Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 września 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w B.

przeciwko K. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 14 grudnia 2015 r. sygn. akt VIII GC 27/13

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanej na rzecz powoda kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego;

III.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w B. na rzecz radcy prawnego T. K. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych powiększoną o stawkę należnego podatku od towaru i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy.

V ACa 160/16

UZASADNIENIE

Powód – (...) spółka z o.o. w B. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej K. K., prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą Piekarnia (...), kwoty 108.471,83 zł z ustawowymi odsetkami, liczonymi od dat wymagalności poszczególnych kwot wymienionych w pozwie i składających się na dochodzoną kwotę oraz zwrotu kosztów procesu.

Z uzasadnienia pozwu wynikało, że pozwana w ramach współpracy stron kupowała u powoda artykuły piekarnicze, za które, mimo upływu terminów płatności, nie zapłaciła. W czerwcu 2012r. zadłużenie pozwanej z tego tytułu osiągnęło ok. 100.000 zł. W dniu 2 lipca 2012r. strony zawarły porozumienie dotyczące spłaty tego zadłużenia, w związku z czym powód kontynuował dostarczanie pozwanej pieczywa. Pozwana z zawartego porozumienia wywiązała się tylko częściowo, a za kupowany na bieżąco towar nie płaciła, bądź płaciła tylko częściowo. Na dzień wniesienia pozwu zadłużenie pozwanej wynosiło 108.471,83 zł należności głównej i odsetki od kwot składających się na tę należność.

Od wydanego w dniu 4 stycznia 2013r. przez Sąd Okręgowy w B. nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwana złożyła sprzeciw, domagając się oddalenia powództwa.

Pozwana wywodziła, że prezes zarządu powodowej spółki, A. S., złożył jej w 2008r. propozycję podjęcia współpracy handlowej, polegającej na sprzedaży wyrobów piekarniczych tej spółki do dużych sieci handlowych, pod własną firmą. Obiecywał pozwanej udzielenie wsparcia finansowego i organizacyjnego oraz wysoką marżę. Pozwana przyjęła tę propozycję, zainwestowała własne, pozyskane z kredytów środki, w kwocie 260.000 zł na działania marketingowe i reklamowe, a także czas i wiedzę swojego męża P. K.. Z czasem okazało się, że strona powodowa nie udzieliła pozwanej obiecanego wsparcia, a jedynie zapewniła kredyt kupiecki, polegający na możliwości późniejszego regulowania należności za zamawiane pieczywo. Pozwana podkreśliła, że mimo braku wsparcia powoda udało się jej rozszerzyć działalność polegającą na sprzedaży pieczywa produkowanego przez powoda poza rynek (...) i dotrzeć do centrów handlowych w T.. Powód dokonał jednak podwyżki cen swoich wyrobów, narzucał pozwanej własne warunki współpracy, dążąc w istocie do wyeliminowania pośrednictwa pozwanej w sprzedaży pieczywa. Do podpisania porozumienia z dnia 2 lipca 2012r. pozwana została zmuszona przez A. S., pod groźbą wstrzymania dostaw pieczywa. Przyznany jej przez powoda kredyt kupiecki, który istniał przez prawie dwa lata, został nagle nazwany zadłużeniem, co zdaniem pozwanej było pretekstem do zerwania z nią umowy i zagarnięcia przez powoda uzyskanych przez nią rynków zbytu. Pozwana podkreśliła, że do października 2012r. na bieżąco regulowała należności z faktur za comiesięczne dostawy pieczywa. Nie była jednak w stanie uregulować całości istniejącego od początku funkcjonowania jej firmy kredytu kupieckiego.

W toku postępowania powód rozszerzył żądanie o kwotę 18.718,63 zł, stanowiącą należność za zakupiony przez pozwaną towar, z ustawowymi odsetkami od dat wymagalności poszczególnych należności składających się na tę kwotę.

Pozwana złożyła oświadczenie o potrąceniu z wierzytelnościami powoda swoich względem niego wierzytelności, tj. kwoty 124.280 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 października 2014r. z tytułu utraconego zysku w okresie od 1 grudnia 2012r. do 31 stycznia 2015r. oraz kwoty 50.000 zł z odsetkami ustawowymi od 8 października 2014r. z tytułu zadośćuczynienia za dopuszczenie się przez powoda względem pozwanej czynu nieuczciwej konkurencji.

Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2015r. Sąd Okręgowy w B. zasądził od pozwanej na rzecz powoda łączną kwotę 127.190,46 zł z ustawowymi odsetkami od wymienionych w punkcie 1 wyroku należności składających się na tę kwotę i od określonych tam dat ich wymagalności oraz kwotę 13.677 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i wnioskach.

Powód prowadzi działalność gospodarczą w zakresie produkcji pieczywa, ciast i wyrobów ciastkarskich oraz sprzedaży detalicznej tych produktów.

Pozwana prowadzi działalność gospodarczą pod firmą Piekarnia (...) K. K. sprzedając pieczywo i wyroby ciastkarskie innych producentów do dalszych odbiorców. Pozwana w ramach prowadzonej działalności gospodarczej nabywała u powoda towar, który dostarczała do dalszych odbiorców.

W dniu 2 lipca 2012r. strony zawarły porozumienie, w którym pozwana zobowiązała się względem powoda spłacić wymagalne na dzień zawarcia porozumienia zadłużenie, zgodnie z harmonogramem, w okresie od lipca do października 2012r., w siedmiu ratach po 10.000 zł, a ósma rata miała stanowić kwotę wynikającą z końcowego rozliczenia.

Niezależnie od spłaty istniejącego w dniu 2 lipca 2012r. zadłużenia, pozwana zobowiązała się płacić co tydzień za pieczywo odbierane tydzień wcześniej. Powód dostarczył pozwanej pieczywo, po zawarciu porozumienia, na podstawie faktur VAT, dołączonych w kopiach do pozwu i zawartych w aktach sprawy (k. 7 – 19 oraz 124 – 127). Pozwana nie zapłaciła należności z tych faktur. Jedynie dokonała częściowej zapłaty należności z faktury nr (...) (do zapłaty z tej faktury pozostała kwota 4.880,86 zł) i należności z faktury nr (...) (do zapłaty pozostała kwota 8.000 zł). Powód wezwał pozwaną do zapłaty należności pismami z dnia 7 listopada 2012r., 8 grudnia 2012r. i 27 lutego 2013r. Pozwana należności tych nie uregulowała. Ostatecznie z końcem listopada 2012r. powód wstrzymał dostawy pieczywa dla pozwanej.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo w całości zasługiwało na uwzględnienie. Okoliczności powstania dochodzonej przez powoda należności oraz jej wysokość nie były między stronami sporne. Pozwana nie przedłożyła żadnych dowodów zapłaty należności z faktur objętych żądaniem pozwu.

Żądanie oddalenia powództwa przez pozwaną zostało oparte na zgłoszonym w piśmie procesowym z 14 października 2014r. oraz w piśmie procesowym z 16 lutego 2015r. zarzucie potrącenia. Pozwana przedstawiła do potrącenia z dochodzoną pozwem wierzytelnością powoda dwie wierzytelności, tj. wierzytelność w kwocie 124.280 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 8 października 2014r. jako odszkodowanie za utracony przez pozwaną zysk za okres od 1 grudnia 2012r. do 31 stycznia 2015r. oraz wierzytelność w kwocie 50.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 8 października 2014r. jako zadośćuczynienie za dopuszczenie się przez powoda względem pozwanej czynu nieuczciwej konkurencji, zmierzającego do wyeliminowania pozwanej z rynku handlu pieczywem.

Sąd Okręgowy wskazał, że zgłoszony przez pozwaną zarzut potrącenia nie zasługiwał na uwzględnienie i nie mógł wywołać skutku umorzenia wzajemnego wierzytelności, o którym stanowi art. 498 § k.p.c.

Sąd ten zwrócił uwagę, iż zgodnie z art. 505 pkt. 3 k.c. nie mogą być umorzone przez potrącenie wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych, a pozwana opierała wierzytelności przedstawione do potrącenia, tj. wierzytelności z tytułu odszkodowania i zadośćuczynienia, na przepisach art. 12 ust. 2, art. 14 ust. 1 i art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993r, o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (tekst jednolity: Dz.U. z 2003r., nr 153, poz. 1503).

Nadto oceniając skuteczność oświadczenia pozwanej o potrąceniu, Sąd Okręgowy zauważył, że nie została spełniona przesłanka wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia. Wskazał, że w przypadku wierzytelności z tytułu odszkodowania i zadośćuczynienia, które mają charakter świadczeń bezterminowych (art. 455 k.c.) dla ich przekształcenia w świadczenie terminowe konieczne jest wezwanie do zapłaty. Wraz z upływem terminu wyznaczonego do zapłaty wierzytelność taka staje się wymagalna. W rozpoznawanej sprawie pozwana oświadczenie o potrąceniu wierzytelności z tytułu odszkodowania (utraconego zysku) i zadośćuczynienia z czynu nieuczciwej konkurencji przedstawiła powodowi w piśmie z dnia 16 lutego 2015r., a więc w czasie, gdy wierzytelność ta nie była jeszcze wymagalna, gdyż pozwana wcześniej nie wzywała powoda do uiszczenia odszkodowania. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wezwanie z dnia 23 września 2014r. dotyczyło kwoty 150.388 zł, a oświadczenie o potrąceniu odnosi się do wierzytelności w kwocie 174.280 zł.

W związku z powyższym na podstawie art. 535 k.c. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę dochodzoną pozwem tytułem ceny za sprzedany pozwanej towar, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia następnego po terminie płatności należności z poszczególnych faktur VAT, w oparciu o art. 481 § 1 i § 2 k.c.

Orzeczenie o kosztach procesu zostało oparte na art. 98 k.p.c. oraz na § 2 ust. 1 i 2 w zw. z § 6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349 ze zm.).

Sąd Okręgowy nie orzekł o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu, wobec niezłożenia przez pełnomocnika pozwanej oświadczenia o którym stanowi § 16 wskazanego wyżej rozporządzenia.

Pozwana złożyła apelację od powyższego wyroku, skierowaną przeciwko całości rozstrzygnięcia. Skarżąca zarzuciła:

1.  naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na wynik sprawy, tj.:

a)  art. 117 § 2 k.p.c. w zw. z art. 117 § 5 k.p.c. przez konsekwentne uznawanie od złożenia pierwszego wniosku przez pozwaną, że nie przysługiwał jej pełnomocnik z urzędu, co mimo przyznania jej postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku takiego pełnomocnika na późniejszym etapie, uniemożliwiło pozwanej obronę jej praw i skutkowało nieważnością postępowania (art. 379 pkt. 5 k.p.c.);

b)  art. 217 § 3 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. przez oddalenie wszystkich wniosków dowodowych pozwanej o przesłuchanie świadków, podczas gdy miały one istotne znaczenie dla sprawy, mogły bowiem rzutować na ocenę współpracy handlowej stron i zasadność roszczeń powoda;

c)  art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego i ograniczenie się przez Sąd Okręgowy do oceny prawdziwości faktur wystawionych przez powoda, przy zupełnym pominięciu znaczenia porozumienia z dnia 2 lipca 2012r., które Sąd ustalając stan faktyczny uznał za istniejące i wiążące strony oraz innych dowodów świadczących o złożonym charakterze współpracy stron;

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. § 2 ust. 1 i 2 oraz § 6 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349 ze zm.) poprzez jego niewłaściwe zastosowanie do pełnomocnika powoda, którym był adwokat, a nie radca prawny i z ostrożności poprzez niewłaściwą wykładnię, przyznanie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w podwójnej wysokości.

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca domagała się uchylenia zaskarżonego wyroku w całości i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie zmiany tego wyroku w całości przez oddalenie powództwa.

Powód wniósł o oddalenie apelacji pozwanej i o zasądzenie od niej na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie, gdyż zgłoszone w niej zarzuty nie były zasadne.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu nieważności postępowania, z uwagi na uniemożliwienie pozwanej obrony jej praw w procesie, w związku z oddaleniem przez Sąd Okręgowy wniosku pozwanej o ustanowienie dla niej pełnomocnika procesowego z urzędu i ustanowieniem tego pełnomocnika dopiero przez Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu zażalenia pozwanej na postanowienie o oddaleniu wniosku o ustanowienie pełnomocnika. Zarzut ten nie jest zasadny, gdyż pozwana, mimo że od początku postępowania nie była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego, nie była pozbawiona możliwości obrony swoich praw i możliwość tę z powodzeniem realizowała, gdyż złożyła sprzeciw od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz szereg pism procesowych, w których zaprezentowała swoje stanowisko wobec żądania pozwu i zgłosiła zarzut potrącenia.

Nadto ustanowiony dla pozwanej przez Sąd Apelacyjny pełnomocnik procesowy z urzędu w osobie radcy prawnego miał możliwość złożenia pisma procesowego z wnioskami dowodowymi, jak również miał możliwość zgłoszenia stosownych wniosków na rozprawie, czy wreszcie, gdyby potrzebował więcej czasu na przygotowanie należytej reprezentacji interesów pozwanej w niniejszej sprawie, miał możliwość zgłoszenia wniosku o odroczenie terminu rozprawy i wyznaczenie przez Sąd terminu do złożenia pisma procesowego. Z żadnej ze wskazanych wyżej możliwości pełnomocnik pozwanej nie skorzystał, co nie może być uznane za pozbawienie możliwości obrony praw pozwanej poprzez działania Sądu, a co za tym idzie, nie zachodziła nieważność postępowania, określona w art. 379 pkt. 5 k.p.c.

Nie doszło w niniejszej sprawie do naruszenia art. 217 § 3 k.p.c. i art. 227 k.p.c., gdyż oddalenie wniosków dowodowych pozwanej o przesłuchanie świadków wskazanych w pismach procesowych, m.in. w piśmie procesowym z dnia 16 lutego 2015r. (k. 363 – 364), było uzasadnione. Wskazani przez pozwaną świadkowie, w znacznej części przedstawiciele firm, z którymi pozwana nawiązała współpracę w zakresie pośrednictwa w handlu pieczywem, mieli potwierdzić zasadność roszczeń pozwanej, zgłoszonych do potrącenia z wierzytelnością powoda, dochodzoną pozwem. Pozwana opierała zgłoszone do potrącenia wierzytelności na przepisach art. 12 ust. 2, art. 14 ust. 1 i art. 15 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993r. (tekst jednolity: Dz.U. z 2003r., nr 153, poz. 1503), wskazując, iż na skutek czynów nieuczciwej konkurencji powoda, polegających na przejęciu przez niego kontrahentów pozwanej, nakłanianiu tych kontrahentów do rozwiązania umów z pozwaną i utrudnianiu jej dostępu do rynku, nie uzyskała określonej marży od sprzedaży pieczywa kupowanego od powoda (za okres od grudnia 2012r. do 31 stycznia 2015r.). Określone w powołanych wyżej przepisach ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czyny nieuczciwej konkurencji są czynami niedozwolonymi w rozumieniu art. 415 k.c., a co za tym idzie, wynikające z nich wierzytelności nie mogą być umorzone na skutek potrącenia (art. 505 pkt. 3 k.c.). Próbę wykazania zasadności zarzutu potrącenia wierzytelności wynikających z czynów nieuczciwej konkurencji zeznaniami świadków należało zatem uznać za bezprzedmiotową.
Na marginesie jedynie wskazać wypada, że w art. 18 ust. 1 pkt. 1-6 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, określającym rodzaje roszczeń przysługujących przedsiębiorcy, którego interes został zagrożony lub naruszony czynem nieuczciwej konkurencji nie wymieniono zadośćuczynienia, a jedynie zasądzenie odpowiedniej sumy na określony cel społeczny, związany ze wspieraniem kultury polskiej lub ochroną dziedzictwa narodowego. W związku z powyższym również z tego względu zgłoszony przez pozwaną zarzut potrącenia, w części dotyczącej zadośćuczynienia w kwocie 50.000 zł, nie mógł zostać uwzględniony.

Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., bowiem Sąd Okręgowy, wbrew zarzutowi apelacji, dokonał wszechstronnej oceny materiału dowodowego. W szczególności Sąd ten należycie ocenił dowody z dokumentów w postaci faktur VAT dokumentujących sprzedaż pozwanej przez powoda pieczywa, czemu dał wyraz w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku.

Twierdzenia pozwanej o tym, że współpraca stron opierała się na ustnej umowie, przewidującej inne jeszcze zobowiązania powoda, oprócz sprzedaży pozwanej pieczywa, z których powód nie wywiązał się, w tym na bliżej nieokreślonym wsparciu finansowym działalności powódki i na tak samo nieokreślonym wsparciu organizacyjnym, nie zostały wykazane. Co prawda powódka przedłożyła wstępne uzgodnienia stron, sporządzone na piśmie (k. 304v – 306), jednak do zawarcia umowy przez strony, uwzględniającej te uzgodnienia, nigdy nie doszło. Umowę taką miał sporządzić radca prawny. Pozwana otrzymywała faktury VAT, dokumentujące sprzedaż pieczywa, z określonymi terminami płatności i żadnej z tych faktur po ich odbiorze nie zakwestionowała, ani co do cen, ani też co do terminów płatności. Co więcej, pozwana przyznała, że formą pomocy udzielonej jej przez powoda był kredyt kupiecki, polegający na tym, że miała możliwość późniejszego regulowania należności za zamawiane pieczywo. Taka możliwość nie oznaczała jednak braku zapłaty za towar, czy też odroczenia terminu zapłaty na czas bliżej nieokreślony. Twierdzenie pozwanej o „rażącym” podniesieniu przez powoda cen pieczywa, skutkującym powstaniem jej zadłużenia wobec powoda, nie zostało poparte żadnym dowodem. Gdyby nawet uznać, że do takiego podwyższenia cen doszło, to pozwana nie sprzeciwiła się temu i kontynuowała odbiór od powoda pieczywa w celu dalszej sprzedaży innym odbiorcom. W tej sytuacji brak zapłaty ceny nie mógł zostać zaakceptowany. Nie można było wymagać od powoda aby kontynuował dostarczanie pozwanej pieczywa, choć pozwana nie wywiązała się z uzgodnień co do spłaty swojego zadłużenia, określonych w porozumieniu z dnia 2 lipca 2012r.

Nie zasługiwały na uwzględnienie zarzuty pozwanej, kwestionujące wysokość dochodzonej przez powoda kwoty, w związku z zapłatą przez nią pewnych faktur podwójnie (k. 302) i dokonaniem nadpłat, skoro pozwana nie przedstawiła na tę okoliczność żadnego dowodu zapłaty, a częściowe nadpłaty zostały w ogólnym rozliczeniu przez powoda uwzględnione.

Omyłkowe powołanie przez Sąd Okręgowy jako podstawy prawnej rozstrzygnięcia o kosztach zastępstwa procesowego strony powodowej reprezentowanej w sprawie przez adwokata, przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. nr 163, poz. 1349 ze zm.) nie miało przełożenia na merytoryczną treść rozstrzygnięcia o tych kosztach, gdyż regulacje zawarte w § 2 i § 6 obu rozporządzeń, tj. rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., poz. 461, zm.: Dz. U. z 2015 r., poz. 616) i rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013r., poz. 490, zm.: Dz. U. z 2015r., poz. 617) są w swoich treściach tożsame.

Zasądzenie dwukrotności stawki minimalnej, określonej w § 6 pkt. 6 w zw. z § 2 pkt. 2 obu rozporządzeń było uzasadnione zarówno charakterem sprawy, jak i wkładem pracy adwokata w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia.

W tym stanie rzeczy należało apelację oddalić w oparciu o art. 385 k.p.c. i orzec o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98 k.p.c. O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu rozstrzygnięto na mocy § 15 w zw. z § 6 pkt. 6 i § 12 pkt. 1 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (…).