Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 grudnia 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa W. D.

przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 1 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 484/14

I.  oddala obie apelacje;

II.  znosi wzajemnie między stronami kosztami postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 199/16

UZASADNIENIE

(...) powódka W. D., działająca przez matkę K. Ł. (1), wniosła o zasądzenie od pozwanego (...)SA. w W. kwoty 50.000 zł tytułem stosownego odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki oraz kwoty 120.000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę doznaną na skutek śmierci ojca, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 lutego 2012r. do dnia zapłaty. Ponadto wniosła o zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) SA. w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Wyrokiem z dnia 1 grudnia 2015r. Sąd Okręgowy w B. zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 80.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 10 lutego 2012 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałym zakresie i orzekając o kosztach procesu oraz o nieuiszczonych kosztach sądowych.

Sąd Okręgowy ustalił, że (...)ojciec powódki - R. D., będący pasażerem samochodu marki P. o numerze rej. (...), zmarł w wyniku obrażeń doznanych w wypadku komunikacyjnym, którego sprawcą był kierujący samochodem marki R. o numerze rejestracyjnym (...). Sprawca winny wypadku ubezpieczony był z tytułu odpowiedzialności cywilnej u pozwanego. Z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadacza pojazdu mechanicznego pozwany wypłacił powódce W. D. kwotę 4.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Pozwany wypłacił także (...) powódce kwotę 8.000 zł z tytułu odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. R. D. był troskliwym i opiekuńczym ojcem dla swojej córki, powódki W. D.. Ojciec spędzał czas wolny z powódką był zaangażowany w jej wychowanie, organizował jej zabawy, rozweselał, dbał także o rozwój córki. Powódka w chwili śmierci ojca(...), mieszkała z matką, K. Ł. (1) - partnerką R. D. i z ojcem, rodzina wynajmowała razem mieszkanie. Wiadomość o śmierci ojca spowodowała u (...) powódki płacz, smutek, dziecko nie rozumiało tego, co się stało, tęskniło za tatą.

Obecnie powódka wspomina swojego zmarłego tatę, często chodzi na cmentarz, odwiedza grób ojca. Matka powódki, K. Ł. (1) (...). Po początkowym okresie złych stosunków między matką powódki a rodzicami zmarłego R. D., relacje uległy poprawie, wobec czego obecnie (...) powódka ma bardzo dobry kontakt ze swoimi dziadkami. Przychody R. D. w 2010 roku wyniosły 11.500 zł brutto, tj. bez odjęcia kosztów. Zmarły w 2008 roku rozpoczął własną działalność gospodarczą-(...), którą krótko po rozpoczęciu zawiesił. Ponadto ojciec powódki wyjeżdżał do pracy za granicę, ponadto wykonywał także prace dodatkowe. Matka powódki K. Ł. (2) zarabiała w chwili wypadku ok. 994,40 zł. Dochód na rodzinę wynosił ok. 2.000 zł. Po śmierci R. D., matka powódki otrzymała jednorazową pomoc socjalną z (...) B. w B. w grudniu 201 lr., na którą składały się następujące świadczenia: specjalny zasiłek celowy na, dofinansowanie do opłaty za gaz w wysokości 50 zł, specjalny zasiłek celowy na dofinansowanie do opłaty za czynsz w wysokości 150 zł, świadczenie pieniężne na zakup posiłku lub żywności w wysokości 180 zl. Z tytułu samotnego wychowywania dziecka matka powódki miała także przyznane dodatki do zasiłku rodzinnego w łącznej wysokości 270 zł, na okres od 1 listopada 2013r. do 31 października 2014r. Obecnie powódka ma przyznaną rentę rodzinną z ZUS w wysokości 738,45 zł, renta wypłacana jest matce powódki jako przedstawicielowi ustawowemu, od dnia 1 czerwca 2012r., przy czym wysokość wypłaconych rent brutto za okres od dnia 1 czerwca 2012r. do dnia 30 listopada 2014r. wynosi 25.041,47 zł. (...)powódki zarabia ok. 3.300 zł, natomiast matka powódki K. Ł. (1) jest zarejestrowana jako osoba bezrobotna. Wobec tego dochód na rodzinę wynosi ok. 4.038 zł. Obecnie powódka z matką i (...) mieszka w mieszkaniu babci K. Ł. (1). Powódka nie uczęszcza na zajęcia dodatkowe, jednak powodem takiej decyzji nie są kłopoty finansowe rodziny. Powódka odreagowała śmierć ojca z dużym natężeniem. Objawiało się to (...)Wspomnienia związane z tatą do tej pory wywołują u powódki emocje, smutek. Powódka po stracie ojca doświadczyła smutku i bólu psychicznego, którego jednak nie można określić w kategoriach fizycznych, tym samym nie można przedstawić procentowo doznanego stopnia uszczerbku emocjonalnego.

Sąd Okręgowy zważył, że spór w niniejszej sprawie ogniskował się przede wszystkim wokół kwestii określenia wysokości należnych powódkom kwot tytułem odszkodowania oraz zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, że powódka swoje roszczenie opierała o treść art. 446 § 4 k.c. domagając się zasądzenia na swoją rzecz odpowiedniego zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę w związku z tragiczną śmiercią ojca oraz na art. 446 § 3 k.c. domagając się zasądzenia odpowiedniego odszkodowania tytułem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

Sąd wskazał, że zgodnie z przepisem art. 446 § 4 k.c., sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Sąd stwierdził, że żądanie powódki okazało się uzasadnione w części, gdyż w przedmiotowej sprawie nie budziło wątpliwości, iż śmierć ojca była dla powódki, trudnym przeżyciem psychicznym. Na skutek tragicznego wypadku powódka została pół sierotą, straciła ojca, z którym miała bardzo bliską i ciepłą relację. Zdaniem Sądu Okręgowego zasadnym było przyznanie jej odpowiedniej kwoty tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, choć jego wysokość musiała ulec zmniejszeniu, gdyż (...) powódka rozwija się prawidłowo, nie wystąpiły u niej żadne zaburzenia natury psychologicznej, blokada w sferze emocjonalnej w związku z tragicznym wypadkiem. Ponadto obecnie powódka przywiązała się także (...), który w pewnym sensie zastąpi jej ojca, a przynajmniej będzie pełnił rolę męskiego opiekuna w życiu dziewczynki. Sąd podkreślił, że powódka obecnie wychowuje się w pełnej rodzinie, otoczona miłością i wsparciem bliskich jej osób, w tym przede wszystkim kochającej mamy. Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego zasadnym było przyznanie powódce sumy 60.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, co przy uwzględnieniu wypłaconej już uprzednio przez pozwanego kwoty 4.000 zł, wydaje się być sumą odpowiednią i rozsądną.

Przechodząc z kolei do żądania zasądzenia odszkodowania w oparciu o art. 446 § 3 k.c., Sąd Okręgowy wskazał, że jego celem jest zrekompensowanie rzeczywistego znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powódek. Obejmuje ono niekorzystne zmiany w sytuacji materialnej najbliższego członka rodziny zmarłego oraz zmiany w sferze jego dóbr niematerialnych, które wpływają na sytuację materialną. Sąd stwierdził, że ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynikało, że tuż po śmierci R. D. sytuacja życiowa powódki i jej matki uległa znaczącemu pogorszeniu. Sąd wskazał, że powódka otrzymuje także rentę rodzinną w wysokości 738 zł miesięcznie, w okresie od czerwca 2012r. do listopada 2014r. wysokość wypłaconych rent brutto wyniosła 25.041,47 zł.

Jednakże mając na uwadze, iż w początkowym okresie czasu, po śmierci R. D. sytuacja życiowa, w tym finansowa, powódki i jej matki była bardzo trudna, Sąd Okręgowy uznał, iż zasadnym będzie przyznanie powódce kwoty 20.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. W ocenie Sądu Okręgowego, biorąc pod uwagę zgromadzony w sprawie materiał dowodowy niewątpliwie do takiego pogorszenia doszło, przy czym na zmniejszenie kwoty żądanego odszkodowania wpływ miał fakt, iż matka powódki (...), zatem dochody (...) powódki także powiększyły budżet rodzinny.

Od powyższego wyroku apelacje wniosły obie strony.

Powódka zaskarżyła wyrok w części oddalającej powództwo co do kwoty 36.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 10 lutego 2012 r. do dnia zapłaty oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu.

Skarżąca zaskarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie:

a)  prawa materialnego w postaci art. 446 § 4 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na przyjęciu, że powódce należy się zadośćuczynienie w łącznej wysokości 64.000zł;

b)  prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, w postaci art. 233 § 1 k.p.c. - poprzez przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów wyznaczonej logicznym rozumowaniem i zasadami doświadczenia życiowego oraz nierozważenie wszystkich okoliczności niniejszej sprawy, co w efekcie doprowadziło do niezgodności ustaleń faktycznych z materiałem dowodowym zebranym w niniejszej sprawie i do ustalenia, że odpowiednią sumą zadośćuczynienia należną powódce będzie łączna kwota 64.000 zł, co stanowi kwotę rażąco zaniżoną;

W oparciu o powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w B. poprzez zasądzenie dodatkowej kwoty 36.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 10 lutego 2012 r. do dnia zapłaty, a także o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu za pierwszą instancję według norm przepisanych oraz kosztów postępowania apelacyjnego.

Pozwany w odpowiedzi na apelację powódki wniósł o jej oddalenie, a także o zasądzenie od powódki na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Pozwany zaskarżył powyższy wyrok w części, w jakiej Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę ponad 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 20.000 zł tytułem stosownego odszkodowania, a także w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach. Skarżący wyrokowi zarzucił:

I.  Naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez:

a)  błędną wykładnię przepisu art. 446 § 4 k.c., to jest nieprawidłowe zrozumienie użytego w tym przepisie zwrotu "odpowiednia suma". W efekcie błędnego, zdaniem apelującej rozumienia tego przepisu, Sąd pierwszej instancji uznał za "odpowiednią sumę" zadośćuczynienia dla powódki kwotę 64.000 zł, która jest wartością wygórowaną;

b)  naruszenie przepisu art. 446 § 4 k.c. poprzez zasądzenie na rzecz powódki zadośćuczynienia w wysokości nieodpowiedniej do krzywdy przez nią doznanej, której rozmiar ponadto nie został wykazany w toku procesu;

c)  naruszenia przepisu art. 446 § 3 k.c. w zw. z art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że sytuacja życiowa powódki uległa znacznemu pogorszeniu w wyniku śmierci R. D., kwota 28.000 zł odpowiada wymogowi "stosowności" odszkodowania za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej powódki, podczas gdy kwota ta jest rażąco zawyżona w stosunku do wykazanych w toku postępowania możliwości zarobkowych R. D., prowadzi do nieuzasadnionego wzbogacenia powódki;

II.  Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a mianowicie:

a)  ustalenie zbyt dużego rozmiaru krzywdy po stronie powódki;

b)  ustalenie, iż "odpowiednią sumą "zadośćuczynienia dla powódki będzie kwota 64.000 zł;

c)  ustalenie, że stosowaną kwotą odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki jest kwota 28.000 zł.

d)  ustalenie, że matka powódki jest obecnie zarejestrowana jako osoba bezrobotna, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dawał podstaw do dokonania takich ustaleń.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie pierwszym i oddalenie powództwa w części ponad kwotę 30.000 zł oraz w części dotyczącej punktu trzeciego, czwartego i piątego poprzez zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w B. do ponownego jej rozpoznania, a także rozstrzygnięcia o kosztach procesu, w tym kosztach zastępstwa procesowego, według norm przepisanych za obie instancje.

Powódka wniosła o oddalenie apelacji pozwanego oraz o zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powódki i pozwanego podlegają oddaleniu.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia i wnioski poczynione przez Sąd pierwszej instancji, za wyjątkiem ustaleń i wniosków poczynionych poniżej.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego należy zgodzić się, aczkolwiek nie w pełnym zakresie z twierdzeniami apelacji powódki o błędnym określeniu wysokości zasądzonego w oparciu o art. 446 § 4 k.p.c. zadośćuczynienia. Wyjaśnić należy, że w orzecznictwie ugruntowany jest pogląd opwiadający się za kompensacyjnym charakterem zadośćuczynienia pieniężnego, tj. uznający je za sposób naprawienia szkody niemajątkowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2004r. ICK 131/03, OSNC 2005/2/40). Przy oznaczeniu zakresu wyrządzonej krzywdy za konieczne uważa się uwzględnienie: rodzaju naruszonego dobra, zakresu naruszenia i trwałości skutków naruszenia (por; wyrok Sądu Najwyższego z 20 kwietnia 2006r., IV CSK 99/05; z 1 kwietnia 2004r., II CK 131/03). Zasadniczą przesłanką przy określeniu wysokości zadośćuczynienia jest stopień natężenia wspomnianych elementów składających się na pojęcie krzywdy. Sąd musi przy tym uwzględnić wszystkie okoliczności danego zdarzenia. Wskazuje się, że wysokość przyznawanej kwoty zadośćuczynienia tak powinna być ukształtowana, by stanowić "ekwiwalent wycierpianego bólu" jak też, że kwota zadośćuczynienia powinna być pochodną doznanej krzywdy (zob. A. Rzetecka- Gil, Komentarz do kodeksu cywilnego, Lex, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 25 lipca 2013r., I A.Ca 292/13). W tym kontekście należy uznać, że zachodzą podstawy do zmodyfikowania zsądzonej zaskarżonym wyrokiem kwoty zadośćuczynienia poprzez jej podwyższenie, jednakże nie w takim zakresie, w jakim powódka domaga się tego w apelacji. Podkreślenia wymaga, że w świetle poczynionych przez Sąd pierwszej instancji ustaleń nie można przyjąć, że kwota ta stanowi odpowiedni "ekwiwalent wycierpianego bólu" przez małoletnią powódkę i jest odpowiednią pochodną doznanej krzywy. Odnosząc się do tej kwestii nie można bowiem tracić z pola widzenia, że doznana krzywda w tym przypadku ma swoje źródło w nagłym i niespodziewanym zerwaniu jednej z najważniejszych więzi w życiu człowieka, a mianowicie relacji dziecka z ojcem. Najpełniejszy obraz odczuć, jakie wystąpiły u (...) powódki w związku z doświadczeniem tej straty został oddany we wnioskach opinii sporządzonej przez biegłą sądową. Wynika z niej, że dziecko odreagowało śmierć ojca z dużym natężeniem. (...)Biegła zauważyła, że wspomnienia związane z tatą, do tej pory budzą silne emocje, wywołują sumek, płacz poczucie żalu, że taty nie ma. Nie sposób też pominąć oceniając wysokość zasądzonej przez na rzecz powódki kwoty zadośćuczynienia, że cierpienie i wstrząs doznany w związku z tym traumatycznym zdarzeniem i przebiegiem żałoby nie wyczerpują całości doznanej przez powódkę krzywdy. Oceniając bowiem jej wielkość nie można pominąć negatywnych skutków, jakie utrata ojca będzie powodowała w przyszłości. Niewątpliwie upływ czasu spowoduje, że powódka, która jest obecnie małym dzieckiem nie będzie już wiązała braku ojca z silnym cierpienie, które upośledza normalne funkcjonowanie, tym niemniej brak ten będzie odczuwała w postaci braku wsparcia w procesie jej wychowania 1 zapewnienia opieki oraz poczucia bezpieczeństwa. Osierocenie zatem nie pozostanie bez wpływu na większość jej życia. W tej sytuacji w ocenie Sądu Apelacyjnego odpowiednią kwotą zadośćuczynienia, która zrekompensuje powódce doznaną krzywdę jest kwota 80.000 zł (łącznie z wypłaconą przez pozwanego kwotą 84.000 zł). Wniosek ten nie prowadzi jednakże do konieczności modyfikacji zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie dodatkowej kwoty w wysokości 20.000 zł na rzecz powódki. Kwota, o którą podwyższono zadośćuczynienie jest bowiem równa kwocie uwzględnionego przez Sąd pierwszej instancji roszczenia z tytułu odszkodowania w związku ze znacznym pogorszenia sytuacji życiowej powódki, które zostało przyznane z naruszeniem art. 446 § 3 k.p.c. W orzecznictwie przyjmuje się, że stosowne odszkodowanie, przewidziane w art. 446 § 3 k.p.c. ma na celu kompensowanie szkód mających charakter majątkowy w postaci pogorszenia się sytuacji życiowej. Ma ono na celu kompensację różnych strat materialnych, których w większości wypadków nie da się ściśle wyrazić w pewnej określonej kwocie pieniężnej, a jej matematyczne wyliczenie nie jest możliwe. Jego celem jest zrekompensowanie znacznego pogorszenia sytuacji życiowej uprawnionych najbliższych członków rodziny zmarłego. Jednocześnie kwota ta ma być w pewien sposób zobiektywizowana i utrzymana w rozsądnych granicach, nie może stanowić źródła wzbogacenia się dła osób uprawionych. Wobec dodania § 4 do art. 446 k.c. będącego podstawą naprawienia krzywdy wyrządzonej śmiercią członka rodziny, § 3 tego artykułu może być podstawą do kompensaty jedynie szkody majątkowej. Należy zatem zauważyć, że przychody R. D. w 2010 r. wynosiły 11.500 zł brutto. Obecnie powódka ma przyznaną rentę rodzinną z ZUS w wysokości 738, 45 zł, która jest wypłacana od dnia 1 czerwca 2012r. i spełnia funkcję rekompensująca utratę wsparcia materialnego ze strony rodzica. Znaczne pogorszenie sytuacji życiowej nastąpiło w okresie od 27 listopada 2011 r., a zatem od daty śmierci ojca powódki do daty wypłaty należnej powódce renty. W tej sytuacji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, wypłacona przez ubezpieczyciela tytułem odszkodowania kwota 8.000 zł w wystarczającym stopniu zrekompensowała występujące w tym okresie znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej spowodowane śmiercią ojca. Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny uznał, że nie ma podstaw do zasądzania na rzecz powódki dodatkowych kwot z tego tytułu i w konsekwencji uznał, iż nie było podstaw do zasądzenia z tego tytułu kwoty 20.000 zł i kwota ta powinna być zaliczona na poczet zadośćuczynienia za doznaną przez powódkę krzywdę.

Należy zaznaczyć, że żądanie apelacji powódki podwyższenia zadośćuczynienia do kwoty 100.000 zł poprzez zasądzenie dodatkowej kwoty 36.000 zł, a także żądanie apelacji pozwanego dążącego do jego obniżenia nie zasługiwały na uwzględnienie. Podwyższenie zadośćuczynienia do kwoty żądanej przez powódkę, w sytuacji gdy (...) powódka po okresie intensywnego przeżywania straty związanej z śmiercią ojca powoli dostosowuje się do nowej sytuacji nie byłoby uzasadnione. Pomoc ze strony matki i (...), który przejął funkcję męskiego opiekuna w życiu dziewczynki zapewnia jej możliwość zredukowania poczucia osamotnienia i innych negatywnych konsekwencji, jakie wystąpiły w jej życiu po śmierci biologicznego ojca. Trafnie zauważył też Sąd pierwszej instancji, że (...) powódka rozwija się obecnie prawidłowo i nie wymaga leczenia czy terapii psychologicznej. Oznacza to, że następstwa po śmierci ojca występują obecnie w życiu powódki, z tym że po okresie „głębokiej żałoby” nie uniemożliwiają one dalszego jej funkcjonowania i nie są tak dotkliwe. Co się zaś tyczy stanowiska pozwanego, to należy zauważyć, że zredukowanie kwoty zadośćuczynienia do wskazanego przez niego poziomu spowodowałoby, że nie kompensowałoby ono w pełni doznanej przez powódkę szkody.

Reasumując, Sąd Apelacyjny stwierdził, że pomimo tego, że ustalenia Sądu pierwszej instancji były częściowo wadliwe z przyczyn wskazanych powyżej, to jednak zaskarżone orzeczenie odpowiada prawu, gdyż wadliwie zasądzoną nim kwotę tytułem odszkodowania w związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji materialnej powódki spowodowanym śmiercią ojca należy zaliczyć na poczet podwyższonego zadośćuczynienia z tytułu doznanej przez nią krzywdy. Nie doprowadzi to do jakiejkolwiek zmiany zasądzonej zaskarżonym wyrokiem kwoty na rzecz powódki.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 k.p.c. oddalił zarówno apelację powódki jak i pozwanego.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w myśl art. 100 k.p.c. znosząc je wzajemnie miedzy stronami.