotowy zbiegających się przestępstw jest tak ścisły, że upodabnia je do jednego przestępstwa jak w przypadku pomijalnego zbiegu przestępstw lub ciągu przestępstw, gdy nie potrzeba podwyższać progu represji karnej (por. wyrok SA w Krakowie z 20 września 2012 r., II AKa 168/12, KZS 2012/10/39). Niczego takiego nie można jednak powiedzieć o zbiegających się przestępstwach popełnionych przez skazanego.

Poza tym popełnienie dotychczas przez skazanego łącznie 9 przestępstw w przeciągu 5 lat było istotnym czynnikiem prognostycznym, przemawiającym za określeniem wymiaru kar łącznych surowszych od wynikającej z dyrektywy absorpcji czy częściowej kumulacji w wysokości zbliżonej do minimum (por. wyrok SA w Łodzi z dnia 20 września 2001 r., II AKa 154/01, Prok.i Pr. z 2002 r. z.4, poz. 26, wyrok SA w Warszawie z dnia 12 lipca 2000 r., II AKa 171/00, OSA z 2001 r., z. 2, poz. 5). Skazany nie miał oporów, by popełniać kolejne dość poważne przestępstwa przeciwko mieniu, świadom też dolegliwości, jakie wiązały się z pobytem w warunkach izolacji.

Bynajmniej z opinii o skazanym nie wynikały okoliczności, które przemawiałyby istotnie za łagodniejszym jego potraktowaniem. Choć dostrzec trzeba, że podjął on nauczanie w liceum, a także iż nie był karany dyscyplinarnie, to jednak trudno też czegoś szczególnie pozytywnego doszukiwać się w jego zachowaniu podczas pobytu w izolacji więziennej. W gruncie rzeczy opinia o skazanym - mając charakter stricte penitencjarny - w zakresie wyboru metody orzeczenia kar łącznych odgrywa drugorzędną rolę. Dotyczy ona bowiem w głównej mierze adaptacji oraz funkcjonowania skazanego w warunkach izolacji więziennej. W związku z powyższym uwzględniając cel prewencji szczególnej i ogólnej, bacząc jednocześnie na dyrektywę humanitarnego miarkowania kar przy jej wymiarze, potrzebę dalszej resocjalizacji skazanego, względy wychowawcze i zapobiegawcze przemawiały za wymierzeniem temu skazanemu na podstawie poprzedniego stanu prawnego kar w rozmiarze ustalonym przez Sąd meriti.

Poprzedni stan prawny był niewątpliwie względniejszy dla skazanego, gdyż w konsekwencji skazany ma do odbycia kary pozbawienia wolności, których suma jest niższa od sumy tego rodzaju kar, jakie K. M. musiałby odbyć, gdyby karę łączną pozbawienia wolności ukształtowano na podstawie przepisów obowiązujących po dniu 1 lipca 2015r. Wówczas przed skazanym byłby w sumie dłuższy okres pobytu w warunkach izolacji, gdyż większa ilość jego skazań podlegałaby połączeniu, co do których obecnie brak jest warunków do ich połączenia węzłem kary łącznej .

Z tej przyczyny jako ewidentnie bezprzedmiotowy należało potraktować podniesiony przez skarżącego zarzut rażącej niewspółmierności kary w odniesieniu do orzeczonych przez Sąd Rejonowy kar łącznych pozbawienia wolności.

Wywiedzione apelacje musiały jednak doprowadzić do korekty zaskarżonego wyroku o tyle, iż koniecznym stało się, poza ustaleniem, że rozstrzygnięcia zawarte w punktach od 1 do 4 oparte są o wskazane przepisy Kodeks karny w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1.07.2015r. także zaliczenie - w pkt 3 dyspozycji tegoż wyroku - na poczet łącznej kary grzywny - grzywien już wykonanych w sprawach Sądu Rejonowego w Gliwicach o sygn.. akt IX K 714/10, IX K 1906/10 i III K 816/10, co skutkowało uznaniem łącznej kary grzywny za wykonaną w całości. Niezbędnym stało się także uzupełnienie pkt 8 poprzez przyjęcie, że rozstrzygnięcie o umorzeniu postępowania dotyczy także kary pozbawienia wolności orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Gliwicach w sprawie o sygn. akt IX K 1906/10, która to kara, z uwagi na jej wolnościowy charakter i datę popełnionego czynu ( przed dniem 8 czerwca 2010r.) nie nadawała się do objęcia jej węzłem kary łącznej.

Mając na uwadze powyższe, Sąd odwoławczy zaskarżony wyrok w pozostałej części, utrzymał w mocy. Orzekając natomiast o kosztach, Sąd Okręgowy uznał za zasadne zwolnić skazanego od ponoszenia wydatków w postępowaniu drugoinstancyjnym po myśli art. 624 § 1 kpk, a to z uwagi na dotychczasowy i przewidywany okres jego izolacji.

Zasądzając koszty obrony z urzędu w postępowaniu odwoławczym, wobec ich nieopłacenia przez skazanego i złożenia wymaganego wniosku przez obrońcę, Sąd odwoławczy kierował się uregulowaniami art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze oraz § 4 ust. 1 i 3 oraz 17 ust. 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz.U. z 2015 r. poz. 1805). W konsekwencji objęły one opłatę należną w wysokości połowy stawki maksymalnej za obronę w sprawach o wydanie wyroku łącznego podwyższonej o stawkę podatku VAT obowiązującą w dacie orzekania.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy orzekł jak w części dyspozytywnej swego wyroku.